14-20 маусымды қорытындылаған апталық бағдарламалар түрлі тақырыптан басталды. «Басты бағдарлама» авторлары елімізде «Ана капиталын» енгізу ұсынысын талдаса, «7 күн» тілшілері президент Тоқаев қатысқан саммитке сюжет арнады. Apta редакциясы жол апаттарына қысқаша шолудан кейін Мемлекет басшысы қатысқан жиындар қалай өткенін баяндады.
Дәстүрлі мониторингімізде «Хабар», «Еуразия бірінші арнасы» және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламасын қамтыдық.
«7 күн», «Хабар»
Бағдарлама редакциясының бағалауынша, өөкен аптадағы маңызды оқиға — Ислам ынтымақтастығы ұйымының ғылым мен технология жөніндегі саммиті болды. Саммитке президент Қасым-Жомарт Тоқаев қатысты. «7 күн» жүргізушісі Дархан Әбдіуахит алғысөзін осы жиынның маңыздылығын баяндаудан бастады. Алғысөз сюжетке ұласты. Сюжет кейіпкері — Үндістаннан Қазақстанға келіп, университет оқыған жігіт. Тілші кадр сыртындағы мәтінде «…. Сондықтан Президент өмірден өткен Әл-Фараби, Ибн Сина секілді ұлы тұлғаларға құрмет көрсету — ұйымның қазіргі тарихи міндеті болуы керек деді…» деген сөйлем айтты. Орта ғасырларда өмір сүрген тұлғалар туралы «өмірден өткен» деп айту құлаққа түрпідей тиіп, қисынсыз естілді. «7 күн» тілшілері президент қатысқан жиындардан сюжет дайындағанда тек Мемлекет басшысын сөйлететін. Бұл жолы сарапшыларды шақырып, олардан ислам елдеріндегі ғылым, экономикалық байланыс маңызы туралы пікір сұрапты.
Тұңғыш президент Нұрсұлтан Назарбаев пен қазіргі президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың апта ішіндегі қабылдауларына шолуда Нұрсұлтан Назарбаев пен «Лукойл» президенті Вагит Алекперовтың кездесуінен орыс тілінде ұзақ-ұзақ синхрондар берді.
Президент Тоқаев газ саласын дамыту жөнінде кеңес өткізді. Ал сюжет «Салаға серпіліс керек» деп аталып, президент бастамаларын баяндайды. Президентті ғана сөйлеткен ұзақ сюжет.
Кешегі аптада медицина қызметкерлерінің кәсіби мерекесі өтті. Қасым-Жомарт Тоқаев Нұр-Сұлтанда «Алтын жүрек» ескерткішінің ашылуына қатысып, дәрігерлерді құттықтады. Сюжет әдеттегідей президентт сөзінен және коронавирусқа қарсы күрескен дәрігерлер әңгімесінен құралған.
«7 күн» редакциясы «Екібастұздың әлеуеті» деп аталатын сюжет әзірлепті. Сюжеттің айтары — Екібастұзды дамытудың стратегиялық құжаты дайындалып жатыр екен. Қаладағы көмір кен орны мен өндіріс орындарын таныстырып, қаланың экологиялық, әлеуметтік проблемалары жөнінде ләм-мим демеді. Әдепкі сюжеттен гөрі PR-материалға көбірек ұқсайды.
Есеп комитетінің төрағасы Наталья Годунова Сенатта баяндама жасап, бюджет қаржысын жұмсаудағы олқылықтарды, елдің сыртқы қарызы өсіп бара жатқанын айтты. Төрағаның мәлімдемесіне Қаржы министрлігінің түсініктемесін кадр сыртындағы мәтін және синхрон түрінде берді. Есеп комитеті төрағасының бұл баяндамасы маңызды. Сондықтан сарапшы, экономист мамандар сөйлетіп, жеке сюжет әзірлеуге сұранып тұрған тақырып. Іргелі телеарнаның апталық қорытынды бағдарламасы маңызды тақырыпты талдаудан гөрі қысқа қайыруды құп көріпті.
Жарты жылда міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесі жұмысына 2,5 мыңға жуық шағым түсіпті. «Сан мен сапа» деп аталатын сюжет сол шағымдарды талдаудың орнына жүйенің жұмысын таныстыруға арналады. Осылайша сюжет авторы проблеманың бар екенін айтып, тереңіне бойламай, сипап қана өтті.
Мәжілісте Мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы заңына өзгерістер енгізу туралы заң жобасы талқыланып, Сенатқа жолданды. Сюжет осы өзгерістерді түсіндіріп, ерекше жандардың басын қосқан қоғамдық бірлестік жетекшісін сөйлетіпті. Ол мүгедектігі бар адамдардың еркін жүріп-тұруына қатысты проблемалар шешілмей келе жатқанын айтады. Тілші сюжетін «…Мүмкіндігі шектеулі жандардың құқығын мемлекет пен заң ғана қорғап, басқамыз жайбарақат жүргеніміз — ең әуелі азаматтығымызға сын» деп аяқтап, жауапкершіліктің бір бөлігін қоғамға артты.
Бір сағаттық эфирінің көп бөлігі президентке арналған бағдарламаны елдегі және әлемдегі эпидемиологиялық жағдай мен Дүниежүзілік донор күніне арналған сюжеттер түйіндеді.
«Басты бағдарлама», «Еуразия бірінші арнасы»
Бестің шайын ішіп болған көрермендерді «Basty bagdarlama» көруге шақырған Берік Дүйсенбай мен «Тыңдар құлақ, көрер көз болса біз бастаймыз» деген Әсем Изатқызы жүргізетін хабар «Ана капиталы», «Көкөніс тапшылығы» және әкімдердің бюджет қаржысы есебінен жұмысын жарнамалауына шектеу қойылғанын талдапты.
Мәжіліс депутаты Айгүл Ысқақова 18 жасқа дейінгі әр балаға 42 500 теңгеден төлеп, басқа жәрдемақыларды қысқартуды ұсынды. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Серік Шәпкенов бұл бюджетке ауыр салмақ болатынын айтты. «Basty bagdarlama» тілшілері елімізде «Ана капиталын» енгізудің жолдары бар ма, деген сауалға жауап іздейді. Сюжетте ішер ас, киер киімге жете алмай отырған көпбалалы аналарды сөйлетті. Балаларының бет-жүзі ашық көрсетілді. Сарапшылар 1 миллионға жуық қазақстандық баланың кедейлік шегінде өмір сүріп жатқанын, туу коэфициенті төмен екенін, бюджет қаржысы тиімсіз игеріліп, пайдасыз жобаларға қыруар қаржы жұмсалатынын айтыпты. Олар бюджет шығындарын оңтайландырып, «Ана капиталын» енгізу жолдарын қарастыруды ұсынады.
Соңғы аптаның көп талқыланған тақырыбы — көкөніс қымбаттауы. «Басты бағдарлама» авторлары қымбатшылық себебіне үңіліп, «Жылыжай шаруашылығын дамыту жолдары» деп аталатын сюжет әзірлепті. Экономистер, ауыл шаруашылығы министрлігінің өкілі мен жылыжай иелері жылыжай шаруашылығын дамытуға арналған бағдарлама жоғын айтып, мәселе көтерді.
Мемлекеттік қызметкерлер туралы заң жобасына өзгеріс енгізілмек. Енді саяси мемлекеттік қызметкерлерге ғана сыйақы берілуі мүмкін. Әкімдердің бюджет қаржысын шығындап, жұмысын жарнамалауына тыйым салынбақ. «Мемлекет басқарудың жаңа моделі» аталатын сюжетте Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінің ресми өкілі Максим Рожин мемлекеттік ақпараттық тапсырысқа конкурс жариялау тетіктері өзгергенн айтты. Тілші сюжетін «…Бұқаралық ақпарат құралдары мемлекеттік тапсырыс үшін әкімдерге жалтақтамай, енді шынай бәсекелестікке жұмыс істеуге тура келеді» деп аяқтады.
Бағдарламаның дәстүрлі айдары — «Ұр тоқпақ» эфирге шықпады.
Apta, QAZAQSTAN
Бағдарлама апта ішіндегі ірі жол апттарына шолудан басталды. Алматы облысында екі жеңіл көлік соқтығысып, жеті адам көз жұмды (төртеуі — балалар). Түркістан облысында көлік апатында жеті адам қаза тауып, бір адам жан сақтау бөліміне жатқызылды. Ақтөбеде жеңіл көлік аударылып, екі мектеп директоры қайтыс болды (екеуі ауруханада жатыр).
Жол-көлік оқиғасына шолудан кейін Мемлекет басшысының аптасы қалай өткенін баяндауға ойысты. Қасым-Жомарт Тоқаев Ислам ынтымақтастығы ұйымының (ИЫҰ) ғылым және технология жөніндегі екінші саммитінің ашылу рәсіміне видео байланыс арқылы қатысты. Қасым-Жомарт Тоқаев газ саласын дамыту жөнінде кеңес өткізді. Жүргізуші Жайна Сламбек екі жиын қалай өткенін студиядан хабарлап, президент сөзінен синхрондар берді.
Медицина қызметкерлері күніне арналған сюжет Қазақстан медицинасының жай-жапсарын бағамдамақ болып, бірақ хаттамалық мәннен аспады. Сюжет кейіпкері — дәрігер емес, президент Тоқаев. Ол коронавирус індетіне қарсы күреске зор үлес қосқан медицина қызметкерлеріне арнап тұрғызылған «Алтын жүрек» ескерткішінің ашылу рәсіміне қатысып, Нұр-Сұлтандағы қалалық емханаға барды. Сюжетте елімізде алғаш коронавирус жұқтырған науқасты қабылдап алған инфекционист-дәрігерлердің бірін сөйлетіпті. Дәрігер індет кезінде мемлекет медициналық жабдықтар мен дәрі-дәрмекті уақытылып жеткізіп, қамтамасыз еткенін айтты. Бұрынғы Денсаулық сақтау министрі мен «СҚ-Фармация» жетекшісі сотты болып жатқан кезде мемлекеттік телеарнаның мұндай сюжет көрсетуі ақылға қонбайды. Ел астанасындағы медицинаның кереметін айтып, аймақтағы жағдайды елеусіз қалдырды.
Қазақстанда азаматтарды коронавирус вакцинасын алуға ынталандыру қалай болып жатыр? Сюжет егу пункттері орналасқан түрлі ойын-сауық-сауда орталықтарының басшылығы жұртшылықты вакцина алуға ынталандыру үшін өткізген ұтыс ойындарына шолу жасады.
Шетел жаңалықтары топтамасы Женевада АҚШ және Ресей президенттері кездескенін (Навальныйға басымдық берді), Иранда президент сайлауы өткенін айтты. Иранда алғаш рет мемлекет басшылығына президент қызметіне кіріскеніне дейін америкалық санкция тізіміне енген саясаткер келіпті.
«Apta қонағы» айдарына Атырау облысының әкімі Махамбет Досмұхамедов келді. Жайық өзені тартылып, аймақта ауыз су тапшылығы болып жатқаны, қуаңшылықтан малға жем-шөп жетпей, бағасы қымбаттағанын, дәрігерлер жетіспей, үш ауысымды мектептер мәселесі жөнінде әңгімелесті. Сұхбат облыс әкімінің аймақтағы мәселелер қалай шешіліп жатқанын айтуына мүмкіндік беру үшін бағдарлама эфирін ұсынғандай әсер қалдырды.
«Қазақстан Тәуелсіздігіне 30 жыл. Тележылнама» айдары 2002 жылға арналды. Жалақы өсіруін талап еткен қарағандылық шахтерлер ереуілін, 2000 жылдардан бастап ел экономикасы өсіп, жұмыссыздық 9,3%-ға төмендегенін, Түркия қазақстандықтарға визасыз режим енгізіп, Тараз қаласының 2000 жылдығы ЮНЕСКО деңгейінде тойланғанын, «Ақ жол» партиясы құрылғанын, Түркістанда Дүниежүзі қазақтарының II құрылтайы өтіп, астанада «Бәйтерек» монументі ашылғанын еске түсірді.
Бағдарламаның орта тұсынан асқанда проблемалы тақырыптарға кезек жетті. Қазақстанда жыл сайын сүйек кемігін ауыстыруға мұқтаж 300 адам тіркеледі. Көбі — балалар мен жасөспірімдер. Алайда сүйек кемігі донорын табу қиын. Жұртшылық донор болуға үрке қарап, келісім бермейді. Журналистер сүйек кемігін ауыстыру отасы сәтті жасалған бала мен сүйек кемігін ауыстыруға мұқтаж баланың хикаясын баяндады. Ұлттық ғылыми онкологиялық орталықтың меңгерушісі сүйек кемігі доноры болудың не екенін түсіндіріп, ел ішіндегі түрлі қауесетті теріске шығарды. Аудиторияға маңызды тақырыпты жан-жақты түсіндірген сапалы сюжет.
Қазақстанда 2 млрд ағаш егу жоспарланған, алайда іс жүзінде жоспар кері кетіп, тірлік жүйесін таппай жатыр. Елдегі ағаш егу, орман алқаптарын ұлғайтужың жайын баяндаған сюжет Түркістан қаласында түсіріліпті. Қаланың жасыл белдеуіне 3 жылда 16 млн ағаш көшеті отырғызылған. Уақытылы суғарылмай, дұрыс күтім көрмей, солып, қурап жатыр екен. Жергілікті ауыл тұрғындарының айтуынша, бір жылдан бері көшеттерді ешкім суғармаған. Жасыл белдеудегі ағаш көшетіне жауапты мекеме басшылығының сөзінше, жұмысшылардың айлығы аз, 48 мың теңгеге ешкім жұмыс істегісі келмейді. Ал жергілікті университет агрономы Түркістан қаласының құрғақ әрі ыстық климатында қандай ағаштарды қалай егу керек екенін түсіндіреді. Өзекті тақырыпты негіз еткен толымды сюжет.
«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.
Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.
