Сауалнама
Адамның жеке қасиеттері мен жеке басына тиіседі
Жекелеген топтардың тарихы мен мәдениеті туралы жалған ақпарат таратады
Ар намысыңа нұқсан келтіретін тұжырымдарды пайдаланады
Нәсілдік және этникалық дискриминацияға жол береді
Сіз ғадауат тіліне қаншалықты жол бересіз?
Викторинадан өтіп көріңіз!
Жекелеген топтардың тарихы мен мәдениеті туралы жалған ақпарат таратады
Ар намысыңа нұқсан келтіретін тұжырымдарды пайдаланады
Нәсілдік және этникалық дискриминацияға жол береді
Сіз ғадауат тіліне қаншалықты жол бересіз?
Викторинадан өтіп көріңіз!
| АЛҒА! |
Түу, осыларды-ай, шошқаның етін жеп. шошқа сасып кеткен. Орыстар сондай сасық жұрт қой. Ғадауат тіліне жата ма?
Иә. Facebook-тің оқыту құжаты бойынша, жекелеген ұлт, этнос өкілдерін "сасық" деп айту кемсіту. Facebook-тің баспасөз хатшысы бұндай мәлімдемелердің жеккөрінішті тудыратынын мәлімдейді. Өйткені, ол нақты бір ұлт өкілдеріне бағытталып тұр.
| Келесі |
| Check |
| Нәтиже |
Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша, біздің мемлекеттік идеологиямыз не? Ғадауат тіліне жата ма?
| Келесі |
| Check |
| Нәтиже |
Азиаттар ақымақ болады. Ғадауат тіліне жата ма?
Иә, бұл жерде нәсілдік бөлінушілік пен кемсітушілік орын алған. Facebook әлеуметтік желісінің ережесіне сәйкес нәсілдік кемсітушілікке жол жоқ.
| Келесі |
| Check |
| Нәтиже |
Әйелдер машина айдай алмайды, телебағдарлама да жүргізе алмайды. Баласын тауып үйде отырсын. Ғадауат тіліне жата ма?
Өйткені, бұл жерде жыныстық кемсітушілік бар. Сондықтан мұндай әңгімелерге жол жоқ.
| Келесі |
| Check |
| Нәтиже |
Мен Мұсылман босқындарына сенбеймін. Олар үнемі қылмыс пен тонау әрекеттеріне барады. Ғадауат тіліне жата ма?
Әрине, діни алауыздықты тудырады.
| Келесі |
| Check |
| Нәтиже |
Ауылдан келген мәмбеттер астананың сұрқын кетірді. Бәрін жинап, кері қайтару керек! Ғадауат тіліне жата ма?
| Келесі |
| Check |
| Нәтиже |
Осы мәңгүрттерден шаршадық. Олар біздің тіліміздің дамуына кедергі келтіруде. Ғадауат тіліне жата ма?
"Мәңгүрт" сөзі де белгілі бір деңгейде әлеуметтік алалаушылықты тудырады
| Келесі |
| Check |
| Нәтиже |
1. Сығандардың бәрі ұрылар. Мектепке бармай, қайыр тілейді. Ғадауат тіліне жата ма?
Бұл этникалық тұрғыдан алалауға жатады
| Келесі |
| Check |
| Нәтиже |
Жаман емес
| Тағы бір рет |
Жаман емес
| Тағы бір рет |
Жаман емес
| Тағы бір рет |
Жаман емес
| Тағы бір рет |
Жаман емес
| Тағы бір рет |
Жаман емес
| Тағы бір рет |
Сауалнама
Бізге идеология керек пе? Немесе идея еркіндігі дегеніміз не?
| АЛҒА! |
Идеология бізге не береді? Оның қажеті бар ма?
| Келесі |
| Check |
| Нәтиже |
Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша, біздің мемлекеттік идеологиямыз не?
| Келесі |
| Check |
| Нәтиже |
Плюрализмді қалай түсінесіз?
| Келесі |
| Check |
| Нәтиже |
Қазір әлемдегі жетекші идеяларды атаңыз
| Келесі |
| Check |
| Нәтиже |
Либерализм мен социализмнің айырмашылығы не?
| Келесі |
| Check |
| Нәтиже |
Жаман емес
| Тағы бір рет |
Жаман емес
| Тағы бір рет |
Жаман емес
| Тағы бір рет |
Жаман емес
| Тағы бір рет |
Жаман емес
| Тағы бір рет |
Жаман емес
| Тағы бір рет |
Сауалнама
Мұнда сіз сыни ойлау машығыңызды дамыта аласыз.
Кодты скандаңыз, сонымен алға:)
Кодты скандаңыз, сонымен алға:)
Сауалнама
Мұнда сіз сыни ойлау машығыңызды дамыта аласыз.
Кодты скандаңыз, сонымен алға:)
Кодты скандаңыз, сонымен алға:)
Сауалнама
Мұнда сіз сыни ойлау машығыңызды дамыта аласыз.
Кодты скандаңыз, сонымен алға:)
Кодты скандаңыз, сонымен алға:)
Сауалнама
Мұнда сіз сыни ойлау машығыңызды дамыта аласыз.
Кодты скандаңыз, сонымен алға:)
Кодты скандаңыз, сонымен алға:)
КритМышParty
Сыни ойымызды іске қосайық
Біздің арт-жобамыз интернетті қауіпсіз пайдаланудың негізгі ережесін картина,
постер және викторина арқылы көрсету мақсатында қолға алынып отыр.
Бүкіләлемдік желі елдер арасындағы шекараны тас талқан етті, сөйтіп жаһандануды шынайы түрде жүзеге асыра бастады. Біз ВВС жаңалықтарын көре аламыз немесе New Yorker басылымын оқи аламыз, Ұлы Қытай қорғанының аржағында не болып жатқанына үңіле отырып, Мача-Пикчада не болып жатқанынан хабардармыз немесе Бэнксидің кешегіден айырмашылығы неде екенін біле аламыз.
Бұл үлкен мүмкіндік.
Дегенмен, теңіздей телегей ірі цифрлы Желіде батып кетуіңіз немесе оның кейбір толқындары сізді батырып әкетуі немесе сізді жаралауы мүмкін.
Біздің постерлеріміз бен викториналарымыз осындай қауіпті толқындардың бар екенін ескертуге арналған ерекше сигналдық лампалар, сүңгуірлер.
постер және викторина арқылы көрсету мақсатында қолға алынып отыр.
Бүкіләлемдік желі елдер арасындағы шекараны тас талқан етті, сөйтіп жаһандануды шынайы түрде жүзеге асыра бастады. Біз ВВС жаңалықтарын көре аламыз немесе New Yorker басылымын оқи аламыз, Ұлы Қытай қорғанының аржағында не болып жатқанына үңіле отырып, Мача-Пикчада не болып жатқанынан хабардармыз немесе Бэнксидің кешегіден айырмашылығы неде екенін біле аламыз.
Бұл үлкен мүмкіндік.
Дегенмен, теңіздей телегей ірі цифрлы Желіде батып кетуіңіз немесе оның кейбір толқындары сізді батырып әкетуі немесе сізді жаралауы мүмкін.
Біздің постерлеріміз бен викториналарымыз осындай қауіпті толқындардың бар екенін ескертуге арналған ерекше сигналдық лампалар, сүңгуірлер.
БҰЛ БІЗ...
#сізге тролльдерді неге жемдемеу қажеттігін және салғыласу үшін тәжікеге барудың қажеті жоқ екендігін әңгімелейміз
#желінің құрығына ілінбеудің және желіде адасып кетпеудің жолдарын көрсетеміз
#агрессия мен қауіп-қатерді ажырата білуді үйретеміз
#сізге тролльдерді неге жемдемеу қажеттігін және салғыласу үшін тәжікеге барудың қажеті жоқ екендігін әңгімелейміз
#желінің құрығына ілінбеудің және желіде адасып кетпеудің жолдарын көрсетеміз
#агрессия мен қауіп-қатерді ажырата білуді үйретеміз
Кибербуллинг
Кибербуллинг дегеніміз сандық (digital) технологияларды пайдалана отырып жасалатын агрессивтік қудалау. Кибербуллинг әлеуметтік желіде, мессенжерде, ойын алаңдарында және мобильдік телефондарда жүзеге асады. Бұл нысанаға алған адамды қорқыту, ызаландыру немесе масқаралау мақсатында арнайы ұйымдастырылатын тәсіл.
Мысалдары:
Мысалдары:
- Әлеуметтік желіде жалған ақпаратты тарату немесе әлдекімнің ыңғайсыз жағдайдағы фотосын жариялау
- Мессенджерлерде бопсалау немесе намысқа тиетін хабарламалар жібе
- Басқа адамның кейпіне ену және оның атынан ұятсыз хабарлама жібе
Инфо пузырь
(ақпараттың құрсауы)
(ақпараттың құрсауы)
Әлеуметтік желілер мен іздеу жүйелері қолданушылардың сұраныстарын талдай отырып, оларға қандай постыны көрсетуге болады, қандай сайттардың ақпараттарын ұсынуға болатындығын өздері анықтайды. Алгоритмдер біздің нені қалайтынымызды сарапқа салады – лайктеріміз, репостар, комментарийлеріміздің негізінде әр аккаунт үшін жаңалықтардың ерекше легін қалыптастырады. Бұл солай қайталана беретін болады. Нәтижесінде біз қолдамайтын көзқарастар желіден көрінбейтін болады. Бұны ағылшын тілінде filter bubble, орыс тілінде инфо пузырь дейді. Қазақ тілінде ақпараттың құрсауы деген термин бұған жақын келеді.
Желідегі «бұзақылар»
Жоқ, олар Шрек секілді алыптар клавиатураны басып қана бейкүнә интернет қолданушыларға шабуыл жасаушылар, әрі бұл шабуылдарын үдетіп отырады. Бұлар негізінен ақпараттық майданның «жауынгерлері». Олар коммерциялық және саяси мақсатты көздеуі де мүмкін. Онлайн-тролльдар ежелгі Қытайдың жауынгерлік тактикасының қулықтарын ерекше меңгерген. Олардың ұраны – қарсыласты өзгенің қаруымен өлтіру. Бұл үшін әлеуметтік медиа базарындағы қажет емес ақпаратты қоқысқа тастап үйрену керек. Кездейсоқ ақпарат ағыны қарапайым адамдардың миын жуу үшін қуатты ағынға айналады.
| БАҚ ӘДЕБИЕТІ БОЙЫНША ЕРТЕГІЛЕР ПАРТНЕР ЖОБАСЫ Достар! Сіздерге тамаша жобаны таныстырғымыз келеді! Себебі ол - балаларға арналған. Яғни медиасауат бойынша балаларға арналған ертегілер жинағы! Ертегіні оқып қана қоймай, аудио нұсқасын тыңдай аласыздар. Аудио-подкаст мына жерде: https://anchor.fm/midlfest2021-kids Біз 5 эпизодтан тұратын 4 ертегі әзірледік. Қазақ және орыс тіліндегі ертегілердің әрқайсысына жеке тоқталып, таныстыруды жөн көрдік. Дәл қазір назарларыңызға "Тролльдерге ерме" атты алғашқы ертегіні ұсынамыз. |
Авторы: Светлана Познякова
Мұның бәрі Даник Шаффл биін үйреніп жүргені туралы роликті Тиктокқа жариялаған кейін басталды. Қазірдің өзінде ол: «менің биім қалай?», «стильді би ме?» деген сияқты бірнеше видео жүктеген. Достары да лезде лайк басып, «Жарайсың!», «УАУ», «Керемет!» деген пікір жазды. Кенет - «фууу, кетші, менің үлкен әжем сенен жақсы билейді ғой». Бір Бэтмен осылай жазды. Аватарында - маскадағы мультфильм кейіпкері.
«Ұнамаса, көрме», - деп жауап берді Даник. Енді «Бэтмен» мазаламайды деп ойлады, бірақ олай болмады. Ол да Даниктің реакциясын күтіп тұрғандай, зып етіп жылдам жауап жазды.
- Не болды, сайқымазақ, әзілді түсінбейсің бе? Көргім келеді, көремін де!
«Бэтмен» ашулы мүйізді эмодзи жіберіп, жағымсыз пікірді қарша боратты. Мәссаған!! Ол Даниктің басқа да видеоларына неше түрлі пікір жазып үлгеріпті. Бөлмесі туралы жазбаға мысқылдай күліп, одан Даниктің киім киісіне бір тиісіп, тіпті шаш қою үлгісін де сынап тастапты.
Балақай қанша қалжыңға айналдырып, қарсы тұруға тырысса да, түк шықпады. Бэтменді бұл одан сайын қайрай түсті, мазақтай берді, мазақтай берді. Даниктің мазасы қашты. «Бэтмен» неліктен бұлай істеп жатыр?
- Себебі ол - тролль, - деген біреудің дауысы естілді.
Даник қорқып та, таңқалып та үлгермеді, смартфонынан қанаты мен жал-құйрығы аппақ, өзі кішкентай жирен құлын ыршып түсті.
«Ол - тролль», - деп қайталады құлыншақ, «ал мен Интернет-тұлпармын, есімім – Свайп».
Менің ата-бабам - қанатты Пегас, батыр ат Сивка-Бурка және дана тұлпар Шалқұйрық. Менің арғы аталарым аңыздар мен ертегілерде өмір сүрген, ал мен виртуал өмірде жүріп, балаларды қауіптен қорғаймын. Тролльдер – қауіпті, сондықтан мен осындамын.
Құлыншақтың сүп-сүйкімді болғаны соншалық, Даник оған бірден сенді. Үлкендер ғой ол, біразға дейін сенбейді. Біресе көзін ұқалап, біресе бетін шымшып, түсім бе әлде өңім бе деп, ұзақ ойланады. Ал балалар қайсысы жалған, қайсысы шындық екенін бірден түсінеді, кішкентай интернет-тұлпар болса да.
Мұның бәрі Даник Шаффл биін үйреніп жүргені туралы роликті Тиктокқа жариялаған кейін басталды. Қазірдің өзінде ол: «менің биім қалай?», «стильді би ме?» деген сияқты бірнеше видео жүктеген. Достары да лезде лайк басып, «Жарайсың!», «УАУ», «Керемет!» деген пікір жазды. Кенет - «фууу, кетші, менің үлкен әжем сенен жақсы билейді ғой». Бір Бэтмен осылай жазды. Аватарында - маскадағы мультфильм кейіпкері.
«Ұнамаса, көрме», - деп жауап берді Даник. Енді «Бэтмен» мазаламайды деп ойлады, бірақ олай болмады. Ол да Даниктің реакциясын күтіп тұрғандай, зып етіп жылдам жауап жазды.
- Не болды, сайқымазақ, әзілді түсінбейсің бе? Көргім келеді, көремін де!
«Бэтмен» ашулы мүйізді эмодзи жіберіп, жағымсыз пікірді қарша боратты. Мәссаған!! Ол Даниктің басқа да видеоларына неше түрлі пікір жазып үлгеріпті. Бөлмесі туралы жазбаға мысқылдай күліп, одан Даниктің киім киісіне бір тиісіп, тіпті шаш қою үлгісін де сынап тастапты.
Балақай қанша қалжыңға айналдырып, қарсы тұруға тырысса да, түк шықпады. Бэтменді бұл одан сайын қайрай түсті, мазақтай берді, мазақтай берді. Даниктің мазасы қашты. «Бэтмен» неліктен бұлай істеп жатыр?
- Себебі ол - тролль, - деген біреудің дауысы естілді.
Даник қорқып та, таңқалып та үлгермеді, смартфонынан қанаты мен жал-құйрығы аппақ, өзі кішкентай жирен құлын ыршып түсті.
«Ол - тролль», - деп қайталады құлыншақ, «ал мен Интернет-тұлпармын, есімім – Свайп».
Менің ата-бабам - қанатты Пегас, батыр ат Сивка-Бурка және дана тұлпар Шалқұйрық. Менің арғы аталарым аңыздар мен ертегілерде өмір сүрген, ал мен виртуал өмірде жүріп, балаларды қауіптен қорғаймын. Тролльдер – қауіпті, сондықтан мен осындамын.
Құлыншақтың сүп-сүйкімді болғаны соншалық, Даник оған бірден сенді. Үлкендер ғой ол, біразға дейін сенбейді. Біресе көзін ұқалап, біресе бетін шымшып, түсім бе әлде өңім бе деп, ұзақ ойланады. Ал балалар қайсысы жалған, қайсысы шындық екенін бірден түсінеді, кішкентай интернет-тұлпар болса да.
- Жаңағы «Бэтмен» тролльдің өзі ме?
- Иә, әрине, бірақ ол қатігез, зұлым да алып құбыжық емес. Интернет-тролль – ол да адам. Ашушаң, агрессивті. Басқалардың ашуына тигенді, жылатқанды жаны сүйеді. Олар чаттарда немесе пікір алмасқанда әр мәселені дауға айналдырып жіберудің шебері. Трольдер де - вампирлер сияқты, яғни адамдардың эмоциясынан – қорқыныш, ашу, әлсіздігінен күш алады. Егер сен олардың мазағы мен дөрекі сөздеріне жауап берсең, керісінше тролльдерді жемдейсің, оларға күш бересің.
- Сонда олармен қалай күресуге болады?
- Біз, ең алдымен, саған жазған тролльді банға жібереміз.
Свайп тролльді қалай бандау керек екенін түсіндірді, ал Даник айтқанын бірден орындады. Ол «Бэтменнің» парақшасына кіріп, жоғарғы оң жақ бұрыштағы үш нүктені шерткен еді, экранға «Блоктау» деген жазу шықты. Оны басқан соң «ок» деген хат келуі керек. Болды! «Бэтмен» бұдан былай Даниктің парақшасына кіре алмайды, видеоларын да көре алмайды, тіпті ештеңе де жаза алмайды.
Бірақ бұл тролль басқа балаларға да осылай жасаса ше? Біз мұның да алдын алуымыз керек. Интернет-тұлпар балақайға сайт әкімшілігіне тролль туралы хабарлап, шағым жасау керек екенін түсіндіріп берді. Мұны TikTok, Like және Вконтакте – яғни кез келген әлеуметтік желіде жасауға болады. Айтылды-орындалды. Сондай-ақ, Свайп Даникке бұл туралы достарына да ескертіп қоюға кеңес берді. Егер олардың парақшасында «Бэтмен» немесе басқа да тролль пайда болса, сөзге келмей, бірден банға жіберіп, дереу қолдау қызметіне шағымдану керек. Даник өзінің парақшасына қайта кіріп, жазбаларын шолып шығып еді, «Бэтменнің» барлық пікірі өшіп кетіпті. Есесіне қаншама досы қолдау көрсеткен!
- Иә, «Досы көпті жау алмайды», - деп жымиды Свайп. - Сондықтан әлеуметтік желілерде өзің танитын, сенімді адамдарды ғана достыққа қосу, таныстарға ғана достық ұсыну - өте маңызды. Егер бейтаныс адам достыққа ұсыныс жасаса, алдымен оның аккаунтын тексеру керек: ол не жазады, қандай видео жариялайды, пікірлерге қалай жауап береді.
- Иә, әрине, бірақ ол қатігез, зұлым да алып құбыжық емес. Интернет-тролль – ол да адам. Ашушаң, агрессивті. Басқалардың ашуына тигенді, жылатқанды жаны сүйеді. Олар чаттарда немесе пікір алмасқанда әр мәселені дауға айналдырып жіберудің шебері. Трольдер де - вампирлер сияқты, яғни адамдардың эмоциясынан – қорқыныш, ашу, әлсіздігінен күш алады. Егер сен олардың мазағы мен дөрекі сөздеріне жауап берсең, керісінше тролльдерді жемдейсің, оларға күш бересің.
- Сонда олармен қалай күресуге болады?
- Біз, ең алдымен, саған жазған тролльді банға жібереміз.
Свайп тролльді қалай бандау керек екенін түсіндірді, ал Даник айтқанын бірден орындады. Ол «Бэтменнің» парақшасына кіріп, жоғарғы оң жақ бұрыштағы үш нүктені шерткен еді, экранға «Блоктау» деген жазу шықты. Оны басқан соң «ок» деген хат келуі керек. Болды! «Бэтмен» бұдан былай Даниктің парақшасына кіре алмайды, видеоларын да көре алмайды, тіпті ештеңе де жаза алмайды.
Бірақ бұл тролль басқа балаларға да осылай жасаса ше? Біз мұның да алдын алуымыз керек. Интернет-тұлпар балақайға сайт әкімшілігіне тролль туралы хабарлап, шағым жасау керек екенін түсіндіріп берді. Мұны TikTok, Like және Вконтакте – яғни кез келген әлеуметтік желіде жасауға болады. Айтылды-орындалды. Сондай-ақ, Свайп Даникке бұл туралы достарына да ескертіп қоюға кеңес берді. Егер олардың парақшасында «Бэтмен» немесе басқа да тролль пайда болса, сөзге келмей, бірден банға жіберіп, дереу қолдау қызметіне шағымдану керек. Даник өзінің парақшасына қайта кіріп, жазбаларын шолып шығып еді, «Бэтменнің» барлық пікірі өшіп кетіпті. Есесіне қаншама досы қолдау көрсеткен!
- Иә, «Досы көпті жау алмайды», - деп жымиды Свайп. - Сондықтан әлеуметтік желілерде өзің танитын, сенімді адамдарды ғана достыққа қосу, таныстарға ғана достық ұсыну - өте маңызды. Егер бейтаныс адам достыққа ұсыныс жасаса, алдымен оның аккаунтын тексеру керек: ол не жазады, қандай видео жариялайды, пікірлерге қалай жауап береді.
- Түсіндім, - деді Даник басын изеп. - Рахмет, интернет-тұлпар! Сен маған көп көмектестің. Мен саған қандай да бір жақсылық жасай аламын ба?
- Иә, жасай аласың! – деді де, қанатты пырақ ауада қалықтап билей жөнелді. - Шаффл билеуді үйретші, бұл би маған қатты ұнайды.
****
Медиасауат туралы ертегілер Америка халқының көмегі арқасында АҚШ халықаралық даму агенттігі (USAID) қаржылай қолдауымен Internews ұйымы жүзеге асыратын MediaCAMP - Орталық Азия бағдарламасы аясында әзірленді. «CreateNow», «Критмыш Party» сыни ойлау дағдысын шыңдау арт-жобасы және «Психология-Бизнес-Медиа» Ассоциациясы жобаның мазмұнына тікелей жауапты. Ақпарат USAID немесе АҚШ үкіметінің пікіріне сай келмеуі мүмкін.
- Иә, жасай аласың! – деді де, қанатты пырақ ауада қалықтап билей жөнелді. - Шаффл билеуді үйретші, бұл би маған қатты ұнайды.
****
Медиасауат туралы ертегілер Америка халқының көмегі арқасында АҚШ халықаралық даму агенттігі (USAID) қаржылай қолдауымен Internews ұйымы жүзеге асыратын MediaCAMP - Орталық Азия бағдарламасы аясында әзірленді. «CreateNow», «Критмыш Party» сыни ойлау дағдысын шыңдау арт-жобасы және «Психология-Бизнес-Медиа» Ассоциациясы жобаның мазмұнына тікелей жауапты. Ақпарат USAID немесе АҚШ үкіметінің пікіріне сай келмеуі мүмкін.
Біздің серіктестер
Бұл контент Америка халқының көмегі арқасында Америка Құрама Штаттарының Халықаралық даму агенттігінің (USAID) қаржысымен Internews ұйымы іске асыратын "Орталық Азияның MediaCAMP бағдарламасы" аясында дайындалды. Ақпараттың мазмұнына тікелей жауапты және ол ақпарат USAID-тың немесе Америка Құрама Штаттары үкіметінің пікіріне сай келмеуі мүмкін.
