Қазақстандағы республикалық телеарналардың 29 сәуір — 5 мамыр аралығына қорытынды ақпараттық-сараптамалық бағдарламалары аптаның басты «жаңалығына» жаңалық болудан қалған тақырыпты: Қазақстанда соғыс жоқ, барлық ұлттың өкілдері бейбіт әрі достықта өмір сүріп жатқанын алыпты. Бағдарлама жүргізушілерінің бірі «бізде» бәрі қандай жақсы екенін, «ал оларда» қандай жаман екенін сондай бір құштарлықпен айтты. Әйткенмен, «эксклюзив» материалдардың алуандығы және соның барлығы бағдарламада болуы таңғалдырды.
Өткен аптадағы оқиғалардың қайсысы қорытынды бағдарлама журналистерін қызықтырды екен? «Жаңа репортер» редакциясы КТК, «Хабар», QAZAQSTAN және «Бірінші арна Еуразия» телеарналарын көріп, шолып шықты.
«Большие новости», КТК
Мұның өзі жаңалық. Қорытынды жаңалықтарда Қазақстандағы рұқсат етілмеген митингтер туралы көрсетті. 1 мамырда Алматы, Нұр-Сұлтан және тағы бірнеше облыс орталықтарында рұқсат етілмеген митинг өтті. КТК телеарнасы митингке шыққандардың талаптарын таңдап, талғап эфирге шығарып, министр Абаевтың «Хабар» телеарнасының студиясынан: митингке рұқсат етілмесе де адамдардың өз қоғамдық ұстанымдарын білдіруіне рұқсат етілгені жөнінде айтқанынан үзінді берді. Жүргізушілер биліктің диалогқа дайын екенін, бірақ сол диалогты көрмегенімізді айтты.
Қаратаудағы 8 жасар қыздың өліміне үлкен репортаж арнапты. КТК арнасы бұл тақырыпты апта бойына жаңалықтарынан көрсетті. Міне, сондықтан да қорытынды жаңалықтарды сол күнделікті жаңалықтарда шыққанды қайталаса керек-ті. Репортажды бейнебақылау камерасындағы видео, журналист стендаптары және үрейле музыкамен толықтырыпты. Сюжетке «Большие новости» экспериментін қосыпты. Актер саябақтағы балаларға жақындап, өзімен бірге жүруді ұсынды. Балалардың көбі бейтаныс ағаға ермегенімен, материалдың эмоциясы ұрып тұрды: балалармен қауіпсіздік туралы әңгімелесуге үндейді.
Тағы бір материал балаларға арналыпты. Мұнда Алматыдағы балабақшада сәбилерді ұрып-соғу туралы көрсетеді. Оларды тәрбиешесі солай жазалаған. Қызығы сол, ешбір материалда, жатақханалардың мүшкіл ахуалы туралы сюжетте «екінші» тараптың пікірлері жоқ. Сюжеттерді кейіпкерлердің талап-тілектеріне ешкім жауап бермейді. Бәлкім, шенеуніктер жауаптан жалтарған шығар. Бұл туралы сюжетте айтпады. Сәйкесінше, проблемалы материалдарда тепе-теңдік сақталмағандай көрінді.
Бағдарлама соңында тілшілер «Қазақстан жұлдыздар неліктен шетелге ұмтылады?» сұрағына жауап іздепті. Кадрлары әдемі әрі кейіпкерлерге бай сюжет. Қазақстандықтардың әлемдік шоуларда өнер көрсетуі, жас таланттар және олардың ата-аналарымен, шетелде өнер көрсететін танымал жұлдыздармен сұхбаттар (айтпақшы, скайп арқылы сұқбаттарды белгілеп көрсетуі керек еді, видео сапасы көзге ұрып тұр). Расында жоғарыда сауалдың «өйткені, шетелде мүмкіндік көп» деген жауабы сұхбатқа дейін-ақ мәлім болды. Таланттарға өз отанында көп мүмкіндік ашылуы үшін Қазақстанда не өзгеруі тиіс, деген сауалға жауап тапқанда қызық болар еді.
Бағдарламада Қарағанды облысында полицейлердің ақша жинайтыны туралы жасырын хат, депутаттардың БЖЗҚ қаржысын қазақстандықтардың баспана мәселесі шешуге жұмсау ұсынысы, президентке үміткерлерді тіркеу және Тоқаевтың сайлауалды штабындағы жұлдыздар тақырыбы да қамтылыпты.
«7 күн», «Хабар»
«Хабар» журналистері «екі президенттің өмірі» стиліндегі марафонын жалғастырудан және мұны бірінші нөмірлі президенттен бастауынан әсте танар емес. «7 күн» эфирінде тұңғыш президенттің ең маңызды іс-шарасына ҚХА 27-сессиясына қатысуын шығарыпты. Назарбаев сессияда өзінің президент лауазымынан бас тартуын еске түсіріп, халыққа және серіктестеріне алғыс айтады. Сюжеттің мәні: әлемнің бар түкпірінде соғыс жүріп жатыр, ал Қазақстанда 130 этнос бір шаңырақ астында тату-тәтті өмір сүріп жатыр, деген тақырып төңірегінде өрбиді. Сондай-ақ, Қазақстан – мемлекет-бітімгер екенін айта келе, мұның барлығын Назарбаевқа алғыс айтқан адамдардың синхрондарымен растай түседі. Осылайша 14 минутқа жалғасады. Содан кейін тағы 7 минут тұңғыш президенттің 1 мамыр – Бірлік күні мерекесін қалай тойлатқанын: лезгинка билегендерді тамашалауы, собалақ (кулич), құймақ және бауырсақ жегені, халықтың әндеткенін тыңдағанын көрсетеді.
Осымен лирика тәмам болып, Назарбаевтың ресми кездесулерін хабарлайды. Тоқаевтың Алматыға сапарына 10 минуттық сюжет береді. Материалда тек президентті ғана емес, қаланың қалай өркендеп, дамып жатқанын да көрсеткенін де айтып өткен жөн. Тілші веложолақта велосипедпен жүріп бара жатып стендап жасайды.
Қалған материалдар да жоғарыда айтқанымыздай, президенттерге арналыпты. Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жетісу жерін аралауы, «Айбалта-2019» оқу-жаттығу жиыны (Тоқаев танкіге мінбесе де оның сөзі сюжетке еніпті) , ресми кездесулері және құттықтаулар. Тек бағдарлама соңында (бұл да дәстүрге айналды) – сайлау туралы аз-маз айта келіп, басқа кандидаттарды да қысқа көрсетеді.
Қызығы сол, заңға сәйкес, сайлауалды кампания басталғанда қазақстандық телеарналар әрбір кандидатқа бірдей уақыт бөлуге міндеттеледі. «Хабарлықтардың» қалыптасқан «сараптамасын» ескерсек, бағдарлама авторлары бұл заңды қалай айналып өтетінін елестету қиын. Жалпы айналып өтер ме екен?! Ал әзірге «Хабар» эфирінен тепе-теңдік туралы айтудың өзі қиын. Көрелік.
«Аналитика», «Бірінші арна Еуразия»
Бұл жолы «Аналитика» авторлары тосын эфирімен таңғалдырды. Ең басында бес минут ішінде Қазақстан Халықтарының бірлігі күні туралы тез-тез көрсетіп (митингтерді де кірістіріпті, Абаевтың сөзін де беріпті), алтыншы минуттан бастап Венесуэлада не болып жатқаны жөнінде егжей-тегжейлі үлкен сюжетпен жалғастырды. Тұнған «фарш»: наразылыққа қатысушылардың, туристердің сұхбаттары, халықаралық бөлініс те бар. Материалдың ортасына қарай Париж бен Шри-Ланкадағы жағдай туралы баяндап, қайтадан Венесуэлаға өтіп, сонымен аяқтайды. Әлемдегі ахуал өршіп тұрған жерлеріне халықаралық шолудың дәл Қазақстан Халықтарының бірлігі күні туралы сюжеттен кейін басталуы – бізде қалай, оларда қалай дегенді емеурінмен жеткізуге құралса керек.
Кейін сайлау туралы қысқа айтып, кімнің шығып қалғаны, кімнің емтиханнан өтпегені, кімнің қол жинап жатқанын және үгіт-насихат жұмыстарының қашан басталатынын (11 мамыр) көрсетеді.
Журналистер Тоқаевтың Алматыға сапары туралы да егжей-тегжейлі әңгімелейді. Президент отандық аяқ киімді киіп, еріктілермен кездесіп, бюрократтардың арыз-шағымын тыңдап, Талдықорғанға және Үштөбеге барып, әскери жаттығуға қатысады.
«Аналитика» бағдарламасы саяси-президенттік блоктан жарнама арқылы «арылып», әрмен қарай қалған жайттарды сөз етеді. Мысалы, қазақстандық отбасылардағы зорлық-зомбылық туралы үлкен сюжет берді. Өгей шешенің қыздарын ұрып-соғуы: журналистер әпкелі-сіңлілі үшеуден сұқбат алады, әрқайсысынан өзін қалай ұрып-соққанын сұрайды. Сосын бірнеше жауыз күйеулердің оқиғасын беріп, психологтармен және дағдарыс орталықтарының жетекшілерімен сұхбаттасады. Ортасына қарай тілші стендапында әйелді құшақтап, нәзік жандылармен «міне осылай қарым-қатынас жасау керегін» түсіндіреді.
«Аналитика» бағдарламасының қылмыстық-әлеуметтік хроникасы ала-құла, ешбір қисынға бағынбайтын дайджесттен құралыпты. Өткен аптада бұған Жамбыл облысындағы қыз өлімі, Шымкентте жасар сәбидің автокөлік соғып, көз жұмуы, Ақтауда қандаламен күресте үш адамның уланғаны (оның екеуі бала), қазақстандық жатақханаларда орын жетіспейтіні, «Қаламқас» мұнай кені орнындағы өрттен болған шығып, Аблязовты ақша жымқыру қылмысы үшін Ресейде сотталатыны кіріпті.
Бағдарлама соңында көпке қызық Ержан Максим, Бірінші арнада шығатын «Голос. Дети» бағдарламасының сенсациясына айналған бала туралы сюжет шықты. Нагиев Ержанды ғұламаға теңейді. Галкин-Пугачева отбасы да оған қолдау көрсетеді. Бірақ, ақырында неліктен екені белгісіз, Алсу мен миллионер Ян Абрамовтың қызы Микелла жеңіске жетті. «Аналитика» бағдарламасы әдеттегідей «бантик» сюжетімен қуантады.
APTA, QAZAQSTAN
APTA бағдарламасын көріп бастағаннан-ақ, студияға қандай көлік келетінін табуға тырысасың. Жеңіл автокөлік пе, су таситын көлік пе? Спойлер: бұл жолы машина болмады, бірақ компьютерлік графиканы да айналып өтпеді.
Бағдарлама дәстүрінен таймай: 1 мамыр – Бірлік күні және Қазақстандағы тұрақтылық, тіпті оны ЮНЕСКО да мойындайтынын көрсетуден басталды. Бізде бәрі жақсы, сыртта бәрі жаман екенін салыстыра жеткізу үшін, басқа телеарналардағы әріптестері сияқты, Ливан, Ливия, Ирак және Сириядағы ахуалды көрсетті.
Қазақстан халқы ассамблеясының 27-сессиясы туралы тоғыз минуттық сюжетке еліміздегі бейбітшілік пен достықты дәріптеуді айта келе, толықтыру түсу үшін кейіпкерлерге: Германияға кеткен неміс, қазақ тілін үйренген кәріс қызы, соғыстан қашып, Қазақстанға қоныс аударған Шешенстан тұрғынына сөз берді. Әрине, Назарбаевтың да сөйлегенін молынан қосты.
«Президент» блогы Тоқаевтың Алматы және Алматы облысына сапары, оның қатысуымен өткен 1 мамыр туралы тақырыппен жалғасты. Сюжет 7 минутқа созылды. Бірақ, келесі сайлау туралы сюжет – 5,5 минут қана болды. Сайлау сюжетінде тоғыз кандидаттың нешеуі тізіме қалғанын, Тоқаевтың алғаш болып қажет қол жинағанын, кімнің екінші, үшінші, төртінші (Түгел, Таспихо, Еспаева) болғанын кірістіріп үлгеріпті. Тіпті Nur Otanның сайлауалды штабы және партиядағы екінші адам Мәулен Әшімбаевтың пікірін де беріпті.
Өткір әлеуметтік тақырыптағы сюжеттерге: Қазақстанда тегін дәрі беру мәселесі, жүргізуші куәліктерін ХҚКО-да беретіні (бұрын полицейлер беріп келген), отандық қой шаруашылығының қиындықтары, қазақстандық киімдердің қымбат болуы себебі де еніпті. «Өйткені, киімге қажетті барлық шикізат, тіпті киім тігетін ине де шетелден әкелінеді» деп түсіндіреді дизайнерлер. Студияда манекенге киілген киімдер пайда болады.
ONLINE OISALAR тұрақты айдарында әлеуметтік желілерге шолу жасайды: FlyArystan лоукостерінің алғашқы рейсі, интернеттегілер бағаға көңілі толмайды. Адамдар тым ысырапшыл тойларға наразылығын, биылғы пітір-садақа – 300 теңгенің көптігіне разы еместерін айтады.
Бағдарлама ақын Ілияс Жансүгіровтың 125 жылдық мерейтойымен аяқталады.
«Аптап», КТК
КТК телеарнасындағы «Аптап» бағдарламасының «фишкасы» — студиядағы көрнекілік. Атақты парфенов тәсілі «Аптап» бағдарламасының әрбір шығарылымында қайталанады. Бұлай болуы да қызықты. Өйткені, жүргізуші әрбір сюжетке кіріспесінде қандай затты көрсететінін күтесіз. Жүргізуші Серік Жанболат бұл жолы не көрсететінін табу көрерменді де елітеді.
Бағдарламаның бұл аптадағы шығарылымы Қазақстандағы жатақхана жетіспеушілігі туралы сюжеттен (1 мамыр да Тоқаевтың Алматыға сапары да айтылмады. Тіпті сайлау туралы да президент туралы да ештеңе көрсетпеді. Айтпақшы, митингтер де туралы да ләм-мим демеді) басталды. Жүргізуші кереуетте отырады. Сюжетте жатақхана салудың қымбат екені, бір жатақханаға 1 млрд теңге қажет екені айтылады.
Жатақхана туралы сюжеттен кейін «Көлеңкедегі кісі» айдарының жүргізушісі де осы тақырыпты қозғайды: ол миллиард теңгеге бір емес, бірнеше жатақхана соғуға болатынына сенімді. Оның сөзінше, ақшаның көп бөлігі кісі қалтасына кетеді.
Әрмен қарай жүргізуші бөтелке, киім жанында қолына мал таңбалайтын құрылғыны ұстап тұрады. Бұл тауар белгілері мен логотиптерді заңсыз қолдануға қатысты сюжеттің кіріспесі. Материалда брендтерді жиі ұрлайтын мемлекеттер рейтингі де берілген.
Келесі сюжеттің кіріспесінде жүргізуші қоқыс жәшігінің жанында тұрады. Қаңғыбастар туралы сюжет. Үйсіз-күйсіз адамдармен әңгімелесіп, дағдарыс орталығына барып, сондағы бір қаңғыбасқа неше теңге жұмсалатынын көрсетеді.
Электр сымы ұзартқышы жанындағы жүргізуші. Бұл әлеуметтік желілерге шолу айдарының кіріспесі. Ұзартқыш – бәріміз де әлеуметтік желілерге байланғанымыздың белгісі. Шолуға «Бірінші арнадағы» «Голос. Дети» бағдарламасының қорытынды нәтижесіне наразылық, Қуат Найманның ережесіз төбелесте жеңіліс табуы, «Мисс Қазақстан» жеңімпазын талқылау еніпті.
Бағдарлама тым қысқа, небәрі 30 минутқа созылды.
Бәлкім, Шымкенттегі стадионды қайта құру туралы сюжеттің «жоғалып кетуінен» де осылай қысқа болған шығар. Әйтпесе, сол стадион тақырыбы бағдарламаның сайттағы аңдатпасында көрсетілген-ді.
