2022 жылдың 15-18 маусым аралығында Ресейде өткен XXV Петербург халықаралық экономикалық форумының басты тақырыбының бірі – Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев туралы болды. Оның аталмыш жиында айтқан мәлімдемелері көптеген отандық және шетелдік БАҚ-та жарияланды.

Санкт-Петербургте өткен халықаралық экономикалық форумда Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Донецк және Луганск Халық Республикаларына қатысты және Украиндағы ресейлік арнайы операция туралы, сондай-ақ, кейбір ресейлік депутаттардың Қазақстан тарапына шабуылдары жайлы пікір білдірді.

«Жаңа репортёр» медиасыншысы Назира Дәрімбет Қазақстан президентінің мәлімдемелерін отандық медиа қалай жазғанын талдап көрді.

«Арқадан пышақ ұру» немесе «бетке түкіру»

Саяси сарапшы Айдар Амребаев Exlusive.kz мультимедиалық порталына берген сұхбатында Тоқаевтың пікір алмасуға шынайы қызығушылығы сезілгенін айтты: «Президент Тоқаев дипломатиялық ұстамдылықтың үлгісін көрсетті, қойылған сұрақтарға ашық, сабырлы және кәсіби жауап берді, бүгінде бұл «жоғары деңгейдегі саясаткерлерге» тән қасиет емес. Сондай-ақ, ол Ресейдің «арнайы әскери операциясын» «тікелей әскери басқыншылық» деп бағалаудан аулақ болды, Украинаның көптеген жақтасы осыны күткен еді. Жалпы, президенттің real politik-ке қатысуы арқылы еліміздің әлемдік саясаттың ең өзекті мәселелері бойынша халықаралық ұстанымын өте табысты, тұтас және терең негізді түрде көрсете алдық деуге болады», – деп есептейді сарапшы.

Exlusive.kz осы тақырыпты жалғастыра отырып, журналист Мирас Нұрмұханбетовтың пікірін ұсынады, ол өз мақаласында Тоқаевтың айтқандарын «арқадан пышақ ұру» немесе «бетке түкіру» деп атайды: «Бір қарағанда, әсіресе, эмоционалды тұрғыда шын мәнінде солай көрінеді, бірақ, мұндай шараларда әдетте сұрақтар (сәйкесінше, оның жауаптары) алдын ала келісіледі. Жоғарыда аталғанға қайшы келмейтін тағы бір жайт бар – Қасым-Жомарт Тоқаев Владимир Путинмен аздап «саудаласып», аталмыш «жағымсыздау» шараға қатысу үшін «Донецк және Луганск типіндегі квазимемлекеттер» туралы пікір айту шартын қойған мүмкін екенін жоққа шығара алмаймыз», – деп жазады әріптесіміз.

«Демарш» және «сатқындық»

Кейбір қазақстандық онлайн басылымдар президент Тоқаевтың Петербургтегі форумда айтқандары туралы қысқа ақпараттар берумен шектелді: мәселен, Orda.kz сайты немесе Vlast.kz интернет-журналы. «Республика» порталында да авторлық сараптама материалдары жариялаған жоқ, әйтсе де, «Блоги» айдарында саясаттанушылар Досым Сатпаев пен Виктор Ковтуновскийдің, сондай-ақ, публицист Сергей Дувановтың әлеуметтік желіде жарияланған пікірін берді. Публицист Қазақстан президентінің айтқандарын алдын ала сценарийі жазылған «қойылымға» балады: «Путин Қазақстанның екінші санкцияға түсіп қалу қаупін болдырмас үшін осы қадамға барды, өйткені ол мұнысын санкцияларды айналып өтудің жолы деп қарастырады. Сол үшін де осы спектакль қойылды. Енді әр тарап өзіне ұнағанын таңдайды».

Ал Виктор Ковтуновский «Тоқаевтың «сатқындығы» медиа кеңістікте ғана толқын көтермегеніне назар аудару керектігін» атап өтеді.

Тоқаевты «арандатпақ» болды

Malim.kz сайты президентіміздің айтқандарына ресейлік сарапшылардың реакциясы туралы шолу жасап, онда Петербургте Тоқаевты «арандатпақ болды» деп жазды. Басылым журналист және қоғам қайраткері Максим Шевченконың: «Владимир Путиннің Кеосаянның айтқандарын бақылап отырмайтыны түсінікті және Владимир Путин Кеосаянның Қазақстан басшылығына қандай қоқаң-лоқы көрсеткенін білмеуі де мүмкін. Алайда, мұны жоспарлағандар (ПХЭФ және Симоньянның қатысуы – ред.) бәрін білді және Қасым-Жомарт Тоқаевты (Ресей президенті аты-жөнін әлі күнге дейін дұрыс атауды үйрене алмаған) арандату үшін әдейі ұйымдастырды» деген сөзін келтірген.

Арандату әрекеті туралы нұсқаны саясаттанушы Аркадий Дубнов та қолдайды, бірақ қазақстандық әріптестеріне қарағанда ол Тоқаевтың айтқандары алдын ала ойластырылған сценарий болды деп санамайды. Шолуда оның: «Кейбір адамдардың Тоқаевтың жауаптары алдын ала Кремльмен келісілген деген пікірі қызық. Бұл жанды аздап елестетіп көріңіз, тек күлімсіреп елестете аласыз. Тоқаевқа биыл қаңтарда ҰҚШҰ бітімгерлерін елге енгізу туралы шешімінің нәтижесінде зардап шеккен өзінің реномасын түзету үшін Питердегі аса өткір риторика қажет болды деген сыңайдағы конспирологиялық пікірлер, әсіресе, Қазақстанда кең тарай бастады» деген пікірі келтірілген.

 «Ормандай орыстан ықпады»

Dalanews.kz қазақтілді сайты «Петербор форумы: Тоқаев ормандай орыстан ықпады. Жалтақтамады. Саспады»  деген  «айқайлаған» тақырыппен материал жариялады. «…Екі елдің арасына іріткі салып, қазақтың делебесін қоздыратын әлгі арандатушылар әрі ойнасын деді. Дипломатиялық тілмен. Әрине, өкпесі жарылып кетсе де қажет кезде қақ маңдайдан бір қоятын Америка не Қытай емеспіз, бірақ орағытып отырып құдайшылығын айтты» делінген материалда.

Бұл батырлық емес

Azattyq радиосы Тоқаевтың айтқандарына «тәнті» болған жоқ және Тоқаев арнайы операция туралы мәселені айналып өтіп, қазақстандық сарапшылардың пікірін дәлелдеп отырғанын тікелей жазады. Мысалы, бұрынғы дипломат Қазбек Бейсебаев «Тоқаев ешқандай ерлік жасаған жоқ және тек елдің ресми ұстанымын білдірді» деп санайды.

Саясаттанушы Димаш Әлжановтың пікірінше, Тоқаевтың форумға қатысуының жалпы сценарийі «екі жақтан да жақсы жасалған». «Тоқаевты дербес әрі батыл саясаткер, мәселелерді батыл шешетін және сонымен бірге прагматикалық саясат жүргізетін дипломат ретінде көрсету міндеті болды», – деп есептейді ол.

Тек қол шапалақтау керек

Adyrna.kz сайты президенттің кейбір ресейлік саясаткерлердің Қазақстанға қатысты жасалатын арандатушы мәлімдемелері туралы айтқанын келтіріп, «Тоқаев оларды орнына қойды» деп санайды.

UlusMedia.kz порталы шолушы Асылбек Бисенбаевтың «Казахстан аплодирует: почему после форума в Питере Токаева называют молодцом» атты материалын жариялады. Автор Санкт-Петербургтегі форумнан кейін қандай оқиғалар тарихта қалатынына талдау жасаған.

«Айта кету керек, оның (Тоқаевтың – ред.) форумға қатысуы мен сөйлеген сөздері форумның өзі үшін де, қазақстандықтар үшін де алғашқы сенсация болды. Шынында да, объективті шындықтан бастау керек. Сондықтан Тоқаев халықаралық құқық үшін ғана емес, Қазақстанның аумақтық тұтастығы үшін де осындай мәлімдемелер жасағанын атап өтейік. Еліміздің президентіне қол шапалақтау ғана керек», – дейді автор.

Әйтсе де, ол «Қрымды басып алғаны туралы да қоса айтуы керек еді» деп шағымданады, алайда сарапшы: «Асылып қалғанның үйінде арқан туралы айтпайды демекші, оның жауабынан Қырымға қатысты ұстаным туындайды. Оның үстіне, Қырымды да «квазимемлекеттік» құрылымдарға жатқызуға болады», – деген пікір айтады.

Аударған: Айдана Нұрмұхан