Рӯзи байналмилалии телевизион ва радиои кӯдакон ҳамасола дар якшанбеи якуми моҳи март таҷлил мегардад. Соли равон ин рӯз ба ҳафтуми март рост омад.
Одамоне, ки дар солҳои шӯравӣ зиндагӣ мекарданд, то ҳол дар хотир доранд, ки ин рӯз аз субҳ дар тамоми телевизионҳо барои кӯдакон филмҳои тасвирӣ, барномаҳои гуногун ба монанди «АБВГДейка», шомгоҳони рӯзҳои корӣ «Спокойной ночи, малыши!». Инчунин албатта, барномаи «В гостях у сказки» ва афсунгархолаи Валя.
Сипас, дар солҳои 90-ум, онҳо натанҳо барои кӯдакон («Зов джунглей»), балки барои наврасон низ бисёр маҳсулоти хубро омода мекарданд: «До шестнадцати и старше», «Звёздный час».
Ҳоло замона фарқ мекунад. Тамоми шабакаҳо барои кӯдакон даҳҳо барнома пахш мекунанд. Ва барои ин аудитория — аз 0+ то 16 — дар Осиёи Марказӣ, дурусттараш — дар Қазоқистон, Тоҷикистон ва Ӯзбекистон чӣ истеҳсол карда мешавад? Дар ин бора мунаққидони «Новый репортер» Анар Бекбасова, Ниссо Расулова ва Наврӯз Хуррамов мавод омода карданд.
Қазоқистон
Умуман телевизионҳои Қазоқистон сабти барномаҳои кӯдаконаро тақрибан бас кардаанд. Миёни лоиҳаҳои назаррас «Үшқалақ» дар шабакаи якуми Евразия, аналоги «Ералаш» -и Шӯравӣ ва «Өнерлі отбасы» дар шабакаи телевизионии КТК ҳастанд, ки дар он оилаҳои ҳунарпешаҳо дар соҳаи илму дониш рақобат мекунанд. Қисмати аудиторияи қазоқзабони синни томактабӣ ва ибтидоӣ зери инҳисори шабакаи телевизионии «Балапан» (чӯҷача) қарор дорад. Кӯдакони то 10-солаи русзабон бошад, ба ҷуз аз гузаштан ба аналоги хориҷии он илоҷи дигаре надоранд.
Дар шабакаи «Балапан» филмҳои тасвирии истеҳсоли ватанӣ ва хориҷӣ, сомонаҳо ва барномаҳое мавҷуданд, ки аксарияташон фарҳангиву башардӯстонаанд. Ҳоло норасоии муҳтаво ба назар мерасад, ки таваҷҷӯҳи кӯдаконро ба илм, технология, навоварӣ ва ҳуқуқи инсон қонеъ карда метавонад.
Бо баъзе сабабҳо, дар шабака барои пахши лоиҳаҳое ҷой ҳаст, ки арзиши таълимӣ ва маърифатии онҳо хеле шубҳанок аст. Яке аз онҳо барномаи варзишии «Ботақаным» мебошад. Иштирок дар «оғози шавқовар» -и телевизион барои кӯдаконе, ки роҳ рафтанро нав омӯхтаанд, барои касе ҷолиб нест. Ба ҷуз аз волидайни иштирокчиён: кӯдакон чӣ будани рӯйдодро намефаҳманд ва ҳар сари чанд вақт гиря мекунанд.
Дар баробари ин, ҳамзамон лоиҳаҳои хеле муваффақ низ мавҷуданд. Асосан филмҳои тасвирии маърифатӣ мебошанд, ки бо назардошти қобилияти маърифатии тамошобинон таҳия гардидаанд: барномаҳои «Менің елім» ва инчунин“Қызықты энциклопедия”, “Сиқырлы кітаптар”, ки дар бораи Қазоқистон қисса мекунанд.
«Балапан» барои ҷалби аудиторияи то 8-9 сола қодир аст. Кӯдакон амалан дар давраи пеш аз наврасӣ ва наврасӣ, ба ҳеҷ барнома диққати худро равона карда наметавонанд, магар ин ки ба барномаҳои ҷавонии шабакаҳои телевизионии “Абай” ва НТК. Вале дар ин ҷо интихоб бузург нест.
Дар НТК наврасон метавонанд ба барномаи «Бір даланың балалары» таваҷҷӯҳ зоҳир намоянд. Аҷиб аст, ки он номи қазоқӣ дорад ва ровиаш ба забони русӣ ҳарф мезанад. Лоиҳа дар бораи ҷойҳои сайёҳии Қазоқистон нақл мекунад. Хатоҳои суханронӣ ба гӯши бинанда сахт зарба мезананд. Аз ин рӯ, барнома метавонад қисмати таҳсилкардаи аудиторияро асабонӣ созад, ба истиснои аз даст додани хоҳиши сайругашт дар ҷойҳои сайёҳии зодгоҳи худ.
Шабакаи телевизионии “Абай” инчунин муҳтавои маърифатиеро пешкаш мекунад, ки метавонад наврасонро тасхир кунад. Масалан, барномаи «Art Академия» дар бораи рассомони Қазоқистон ва хусусиятҳои кори онҳо нақл мекунад. Услуби муосири муаррифии мавод диққати тамошобинон, ки ба тағйирёбии зуд-зуд дар Интернет одат кардаанд, нигоҳ медорад ва дар маҷмуъ, хоҳиши омӯхтани соҳаи рассомиро ба вуҷуд меорад.
Аммо қисми асосии муҳтавои Абай бо архаизм фаро гирифта шудааст. Худ лоиҳаи » Абай жолын бірге оқиық «, ки ба ифтихори 175-солагии шоири бузург таҳия шудааст чӣ арзише дорад! Дар он порчаҳо аз романи «Роҳи Абай» -ро одамони касбу кори гуногун бо навбат мехонанд. Гӯш кардани хониши ғайрикасбии қаҳрамонон, ки дар манзараҳои дилхоҳ тӯли 15 дақиқа ба навор гирифта шудааст, барои ҳар як бинанда ва онҳое, ки ба хондани китоб майл доранд, шиканҷа аст.
Дар истеҳсоли муҳтавои фароғатӣ телевизионӣ Қазоқистон дасткушод аст. Хусусан, агар сухан атрофи барномаҳо бо иштироки сарояндагони фароғатӣ равад, ки ба меҳмонони доимии студияҳои гуногун табдил ёфтаанд. Кӯдакон ба маълумот дар бораи тамоюлҳои ҷаҳонии рушди кайҳон, технологияҳои иттилоотӣ, тиб ва дигар соҳаҳои илм дастрасӣ надоранд. Агар онҳо, албатта, Интернет ё калонсолоне надошта бошанд, ки таваҷҷӯҳашонро ба пешрафти ҷаҳонӣ равона кунанд.
Тоҷикистон
Дар Тоҷикистон барои кӯдакон, шабакаи махсус бо номи «Баҳористон» фаъолият дорад ва он аз 4 уми сентябри соли 2006 дар саросари ҷумҳурӣ пахш мешавад. Соати 7-и субҳ, шабака хушҳолона пахши худро оғоз мекунад ва тамоми рӯз филмҳои тасвирӣ, барномаҳои бачагона ва филмҳои бадеиро пахш мекунад. Барномаи аввалин дар шабака «Донояк» ном дорад. Духтараки навраси хушрафтор дар студия бо кӯдакони аз панҷ то шашсола шиносоӣ карда, муошират ороста, саволҳои одӣ медиҳад. Пас аз чанд дақиқаи муошират, барнома канда шуда, ба кӯдакон манзараҳои ватанро бо ҳамроҳии мусиқии ҳамосӣ нишон медиҳанд. Тасвирҳо аз кӯҳҳо, дарёҳо, саҳроҳо иборат аст, ки барои ҳама шабакаҳои телевизионии давлатӣ як ҳодисаи маъмулӣ мебошанд. “Баҳористон” низ истисно нест. Аммо тарроҳӣ ва сохтори барномаҳои шабакаи телевизионии кӯдакон амалан аз муҳтавои ба аудиторияи калонсол пешниҳодкардаи телевизион фарқ намекунад.
Масалан, барномаи «Дар суҳбати адиб». Он дар китобхонаи миллӣ ба навор гирифта мешавад ва ин беҳтарин аст, чун он назар ба студияҳои шабакаҳои давлатӣ хубтар ба назар мерасад. Сужа чунин аст: 20 дақиқа калонсолон бо наврасон дар бораи нависандагону шоирон суҳбат мекунанд. 6 уми март дар эфир меҳмони даъватшуда Гулчеҳра Муҳаммадиева, нависандаи кӯдакон аст. Барномаро ровии зебо — як духтари мактабхон ба тамошобинон муаррифӣ мекунад. Вай инчунин дар студияи импровизатсияшудаи худ тамошобин дорад — писарон ва духтарони либоси якрангдошта.Воқеан, ин ҳам як хусусияти тамоми шабакаҳои телевизиони давлатии кишвар мебошад. Гузашта аз ин, услубе, ки занону духтарон интихоб мекунанд, аз солҳои 70-ум ва ҳатто солҳои 60-уми асри гузашта аст. Худ қазоват кунед: аксарияти занҳо дар телевизион бо мӯйҳои баланди бабетта, духтарон бо бандҳои сафед, ки то ҳол дар Тоҷикистон духтарони мактабхон мепӯшанд, зоҳир мешаванд. Ин як ҷузъи ҳатмии либоси мактабӣ мебошад. Дар ҳаёти одӣ, духтарон дар ҷумҳурӣ, албатта, бандҳоро намепӯшанд.
Пас аз он, ки ровӣ меҳмонро муаррифӣ кард, донишҷӯён ба саволҳо шурӯъ карданд. «Шумо киро муаллими илҳомбахши худ меҳисобед?» — бо таваҷҷуҳи тамасхуромезе мепурсад духтар аз аҳли толор. Гулчеҳра классикони адабиёти тоҷикро номбар мекунад ва гуфтугӯро идома медиҳад, ки хондан то чӣ андоза муҳим асту миллати тоҷик ҳамеша хонанда буд. Пас аз он, суҳбат ба мавзӯъи дифитсит дар замони Шӯравӣ мегузарад. Яъне, меҳмон ба наврасон муфассал нақл мекунад (!), ки дарёфти китоб дар замони Шӯравӣ то чӣ андоза мушкил буд. Аҳли толор ӯро бодиққат гӯш мекунанд ва Гулчеҳра ба онҳо хотиррасон мекунад, ки ҳоло барои насли наврас осон аст. Чун дилхоҳ китобро дар интернет хондан мумкин аст.
Пас аз суҳбат бо нависанда, аҳли толор дар студия ба хондани шеърҳо ва порчаҳо аз наср шурӯъ мекунанд. Ба назар зебо, аммо бештар ба дарси кушоди мактаб монанд аст. Ба мисоли аксар барномаҳои дигари шабакаи телевизионии кӯдаконаи «Баҳористон».
Ӯзбекистон
Дар Ӯзбекистон низ шабакаи махсуси кӯдакона — «Болаҷон» (маънояш «Фарзанди азиз») мавҷуд аст. Муҳтавои он аз барномаҳои ватанӣ, инчунин филмҳои тасвирӣ (аз ҷумла филмҳои аниматорҳои миллӣ) ва филмҳои бачагона иборат аст. Аудитория бештар кӯдакони томактабӣ ва хонандагони синфҳои ибтидоӣ мебошанд.
Шабака бо пахши барномаи «Ассалом» соати 7-и субҳ оғоз шуда, бо барномаи “Хайрли тун” «Ҳирли Тун» (Шаби хуш) соати 21:50 ба поён мерасад. Барномаҳои шабака аз барномаҳои таҳсилоти томактабӣ иборат аст — «Илк қадам» («Қадамҳои нахустин»), «Қувноқ алифбо» («Алифбои ҷолиб»), Funny dictionary (забони англисии томактабӣ); барномаҳое, ки ба эчодиёти бачагон бахшида шудаанд — «Сеҳрли қўллар» («Дастони тиллоӣ»), варзишӣ ва муҳорибавӣ — «Миттивойлар мусобақаси» («Мусобиқа миёни кӯдакон»), «Қувноқ стартлар» («Оғозҳои ҷолиб»), «Спортчи болажон» («Бачаи варзишӣ»), барномаҳо барои рушди донишмандӣ ва зиракӣ «Топган топалоқ» («Ҷӯянда ёбанда»), «Зукко болажон» («Бачаи доно»), барномаҳои ҳаҷвӣ— «Зумраша» (аналоги барномаи «Ералаша») ва ғайра.
Наврасон (аз синфи панҷум ва калонтар) ба аудиторияи шабакаи телевизионии “Болаҷон” шомил карда намешаванд. Аммо барои ин тоифаи тамошобинон дар шабакаҳои дигари телевизионӣ барномаҳо мавҷуданд.
Дар шабакаи пахши шабакаи хусусии Milliy TV се барномаи кӯдакона мавҷуданд, ки дутои онҳо ҳаҷвӣ мебошанд. Аввал, барномаи 10 дақиқаинаи Bola tilidan (маънояш «Аз даҳони кӯдак») аст. Ин гуфтугӯ бо кӯдакони томактабӣ дар сабки «посухҳои бачагонаи хандовар» ба саволҳои баранда аст.
Барномаи дуюми ҳаҷвии кӯдакон Aralash quralash («Омезиши ҳама чиз ва ҳама») ба «Ералаш» -и Русия шабоҳат дорад. Баъзе эпизодҳо тақлиди барномаҳои калонсолон мебошанд.
MTV Show Kids шакли кӯдаконаи ҳамон MTV Show -и калонсолон мебошад. Ровиёни барнома панҷ кӯдаки аз 10 то 15-сола мебошанд. Онҳо калонсолонро даъват мекунанд, чун қоида, сарояндагон, ҳунармандон, ҳаҷвнигорон, ровиён ва иштирокчиёни барномаҳои дигарро. Дар ҷараёни барнома онҳо бо шӯхӣ ҳаёт ва кори худро бо меҳмонон муҳокима мекунанд.
Дар барномаи шабакаи Mening Yurtim (MY5 TV), танҳо як барномаи кӯдакона — шоуи «Жиддий болалар» («Кӯдакони ҷиддӣ»), ки мулоқоти ходимони шоу-бизнес бо тамошобинони хурдсолу мухлисон буд, дарёфт шуд.
Дохили студия, ки дар он тақрибан сад кӯдаки либоси карнавалидошта ҷамъ меоянд. Курсӣ барои меҳмон фармоиш дода шудааст, ки дар маркази толор ҷойгир аст. Қаҳрамон ба саволҳои тамошобинони ҷавон посух медиҳад ва дархостҳои онҳоро иҷро мекунад. Ба барномаи «101 вопрос взрослому», ки чанде қабл дар Шабакаи аввали Русия дубора эҳё шуд, хеле монанд аст.
Шабакаи телевизионии Sevimli, рӯзи шанбе барномаи зеҳнии «Наша гордость»-ро бо забони русӣ пахш мекунад. Дар он хонандагони беҳтарини кишвар (хонандагони синфҳои аз 5 то 10) донишу бахти худро санҷида, барои ғолибият мубориза мебаранд (арҷгузорӣ ба «Умникам и умницам» -и «Первый канал»). Аксари наврасон иштирокчиёни олимпиадаҳои фанҳои гуногун мебошанд. Қоидаҳо чунинанд: танҳо се давр мавҷуд аст. Дар даври аввал 15 савол бо чор вариант ҷавоб барои ҳар яки онҳо мавҷуд аст. Барои фикр сари ҷавоб панҷ сония дода мешавад. Аз даҳ нафар ширкаткунандагон панҷ нафар бо шумораи ҳадиаксарии холҳо ба даври дуюм мегузаранд. Дар он ҷо, ровӣ бо ҳама ба таври инфиродӣ кор мекунад. Дар даври ниҳоӣ худи иштирокчиён категорияҳои дараҷаи душвориашонро интихоб карда, холҳои мувофиқи ин сатҳҳо гирифта мешаванд. Ғолиби мутлақ аз рӯйи миқдори холҳои дар даври охирин бадастомада, муайян мегарданд.
https://youtu.be/wVaJ2VmA0MY
Ҳамин тавр, дар тӯли ду даҳсолаи охир, дар ҳар се кишвар, шабакаҳои махсуси кӯдакона таъсис дода шудаанд (ҷолибияташ дар он аст, ки номҳои ҳар сеашон бо ҳарфи Б сар мешаванд, гарчанд онҳо тарҷумаи гуногун доранд).
Аммо онҳо асосан аудиторияи томактабӣ ва ибтидоиро фаро мегиранд. Барои наврасони имрӯза, пайдо кардани як чизи воқеан ҷолиб аз телевизион душвор хоҳад буд. Шояд аз ин сабаб, ки онҳо ҳоло телевизионро кам тамошо мекунанд? Ва аз ин рӯ, истеҳсолкунандагон ҳатто кӯшиш намекунанд, ки ин қисми тамошобинони эҳтимолиро ҷалб кунанд?
Инчунин ҷолиб аст, ки барномаҳо дар шакли «мулоқоти калонсол бо кӯдакон» дар минтақа хеле маъмуланд. Аммо аксар вақт, муносибат ба эҷоди чунин барномаҳо расмӣ мебошанд. Бояд гуфт, ки дар шабакаи «Балапан» и Қазоқистон, барномаи «Баламен сұхбат» («Мусоҳиба бо кӯдакон») буд. Вале онро аллакай бастаанд.
Шояд барномаҳои воқеан ҷолибро барои онҳое, ки аз дувоздаҳ гузаштаанд, имрӯз танҳо дар шабакаҳои телевизионии Ӯзбекистон пайдо кардан мумкин аст. Танҳо дар ин кишвари Осиёи Марказӣ, анъанаҳои телевизиони баландсифат барои кӯдакону наврасон то ҳол ҳифз шудаанд.
