Қорытынды сараптамалық бағдарламалардың негізгі тақырыбы ҚР президентін ұлықтау рәсімі, Ереванда өткен ҰҚШҰ саммиті, онда Қасым-Жомарт Тоқаевтың Ресей-Украина арасындағы соғысты бейбіт жолмен тоқтатуға шақырғаны, Армения премьер-министрі Никол Пашинян қауіпсіздік кеңесінің декларациясын қабылдаудан бас тартқаны, Иманғали Тасмағамбетов ҰҚШҰ Бас хатшысы боп тағайындалғаны туралы болды. Сондай-ақ, бұл аптада еңбек нарығына қатысты сюжет көп: қызмет барысында қаза тапқан өрт сөндірушінің оқиғасы, дипломмен ауылға бағдарламасы бойынша дәрігерлер даярлау, базардағы саудагерлердің заң талаптарын орындамауы және тағы басқа.
«Жеті күн», «Хабар»
«Жеті күн» бағдарламасының уақыты қысқарды – енді жарты сағат эфирде жүреді. Жігер Сәрсен бағдарламаны президент сайлауының қорытындысы туралы ақпараттан бастады. Оның айтуынша, дауыс беруге қатысқан 8 миллионнан астам сайлаушының 460 484-і сайлауға «дауыс беру парағындағы бәріне қарсымын деген торкөзді «түрту үшін» ғана келіпті». «Бәріне қарсымын» графасы да сайлаушының пікірін білдіреді. Сондықтан оны «түрту үшін» деп мұқату этикаға қайшы.
Осыдан кейін Қасым-Жомарт Тоқаевтың президентті ұлықтау рәсіміндегі сөзінен үзінді берілді.
«Жеті күн» Ереванда өткен ҰҚШҰ саммиті және Иманғали Тасмағамбетовтың ұйым басшылығына келуі туралы айтып, саясаттанушының пікірін берді. Сюжетте сондай-ақ Пашинянның реніші, Тоқаевтың сөйлеген сөзі, сарапшылар пікірі берілді.
25 қараша – Әйелдерге қарсы зорлық-зомбылық жою күні. «Жеті күн» осы күнге арнап сюжет әзірледі. Сараптамалық бағдарламалардың арасында бұл тақырып туралы әзірленген жалғыз сюжет. Отбасындағы әйелдердің зорлық-зомбылығына тосқауыл қою үшін әзірленіп жатқан заң жобасының талаптарына қатысты сыни ұстанымы басым сюжет болды. Тілші жобаның кемшін тұсына мән берген.
Бағдарламаның соңғы сюжеті Алматыда орналасқан ескерткіштердің сапасы туралы болды. «Әділдік жолы» қоғамдық бірлестігінің өкілдері қалада орнатылған Ыбырай Алтынсарин ескерткішінің биіктігі талапқа сай еместігін айтты. Тапсырыс бойынша 4 метр болуы тиіс ескерткіштің биіктігі қазір – 3,5 метр. Сондай-ақ, белсенділер оның қоладан құйылғанына күмәнданып отыр. Алайда сюжетке пікір білдірген ескерткіш авторы – мүсінші бұл мәселеге қатысты түсініктеме берген жоқ. Ал ескерткішке тапсырыс берген тараптан пікір алынбаған.
Sarap-Times, Astana TV
Бұрын 1 сағатқа жуық эфирде жүретін бағдарлама уақыты 45 минут қысқарған. Бағдарламаның алғашқы сюжеті Қасым-Жомарт Тоқаевтың ұлықтау салтанатынан жасалды, президент сөзінен үзінді берілді.
Бұдан кейін Ереванда ҰҚШҰ саммиті өткенінен ақпарат берілді. Жүргізуші кеңестің жабық жағдайда өткенін айта келе, Никол Пашиняннің ұйым жұмысына қатысты ренішін, ұйым төрағалығына Иманғали Тасмағамбетовтың бекітілуін және Ереванда ұйымға қарсы шерулер өткенінен ақпарат берді. Жеке сараптауға сұранып тұрған тақырып еді, алайды арнайы сюжет болмады. Осыдан кейін президенттің алдағы аптадағы шетелдік сапарлары туралы айтты.
Жүргізуші «сақа деген сарапшылардың» дерегіне сүйеніп, елде 2 млн адам банкрот болуы мүмкін деген ақпарат берді. Осыдан соң «Жеке тұлғалардың банкроттығы туралы» заң жобасы талқыланып жатқаны туралы сюжет ұсынылды. Сюжетте сарапшылар, қарапайым азаматтардың пікірі, заң жобасында қаралып жатқан талаптар туралы ақпарат бар. Дегенмен азаматтардың банкорттығын жариялау кредитті кешіру емес. Екеуі екі бөлек ұғым. Заң жобасына сәйкес, банкрот деп жарияланған тұлғаның несиесін өтеуге өзі міндеттеледі емес пе? Тілші бұл жайтты зерттемеді.
Студия қонағы – депутат Ерлан Саиров президент сайлауының қорытындысына қатысты пікір білдірді.
Астанада қызмет барысында қаза тапқан өрт сөндіруші Асқар Забикуллиннің денесі жер қойнына тапсырылды. Sarap Тimes осы жағдай жөнінде сюжет әзірлеп, марқұм жайлы ақпарат берді. Сонымен қатар, өрт сөндірушілердің жалақысы өсетіні туралы Төтенше жағдайлар министрі Ильиннің мәлімдемесі бар.
Sarap Тimes бағдарламасы мұражайлардың жәдігер қорына байланысты сюжет әзірледі. Сюжет тың әрі өзекті тақырыпты қозғаған. Орал мен Астананың музейіндегі жәдігерлердің сақталу жағдайын салыстырғаны ұтымды болды.
Бағдарлама әзірлеген соңғы сюжет осы тақырыппен үндес. Өткен аптада әлеуметтік желілерде Алаш арыстарының көзі жоқ суреті басылған киімдердің сатылымға шығуы туралы ақпарат қызу талқыланған еді. Sarap Тimes түрлі сарапшыдан, маманнан пікір алып, мұның қаншалықты қисынды екенін талдауға тырысқан, киімді сатылымға шығарған кәсіпкердің мәлімдемесін ұсынды.
«Айна», «Еуразия бірінші арнасы»
Қарағанды облысына қарасты Ақбастау ауылындағы мектеп мұғалімі Әлихан Ибрагимовтың әлеуметтік желіде оқушылардың білім деңгейі туралы жариялаған жазбасы қоғамда қызу талқыланды. «Айна» осы жағдай туралы сюжет ұсынды. Тілші мұғалімге бұл мәлімдемесі үшін қысым жасалмағанын айтты. Дегенмен, сөзге тартқан сарапшылардың бірі мұндай жағдайда жас мұғалімге қысым жасалмауы мүмкін еместігін тілге тиек етті. Сюжетте екі тараптың пікірі бар, десек те, ата-ананың яки оқушының пікірі болмады.
2023 жылдан бастап дипломмен ауылға бағдарламасы бойынша дәрігерлер даярлау көзделіп отыр. Ауылға жұмысқа орналасқан ақ халаттыларға өтемақы берілмек. Сонымен қатар, банк депозитіндегі қаражатқа 10% өтемақы төленеді. Гүлнәзия Жалғасқызы «eGov куәгері» айдарында өтемақы алудың шарттары туралы материал әзірледі.
«Айна» бағдарламасы Катардағы футболдан Әлем чемпионаты туралы сюжет әзірледі. Онда негізінен чемпионаттың сыртындағы қызықты оқиғалар баяндалды.
Ақбөпе Тәңірберген базардағы саудагерлердің заң талабын орындамауы, чек бермеуі, касса аппаратын қолданбауы туралы сюжет әзірледі. Бір базардың мысалында тілші бірнеше заңсыздықты көрсетті. Сараптамалық бағдарламаларда заң талабын түсіндіретін сюжеттер аз жасалатанын ескерсек, проблема орынды көтерілген.
Бағдарлама әдеттегідей «Хайпқа бұйырмаңыз» айдарымен аяқталды.
Apta, QAZAQSTAN
Apta төтенше жағдайдан басталды. 27 қарашаға қараған түні Екібастұздың Жылу электр орталығында апат болып, 130 көпқабатты үйдің тұрғындары қақаған қыста жылусыз қалды. Редакция бұл туралы үлкен сюжет жасапты, бірақ жүргізуші Альбина Әшім материал әлі эфирге дайын емес екенін, кейінірек эфирден беретінін айтты. Осылайша, QAZAQSTAN телеарнасы тұтас қала тұрғындарының мәселесіне бей-жай қарамай, президентті ұлықтау рәсімінен бұрын көрсетті.
26 қарашада ҚР президентін ұлықтау рәсімі өтіп, Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына ант берді. Үлкен әрі кәдуілгі қалыптан аспаған сюжет құрылымы Мемлекет басшысының ұлықтау рәсімінде сөйлеген сөзі мен әкім, депутат, министрдің қолдау комментарийінен тұрады. Материал басында да, соңында да Тоқаевтың: «Қазір – сайлаудағы жеңісті тойлайтын кез емес, аянбай еңбек ететін кез» деген сөзіне баса мән берді, осы сөзден бастап, сол сөзбен түйіндеді.
Сайлаудан кейін не өзгереді? Міне, осы сауалға жауап іздеген сюжеттің алғысөзінде әлемдік медиа президент сайлауы туралы не дегеніне шолу жасады. Жүргізуші Альбина Әшімнің сөзін қаз-қалпында келтірейік: «Еуроньюс» бұл жолғы сайлауда президенттікке талас белсенділеу болғанын жазыпты. «Неміс толқыны» Қасым-Жомарт Тоқаевтың сайлауда үлкен жетістікпен жеңіске жеткенін жазып, материалда Украина мен Ресей арасындағы соғыстың Қазақстан экономикасына қалай әсер етуі мүмкін екенін талдапты. Ал «Дипломат» басылымы «Тоқаевтың екінші мерзімінен не күтуге болады?» деген тақырыппен көлемді материал жариялаған. Сарапшылар Қазақстан президенті экономикалық реформалар мен мемлекеттік аппарат жұмысының тиімді болуына басымдық беретінін айтқан».
Сюжетте ҚР президенті жанындағы мемлекеттік басқару академиясының проректоры Еркін Дүсіпов, саясаттанушы Бауыржан Серікбаев, экономист Жангелді Шымшықов, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаттары Ғазиз Құлахметов пен Еділ Жаңбыршин сөйлеп, сайлаудан кейін не өзгереді, нені өзгерту керек, деген сауалға пікір айтты.
«Apta қонағы» айдарына экономист Қайырбек Арыстанбеков келіп, сайлаудан кейінгі экономикалық реформалар туралы әңгімелесті.
Бағдарламаның орта тұсына таяғанда, Екібастұз ЖЭО-дағы апат туралы материал да эфирге дайын болған екен. Сюжетте әкімдік жиналысын, шенеуніктер не амал жасап жатқанын көрсетіп, әкімнен бастап министрлік өкіліне дейін сөйлетті. Әйткенмен, мұндағы басты сауал – қақаған қыста жылусыз қалған жұртшылық қалай өмір сүріп жатыр? Көрермен де осы сауалдың жауабын біліп, жағдайын көргісі келеді. Алайда сюжетте мұны көрсетпеді, тұрғындар хикаясы болмады. Көшеде тұрғындардан алған сауалнамамен шектелді. Ал тілшінің қала ішінен жасаған стендаптары мақтауға лайық екен.
Ереванда Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымының саммиті өтті. Осы саммит жөніндегі хабарда Қасым-Жомарт Тоқаев Ресей-Украина арасындағы соғысты бейбіт жолмен тоқтатуға шақырғанын, Армения премьер-министрі Никол Пашинян қауіпсіздік кеңесінің декларациясын қабылдаудан бас тартқанын, Иманғали Тасмағамбетов ҰҚШҰ Бас хатшысы боп тағайындалғанын және оның не қызмет екенін айтты.
Осы аптада Украина тарихта тұңғыш рет тұтастай жарықсыз қалды. Украинадағы жағдайға шолу сюжет кешегі сенбіде Украина жұрты 1932-33 жылдары миллиондаған адамның өмірін жалмаған ашаршылық құрбандарын еске алып, осыған орай президент Владимир Зеленский жұбайымен ескерткішке гүл шоқтарын қойғанынан басталды. Ресей қарулы күштері Украинаның энергетикалық жүйесін ракеталармен, дрондармен қайта-қайта атқылап, істен шығаруынан жарықсыз қалған украин халқының қиын жағдайын баяндап, тұрғындарды және Украина президенті В.Зеленскийдің комментарийін берді.
Ресейдің федералді телеарнасынан көрсетілетін «Вечер с Владимиром Соловьёвым» ток-шоуында саясаткер Дмитрий Дробницкий: «Ресейдің Украинадан кейінгі проблемасы – Қазақстан» деп мәлімдеме жасап, Қазақстан қоғамын дүрліктірді. Содан кейін бағдарлама жүргізушісі Владимир Соловьев ақталуға талпынып, «Қазақстанды жақсы көремін» деген бейнеүндеу жасады».
Апта ішіндегі ең маңызды жалықтарға шолу төрт тақырыпты қамтыды:
- Қарағандыдағы Ленин шахтасында болған апатқа 100 пайыз жұмыс беруші, яғни «Арселор Миттал Теміртау» компаниясы кінәлі.
- Сенат шетелдік көліктерді тіркеу бойынша заңды қабылдады. Енді қазақстандықтар автомобилін 200 мың теңге төлеп тіркей алады.
- Ұшақ кешіксе, әуе компаниясы билет құнының бір бөлігін қайтаруы тиіс.
- 2025 жылға қарай Транскаспий халықаралық көлік дәлізі арқылы тасымалданатын жүк көлемі 10 млн тоннаға дейін артады.
Темір қалдықтарын экспорттауға салынған шектеу мерзімі тағы жарты жылға ұзартылды. Енді вагонмен тасымалдауға да рұқсат жоқ. Жалпы еліміздегі темір өндірісі қандай жағдайда? Құрылысқа ең қажетті тауар арматураға деген сұранысты отандық зауыттар қамти алып жатыр ма? Міне, осы мәселе үлкен сюжетке арқау болыпты. Темір сататын кәсіпкерден бастап салалық министрлік өкіліне дейін сөйлетіп, комментарий алыпты. Сюжеттен түсінгеніміз – темір сатуға тыйым салынған, бірақ отандық индустрия темірді өңдеуге не қауқарсыз не арзан бағада сатып алады. Бұған кәсіпкерлер наразы.
Бағдарлама Қатарда футболдан өтіп жатқан әлем чемпионатымен түйінделді. Мұнда футболдан гөрі, Иранның ұлттық командасы Әнұранын айтудан бас тартқанына және Иранда екі жарым ай бұрын басталған демонстрациялар мен қақтығыстар кезінде 450-ге жуық адам қаза тапқанына көбірек тоқталды.
«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.
Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.
