«Жеті күн» бағдарламасы президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың Екібастұзға сапарын баяндай отырып, осы ресми сапар барысында көтерілген бірқатар мәселені басты назарға алған: моноқалалардың мүшкіл халі, ауылшаруашылық өнімдерінің қымбаттауы, субсидиялардың мақсатсыз жұмсалуы, трансшекаралық өзендер суының тартылуы және т. б. Сондай-ақ, Үкімет басшысы Асқар Мамин қатысқан Глазгодағы климаттың өзгеруі жөніндегі халықаралық саммиттен жақсы сюжет ұсынған. «Айна» авторлары жасанды ұрықтандыру мәселесін талдап, экоға бөлінетін квота тақырыбы мамандармен бірігіп ашуға тырысқан. Ал Apta редакциясы көрермен назарына «Абай» шахтасында болған апат туралы әсерлі сюжет ұсынды.

«Жеті күн», «Хабар»

Дархан Әбдіуахит Президенттің Екібастұзға сапарына кезек бермес бұрын, еліміздегі моноқалалардың жағдайына тоқталды. Экономикалық зерттеулер институтының дерегіне сүйеніп, монқалалардағы халық саны, инфрақұрылым жағдайын баяндады. Президент сапарына орай жасалған сюжет «Екібастұз мұңы» деп аталыпты. Шынар Асанқызы әзірлеген материал қаланың жағдайына қатысты тұрғындардың пікірімен басталыпты. Олардың барлығы да қаладағы кемшіліктерді меңзепті. Сюжетте көрсетілген кадрлар, келтірілген ақпараттар моноқалалардың мүшкіл халінен ашық хабар береді. Бұған Қасым-Жомарт Тоқаевтың мәлімдемесі де себеп болғандай. Екібастұзға сапарында Президент моноқалалардың халін сынға алыпты. Бұдан әрі сюжеттен Президент аралаған нысандар, сұхбаттасқан әкімдер жайында білуге болады. Президент сапары жайлы ұзақ сюжет осылай сынмен басталып, жайдары қалыпта аяқталды.

Екібастұз сапарын баяндауға «Жеті күн» тағы бір сюжет арнаған. «Маңызды міндеттер» аталатын екінші сюжет еліміздегі ауылшаруашылық өнімдерінің қанша пайызға қымбаттағанын баяндаудан басталды. Екібастұзда өткен жиында Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың қымбатшылық, ауыл шаруашылығына саласына бөлінген субсидиялардың мақсатсыз жұмсалуы, дизель тапшылығы, трансшекаралық өзендер суының тартылуы, қайта вакциналау мәселелері туралы жасаған мәлімдемелерінен тұратын сюжетте депутат Ерлан Саиров пікір білдіріпті.

Президент тақырыбынан Junior Eurovision дейін бір-ақ қадам жасаған Дархан Әбдіуахит Ұлттық іріктеудің финалына өткендерге дауыс беру «дәл сол сәтте» жүріп жатқанын айтып, көрерменді дауыс беруге шақырды. Апталық сараптамалық бағдарламалардың күнделікті ақпараттық бағдарламалардан ерекшелігі, сол сәтте болып жатқан оқиғаларға емес, апта ішіндегі болған оқиғаларға талдау жасау. Мұнымен қоса, «Junior Eurovision» байқауына қызығатын көрермен «Жеті күн» секілді бағдарламаны көрмеуі де мүмкін. Сондықтан, «тұтқиылдан» дауыс беруге шақыру қисынсыз естілді.

Шанхай қаласында өткен IV Қытай халықаралық импорттық тауарлар көрмесінің ашылу рәсімінде Қасым-Жомарт Тоқаев бейнеүндеу жасаған болатын. «Жеті күн» осы үндеуден үзінді берді. Ақордада өткен қабылдауларға ресми хаттамаға сүйене қысқаша шолу жасалды.

Бұдан әрі Дархан Әбдіуахит шетелдер мен Қазақстандағы коронавирус инфекциясының таралуы жағдайына қатысты статистикалық деректер келтірді. Мақпал Мадиярова әзірлеген сюжет жүкті әйелдер мен балаларға коронавирус инфекциясына қарсы салынатын Pfizer вакцинасының тиімділігі турасында болды. Отандық және шетелдік дәрігерлердің пікірін қамтитын 7 минуттан асатын сюжет көрерменді жүкті әйелдер мен балаларға вакцина салдырудан қорықпауға үндегендей әсер қалдырды.

«Мемлекет саясатының» басты бағыттарының бірі — Экологиялық туризм турасында Мақпал Мадиярова тағы бір сюжет әзірлепті. Онда Шарын секілді табиғи ұлттық паркінде туристерге жағдай жасау және «Көбейтұз» бен Алматы маңындағы сақ қорғандары археологиялық ескерткішінің қазіргі жайсыз ахуалы сөз болды. Экологтар, құзырлы орган өкілдерін сөйлеткен, орынды мәселе көтерген сюжет болыпты.

Глазгода өтіп жатқан климаттың өзгеруі жөніндегі халықаралық саммит пен Қазақстанның Париж келісіміне қосылуы жөнінде Дархан Әдбіуахит студияда ұзақ әңгімеледі. Жүргізушінің сөзінен кейін экологиялық шолушы Сәкен Ділдахмет жиын туралы пікір білдірді. Глазгодағы жиынға үкімет басшысы Асқар Мамин де қатысып, сөз сөйлеген. «Жеті күн» жүргізушісі оның да баяндамасына қысқаша тоқталып өтті. Жиын барысында Асқар Мамин бірқатар екіжақты кездесу өткізіпті, ол туралы да айтып өткен Дархан Әбдіуахит осы жиын барысынан жасалған сюжетке осындай ұзақ алғысөзден кейін ғана кезек берді. Ал Ғалымжан Қараманұлы Шотландиядан әзірлеген сюжет Глазгодағы жиынның атмосферасын жан-жақты, толымды әрі тартымды етіп ұсынылды.

Сенат төрағасы Мәулен Әшімбаевтың Ватиканда Рим папасы Францискпен кездесіп, келесі жылы Нұр-Сұлтанда өтетін Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің съезіне шақыру хатын табыс еткенін кадр сыртында тұрып баяндады Дархан Әбдіуахит. Junior Eurovision байқауының Ұлттық іріктеу жобасына дауыс беру жалғасып жатқанын тағы бір еске салған соң соңғы сюжетке кезек берді.

«Жеті күннің» бұл жолғы соңғы сюжеті — «Тәуелсіздік күнтізбесі» айдарында қараша айындағы ел тарихындағы елеулі оқиғаларға шолу жасалды.

«Айна», «Еуразия бірінші арнасы»

«Айна» ақпараттық-сараптамалық бағдарламасы негізінен әлеуметтік проблемаларға баса мән беріпті. Бұл санында жасанды ұрықтандыру мәселесін басты тақырып етіп алған. Ал бағдарламаның алғашқы сюжетін «Құдай берген» деп атап, тылсымға сеніп, әулие аралауға қатысты нақты кейіпкерлердің оқиғасы баяндалып, халықтың наным-сеніміне қатысты дінтанушының және психологтың пікірі беріліпті. Сюжетті Берік Дүйсенбай әзірлеген.

Тақырыпқа қатысты Айдана Үсенбай әзірлеген екінші сюжет ЭКО жасатуға жыл сайын бөлінетін 7 мың квота алдымен кімдерге бұйырады деген сауалға жауап іздейді. Дәрігерлер бұл мәселе туралы нақты ақпарат беріпті, сюжетте кезегін күтіп жүрген кейіпкер де бар — жүзі жасырылып, дауысы өзгертіліп берілген.

Экоға бөлінетін квота тақырыбы студияда репродуктолог-маман Мөлдір Бейшентаймен бірге талқылау түрінде жалғасты. ЭКО-ға қатысты тарайтын фейк ақпараттар, адамдардың сенімсіздігі, квота алу мәселесі және осы турасындағы көптеген сұрақтарға дәрігер толыққанды жауап берді. Телефон арқылы байланысқан көрермендер де дәрігерге өз сұрағын жолдап жатты. Ашық әрі тиянақты сұхбат болды.

«Айна» көтерген екінші тақырып тұрмыстық зорлық-зомбылық жайында. «Тұрмыстағы таяқ пен тепкі» аталатын сюжетті Махамбет Бейбітшілік әзірлеген. Шілде айында Нұр-Сұлтан қаласында кісі өлімімен аяқталған тұрмыстық жанжал туралы кейіпкерлерді қоса отырып баяндайды. Сюжеттен білгеніміздей, отбасының арасындағы кикілжің салдарынан әйел өзін көліктен тастап жіберген болуы мүмкін, салдарынан қайтыс болған. Оқиғаға байланысты марқұмның күйеуі қылмыстық жазаға тартылмаған сыңайлы. Сюжетте іс бойынша қылмыстық іс қозғалғаны болмаса, сот үкімі шыққан-шықпағаны анық айтылмайды. Тілші тек тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қатысты заңның әлсіздігіне мән беріпті.

Бұл мәселені студияда Берік Дүйсенбай сарапшылармен талдады. Тұрмыстық зорлық-зомбылықтан зардап шеккен әйел не істеуі керек деген сауалдан басталған талқылау, осы салаға қанша қаражат бөлінгені, жағдайды оңалту үшін қандай шаралар қабылдануы керек екені туралы сарапшылардың пікірімен жалғасты. Тіпті, ер адамдар тұрмыстық жанжалдан зардап шексе, қайда хабарласуы тиіс деген де сауал болған еді, өкінішке орай жауапсыз қалды. Осы пікір алмасу барысында студиядағы экраннан ашық болмаса да, зорлықты меңзейтін видеолар көрсетіліп тұрды. Жайсыз кадрлардың қайта-қайта көрсетілуі көрермен назарын еріксіз аударды. Сұхбат соңында Берік Дүйсенбайдың спикерлерді «қысқа да нұсқа» түйін жасауға жеделдетуі спикерлерге де, көрерменге де жайсыз әсер етті. Бағдарлама тікелей эфирде үнемі жүретіндіктен, жүргізуші спикерлерді асықтырудан гөрі жүйелі («иә» не «жоқ» деген жауапқа дөп келетіндей) сауал қойғаны дұрыс.

«Айна» Тәуелсіздіктің 30 жылдығына орай рақымшылық жарияланатыны туралы ақпаратқа мән беріпті. Осы жайында баяндау барысында студиядағы графикалық «темір тордан» шыға сөйледі Берік Дүйсенбай. Қазақылыққа салып «ырымға жаман» демесек те, артық әсірелеудің қажеті жоқ сияқты.

«Рақымшылық 2021» аталатын сюжетте Бақытнұр Әлібай рақымшылыққа іліккен кейіпкерді сөйлетіпті. Бұл шарадан мемлекет қанша қаражат үнемдейтінін анықтапты. Ал «жемқорлық» фактісімен сотты болған бұрынғы шенеуніктердің қайсысы рақымшылыққа ілігуі мүмкін деген сауалды талдаған тілші, бірқатар экс-шенеуніктің ісі жайында ақпарат береді. Тілші сюжетті түзету мекемесінен жасалған стэндаппен аяқтады.

«Айна» бағдарламасының бұл санында «Айна-аймақ» айдары шығарылмады.

Apta, QAZAQSTAN

Бағдарлама жексенбі күні таңертең Қарағанды облысында «АрселорМитталТеміртау» компаниясының «Абай» шахтасында болған апат туралы жаңалықтан басталды. Алты шахтер қаза тауып, екеуі ауыр халде жан сақтау бөліміне жеткізілді. Экрандағы қара фонға қаза тапқан шахтерлердің аты-жөнін жазып, бәрінің есімін атады. Мемлекет басшысы қаза болған шахтерлердің отбасына көңіл айтты.

Apta авторлары осы оқиғадан сюжет жасап үлгеріпті. Марқұм шахтерлердің әріптестерін, компания өкілдері мен мемлекеттік орган қызметкерлерінен пікірлер бар. 2008 жылы дәл осы шахтада метан газы жарылып, 30 адам қаза тапқанын айтуды ұмытпады. Жүргізуші Жайна Сламбек шахтерлер еңбек шартына наразылық танытып, ереуілге шыққанын да айтып өтті.

Президент Тоқаев Павлодар облысының Екібастұз қаласына жұмыс сапарымен барып, моноқалаларды дамыту жөнінде республикалық кеңес өткізді. Сюжет «Моноқалалардың «мұңды монологы» деп аталды. Аллитерацияға құрылған тақырып мәнді-ақ, бірақ сюжет кәдуілгі хаттама материалдан аспады. Екібастұз тұрғындарын сөйлетіп, пікірін сұрағанда болар еді. Бірақ сюжетте тұрғын да, пікір де болмады. Есесіне президенттің өткізген жиындары мен барған жерлерінен көп кадр бар.

Президенттің субсидиялау мәселесіне қатысты сыбайлас жемқорлық пен ақша жымқыру фактілері бойынша айтқан «Түптеп келгенде, түрмелерде орын жеткілікті» деген сөзінен үзінді де көрсетті.

Apta редакциясы азық-түліктің қымбаттауына қатысты тақырыпты жалғастырып келеді. Мұндай сюжеттердің тұрақты авторы — тілші Данияр Қайыртай. Ол бұл жолы да жақсы материал дайындапты. Азық-түлік қымбаттауынан қиналған жұрттың (зейнетақы азық-түлік пен дәрі-дәрмектен артылмайды, тамақты бөліп төлеу арқылы алып жатыр, бір отбасының ас-суына бір айға кемі 200 мың теңге керек), сарапшылардың (олар мәселенің шешімдерін ұсынды), депутаттар (себебін айтады) және салалық министрлік шенеуніктерінің (барлығына тапшылық кінәлі екен, әлемде жаппай қымбатшылық болып жатыр) пікірлері бар. Айына не күніне екені белгісіз, әйтеуір, азық-түлік алуға 50-60 мың теңге жұмсайтынын айтқан Ұлттық экономика министрі Әсет Ерғалиевті де көрсетіп өтті.

Автожолдағы көпірлердің «сақалды құрылысы» мен әдбен тозуы келесі сюжеттің тақырыбына айналды. Басты назарда — Нұр-Сұлтан қаласындағы көпір: бірнеше жыл бұрын жөндеуге жабылып, әлі құрылысы аяқталмаған. Мұндай мәселе аймақтарда да жетерлік. Көлік жүргізушілерінің, құрметті құрылысшы мен жергілікті әкімдік өкілдерінің де пікірі бар. Салалық министрлік өкілдері комментарий беруден бас тартты. Өзекті тақырыпты қозғаған толымды сюжет.

Қазақстанда азық-түлік бағасы жыл басынан бері 6-8% өскен. Сарапшылардың сөзінше, тағы қымбаттайды. Өйткені 1 қараша Қазақстанда аяқ киімдерді таңбалау басталды. Бұл контрафакт тауар кіруінің алдын алу үшін жасалып отыр екен. Сюжетте сатып алушылар (аяқ киім қымбаттап барады, сапасы нашар, ақша жетпейді), түрлі ведомство өкілдері таңбалау дегеніміз не екенін түсіндірді. Аяқ киімді таңбалау талабын қолдайтын етікшіні де сөйлетіпті. Оның сөзінше, қазір келіп жатқан аяқ киімнің дені сапасыз екен.

Солтүстік Қазақстан облысындағы 500 тұрғыны бар ауыл ауыз сусыз отыр: құдықтың құбыры әбден тозып, істен шыққан. Ал әкімдіктегілер ештең істей алмайтынын, өйткені құдық мемлекет балансында емес екенін айтады. Мәселенің салмағын көрсетер эмоциялы сюжет.

Apta бағдарламасының жаңа айдары «Желілер: корреспонденция, комментарий» деп аталады. Жүргізушісі — Жұрағат Баман. Ол әлеуметтік желілерде қызу талқыланған өткір мәселеге комментарий жинап, экраннан көрсетеді және мәселенің себебін түсіндіреді. Бүгінгі тақырып — Қазақстанда автокөлік бағасының өсуі. Жұрағат Баманның айтуынша, автокөлік қымбаттауына жаңа көлік жасауға қажет чиптер мен қосалқы бөлшектердің жетіспеуі себеп екен.

«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.