«Жеті күн», «Айна» бағдарламалары негізінен Президенттің Мәжілістің кеңейтілген отырысында жасаған мәлімдесіне және Алматыға жасаған сапарына, Үкіметтің жаңа құрамына тоқталған. Елдегі саяси жүйенің ауысуы, бейбіт шерумен басталып, елді дүр сілкіндерген дүрбелеңді кімдер ұйымдастырды деген көпшілік талқылауындағы басты сұраққа жауап іздемепті. Ал Apta «Қазақстан халқына» қоры, салықтар, кедейшілікпен күрес, жұмыссыздық туралы мәселе көтерген. Сондай-ақ, апталық бағдарламалар утилизациялық алым мәселесіне тоқталып, сарапшылардан пікір сұрапты. 

«Жеті күн», «Хабар»

«Жеті күннің» биылғы алғашқы санында бағдарлама жүргізушісі ауысқан. Дархан Әбдіуахиттің орнына жаңалықтар топтамасының дикторы Жігер Сәрсен эфирге шықты. Бұл уақытша өзгеріс пе, ол жағы беймәлім. 

Өткен аптада елде Үкімет құрамы өзгергенін айтып, сөз бастаған жүргізуші Гүлжан Мархабаева  әзірлеген сюжетке кезек берді. Тілші 11 қаңтар күні Мәжілістің жалпы отырысында Президент жасаған мәлімдемеге сүйене отырып, 10 минутқа жуық репортаж әзірлеген. Негізінен Мемлекет басшысының сөзінен үзінді берілген сюжетте сарапшылар пікірі де бар. Сондай-ақ, қаңтардың алғашқы күндері елде болған дүрбелеңді «Қаһарлы қаңтардағы қаралы оқиға» деп атап, осы сюжетте аталмыш оқиғаға қатысты әлеуметтанушының пікірін қосып, қысқа қайырыпты. 

Екінші сюжетте Алматыдағы дүрбелең туралы сөз қозғалды. Оның өзі Президенттің Алматыдағы сапарымен орайластырылған. Сәкен Сейітханұлы жасаған репортажда Мемлекет басшысының Алматыда жедел штаб отырысын өткізгені, зардап шеккен әскерилердің халін сұрап, Жедел медициналық көмек көрсету ауруханасына барғаны баяндалды. Тілші «Алматы ең үлкен трагедияны бастан кешірді» дегенімен, бұл сюжет бірнеше күн дүрбелең, тағы бірнеше күн антитеррорлық операция болған қала жайында емес секілді. Президент тапсырмаларына, осы оқиғаға байланысты Мемлекет басшысының атына келіп түскен жедел хаттарға мән берілген сюжетте сараптамадан гөрі баяндау басым. 

10 қаңтар елімізде жалпыұлттық аза тұту күні жарияланды. «Жеті күн» осыған орай жеке сюжет әзірлеген, мұнда да Президенттің Алматыға сапарын тілге тиек еткен. Қасым-Жомарт Тоқаевтың бүлік кезінде қаза тапқан тәртіп сақшылары мен әскерилердің жақындарымен жүздескенін айтып, сондай-ақ, қаза тапқан күштік құрылым қызметкерлері туралы мәлімет беріпті. 

Өткен аптада онлайн форматта Ұжымдық Қауіпсіздік Шарт Ұйымы мемлекет басшыларының жиыны өтті. Осы жиында ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев мәлімдеме жасап, елдегі қаңтар оқиғасының біршама толық картинасын ашып берген еді. «Жеті күн» Прзиденттің осы сөздерінен үзінді келтіре отырып, әлеуметтік желілерде кең тараған видеоларды көрсетті, елдегі дүрбелең туралы баяндады. 

«Жаңа бастамалар» аталатын келесі сюжет «Елімізді ауқымды реформалар күтіп тұр» деп басталды. Бұл материал да Президенттің Мәжілістің кеңейтілген отырысында жасаған мәлімдемесіне арналды. Сарапшылар Мемлекет басшысының сөздерін талдап, түсініктеме берген. «Ел болып жұмылып «Жаңа Қазақстанды» бірге құруымыз қажет» екенін ескерте сөзін аяқтаған Ерболат Жаңабергеннің сюжеті әдеттегі «жолдауды қолдау» стилінде болды. Журналист саясаттанушы, экономист, кәсіпкер, Мәслихат депутаты секілді сарапшылардың пікірі арқылы Президент мәлімдемесінің қаншалықты өзекті екенін айтады.

Мемлекет басшысы шетелден әкелінетін көліктер үшін төленетін кәдеге жарату алымы туралы мәселе көтерді. «Жеті күн» бұл мәселені талдауға жеке сюжет арнапты. Тілші сюжетін «Президенттің еститін мемлекет тұжырымдамасы өміршеңдігін тағы бір дәлелдеді» деп бастады. Қ.Тоқаев Үкіметке осы алымды жинаумен айналысатын «Оператор РОП» ЖШС жұмысын тоқтатуды тапсырды. Тәуелсіз автокөлік одағының төрағасы, экологтар қауымдастығының өкілі, экономист сарапшылар және Экология министрі берген ақпарат топтастырыла отырып, талдау жасалыпты. Алымның маңызы, көлемі, қайда жұмсалуы тиіс екені туралы сарапшылар жан-жақты пікір білдірген толымды сюжет болды. 

«Айна», «Еуразия бірінші арнасы»

«Айна» бағдарламасы да жаңа жүргізушімен эфирге шықты. Ғалым Кәлмен алғысөзін «Президент сайлауында халық болып таңдап алған тұлғамыз Тоқаев, кешегі қаңтар қасіретінде қаймана жұртын адастырмай алып шықты. Мемлекет басшысының дер кезінде қабылдаған шешімдері үрейленген жұрттың үмітін оятты» деп бастады, Президенттің ескі үкіметті отставкаға жіберіп, жаңа үкімет құрамын жасақтағанын баяндады.

Ғалым Кәлменнің пікірінше, жаңа үкімет құрамында «елді мезі қылған кадрлар емес… өз саласында ысылған мамандар жасақталыпты». Жүргізушінің айтуынша, мұны әлеуметтік желідегі пікірлерден аңғаруға болады. Ескере кету керек, Үкіметке сырттан кадр тартылған жоқ, жаңа 5 министр бар. «Айна» ұжымы сарапшылар пікіріне сүйене отырып, дәл осылай қорытынды жасаса, ешбір талас тумас еді. Жаңа үкіметтің ендігі жұмыс тәсіліне қатысты Президенттің сөзінен үзінді берумен аяқталған бұл алғысөз «Үміттің үкіметі» аталатын сюжетпен жалғасты. 

Берік Дүйсембай сарапшыларды сөзге тартып, жаңа Үкіметтің алдағы міндетіне талдау жасады. Үкіметке өз жұмысын көрсетуге 6 ай уақыт берілгенін еске салды. Жаңа 5 министр туралы қысқаша ақпарат беріп өтті. Ықшамды да түсінікті сюжет әзірленіпті. 

Мемлекет басшысы Үкіметке бірқатар тапсырма берді: әкімдер мен депутаттардың жалақысын көтеруге 5 жылға мораторий жариялау, шет елдерге аударылып жатқан қаражатқа тосқауыл қою, утилалымды қысқарту, онымен айналысатын «Оператор РОП» ЖШС жабу, бір сөзбен айтқанда, «жөнсіз шығындарды қысқарту». Олжас Сайлаубекұлы әзірлеген келесі сюжетте бірқатар сарапшы, Мәжіліс депутаты осы мәселелерге қатысты пікір білдірген. Шет елдерге аударылып жатқан қаражаттың көлемі, елде орта тап қалыптаспағаны, тіпті халықтың қаржылық сауатының төмендігі, көп несие алатыны туралы айтылды. 

Берік Байғара Президент бастамасымен құрылған «Қазақстан халқына» қоры туралы «Қарашаға арналған қор» атты материал ұсынды. Сюжет туабітті сирек кездесетін сырқатқа шалдыққан сәби туралы әңгімелеуден басталды, онда анасы баласының жағдайын баяндайды. Сәбидің жүзін ашық көрсеткен, әлеуметтік жауапкершілік сақталмаған. Сондай-ақ, сюжетте аталған қордың қаражаты қалай жинақталады, қайда жұмсалады, одан кімдер көмек алады, қор жұмысы қалай қағаланады, кім басқарады деген мәселе көтерілген.  

«Айна» бағдарламасының тағы бір жаңа жүргізушісі Гүлнәзия Жалғасқызы жаңа жылдағы айлық есептік көрсеткішпен бірге өзгерген әлеуметтік жәрдемақыларды тізіп шықты. Сонымен қатар, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің өкілі елімізде жарияланған төтенше жағдайға байланысты құжатын уақтылы рәсімдей алмаған жағдайда не істеу керегін, автоматты түрде ұзартылатын жәрдемақы түрлерін және жәрдемақыға қатысты өзге де сұрақтарға жауап беріпті. Студияға көрермендер телефон арқылы хабарласып, сұрақтарын қойып жатты. 

«Гумилев атындағы Гарвард, әл-Фараби атындағы Оксфорд университеті». Президенттің елімізде жетекші оқу орындарының филиалдарын ашу туралы идеясына қатысты сюжетін тілші осылай бастады. Журналист «Өнер білім бар жұрттар» аталатын материалында еліміздің қай өңірінде шетелдік жетекші университеттердің филиалы ашылуы мүмкін деген сұраққа жауап іздеген. БҒМ, ЖОО өкілдерінің пікірі бар. 

«Қарулы күштердегі реформа» атты материалда Президенттің осы саладағы тапсырмалары талданды. ҰҚШҰ әскерлерінің тұңғыш рет ұйымға мүше елдерге көмек көрсеткені де осы сюжетте айтылды. 

Алматыда болған жаппай тәртіпсіздік салдарынан қалаға келген залал көлемі, Президенттің Алматыға сапары, бүлінген ғимараттардың қазіргі көрінісі, қаладан қанша қоқыс шығарылып, Алматы әкімдігін қалпына келтіруге қаншама жұмысшы тартылғаны туралы толыққанды баяндалған сюжет «Бүгінгі Алматы» аталыпты. 

Ал «Қаңтар қаһармандары» дейтін сюжетте тәртіпсіздіктер кезінде қайтыс болған полицейлер мен әскерилердің есімі аталды. Тілші марқұм болған күштік құрылым өкілдерінің туыстарынан, жақындарынан, достарынан сұхбат алған. 

«Айнаның» соңғы сюжетінде Covid-19 вирусының Омикрон штаммына байланысты елдегі эпидемиологиялық жағдай, вакцинация қарқыны, ДДСҰ басшысының ескертуі туралы айтылды.   

Apta, QAZAQSTAN

Бағдарлама президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың: «Бас прокуратураға басқа адамдардың кінәсі қандай дәрежеде екенін анықтауды тапсырамын. Жауаптылықты ауырлататын мән-жай болмаса, жазаны жеңілдету үшін шара қабылдаған жөн» деген туитінен басталды. Жүргізуші Жайна Сламбек «Жаңа Қазақстанды ескі ережелермен құра алмаймыз» деп, тексеріс кезіндегі заңсыз әрекеттер, іс-түссіз жоғалғандар, азаматтарды ұрып-соғу, әділ тергеу жүргізу туралы айтты. Экранда полицейлердің заңсыз іс-әрекетіне байланысты шағым жасау үшін хабарласуға болатын телефон нөмірлерін көрсетті. 

Президент күштік құрылым басшыларымен кеңес өткізді. Бас прокуратура тәртіпсіздік кезінде қаза тапқандар санын жариялады – 225 адам.

Қайрат Шәріпбаев пен Диман Досанов сәйкесінше QazaqGaz және «Қазтрансойл» компанияларының басшылығы қызметінен кетті. Бұл туралы «Самұрық-Қазына» қорының баспасөз қызметі хабарлады. Алайда бұл екі азаматтың ҚР Тұңғыш президенті Нұрсұлтан Назарбаевқа кім боп келетіні айтылмады. 

Бұрынғы Энергетика вице-министрі Жұмабек Қарағаев және Маңғыстау облысындағы сұйытылған газ бағасының негізсіз өсуіне қатысы бар делінетін лауазымды тұлғалар тұтқындалды. 

Содан кейін Парламент мәжілісінің отырысына ойысып, премьер-министр тағайындалғанын хабарлап, президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың отырыста сөйлеген сөзінен үзінді берді. Жұртшылықтан азық-түлік пен жанар-жағармайдың қымбаттауы, мардымсыз жалақы туралы сұрап, қиын жағдайда қалған адамдардың өмірін көрсетті. 

Президент сөзінде «Қорғас» кеден бекетіндегі ахуалды да айтты. Осыған орай дайындалған сюжетте тілші президент айтқан «Қорғас» кеден бекеті, Қазақстан даму банкі, «Самұрық-Қазына» жұмысы, аймақтық дамудың диспропорциясы, әлеуметтік теңсіздік, қазақстандықтарға арналған көмек қорын құру, бай қазақстандықтардың оффшордағы есепшоттары жөнінде баяндады, әр тақырыпты сарапшылар, экономистер пікірімен толықтырды. Көлемді түсіндірмелі сюжет. 

Кедейшілік құрдымына кетіп бара жатқан қазақстандықтар мен байып жатқан олигархтар туралы сюжетте жалдамалы баспанада тұрып жатқан көпбалалы ананы сөйлетіп, Forbes тізімінде байлардың көшін бастаған қазақстандықтардың суреті көрсетілді, есімдері аталды (тізімде Назарбаев әулетінің де адамдары бар). «Қазақстан халқына» қоры, салықтар, кедейшілікпен күрес, жұмыссыздық туралы айтылды. 

Утилизациялық алымның жайы не болмақ? Осы сюжеттің алғысөзінде жүргізуші Жайна Сламбек бұған дейін мемлекеттік медиа жұртшылықтың утилалымға наразылығын неліктен көрсетпей келгеніне тоқталды.

Алғысөзден үзінді: «Иә, утилдік алым мөлшері жұрттың ашу-ызасын туғызатындай көп болғаны мәлім. Бірақ азаматтық қоғам белсенділері қанша сұраса да, билік үндемеді. Наразылықты мемлекеттік ақпарат құралдарында көрсеткізбеді. Басты себебі ретінде «Оператор РОП» ЖШС-не Әлия Назарбаеваның қатысы бар деп аталатын». 

Бұрын көрсетпей келсе, қазір неліктен көрсете қалыпты? Мұны Жайна Сламбек түсіндірмеді. 

Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің ақпарынша, республикасының 8 аймағында 204 нысан бүлінген. Оның 166-ы Алматыда орналасқан. Өткен аптада президент Алматыға барды. Сюжетте бүлінген ғимараттарды, Қ.Тоқаевтың қаза тапқан полицейлер отбасымен кездесуін көрсетті. 

ҰҚШҰ әскерлері Қазақстаннан елдеріне кетіп жатыр. Осы жөніндегі репортажда олардың қалай келгенін, немен айналысқанын және елден қалай шығарғанын көрсетті. 

Бағдарлама соңында жүргізуші Жайна Сламбек Әлемдік экономика және саясат институтының сарапшысы Жұмабек Сарабектен сұхбат алды. Жалпы жағдай туралы әңгімелесті. Сарапшы айтқандай, «Жағдай тұрақтанғаннан кейін бізді әлдеқайда ауыр сындар күтіп тұр». 

Apta бағдарламасы да Нұрсұлтан Назарбаев туралы, оның қайда екені, неліктен қазақстандықтардың алдына шығып, сөйлемегені жөнінде ештеңе айтпады.

«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.

Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.