Видеода мультимедиа сторителлинг онлайн-мектебінің менторы, журналист Дархан Өмірбек сторителлингке қажет деректер жинау, кейіпкерден бөлек, оның оқиғасына қатысты барлық адамды сөйлету, деталдарға назар аудару туралы әңгімелейді.
Оқуға арналған материал
Деректер жинау
Сторителлинг журналистің қиялы емес, шынайы деректерге негізделеді. Сондықтан нысан ретінде алынған оқиғаны баяндау үшін журналистік зерттеу жүргізу маңызды. Жалпы журналист өз шығармасында дерек жетпегенде ойдан құрап жаза алмайды. АҚШ-та күрделі тақырыпты зерттеу үшін журналиске бірнеше айдан жарты жылға дейін уақыт беріледі. Әрине, ол жақта қаражат та, бәсеке де жоғары. Қазақстанда ондай уақытты ешкім бере алмайды, көбінесе екі аптаға дейін уақыт беріледі. Сондықтан уақытты тиімді пайдалану керек.
Материал толыққанды шығу үшін: кейіпкердің өзінен, ол сұхбатта атаған адамдардың бәрінен сұхбат алыңыз, жарияланбаған суреттерін жариялауға тырысыңыз, өмірінде тап болған қиындықтарға, одан қалай шыққанына назар аударыңыз, егер кезінде бір ауруды жеңсе, соған байланысты бар деректі жинаңыз, оның дәрігерімен сөйлесіңіз, сол мәселеге байланысты статистика, әлем тәжірибесін кіріктіріңіз. Детальдерге назар аударыңыз, сол оқиға кезінде қандай ауа райы болды, кейіпкер науқас екенін естігенде, оған дейін көңіл күйі қандай болды, қандай киім киген еді, қасында кім болды, қандай сезімде болды, осы сияқты көптеген детальдерге баса назар аудару керек. Сол уақытта жарымен, досымен түсінбестік болды ма әлде қиындық оларды жақындастыру түсті ме, жұмыста қандай жағдай болды? Сондай бір қағанда болмашы әрі қарапайым дүниелер оқиғаға рең береді.
Әсия Сардарбек туралы зерттеу жұмысы 4 айға созылды (ашаршылық жылдары Ауғанға кейін АҚШ-қа көшкен қазақтар жайлы). Ең алғашқы апта сол кісіні табуға кетті. Содан үш күн бойы мен ол адамның өзімен отбасы мүшелерімен кездесіп, әңгімелестім. Қызықты деректерді дәптерге тіздім, өз қалама келіп сол айтылған ақпараттың рас-өтірігін тексердім.
Ол үшін Қазақстан, Ауғанстан, АҚШ-тағы тарихшыларымен сөйлестім, Ауғанстандағы Қазақстан елшілігіне шықтым, Қазақстан тарихын зерттеген америкалық ғалымдармен тілдестім. Соның ішінде Қазақстандағы аштық туралы зерттеулер жазған Сара Кэмерон деген кісімен сұхбаттастым. Деректер іздеп жүргенімде Әсия апамыз туралы 2014 жылы Youtube-те шыққан видеоны таптым. Осы видеоға Зулфия Рахманова деген кісі «Мен бұл кісіні танитын едім, біз бұрын отбасымызбен араласушы едік, ол кісінің номері бар ма екен» деген комментарий жазыпты. Алыс тұрса да менің кейіпкерім туралы қосымша ақпарат білетін шығар деген оймен хабарласпақшы болдым. Алайда аккаунт соңғы рет үш жыл бұрын белсенді болыпты. Апамыздың Мойынқұмнан екенін білемін. В контакті әлеуметтік желісінде локацияны нақтылап іздеу салдым. Сөйтіп бір жас балаларға шықтым. Мен іздеген кісінің туыстары болып шықты. Комментарий жазған адамды табуға екі күнім кетті. Содан бір қызықты деректі білдім. Әсия апамыз «1970 жылы Қазақстанға бардым» деген еді. Мойынқұм ауылынан тапқан кейіпкерім сол сапардың қашан, қалай болғанын нақтылап айтып берді. Бірақ ол кісі Әсия апаймен байланысын үзіп алған екен. Сол кісінің арқасында мен Әсия апаның сапары 1970 емес, 1972 жылы болғанын білдім. Сол кісі арқылы Мойынқұм ауданында тұратын, бұл деректі растайтын бірнеше адамды тауып, олармен сұхбаттастым. Сонда бір ғана детальді нақтылау үшін қаншама адаммен сөйлесуім қажет болды. Жазушы еңбегінен айырмашылығы да осы. Әр дерек, әр деталь қазбалануы тиіс, нақтылануы, тексерілуі керек. Жазуға отырғанда әлі де деректердің жетіспейтінін сезіп, апамыздың үйіне тағы да барып екі күн сұхбаттастым. Сонда кейіпкердің өзімен бес күн сұхбаттасу қажет болды. Кеңес әскерінің кіруі, қуғын-сүргін алғышартын толық түсіну үшін бірнеше кітаптарды оқуыма тура келді. Осыған дейін журналистер апамыздың Ауған асып АҚШ-қа келгені туралы ғана 2-3 минуттық ролик түсірген еді. Мен ашаршылық жылдарынан, әжеміздің шекара асып көшкені, жастық шағының өтуі, қазіргі Америкадағы өмірі туралы толықтырып жаздым. Әжеміз туралы мақала eurasianet.org сайтында жарияланды. Бұл мақала менің 4 айлық еңбегімнің қорытындысы болды.
Сторителлинг жазу үшін деректер іздеу — қоржынға бидайдың дәндерін жинағандай ұзақ әрі күрделі процесс.
| Ұсынылатын әдебиеттер: |
| Тақырып бойынша тапсырма: Журналист Дархан Өмірбектің eurasianet.org сайтында жарияланған «The Kazakh centenarian who escaped the Soviets twice» материалын оқып, материалды дайындау үшін қандай дереккөздерді пайдаланғанын жазып көріңіз. |
АЛДЫҢҒЫ САБАҚ: 2-модуль. 2-сабақ. Сторителлингке дайындық кезеңдері
2-модуль бойынша КӘСІБИ КЕҢЕС
