7-13 желтоқсанды қорытындылаған апталық бағдарламалардың барлығы Волонтер жылының ресми жабылуына сюжет арнады. Apta эфирі осы тақырыптан басталса, “7 күн” редакциясы президенттер Назарбаев пен Тоқаевтың Жоғары еуразиялық экономикалық кеңес отырысына қатысқанын басты тақырып етті. Ал “Басты бағдарлама” авторлары елдегі жемқорлықпен күрес жұмыстарын алға шығарды.
Дәстүрлі мониторингімізде “Хабар”, “Еуразия бірінші арнасы” және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламасын қамтыдық.
Бағдарламаны Дархан Әбдіуахит жүргізді. Тұңғыш президент Назарбаев пен қазіргі президент Тоқаев Жоғары еуразиялық экономикалық кеңес отырысына қатысқанын айта келе, сюжетке кезек берді. Сюжет Назарбаев пен Тоқаевтың айтқан сөздерінен құрылып, отырысты баяндады. Басқа мүше-мемлекет президенттерінің не айтқанын ести алмадық.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Реформалар жөніндегі жоғары кеңестің кезекті отырысына қатысты. Сюжет авторы Рауан Мыңбаевтың айтуынша, келер жыл — реформалар жылы болмақ. Тұңғыш президент Назарбаев Реформалар жөніндегі Жоғарғы Кеңес төрағасының орынбасары Сума Чакробартиді қабылдағанын да айтып өтті.
“7 күн” бағдарламаның үшінші сюжеті де президентке арналды. Кешегі аптада Қасым-Жомарт Тоқаев Волонтер жылының ресми жабылуына қатысты. Сюжетте осы ресми іс-шараға қатысқан қазақстандық, шетелдік волонтерлердің пікірі, президент Тоқаевтың айтқаны да бар. Волонтерлер өз жұмысы туралы да әңгімеледі.
Ұзақтығы 50 минуттық бағдарламаның төртінші сюжетіне де Тоқаев тақырыбы, дәлірегі президент қатысқан тағы бір жиын арқау болыпты. Мемлекет басшысы “Алтын сапа” байқауының жеңімпаздарын марапаттады. Хаттама-сюжетте президент сөзінен үзінділер беріп, марапат иегерлерін де сөйлетті.
Бағдарламадағы мазмұнды да маңызды сюжет — ЕАЭО-ға мүше-мемлекеттер мигранттарына зейнетақы төлеу туралы келісімнің ратифицикациялануын түсіндірді. Тілші елімізде және Ресейде жұмыс істеп жүрген мигранттарды мысалға алып, осы құжаттың маңызын баяндады. Одаққа мүше бес мемлекеттегі еңбек мигранттарының саны, зейнетақы мен еңбекақыдан ұсталатын жарна көлемін көрсетер инфографика да дайындапты. Ақпараты мол, тартымды сюжет.
Эфир соңына таман, дәлірегі 38-минутында елдегі коронавирус ахуалына кезек жетті. Батыс, шығыс, солтүстік аймақтардағы коронавирус індетінің таралауына шолу жасады. Қазақстан-Қытай шекарасындағы кеден бекетінде жүздеген жүк көлігі жиналып қалғаны, Қытай тарапы экспорт тауарларды қабылдамай жатқаны да айтылды. Атырау облысында да Ресейге экспортталатын өнімдер жөнелтілмепті. Бұл да карантин салдары екен.
Бағдарламаның соңғы екі сюжеті имидж материалға ұқсайды. Екі сюжеттің біріншісі Алматыда ашылған Hyundai Trans Kazakhstan компаниясына арналса (кәсіпорын қызметкерлерінен сұхбат алып, құрастырылып жатқан көліктер туралы әңгімеледі), екіншісі “Сұңқар” құс фабрикасының жетістіктерін баяндайды.
“Басты бағдарлама”, “Еуразия бірінші арнасы”
“Басты бағдарлама” елде коронавирус індетінің таралуына қысқаша шолудан басталды.
Содан кейін 9 желтоқсан — жемқорлықпен күрес күні екенін, елдегі жемқорлық қылмыстардың саны артқанын да айтып өтті.
“Ұр тоқпақ” айдарында «Transparency Kazakhstan» үкіметтік емес ұйымының ауылдарға бюджеттен қанша ақша бөлінетінін анықтағаны сөз болды. Мәлімет бойынша елімізде ауылға ең көп қаражат жұмсаған өңір — Түркістан облысы екен. Бюджет ашықтығы тақырыбына терең зерттеу жүргізілмесе де талдау жасауға талпыныс байқалды. Бұл тақырып жыл соңында орынды көтерілді. Бағдарлама авторларынан алдағы уақытта да ашық бюджет туралы зерттеу-талдаулар күтеміз.
Волонтер жылынаың жабылуына арналған сюжет “7 күн” мен Apta әзірлеген сюжеттерге ұқсамайды. Мұнда авторлар волонтердің бір күнін баяндайды. Волонтерлердің жақсы істерін санамалай келе ерікті болып жүріп, тұрмыс жағдайын түзетіп алғандар да, өздерін ерікті ретінде таныстырған алаяқтар болғанын да айтып өтті. Алайда мұны негіздейтін дәлел келтірмеді, қандай да бір сарапшы пікірін де, құзырлы орган өкілінің сөзін бермеді. Тағы бір кемшілік — сюжетте волонтерлер көпбалалы отбасының үйіне материалды көмек әкеледі. Осы сәтті бейнелейтін видеода отбасындағы балалардың бет-жүзі анық көрінеді.
Z-ұрпақ туралы сюжет қазіргі балалаларға тән ерекшеліктерді жинақтапты. Сюжеттегі сарапшылар бұл буынның алғыр, жаңашыл екенін айтса, кейбір сарапшылар смартфонға телмірген балалар руханияттан хабарсыз болмай ма, деп қауіптенеді. Сюжетте NASA-да тәжірибеден өткен баланы да сөйлетеді. Тілші Айбек Қосан сюжетті «Заман өзгерер, сана өзгерер. Бірақ барлығына ортақ бір ғана құндылық қалуы тиіс. Ұрпақ көп, тәуелсіздік біреу ғана» деп түйіндейді.
Соңғы сюжет “Теріс діни ағымдар- қоғамға, тіпті тәуелсіздікке төнген қауіп” деген мәселені қозғайды. Сюжетте жазасын өтеуші ер адам камераға ашық сұхбат беріп, басынан өткен жағдайды баяндайды. Ал сарапшы-теолог Жандәулет Отарбайұлы теріс ағымдар ұстанымы мен уағыздары жөнінде байыпты түсіндіреді. «Жусан» операциясының ұйымдастырылғанына бір жыл толғаны да ұмыт қалмады. Айта кетейік, “Басты бағдарлама” редакциясы бұған дейін де теріс діни ағым жетегінде кеткен адамдар туралы сюжет жасаған.
Бағдарлама Covid-19 және коронавирусты пневмония статистикасынан басталып, қызыл аймаққа енген өңірлерді атап өтті.
Бірінші сюжет — Волонтер жылының ресми жабылуы. Сюжет кейіпкерлерінің қатарында: мұқтаж отбасыларға азық-түлік тарататын ер адам, бетперделерді тастайтын қоқыс жәшіктерін орнатқан эковолонтер және тағы басқа еріктілер бар. Бұл сюжет волонтерлер үшін емес, президент үшін басты тақырыпқа айналыпты, өйткені президент Тоқаев Волонтер жылының ресми жабылуына қатысқан. Сюжетке Мемлекет басшысының сол жиында сөйлеген сөздерінен де үзінділер қосыпты.
Президент Тоқаев Реформалар жөніндегі жоғары кеңес отырысын өткізді. Екінші сюжет осы отырысты баяндайды. Тілші кадр сыртындағы мәтіндерде президенттің айтқанын қайта әңгімелеп, сихнрондарын да енгізіпті. Зеріктіретін сюжетте көрерменді қызықтырар ешқандай амал-тәсіл байқалмайды.
Үшінші сюжет тағы бір жиынға: Жоғары еуразиялық экономикалық кеңес отырысына арналды. Бұған Тоқаев та, Назарбаев та қатысты. Бұл отырыстың маңызды сәті — ЕАЭО-ның 2025 жылға дейін стратегиясының бекітілуі. Өткен мамырда президент Тоқаев осы құжаттың әлі де пысықтауды қажет ететін тұстары бар екенін айтқан. Міне, сондықтан да мұндай маңызды құжат талқыланған кешегі отырыс туралы сюжетте сарапшылар пікірі жетіспеді. Авторлар отырыста айтылғанды қайта айтып беруден аспады.
Сенатор Мұхтар Құл-Мұхаммед РФ Мемлекеттік думасының депутаты Вячеслав Никоновтың “Первый канал” телеарнасының “Большая игра” бағдарламасында “Қазақстан территориясы — Ресейдің үлкен сыйлығы” деп айтқан сөзіне жауап қайтарды. Ал ҚР СІМ Ресейге наразылық нотасын жолдады. Айта кетерлігі, басқа қорытынды бағдарламалар кешегі аптада қызу талқыланған бұл оқиғаны елеусіз қалдырды.
Apta авторлары “Жас отан” ЖҚ съезінен де сюжет дайындапты. Бұл съезге Назарбаев қатысты. Тұңғыш президент сөздерінен құралған сюжеттің кадр сыртындағы мәтіні де Назарбаевтың жиында айтқанын қайталайды.
2021 жылғы 10 қаңтарда өтетін сайлауға қатысатын бес партияның сайлауалды үгіт-насихат жұмыстары туралы сюжетте әр партияның бір-бір іс-шарасын көрсетті.
Apta редакциясы президенттер туралы жаңалықтарды түгендеп болып, бағдарлама соңына дейін қалған ең төзімді көрермендеріне өзекті сюжеттерін көрсете бастады. Жалпы Apta бағдарламасы мықты сюжеттерін эфир соңына қалдыруы мызғымас дәстүріне айналғандай.
Қытаймен шекарадағы Nur joly кеден бекетінде мыңдаған жүк көлігі үш айдан бері қаңтарылып тұр. Қытай тарапы оларды өткізбейді. Сюжетте үш айдан бері көлік ішіне түнеп жатқан жүргізушінің хикаясы бар. Сюжет авторы барлық тараптың пікірін білуге тырысыпты. Бір кемшін тұсы: сюжет кейіпкері — жүргізушінің сөзінше ол Электронды кезек жүйесіне тіркелген. Сосын оның тіркеуі де, кезегі де жойылып кеткен. Міне, осы тұста осы Электронды кезек жүйесіне жауаптылардың пікірін естімедік.
Дания мемлекеті Солтүстік теңізде мұнай барлауды тоқтатады. 2050 жылы мұнай өндіруден бас тартады. Ал Қазақстанда жасыл экономиканың жағдайы қалай? Сюжетте даму мүмкіндіктері мен қиындықтарды кеңінен айтып, бірақ жасыл экономиканы дамытуға мемлекет қазынасынан қанша теңге бөлінгені туралы ләм-мим демеді.
Қарапайым мектепте оқитын балалардың мемлекеттен қаржыландырылып, сапалы білім беретін мектептерге (мысалы, НЗМ, “Білім-Инновация” лицей-интернаты) оқуға түсуі қиын, тіпті мүмкін емес. Бұл үшін репетитор жалдау керек. Ал көп отбасының репетитор жалдап, баласын оқытуға шамасы жетпейді. Міне, сондықтан да орта білім саласын теңдей қаржыландыру туралы ұсыныстар айтылып жатыр. Apta авторлары соңғы сюжетте осы мәселені көтеріпті. Өзекті тақырып, соңғы кездері қызу талқылауға түскен. Толымды әрі жан-жақты әзірленген сюжеттің қызық кейіпкерлері, сарапшы пікірлері де бар. Алайда Білім және ғылым министрлігінен ұғынықты комментарий болмады.
«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.
Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.
