Әріптес-журналистермен шүйіркелесіп, әңгімелесе қалғанымда олардың көбі медиатренер болғысы келетінін айтады. Практик-тренер Ирина Чистяковадан медиатренер болудың жай-жапсарын сұрадым. Ирина медиатренерге қандай машық қажет екенін, жас шамасы маңызды па, жоқ па, медиатренер болатын адам қандай қиындықтарға ұшырасатынын айтып берді. Эмоционал зердені дамыту бойынша сарапшы, тренер-әдіскер Ирина Чистякова көп жылдан бері медиамамандар мен медиатренерлер дайындайды.

— Қай жастан медиатренер бола алады?

— Тренердің жасынан гөрі тәжірибесі маңызды. Өте жас, бірақ кәсіби тәжірибесі жеткілікті болса, одан тренер шығады. Тренер технологияларды (әдістер, құралдар, тәсілдер) үйретеді әрі тұлға ретіндегі болмысымен де баулиды. Оның тұлғасы да құрал. Тәжірибесіз болмайды. Егер жасыңыз 50-ден асып, бірақ кәсіби тәжірибеңіз жоқ болса, онда жақсы тренер бола алмайсыз. 

— Жақсы тренер болу үшін не істеу керек?

— Машығыңызды ғана емес, сабақ мазмұнын да үнемі жетілдіріп, дайындығыңызды шыңдап отыру керек. Лондонда тұратын құрметті тренерім Зоя Чарльз бізбен Zoom арқылы байланысқанда: «Егер екі тренингімнің арасы бір айдан асып кетсе, онда бірінші тренингте көрсеткен презентациямды екінші тренингте қайта көрсетпеймін. Бір айдың ішінде медиада болған оқиғаны презентацияға қосуым керек. Сонда ғана өзектідеп айтқаны бар. Мәселен, ол сол кезде небәрі 2-3 күн бұрын аяқталған Бейжің қысқы олимпиадасының кадрларын көрсетті. Медиатренер болу —  кәсіби тұрғыдан үнемі жаңарып, тұлға ретінде де дамып, оқу жоспары бен сабақ мазмұнын да жетілдіріп отыруды талап етеді. 

Әдетте медиатренерлер тренинг жүргізуді өз бетінше түйсігіне сеніп, не бір үлгіге қарап бастайды. Кейін уақыт өте келе тәжірибе жинап, тренинг өткізу стилі қалыптасады. Нақты бір тақырыптары болады. Тренерлерге арналған тренингтерге келіп, қатысып, әдіснамасын жетілдіреді. Басқа тренерлер қалай жұмыс істеп жатқанын қарап, жұрт пікірін біледі. Қай кәсіп болмасын, үнемі жаңарып, потенциалын арттырып отыру керек. Мұндайда тренерлерге арналған тренингтің орны ерекше. «Потенциалын арттыру» деп айтқаным — қатысушылардың «потенциалы төмен» дегенді білдірмейді. Айтпағым — жаңа технологияларды (күн сайын жаңасы шығады) үйренудің пайдасы мол. Тақырыбыңызға басқа қырынан қарап, жаңаша етіп қалай ұсынуға болатынын, мақсатты аудиторияңыз үшін өзектілігін қалай арттыруды білесіз. Әрі тәжірибе алмасасыз. Жалпы ересектер лектордың аудиторияда дәріс оқығанынан гөрі тәжірибе бөлісе отырып үйреткенінен жақсы білім алады. Бірін-бірі ынталандырып, өзі де жаңарып, жетіле түседі. 

— Тренингтің ең маңызды бөлігі қайсы?

— Тренингтің кіріспе бөлімі өте маңызды. Қатысушылар бір-бірімен танысып, ұйымдастырушылар мен тренерлер олардан қандай нәтижеге жетуді қалайтынын сұраған сәтті күтеді. Тренерлердің көбі: «Олар онсыз да бірін-бірі таниды, қайта таныстырудың не қажеті бар» деп ойлап жатады. Әсіресе, бірін бірі бұрыннан танитын адамдар жиналса, солай ойлайды. Әйткенмен, әрбір тренинг — жаңа тақырып, жаңа мақсат, жаңа нәтижеге жету. Бұл ересектерді оқытудағы маңызды сәт. 

Ересек адам мұнда не оқуға келгенін, кім оқытатынын, қандай нәтижеге қол жеткізетінін, уақытын текке жоғалтпайтынын, жалпы мұның қажет не қажет емес екенін әрдайым нақты түсіне алуы керек. Бірінші сессияның міндеті — қатысушылар ашық сұрамаса да көкейінде тұрған барлық сауалға жауап беру. Міне, сондықтан да тренингті мына рет бойынша өткізу маңызды: танысу, ережелер түзу, оқу бағдарламасын егжей-тегжейлі таныстыру, қатысушылардың не алып, не қоятынын айту. Кейде қатысушылар тренингтен мүлдем басқа нәрсе күтуі мүмкін. Мінеки, сондай кезде олар «Мұнда мен не істеп жүрмін?» деп ойлап, көңілі қалады. Мұндай жағдай туындамас үшін барлығын алдын ала айтып, басын ашып алу керек. Сонда тренинг те нәтижелі болады. 

— Тренингте қандай да бір қиындықтар туындайтын кездеріңіз болы ма?

— Бір-біріне ұқсас тренинг болмайды, барлық топ әртүрлі. Тіпті бір топқа бір тақырыпта қайта тренинг өткізсеңіз де бәрібір басқаша болады. 

Тренингте болатын жағдайларды «қиындық» деп айтуды құптамаймын. Қиындық деп атау — бір қиын жағдайды еңсеру сияқты көрсетеді. Ал шын мәнінде түрлі жағдай болады. Неліктен бұлай болғанының да нақты себебі бар. Мәселен, қатысушылардың өзін-өзі ұстауы. «Қиын қатысушы» деген терминді қолданбаймын. Әйтсе де тренерлерге арналған тренингте «Қиын қатысушылармен жұмыс істеу» деген тақырып ұшырасады. Қиын қатысушы деген болмайды, тренингте қатысушының өзін-өзі ұстауындағы сәйкессіздіктер деп айтады. Алайда мұның да себебі бар. Тренер шеберлігі қатысушының неліктен өзін бұлай ұстау себебін анықтап, қатысушының әрекеті жалпы тренингке, басқаларға теріс әсер етпеуі үшін қандай шешім қабылдайтынынан көрінеді. Нәтижеге жету үшін мәселені шеше білу керек. 

Тренинг дегеніміз — сурет салатын кенеп мата сияқты. Ал тренер басқа адамдарды оқыта отырып, сол кенеп матаға сурет салады. Сурет бәріне пайдалы, бәріне қажет әрі ерекше боп шығуы үшін тренерің барлық қажет құралы бар. 

— Тренингтің қай бөлігі сізге қатты ұнайды?

— Тренерлер арасында: жақсы тренинг дегеніміз — тренер бір бұрышта ештеңе істемей отырады, ал қатысушылар бұл кезде тапсырманы өте белсенді орындап жатады, деген қалжың бар. Өйткені тренер оларды ынталандырып, тапсырманы тренерсіз-ақ орындай алатындай етіп баулыған. Олар өзі ұйымдасып, уақыт шегінен шықпай, тапсырма орындайды. Топ динамикасын сипаттағанда бұл кезең «жұмыс» деп аталады. Өйткені, олар үш кезеңнен өтіп, бір-бірімен үйлесіп, жұдырықтай жұмыла жұмыс істей алады. Тренер оларды кез келген тапсырманы орындай алатын күйге жеткізген. Қатысушылардың қалай жұмыс істеп жатқанын көріп отыру дегеніңіз — өте рахат сезім. Бұл ештеңе істемей отырғаннан туындайтын сезім емес, бұған дейін бәрін дұрыс жасағанымды білдіретін сезім. Міне, бұл дегеніңіз — керемет нәрсе. 

Сондай-ақ, таңертең және кешкісін жиналып, барлығын ой елегінен өткізетін кезді қатты жақсы көремін. Мұндай сәтте қатысушыларға не ұнағанын, олар нені өзіне «сіңіргенін» байқаймын. «Ағашты мәжбүрлеп өсіруге болмайды, бірақ биік, әдемі әрі мықты болып өсуі үшін түбіне су құйып, тыңайтқыш беріп, қураған бұтақтарын кесіп, жағдайын жасауға болады» деген тәмсіл бар. «Үйретуге болмайды, бірақ үйренуге болады» деген сөз бар. «Тренердің не үйреткені емес, қатысушылар не үйренгені маңызды» деп те айтады. Мінеки, тренингтерімде ұстануға тырысатын негізгі принциптерім осы. 

— Қазіргі тренингтердің ерекшелігі неде?

— Қазір барлығы бір-бірімен араласып жатыр. Синхронды оқыту мен асинхронды оқыту бір-біріне кірігіп кетті. Синхронды оқыту дегеніміз — бәріміз бір залда не Zoom-да отырамыз, ал асинхронды дегеніміз — қатысушылардың кейбір тапсырманы өз бетінше орындауы. Бағдарламалар да күрделеніп барады. Кейде оқыту тренингке дейін басталып кетеді. Мысалы, қатысушыларға бір қосымша материал жіберіп, «Оқып алыңыз. Тренингте осы материалды игергеніңізді негізге алып, жұмыс істейміз» деп айтамыз. Бәріне үлгеру үшін тренингке дейін тестілеу не тағы да басқа іс-шараларды жоспарлап қоямыз. Жұмыстың бір бөлігін тренингтен кейін істейтін етіп жоспарлауға да болады. Мысалы, нақты жобалар жасау. Содан кейін жобаны қалай жүзеге асырып жатқанын бақылап, қарауға, тіпті бағдарламаға менторинг қосуға болады. 

Тренингте ойындар ұйымдастырып, ойын арқылы үйрету тәсілі де танымал. Әйткенмен кейбіреулер бұған сынай қарап, салмақты нәрсені ойын арқылы үйретуге болмайды, ойын дегеніміз — жай эмоция деп айтып жатады. Меніңше, барлығы ойынның ішіндегі дұрыс жасалған механизмге келіп тіреледі. Ең бастысы — оқудан нәтиже шықса болғаны. 

— Медиатренерлерге арналған ең маңызды үш кітапты атасаңыз екен…

• Дэвид Колб пен Кей Петерсонның How You Learn Is How You Live: Using Nine Ways of Learning to Transform Your Life кітабы.
• Нина Хрящеваның «Психогимнастика в тренинге» кітабы. 
• Питер де Туаның Getting traction on training. A guide to coaching and mentoring for media trainers кітабы (ағылшын және орыс тілдерінде).