Осы аптада Қазақстанның мемлекеттік телеарналары қорытынды ақпараттық бағдарламаларында Тоқаев пен Назарбаевтың бастамаларына көп назар аударды. «Еуразия бірінші арнасы» және КТК телеарналары қаржы аударымы, жасөспірімдер агрессиясы және вандализм туралы көрсетті. Мониторингімізде дәстүрлі түрде КТК, «Еуразия бірінші арнасы», «Хабар» және QAZAQSTAN телеарналарының қорытынды бағдарламаларын қамтыдық.
«Аналитика», «Еуразия бірінші арнасы»
«Барлығын кадр шешеді немесе таптырмайтын қызметкер жоқ. Мемлекет басшысынан мұндай сөз есту өз еркімен қызметінен кетуге арыз жазумен пара-пар»,-деп бастады эфир жүргізушісі Альмира Кульмухамедова. Бастапқыда 37-жылдардың осы бір жаңғырығы алғысөзге әр беру үшін айтылғандай көрінген.
Әйткенмен, Қасым-Жомарт Тоқаевтың Ақмола облысына сапарында Көкшетау қаласында отырыс өткізді. Сол отырыстан төрт минутты сюжетте бұл сөзді президенттің айтқаны мәлім болды. Тоқаев азық-түлік бағасының өсуін сынапты. Сюжетке Тоқаевтың қатты батырып айтқан сөздері енген. Ол әкімдердің еш әрекет жасамайтынын, алыпсатарлардың бағаны шарықтатып отырғанын, бағаның өсуі оның адам өмірін жақсартуға бағытталған жұмыстарын жоққа шығаратынын айтты. Премьер-министрге кінәлілерді жазалауды тапсырды.
«Егер олар қауқарсыз болса, онда орнына басқа қызметкерлерді қоямыз. Барлығын да кадр шешеді, таптырмайтын қызметкер жоқ» деген Тоқаев осылайша Сталиннен дәйексөз келтірді.
Келесі 1,5 минутты сюжет көрермендерді біршама тыныштандыруға арналыпты. Мұнда тұңғыш президент «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры туралы айтады. Назарбаевтың айтқанынан түсінгеніміз – «Самұрық-Қазынаның» жұмысы, табысы, қаржысы – барлығы да ашық, барлығы да халыққа аян, барлығы да халық игілігіне арналады екен.
-Азаматтарымыз мұның Қазақстанға, оның халқына тиесілі екенін түсінуі міндетті,-дейді Назарбаев. Бірақ, бұл қандай қор, оның немен айналысатыны түсініксіз қалды.
Елбасы тақырыбы «Охотзоопром» қызметкерінің, дәлірегі оның браконьерлер қолынан мерт бола жаздаған оқиғасымен алмасты. Браконьерлердің қолында қару болған, ал табиғат инспекторларында қару жоқ. Осылайша бағдарлама Қазақстандағы қару-жарақ айналымы туралы ұзақ сюжетке ойысты.
Қолына екі тапанша, бір мылтық ұстаған жас жігіттің «Салам аллейкум, бауырлар. Астана наш» деген видеосы интернетте таралған еді. Міне, сол видеоны қосуы сюжеттің сәнін кіргізді. Тілші соңғы екі жылда түрлі қалаларда, дәлірегі Талдықорған, Шымкент, Ақтөбе қалаларында болған атыс оқиғаларының видеосын жинапты. 2016 жылдың маусымында Ақтөбе қаласында террористер екі қару дүкеніне және әскери бөлімге шабуыл жасады. Жеті адам қаза тапты. Көрермен содан кейін қару дүкендерінің ереже-тәртібін қаншалықты қатаңдатқанын білді. Қару ұстауға қатысты көп мәліметті жинақтаған сюжетте тілші стендапқа шығып, қазақстандықтарға интернеттен қалай оңай қару сатып алуға болатынын үйретті.
Ақша айырбастау туралы ұзақ сюжет Жаңа жылдан бастап валюта сатып алу қиындаса, көлеңкелі бизнес етек жаятынын қозғады.
Автор әрмен қарай аптаның топ-тақырыбы – ақша аударымдары және карта төлемдеріне ойысты. Азат Перуашев ақша аударымдарына салық салудың заңсыз екенін, азаматтың айлығы картаға түскеніне дейін салық төлеп қойғанын айтады. Көлемді сюжет те көп адамға қатысты қабылданатын реформаны жылдамдатуға болмайтыны жөнінде мазмұнмен аяқталды. Бұл президенттің сөзі ме, әлде автор пікірі ме, о жағы түсініксіз қалды.
Көршілерінің өмір сүруіне кедергісін келтіретін жалғыз қарттар туралы сюжет алуан түрлі мағына ие. Мұнда қарт көршілерімен кикілжіңге тап болған тұрғындардың хикаялары баяндалады.
«7 күн», «Хабар»
«Хабар» телеарнасының апталық қорытынды бағдарламасы күтілгендей-ақ президенттер тақырыбынан құралыпты. Елбасының төрағалығымен өткен Astana Club отырысына 10 минут сюжет арналған. Ұзақ сюжеттен бұл не клуб екені, неліктен құрылғаны, кімдер мүше екені сол күйі түсініксіз. Қандай да бір келісімдер түзілгені туралы да ақпарат жоқ. Бұл клуб отырысының не өзгертетіні де айтылмады. Есесіне, тұңғыш президентті мақтаған пікірге толы болды.
«Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры туралы сюжет «Еуразия бірінші арнасының» сюжетімен салыстырғанда толымды екен. Жұмыс қорытындысы, қаржы қайда жұмсалып жатқаны, қандай жобалар есебінен қайтарылып жатқанын баяндады. Әйткенмен, біршама олпы-солпы жасалған. «Самұрық-Қазына» қорының жұмысы қандай бағыттардан тұратыны, қор жұмысынан бұқара халық нендей игілік көретіні айтылмады.
Бағдарламының 26-минутынан бастап екінші президент эфирге шықты. Ол Ақмола облысына сапарлады. Бұл сюжеттің де форматы – Тоқаевтың тезистерін қырқып-қырқып, соны түсіндіретін мәтіндерден құралыпты.
Индустриалды аймақтар туралы сюжет біршама қызық. Өңір-өңірлердегі индустриалды аймақтардың жұмысын айта келіп, сондағы кәсіпорындардың қандай кедергілерге тап болып, нендей мәселелерге кезігіп отырғанын көрсетеді. Қысқа да нұсқа сюжет.
Бағдарлама Junior Eurovision байқауына дайындалып жатқан әнші Ержан Максимнің пікірі енген қысқа ақпаратпен аяқталды. «Хабар» телеарнасы осы байқауды тікелей эфирде көрсетеді.
Apta, QAZAQSTAN
Бағдарлама ҚР президенті Тоқаевтың Ақмола облысына сапарынан басталды. Жеті минут сюжет тек Тоқаевтың синхрондарынан (барлығы 6 синхрон) және тілшінің кадр сыртындағы мәтіндерінен құралды. О мәтін де президент сөзіне негізделген. Әйткенмен, енген тақырыптары басқа телеарналармен салыстырғанда едәуір көп.
Бурабайда туризмі дамыту, жол бойындағы дәретханалар, ұн мен нан бағасының қымбаттауы, инфрақұрылым, экология, қауіпсіздік және тағы басқа тақырыптар бар.
Дегенмен де бейтарап мазмұндағы видеолардың қашан түсірілгені жазылмаған. Президент сапары кезінде түсірілген бе, әлде мұрағаттан алынған ба? Түрлі ауа райы, әрқалай жыл мезгілдері. Барлығына геотег – Ақмола облысы, деп көрсетілген. Сюжетте президент қана бар. Аталған мәселелердің ортасында өмір сүріп жатқан адамдар жоқ. Президент сөзінен құралған, есте қалар ештеңесі жоқ кәдуілгі сюжет.
Әрмен қарай тұңғыш президент Назарбаевтың Astana Club отырысына қатысқаны туралы сюжетпен жалғатсы. Бағдарлама авторлары бұл жолы да дәстүрінен таймай, президент сөзінен сюжет жасауды құп көріпті. Бес минут сюжетте Назарбаевтың төрт синхроны және ҚХР-ынан келген өкілдің бір цитатасы бар. Назарбаевтың сөздерінен Зеленский мен Путинге Нұр-Сұлтан қаласында кездесіп, Украина және Ресей арасындағы мәселелені шешу жөніндегі ұсынысы сюжеттің алғысөзінде де, сюжет ішінде де, сюжеттен кейін де айтылды
Жүргізуші Жайна Сламбек Astana Club отырысы сюжетінен кейін Путин Назарбаевтың ұсынысы жауап бергені туралы хабарлады. Айтуынша, ол Зеленскиймен «Норманд форматына» дейін кездеспейді. Ал Зеленскийдің Назарбаев ұсынысына қандай жауап бергені айтылмады. Бірақ, сол сәтте студияда жүргізушінің фонында Зеленскийдің де Путиннің де портреті көрінді.
Apta бағдарламасының бұл эфирінде Тоқаевты Назарбаевтан аз көрсетті. Мұны келесі материал – тағы да Назарбаев басты кейіпкерге айналған сюжет дәлелдейді. «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қорының басқарма кеңесінің отырысына арналған сюжеттің алғысөзі қысқа да түсініксіз жазылыпты.
«Азаматтар мұның бәрі Қазақстанға және біздің халқымызға тиесілі екенін түсінуі керек» деді Нұрсұлтан Назарбаев «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры басқарма кеңесінің отырысында.
Бар алғысөз осы. Сюжет те күтілгендей әдепкі қалпынан аспады. «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қорының жылдық есебін тізіп шықты. Ал «Қазақстан Темір жолы» компаниясының проблемасы – вагон жетіспеушілігінен, деп қана айтылды.
Күтілгендей-ақ, тепе-теңдік үшін Тоқаев тағы да көрінуі керек еді. Расымен де солай боп шықты. Ол онлайн-төлемдерге салық салмау мәселесін көтерді. Осылайша, бағдарламының бастапқы 20 минуты екі президентке теңдей бөлінді. Осы 20 минут бойына президенттер халық проблемасын көп айтты. Бірақ, бұқараның ешбір өкілін көрсетпеді.
Бұқараға кезек тек 30-минуттан бастап берілді: Нұр-Сұлтанның сол жағалауы толықтай дерлік электр қуатынсыз қалыпты.
14 қараша – Дүниежүзілік диабетке қарсы күрес күні. Диабетпен ауыратын балаларға қолдаудың жоқ екені туралы сюжет жақсы жасалған. Есте қалар кейіпкерлер, сарапшы пікірлері бар.
Бағдарлама Сырдария өзенінің жағасында, өркениеттен алыста тұратын отбасының өмірі туралы «алақайлаған» сюжетпен аяқталды. Аталған отбасы қамыс орып, соны сатып, күнелтеді. Қызық кейіпкерлері, шынайы кадрлары, егжей-тегжейі бар стори-сюжет. Әйткенмен, осы сюжет арқылы да мемлекеттік телеарналарға тән ойды баяндайды. Еңбек етіп, мемлекетке алақан жаймай, өз күшіне өзі сену керегін кейіпкерлердің айтуымен жеткізді.
«Большие новости», КТК
Бағдарлама Алматы облысындағы өрттен отбасы жанып кеткені туралы оқиғадан басталды. Өрт себептерін тексеріп жатыр. «Электр желісінен ақау шыққан» деген болжам бар. Көршісінен пікір алыпты. Ол да мәселе электр желісінен болуы мүмкін екенін айтады. Біздің сарапшылардың бары осы!
Ақтөбе облысында мектеп оқушылары төбелесті. Жарақаттанған 15 жасар Мадияр Смағұлов көз жұмды. Балалар жедел жәрдем көлігін шақыруға қорқып, оны аурухананың жанына тастап кеткен. Ертерек көмектескенде, өмірін сақтап қалуға болар еді. Күдікті тұтқындалыпты. Полиция департаментінің бастығы қақтығыс себептерін айтып берді.
Содан кейін жүргізуші «Бұдан да жаман оқиғалар бар» деп, Ресейде болған оқиғаны мысалға келтірді. Онда Даниил Засорин курстастарын атып, өзін-өзі өлтірген.
Ресейлік оқиғаны «Бұдан да жаман оқиғалар бар» деп мысалға келтіруге не себеп? Жүргізушілер мұны да түсіндірді: айтуларынша, екі оқиғаға да қыз себеп екен.
КТК телеарнасы да Қаржы министрлігінің қаржы аударымдарын бақылауға алу бастамасын талқылады. Сюжетте кәсіпкерлердің неліктен бұл жүйені қолданатыны туралы баяндады. Әр кәсіпкер өз мысалын айтты. Тәжірибе де жасап, базарларды аралады. Сарапшылардың да пікірін қосыпты. Әйткенмен, ақша аударатын адамдардың пікірі жоқ. Қандай да бір сараптама не бэкграунд жоқ. Бұл мәселе неліктен өзекті екенін, бұдан қанша кәсіпкер «зардап шегетінін», карта ұстайтындардың саны қанша және тағы басқасын ашпады. Жалпы сюжет түсінікті, қарапайым әрі тәп-тәуір.
Үлкен қалалардың тұрғындары автобус жетіспеушілігінен қиналады. Автопарктер жолақыны көтергісі келеді. Шығынға жұмыс істеп жатқандарын айтады. Қызық сюжет. Өңір-өңірлердегі жолақы құны көрсетілген графика да, пікірлер де бар. Бірақ, бұл мәселелердің қалай шешілетіні түсініксіз қалыпты.
«Больше деталей» айдары. Ұлттық валюта – теңгенің 26 жылдығы тойланды. Графикада теңгенің осы уақыт аралығында қаншалықты құнсызданғанын көрсетті. Сарапшы Қасымхан Қаппаровтан пікір алып, теңгенің құнсыздануы – неліктен жаман екенін түсіндірді.
Қызықты есептеулер де бар. Бірақ, теңгенің құнсыздануына қарсы не істеуге болады, теңгенінің құнын қайтсек өсіреді, билік осы бағытта не жұмыс істеп жатыр, адамдар не істеуі тиіс, деген сауалдарға тағы да жауап болмады.
Ізінше Тоқаевтың Көкшетауға сапарына кезек берді. Мұндағы синхрондар да «Еуразия бірінші арнасындағыдай» таңдалыпты. Ең өзекті, ең қызық сәттерін қиын беріпті.
Қазақстан стратегиялық зерттеулер институты Қазақстандағы субмәдениетке зерттеу жасапты. Тосын материал. Зерттеу нәтижесімен қысқа ғана таныстырды. Әйткенмен, бұл зерттеу неліктен жасалғаны, соған қанша теңге жұмсалғаны айтылмады.
Айта кетсек, «Жаңа репортер» қазақстандық телеарналардың апталық қорытынды бағдарламаларына мониторингін тұрақты түрде жасайды және апта сайын жариялайды.
