Мамыр соңы — маусым басын қорытындылаған апталық бағдарламаларға ортақ тақырып — ақылы жол жүйесіне қарсылық және қуаңшылық. Ал ҚР Сыртқы істер министрлігінің санкцияларға жауап турасындағы мәлімдемесін тек Apta бағдарламасы айтты. 

Дәстүрлі мониторингімізде «Хабар», «Еуразия бірінші арнасы» және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламасын қамтыдық.

«7 күн», «Хабар»

5 мауcым — Халықаралық қоршаған ортаны қорғау күніне орай мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев твит жариялады. «7 күн» жүргізушісі Дархан Әбдіуахит бағдарламаны президент твитін сөзбе-сөз оқудан бастады. «7 күн» авторлары Президент пен Елбасы жөніндегі оқиғаларды қалт жібермеуге тырысады. Сондықтан бағдарламаның алғашқы жартысы міндетті түрде Мемлекет басшысы мен Тұңғыш президенттің кездесулері, қабылдаулары, қатысқан жиындарына арналады. 

Бағдарламаның алғашқы бес минутын Президенттің халықаралық ұйым өкілдерімен кездесуін баяндауға арнаған Дархан Әбдіуахит «…Осылайша, бір аптаның ішінде Президент Қасым-Жомарт Тоқаев үш халықаралық ұйыммен ынтымақтың көкжиегін кеңейту мәселелерін қарастырып, талқылаулар өткізді…» деп топтаманы қорытындылады. 

Президенттер жұмыс сапармен келген Армения президенті Армен Саркисянды қабылдаған болатын. Сондай-ақ, Өзбекстан премьер-министрі Абдулла Арипов та елімізге келіп, ресми кездесулер өтті. Осы және басқа да қабылдаулар жеке бір сюжетке арқау болыпты. Тараптардың кездесуде сөйлеген сөзі мен айтқан мәліметінен тұратын ұзақ сюжет. 

«Ақтаңдақтар ақиқаты» деп аталатын сюжет 31 мамыр — Саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күніне арналыпты. Сюжет тарихшы Кемел Ақышевтің ашаршылықтан аман қалып, сақ қорғандарын, «Алтын адамды» тапқанын баяндаудан басталады. Мемлекеттік хатшы Қырымбек Көшербаевтың «АЛЖИР» мемориалды мұражайына барғаны, мұражайдағы жәдігерлер, Тұрар Рысқұловтың немересі әжесінің сандығын мұражайға тарту еткені баяндалады. Қызылордада ғылыми-практикалық конференция өткені де сөз болды. Сонымен қатар, елордада «Ашаршылық» аталатын үш томдық деректер жинағы жарияланғаны да айтылды. Сюжет Кемел Ақышевтың өмірінің соңында ашқан жаңалығын айтумен тәмамдалды. Тым көп мәлімет берілген сюжеттен «Ақтаңдақтар ақиқаты» аңғарыла қоймады. 

Тілші Нұрболат Жаңаберген Нұр-Сұлтанда «… карантиндік талаптар қалай сақталуда, соны білу үшін және қаланың тыныс-тіршілігімен танысу үшін» жолға шығыпты. «Карантин: бас қаланың бір күні» атты сюжетте тілшімен бірге көрермендер де вокзалда, Нұр-Астана мешітінде, № 79 мектеп-лицей, Есіл өзені жағалауындағы Кенесары хан ескерткішінің маңындағы алаңқай және қаладағы мейрамханалардағы жағдайды бақылап көріпті. Алаңқай мен мейрамханадағы жағдайды тілші сынға алады. Мұнда тілші емес, жауапты маман пікірі қажет еді. Сюжетте тілші өзі сынап, өзі байлам жасап жүргендей көрінді. 

«Мал шығыны көп». Жер-жердегі қуаңшылықтан шаруа малы қырылып, мал азығы қымбаттағаны жайлы сюжет осылай аталды. Сюжетте Түркістан, Қызылорда, Маңғыстау облыстарындағы жағдайды баяндап, тұрғындардан, жергілікті билік өкілдерінен сұхбат алып, проблеманы шешу жолын талдайды. 

«Маман тапшылығы» деп аталған сюжет құрылыс саласында білікті мамандар жоқ екенін мәселе етіп көтеріпті. Сюжеттің алғысөзінде хабар жүргізушісі Дархан Әбдіуахит те бұл мәселені айтып, нақты сандардан дерек келтірген еді. Ал сюжетте жас мамандардың бұл салаға келуге құлық танытпайтыны, көбіне шетелдік жұмысшы күші қара жұмысқа көбірек тартылатыны айтылды. Ал 18 жасар Дариға Сабанбаева кәсібі туралы әңгімелегенде кадрда оның орнына сюжеттің басқа бір спикері Қанат Түгелбаевтың сөйлеп тұрғаны көрсетіледі. Осылайша Дариға есімді қыз жұмбақ кейіпкер боп қалды. Тіпті сюжет арасында Дархан Әбдіуахиттің студияда сөйлегені, ал кадр сыртында сюжетке қатысты ақпарат баяндалып жатты. 

1 маусым — Халықаралық балаларды қорғау күніне орай Қасым-Жомарт Тоқаев Twitter-де жазба жариялаған. Өткен аптада Шарын шатқалында балалар  өлімімен аяқталған төтенше оқиға болған еді. «7 күн» осы оқиғаларға орай «Балалар қауіпсіздігін» жеке сюжетке арқау етіпті. 

2021 жыл — Қазақстанда балалар мен жасөспірімдердің кітап оқуын қолдау жылы деп жарияланған. Қазір балалар қандай кітап оқығысы келеді, Гүлжан Мархабаева осы жайында сюжет әзірлепті. Балалар қандай кітап оқығысы келеді, олардың пікірі қандай екені беймәлім, өйткені, балалар туралы сюжетте олардан пікір алмапты.. 

Президенттің қазақстандықтарды Мемлекеттік рәміздер күнімен құттықтауы «7 күн» назарынан тыс қалмады. Ал сюжет «Біз — ел патриотымыз» форумына арналыпты. 

«Басты бағдарлама», «Еуразия бірінші арнасы»

«Қоқыс шығарудан алдымызға жан салмайды екенбіз». «Басты бағдарлама» жүргізушісі Берік Дүйсенбай бағдарламаны осылай бастады. Тілшілер Халықаралық қоршаған ортаны қорғау күніне «Қоқыс басқан Қазақстан» деген сюжет әзірлепті.

Елордадағы қоқыс сұрыптайтын жалғыз зауыттан түсірілген сюжет Нұрлан Өнербаевтың орындауындағы «Құстар әні» әуенімен қалдық үстінде қалқыған құстарды көрсетіп басталды. Ұтымды. Сонымен қатар, елордадан отыз шақырым жердегі «Тойтөбе» ауылы маңында ашық полигонда жиналған қоқысты аралап көрген Әсем Изатқызы, экологтарды, сала мамандарын, министрлік өкілі мен Целиноград ауданы әкімінің орынбасарын сөзге тартыпты. Маңызды тақырыпқа арнлаған толымды сюжет. 

«Атың шықпаса, ақша төле». «Ұр тоқпақ» айдары Алматы әкімдігінің қаланы туристік әлеуетін жарнамалау үшін алыс-жақын шетелден 40 блогер алдырып, соған 26 млн теңге жұмсамақ ниеті желі қолданушыларының сынына ұшырағанын айтыпты. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университетінің студенттері оқу практикасында шөп жұлып жүр деген ақпаратты тексеріпті. 

Елімізде жалпы ұзындығы 6000 шақырымдай болатын 18 бағыттағы жол ақылы болуы мүмкін. Жер-жерде көлік жүргізушілері бұған наразы екендерін білдіріп жатыр. «Басты бағдарлама» редакциясы осы оқиғаны жан-жақты талдапты. 

4 маусым — Мемлекеттік рәміздер күні. Әсем Изатқызы бұл мерекенің нақты қай күн екенін шатастырып алса керек әлде бағдарлама 5 маусымда эфирге шығатынын ескермеді ме екен, алғысөзін «…бүгін маңызды дата, Ұлттық рәміздер күні» деп бастады. «Рух пен рәміз» деп аталатын сюжетте елімізде рәміздерге көрсетілетін құрмет, оны бүлдіруге қатысты қолданылатын заң шаралары, жауапты министрлік жайлы мағлұматтар беріліп, елордадағы Мемлекеттік ту ілінген бас бағанға жауапты жеке компания мен күзететін құзырлы орган өкілінің пікірі беріліпті. Алайда аңдатпада пікір айтқан гүл өсірушінің сөзі сюжетке енбей қалған. 

Apta, QAZAQSTAN

Apta бағдарламасы ҚР Сыртқы істер министрлігінің жауабынан, яғни Қазақстан Республикасы ЕАЭО елдерінің «шоғырландырылған шаралары» туралы басқа мемлекеттердің санкцияларына жауап ретінде ешқандай келіссөздер жүргізбейтінін атап өткенінен басталды. Ресей мен Беларусь елдеріне қарсы санкциялар тарихын да айтып берді. 

Ел президенті Қасым-Жомарт Тоқаев БҰҰ Бас хатшысымен, ҚХР жетекшісімен сөйлесіп, Өзбекстан премьер-министрімен кездесіп, Өзбекстан президентімен телефонда сөйлесіп, Сенат спикері Мәулен Әшімбаев Ташкентке барып, Қазақстанға Армения президенті келді. Мұның барлығын студиядан сюжетсіз хабарлады. Соңғы уақытта Қазақстан мен Өзбекстан арасында қызу барыс-келіс жүріп жатыр. Неліктен екенін бағамдайтын сарапшы пікірі жетіспеді. 

Қазақстанның бірнеше облысында мал қуаңшылықтан қырылып жатыр. Сюжет Қызылорда, Маңғыстау және Түркістан облысынан түсірілген. Жер тақыр, жем-шөп жоқ, бар болса да өте қымбат, су тапшы, мал көтерем. Үш айда Маңғыстау облысында 1400 бас мал өліпті. Шаруалар жұт келгенін айтып, төтенше жағдай жариялауды сұрайды. Сұмдық кадрлары бар шынайы сюжет.

Ақылы жол жүйесін енгізуге қарсы жүк көлігі жүргізушілерінің ереуілі туралы сюжет толымды әрі жан-жақты жасалыпты. Жүргізушілер комментарийі, депутаттар, жауапты министрлік пен «Қазавтожол» пікірі де бар. 

COVID-19, коронавирусты пневмония және вакцинация жағдайынан хабардар ететін ресми статистикадан кейін жайма базар мен сауда орталығының ішінде отыратын саудагерлер мәселесіне ауысты. Олар бір-бірін айыптап жатыр: баға қымбат екенін, антисанитария сақталмайтынын, тауарды қайдан әкелетінін айтады. Әкімдік өкілдеріне, экономист, әлеуметтанушы, ІІМ өкіліне сөз беріпті. 

«Қазақстан Тәуелсіздігіне 30» жыл айдары 2001 жылды еске түсірді: 11 қыркүйекте АҚШ-та болған теракт, Рим Папасының Қазақстанға келуі, Ауғанстанда әскери операция басталуы, Қазақстан Тәуелсіздігіне 10 жыл, Тәуелсіздік пойызы, КТК консорциумы, ҚХР-мен трансшекаралық өзен суын бөлісу туралы келісім, Семейдегі аспалы көпір, «ҚДТ» қозғалысы құрылуы, «Ұлытау» тобының жеңісі. 

Жазғы демалыста балаларды қайда жібереміз? Баласын лагерлерге, үйірмелерге жіберуге ата-ананың шамасы жете ме? Міне, осы сауалға жауап іздеген сұхбат эмоцияға толы. Бассейн, үйірме, секцияларға бару қымбат, ал көптеген ата-ананың кірісі керісінше мардымсыз екенін баяндаған сюжет. 

Apta соңы да «7 күн» бағдарламасына ұқсас аяқталып, «Біз — ел патриотымыз» жастар форумы қалай өткенін баяндаған ақпарат түйіндеді. 

«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.

Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.