Әлем елдері 3 мамырда Дүниежүзілік баспасөз еркіндігі күнін атап өтті. Қазақстандағы медианың өзін-өзі реттеу жөніндегі Қоғамдық комитеті осы айтулы күнге орай еліміздегі және әлемдегі сөз бостандығының жай-күйіне назар аудартқысы келетін мәлімдеме жасады.
«Жаңа репортер» сайтында осы мәлімдеменің толық мәтінін жарияладық.
Біз бұл саланы медиа қауымдастық өзі реттеуге тиіс деп санаймыз. Комитеттің осы уақытқа дейінгі жұмысы мен мәлімдемелері негізінен медиа қауымдастық өкілдеріне бағытталып келді. Бірақ баспасөз еркін болуы үшін медиа қызметкерлерінің талпынысы жеткіліксіз. Пікір еркіндігі – қызығын тек журналистер көретін игілік емес. Еркін баспасөз қоғамның жұмыла атсалысуымен қалыптасады және ол қоғамның ортақ игілігі. Сондықтан бұл мәлімдеме қоғамның барлық өкіліне арналады.
Сөз бостандығы, ой-пікір еркіндігі, ақпарат алу және оны тарату құқығы – адам құқығының ішіндегі ең негізгісі. Бейтарап журналистика мен еркін баспасөз болмай, бұл құқықтардың жүзеге асуы еш мүмкін емес.
«Демократия сақшысы» рөлінатқаратын журналистердің қудалануы, тәуелсіз редакциялардың популист саясаткерлер шабуылына ұшырауы кейінгі жылдары әлемде жиі байқалады. Бүгінде сөз бостандығына қауіп төніп тұр. Varieties of Democracy ұйымының мәліметінше, қазір әлем демократиясының орташа даму көрсеткіші 1989 жылғы көрсеткішпен бір деңгейде тұр. Әлем халқының жетпіс пайыздан астамы сөз бостандығы шектелетін демократиясы жоқ елде өмір сүріп жатыр. Бұл деректер демократия мен сөз бостандығы жолындағы ортақ талпынысымыз отыз жыл бойы бір деңгейден аса алмағанын, тоқырауға ұшырағанын көрсетеді. Сонымен қатар сөз бостандығы үшін аянбай еңбек етуіміз керек екенін көрсетеді.
Баспасөз бостандығына популист саясаткерлер – сөзбен, атқарушы билік – құқықтық шектеумен шабуыл жасаса, биыл бұларға соғыс жағдайы мен әскери шабуылдар қосылып отыр. Кейінгі екі айда Украинадағы соғыста кәсіби міндетін атқарып жүрген жеті журналист қаза тапты.
Елімізде де сөз бостандығының жағдайы мәз емес. «Шекарасыз репортерлер» (Reporters Without Borders) ұйымының соңғы дерегіне қарасақ, Қазақстан баспасөз еркіндігі бойынша 180 мемлекеттің ішінде соңғы отыздыққа еніп, 155-орынға табан тіреген. Қасіретті Қаңтар кезінде интернет бұғатталды, журналистердің ақпарат алу және тарату құқығы шектелді, көптеген онлайн басылым қызмет ету мүмкіндігінен айырылды. Наразылықтар кезінде кәсіби міндетін атқарған кейбір журналист жарақат алды, ал кейбірі күшпен полиция бөлімшесіне жеткізілді. Өз міндетін атқару барысында оқ тиіп жараланған медиа қызметкерлері де бар. Бұл Қазақстан үшін сөз бостандығы бұрынғыдан да өзекті екенін дәлелдейді.
Біз, Қазақстандағы медианың өзін-өзі реттеу жөніндегі Қоғамдық комитеті, Қазақстан қоғамына үндеу жасай отырып, сөз бостандығына құрметпен қарауға, тәуелсіз журналистикаға қолдау білдіруге және медиа қызметкерлерінің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге шақырамыз.
