Бұл аптада сараптамалық бағдарламалардың басты тақырыбы – Қасым-Жомарт Тоқаевтың Түркияға мемлекеттік сапары туралы болды. Ол Анкарада Түркия басшысымен кездесіп, ел үшін маңызды келіссөздер жүргізді, сондағы ірі компаниялардың басшыларымен жүздесті. Өткен аптада Нұр-Сұлтанда Сәбит пен Сағи есімді екі азамат тұрғын үйдің 8-қабатында терезеде ілініп тұрған баланы құтқарып қалды. Аптаны қорытындылайтын бағдарламалар осы оқиға туралы арнайы сюжет ұсынды. «Жеті күн» бағдарламасы екі жігіттің ерлігі туралы баяндап, «Қауіптің көзі» аталатын сюжетте балалардың қауіпсіздігі туралы мәселе көтерді. «Айна» авторлары құтқарылған баланың анасымен сұхбаттасқан. Ал Apta ұсынған материалда психологтар, депутаттар мен ата-аналар бұл жағдайды талдауға тырысады. Үй салғанда бала қауіпсіздігін сақтауға байланысты ұсыныстар айтылды.
«Жеті күн», «Хабар»
«Жеті күн» бағдарламасы Президенттің Түркияға мемлекеттік сапарына ерекше мән берді. Бағдарламаның басым бөлігін президент тақырыбына арнайтын мемлекеттік арна үшін бұл қалыпты нәрсе. Алдымен бағдарлама жүргізушісі Дархан Әбдіуахит сапар туралы студияда тұрып әңгімеледі, екі жақты кездесу барысындағы сөйлеген сөздерден үзінді берілді. Содан кейін арнайы сюжетке кезек берілді. Сюжетте сапар барысына, жасалған келісім-шарттардың маңызына терең сараптау аз. Қазақстанның Түркиядағы елшісін, еліміздің Сауда және интеграция министрін, түркиялық кәсіпкер мен жазушыны сөйлеткен.
Дархан Әбдіуахит студияда саясаттанушы Аян Сакошовпен бірге осы сапар барысын талдады.
Өткен аптада Сәбит пен Сағи есімді екі жігіттің ерлігі қоғамда қызу талқыланды. Олар Нұр-Сұлтандағы көпқабатты үйлердің бірінде 8-қабатта терезеден құлағалы тұрған бүлдіршінді құтқарған еді. Бұл туралы Дархан Әбдіуахит студияда тұрып баяндап, Сәбиттің, оның ата-анасының пікірін берді. Бұл тақырып «Қауіптің көзі» аталатын сюжетте жалғасты. Көп қабатты үйдің терезесі бүлдіршіндерге қауіпті баяндаған сюжетте 4-қабаттан құлап, аман қалған баланың әкесін сөйлетті, Төтенше жағдайлар мекемесінің өкілі, психолог мамандар, «Әкелер одағы» ұйымының мүшесін сөйлетті. Сондай-ақ, Назарбаев зияткерлік мектебінің оқушысы терезені қауіпсіз ашу мақсатында ойлап тапқан өнер табысын көрсетті. Мәселені шешудің жолы ұсынылды. Тиянақты сюжет.
«Жеті күн» несие тақырыбын жиі сөз ететін болды. Бұл жолғы сюжетке Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің төрағасы Мәдина Әбілқасымованың мәжілістегі баяндамасы арқау болған. Проблемалық несиелер, микроқаржы ұйымдары мен онлайн берілетін несие мәселесін айта келе, «Жеке тұлғаның банкроттығы туралы» заң талқыланып жатқанын баяндаған сюжет.
«Ауыл аманаты» – Жамбыл облысында шаруалардың табысын көтеру мақсатында жүзеге асып жатқан жоба. Осы бағдарлама беретін мүмкіндіктер, оның мақсат-міндеті туралы сюжет ұсынылды. Сюжетте сарапшылар, жауапты мамандар, кейіпкерлер бұл жобаның тиімді тұсын, қарапайым шаруаларға зор көмек болғанын айтты. Сарапшылар бұл бағдарламаның басқа өңірлерде де жалғасын табуы керектігін, Қаржы министрлігі мен Ұлттық экономика министрлігі бұл бастаманы қолдап, қаржы бөлуі керек екенін айтқан. Алайда, министрлік өкілдерінің түсініктемесі берілмеді.
Конституцияның 6-бабы, 3-тармағына енгізілетін өзгерістерге талдау жасалған сюжет әзірленген. Сарапшылар аталмыш тармақтың ескі және жаңа редакциясын салыстыра отырып, «Жер мен оның байлығы халыққа тиесілі» деген жаңа редакцияның маңызын түсіндірді. Осылайша референдум тақырыбын да қозғап өтті.
Ашық нормативтік-құқықтық актілер порталында Нұр-Сұлтан қаласының сәулетіне қатысты ережелер талқыға шығарылды. Ақбөпе Тәңірберген әзірлеген сюжет жаңа ережелерді негізге ала отырып жасалған. Бұл материалға елорда тұрғындарының жақын салынып жатқан құрылысқа қарсы болып, пикет ұйымдастыруы себеп болған. Әдетте апталық сараптамалық бағдарламаларда Ашық нормативтік-құқықтық актілер порталында талқыға шығарылатын қаулылар мен жобалар туралы сюжет әзірлене бермейді. Сондықтан «Жеті күннің» бұл талпынысы қуантты. Алдағы уақытта авторлар аталған порталда талқыға түсетін жобаларды халыққа жиі таныстырып, бұл жолғыдан да терең талдау жасайды деген үміттеміз. Жалпы «Жеті күн» бағдарламасының бұл санында авторлардың ізденісі, пікір алуандығын сақтауға, тақырыпты ашуға талпынысы байқалды.
«Айна», «Еуразия бірінші арнасы»
Махамбет Бейбітшілік әзірлеген сюжет Қазақстан мен Түркия арасындағы әскери, экономикалық саладағы ынтымақтастық туралы болды. Президент бастаған қазақстандық делегацияның мемлекеттік сапарына терең тоқталмағанымен, екі ел арасындағы негізгі келісімдерді атап өтті. Соның бірі – әскери саладағы ынтымақтастық. Атап айтқанда, «Анка» ұшқышсыз ұшу аппараттарын жасау туралы келісім. Осы бағытта бірлесе жұмыс істеуге ниеттеніп отырған қазақстандық компания басшысын сөйлетіпті.
«eGov куәгері» айдарында Гүлнәзия Жалғасқызы әдеттегідей мемлекеттен берілетін жәрдемақы түрі – атаулы әлеуметтік көмек туралы сөз етті. Студияға Еңбек министрлігінен жауапты маман шақырып, халықтың атаулы әлеуметтік көмек алуға қатысты сауалдарына жауап берді. Тікелей эфирге көрермендер хабарласып, сұрақ қойды. Тұрғындарға берілген азық-түлік арасынан құрт шыққаны туралы фото-дәлел келтірді, алайда министрлік өкілінің жауабы аса тұщымды болмады. Жүргізуші де сұрақты терең қазбаламады. Былтыр да мерзімі өткен азық-түлік берген дүкенге қандай шара қолданылды деген сұрақтың басы ашық қалды.
«Айна» бағдарламасы Нұр-Сұлтандағы ретсіз құрылыс мәселесін көтерді. Махамбет Бейбітшілік қала әкімшілігінің қаулысымен тұрғын үй кешендерінің жанына салынуы тиіс әлеуметтік нысандарға тиесілі жердің мақсатын өзгерте салатынын сынға алып, бірнеше мысал келтірді. Құзырлы орган өкілдері, тұрғындар мен жауапты мекеме өкілдерін сөйлетті. Тиянақты зерттеу жасалған сюжет. Дегенмен, құрылыс компанияларының өкілдерін де сөзге тарту артық болмас еді.
Тұрғын үй мәселесі туралы тағы бір сюжет – «Доллар құр сылтау ма?» деп аталды. Онда баспана бағасының қымбаттау себебіне үңіледі, құрылыс компания өкілдері, экономист сарапшылар тұрғын үй нарығындағы бағаның қалыптасуына қатысты уәжін айтты. Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі өткен аптада тұрғын үй нарығындағы бағаның көтерілуіне ықпал етіп отырған жағдайларға қатысты мәлімдеме жасады. Сюжетте министрлік өкілдерінің түсіндірмесі бар.
Нұр-сұлтандағы және Түркістан облысы Леңгір қаласындағы тұрғын үй құрылысының сапасына қатысты Берік Дүйсенбай көлемді сюжет әзірлепті. Қабырғасы сөгіле бастаған үй кәріз желісіне қосылмаған. Бір-біріне жапсарласа тығыз салынған ғимараттар. Тілші осы мәселелерді топтастырып, тұрғындардан, құрылыс компания өкілдерінен, жауапты мекемелерден сұхбат алған.
11 мамырда Нұр-Сұлтандағы көппәтерлі үйлердің бірінің 8-қабатында ілініп тұрған бала құтқарылды. «Айна» бағдарламасы бұл оқиға туралы сюжет әзірлеп, баланың анасымен сұхбаттасыпты. Этика тұрғысынан кейіпкердің жүзі жасырылып, дауысы өзгертілген.
«Айна» бағдарламасында референдум тақырыбы да көтерілді. Айгерім Достанбай Мәжіліс депутаттарының өңірлерді аралап, түсіндіру жұмысын жүргізіп жатқанына назар салған. Сюжетте тек Дархан Мыңбайдың жұртпен кездескені айтылды. Материалда Конституцияға енгізілетін өзгерістерді талқылауға емес, Дархан Мыңбайдың жеке басына басымдық берілгендей.
«Хайпқа бұйырмаңыз» әдеттегідей желіде қызу талқыланған тақырыптарға арналды.
Apta, QAZAQSTAN
Apta бағдарламасы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Түркияға мемлекеттік сапарынан басталды. Ол Анкарада Түркия басшысымен кездесіп, ел үшін маңызды келіссөздер жүргізіп, сондағы ірі компаниялардың басшыларымен жүздесті. Тоғыз минуттық сюжетті ерекше детальдар әрлей түсті: екі елдің басшылары пинг-понг ойнады; Тоқаев зүмірет түстес галстук тағыпты («өзіне сенімді, келіссөзге дайын әрі ашық, достық пен дәстүрді дәріптейтін» деген ишара екен); Қазақстан президентін Анкараға жеткізген ұшақты да айтты (Airbus A330 ұшағымен бұған дейін Елбасы ұшып жүрді). Мемлекеттік сапарды түйіндейтін сюжетте министрлер, инвесторлар мен президенттер сөйледі.
Қазақстан мен Түркия ынтымақтастығы тақырыбы тағы бір сюжетте жалғасты: гееосаяси, геостратегиялық ахуал ушығып тұрғанда екі елдің серіктестігі нығайып жатыр. Мысалы, әуе тасымылы екі артып, бұрын аптасына ұшақтар 61 рет ұшса, енді 124 рейс жасалады. Сюжетте екі елдің қарым-қатынасына саясаттанушылар, халықаралық сарапшылар мен шығыстанушы баға берді. Қарым-қатынас нығайып, серіктестік артып жатыр екен. Сюжет тілшінің «… бірақ түбі кіммен одақтассақ та біздің мүдде екінші қатарға ысырылып қалмаса болар, бұрынғыдай» деген сөзімен аяқталды. Тілші стендапында “Бұрынғыдай” деп нені меңзеді екен? Түсініксіз.
Apta тәуелсіздік жылдарында Конституция қалай өзгергенін еске алды. Жүргізушінің 4 минуттық монологының түйіні 2022 жылы 5 маусымда өтетін референдумға арналды. Ұсынылатын өзгерістерді өткен аптада да айтқан еді. Тарихқа үңілу неліктен қажет болғаны тағы да түсініксіз.
Алдағы реформалардан былтырғы реформаларға ауысты. Соның бірі – ауыл әкімін сайлау. Ақмола облысы, Кеңбидайық ауылының тұрғындары ауыл әкімін таңдаған екен. Сюжет тұрғындардың шат-шадыман күйінен хабардар етіп, реформа жұмыс істеп жатқанын әйгілейді.
4 пайыздық жеңілдетілген автонесие беру басталмақ. Бұл бағдарлама бірнеше рет кейінге шегерілді. Apta сюжеті осы жаңалықты арқау етіп, автосалондардағы көлік тапшылығы, бағаның өсуі, қазақстандықтардың несиесі көп екеніне назар аударды. Сюжет кейіпкерлері материалды қызықты ете түседі, бірақ мәселеленің себебіне үңіле бермеді. Өйткені, автокөлік құрастыру зауыттары мен дилерлік орталық өкілдерін сөйлетпеді.
Қасым-Жомарт Тоқаев Абу-Дабиге ұшып барып, Біріккен Араб Әмірліктерінің Президенті шейх Халифа бин Зайд Әл-Нахаянның қайтыс болуына қатысты көңіл айтты. Жүргізуші Абу-Дабиге басқа да әлем лидерлері арнайы келіп жатқанып тізіп шығып, содан кейін марқұмның қандай жақсы адам болғанына тоқталып, Қазақстан мен БАӘ қарым-қатынасын дамытуға қосқан үлесін баяндады. Шын мәнінде, керісінше болғаны жөн-ақ: әуелі жақсылығын айтып, сосын қонақтарды атап шығу керек еді.
Халықаралық топтама Украина мен әлемдегі жалпы жағдайды баяндады. Украина жеріндегі соғыс жаңалықтарын, Ресей БҰҰ-ның Адам құқықтары жөніндегі кеңесінен шығарылып, оның орнын Чехия басқанын, Финляндия мен Швецияның НАТО-ға қосылу жоспарын айтып шықты.
Биыл Қасым ханның туғанына – 576 жыл. Осы аптада Қасым ханның өмірін баяндайтын «Ұлы дала таңы» деп аталатын фильмнің премьерасы өтіпті.
Осы шолуды дайындап жатқан кезде Қытаймен шекаралас аймақтағы ауылдардың мәселесіне арналған сюжет телеарнаның ресми сайтынан да, YouTube-тегі арнасынан да өшіріліпті. Сюжетте тұрғындар аудан орталығына жету мұңға айналғанына шағымданады. Бұрын Шығыс Қазақстандағы үш ауданды біріктірген екен. Содан аудан ішіндегі қарым-қатынас қиындаған. Шекара маңындағы ауыл тұрғындары басқа жаққа көшіп жатыр, жастар ауылда қалмайды, интернет байланысы да нашар. Ауылда қалған тұрғындар шекаралас аймақтың қауіпсіздігіне алаңдайды. Мұны өздері айтып отыр. Тақырыпты сарапшылар, ғалымдар, әкімдік пен департамент өкілдерінің комментарийі толықтырды. Толымды әрі сәтті сюжетті бағдарламаның толық нұсқасынан көруге болады.
Сегізінші қабаттан құлағалы тұрған сәбиді құтқару оқиғасы бағдарламаны түйіндеді. Баланы құтқарған жігіттерге астанадан үй берді. Осы оқиғаны арқау еткен сюжет бала қауіпсіздігіне арналды. Психологтар, депутаттар мен ата-аналар жағдайды талдауға тырысады. Әйткенмен бәрінің айтары бірнеше тезисті қайталайды: баланы қараусыз қалдыруға болмайды, мемлекет ата-аналарға материалды жағынан көмектесуі керек, адамдар бала бағудың орнына жұмыс істеуге мәжбүр. Сюжеттегі пайдалы бір мәлімет – үй салғанда бала қауіпсіздігін сақтауға байланысты ұсыныстар болса керек.
«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.
Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.
