Аптаның басты жаңалығы – Қазақстанда нан мен жанармай қымбаттайды. Жанармай бағасы өссе, басқасы да қымбаттайтыны аян. «№1 тауардың» қымбаттауын барлық телеарналар көрсетті, бірақ тақырыпты әрқайсысы әрқалай ашты.
Өткен апта ішінде болған әлеуметтік мәселелер саяси тақырыптардан басым түсіп жатты. Сондықтан да журналистер қорытынды бағдарламада қоғамның түрлі «жарасын»: кедейшіліктен бастап жезөкшелік пен қайыршылыққа дейін көрсетті.
Бұл шолуымызға КТК, Хабар, «Еуразия бірінші арнасы» және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды ақпараттық бағдарламалары енді.

«Большие новости», КТК
Бағдарлама барлық тауардың, наннан бастап жанармайға дейін қымбаттап жатқаны туралы үлкен бөлімнен басталды. Өзекті тақырыпты егжей-тегжейлі әрі тыңғылықты ашып, қандай тауардың неліктен қымбаттайтынын санамалап түсіндірді. Бұл тақырыпты кейін «Больше деталей» айдарында да қозғап, бағаның өсуіне не түрткі болғанын, қазір нан қайда неше теңге тұратынын егжей-тегжейлі айтты.

Полигондағы оқу-жаттығу кезінде зардап шеккен (оқу гранатасы ұрыс гранатасы боп шығып, жігіттің қолын жұлып, көзін шығарғанға ұқсайды) жауынгер Сергей Кошелов туралы сюжет түрлі сұрақ туындатты. Тележүргізуші Анна Яломенко жауынгерді «мүгедек» деп атайды. Республикалық телеарнадан көрсетілетін қорытынды бағдарламаның авторлары әлеуметтік жауапкершілікті сезініп, мүмкіндігі шектеулі адамдар мәселесі туралы баяндағанда дұрыс терминологиямен сөйлеу керегін білуі тиіс еді.

Сюжет басталғанынан кейін олқылықтар тіпті көбейді. Сюжетте Кошеловтың тұқылын (кесілген қол-аяқ), шыққан көзін ірі планмен жиі көрсетті. Жеті минут сюжетте ірі планмен жеті рет, орта планмен тіпті көп көрінді. Сюжет авторлары осылайша жауынгер жігітке аяушылық сезімін тудырғысы келген болар. Әйткенмен, сюжет кейіпкері мұндай аяушылықтан өзін жайлы сезіне қоюы неғайбіл. Жас жауынгер өз жарақатына әлі күнге үрейлене қараса керек. Бұған қоса, мұндай материалдарда адамның физикалық ерекшеліктерін видеоға түсіріп, жариялау да орынсыз-ақ.

Тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы сюжеттегі әнші Ксения Ашигалиеваның оқиғасында бэкграунд жетіспейді. Ксенияның айтқанынан және денесінің көгерген, соққы дақтары түскен тұстарын көрсеткен кадрлерден оны күйеуі ұрғаны мәлім. Сосын кейіпкер әлдебір жертөлені есіне түсіріп, «балалары үшін қорыққанын» айтады. Бірақ, Ксенияға шын мәнісінде не болғанын айтпайды. Оқиға қалай өрбіді? Қашан болды? Балалар қайда еді, оларға да қауіп төнді ма? Күйеуі балаларын да ұрған ба? Журналистер тағы да көрермендер бар оқиғадан хабардар деп ойласа керек-ті: сюжет соңында күйеуі Ксенияны жертөлеге қамап ұстағаны, сондықтан да ол адамды заңсыз бас бостандығынан айыру күдігімен үйқамаққа алынғаны аңғарылады.

Қазір қазақстандықтар неден үнемдейтіні туралы материал өте жақсы, толыққанды әрі позитивті болыпты. Әсіресе, жастар жағында қызық кейіпкерлер, тамаша визуал, сарапшылар пікірлері мен ақылға қонымды түйіндер бар.

«7 күн», «Хабар»
«Елдің атқарушы да, заң шығарушы да билігі, жалпы жүйе үшін осы аптадағы оқиғалар жаңа сынақ болғалы тұр». «7 күн» бағдарламасының жүргізушісі Александр Трухачев эфирін осылай бастады. Оның нені жұмбақтап жатқанын тек болжауға ғана болады, айтқаны қандай оқиғаға да жарай береді. Бірақ, алысқа созбастан айталық: әңгіме нан қымбаттауы жөнінде болып отыр. Әрі қарай жүргізуші «Жас маман» бағдарламасының әлі игерілмеген қаржысы және Түркі тілдес мемлекеттердің ынтымақтастық кеңесі туралы айтты. Бәлкім, ол аптаның бар жаңалығы осы, десе керек-ті.

Алғашқы сюжет Түркі кеңесіне арналды. Дәлірегі, Түркі кеңесінің Елбасыға қалай қарайтынын, оған қандай құрмет көрсеткенін баяндады. «Саммит қатысушылары Қазақстан Тұңғыш президентінің есімін қанша рет атағанын санасақ, санынан жаңыламыз» дейді тілші. Осылай деген тілшінің 11 минут 20 секундтық сюжетінде Нұрсұлтан Әбішұлының есімі 21 рет аталып, Елбасының әрқайсысы 1 минуттық төрт синхронын беріп, сюжетті Нұрсұлтан Назарбаевтың баспасөз-хатшысы Айдос Үкібайдың твиттердегі постымен, дәлірегі экс-президенттің спорттық жетістігі, яғни жүріп өткен қадамдары туралы суретімен аяқтады. Шын мәнісінде, бұл ақпарат Түркі кеңесінің саммитіндегі басқа жаңалықтармен салыстырғанда әлдеқайда қызық шықты.

Екінші президент «7 күн» эфирінің тек 32-минутында көрінді. Бірақ оның көрінуі ұзаққа созылмай, «әлеуметтік блокпен» жалғасты.

Әлеуметтік блокты мемлекеттік органдардың 8,6 млрд теңгені игермені туралы толыққанды сюжетпен бастады. Тілші бюджет игерілмеуінің себептерін, салдарын, кінәлілер кімдер екенін, бюджетіміз неден құралатынын, имиджі іс-шаралардың оңтайландыру туралы егжей-тегжейді әңгімеледі.

Бағаның өсуі, соның ішінде жанармай қымбаттауы да қамтылған сюжеттің кіріспесін Александр Трухачев арзан жанармайдың не екенін, мұның мұнай компанияларына шығыны, шетелге бақылаусыз шығарылуы, шекарадағы жемқорлық және тағы басқасы мысалында өте ұғынықты тілмен түсіндіріп берді.

Ал, келесі сюжет астық түсіміне арналып, бірқатар сұрақ туындатты. Сюжетте қуаңшылықтан биылғы астық түсімі былтырмен салыстырғанда аз екенін түсіндірді. КТК сюжетінде мұның барлығын егжей-тегжейлі көрсетіп, неше тонна астық жиналғанын, қаншасы тұқымға, қаншасы ұнға, қаншасы экспортқа қалғанын айтса, хабарлық материалда бұл сұрақтарға жауап жоқ. КТК-ны көрмеген көрермен көкейінде бізге қанша бидай жетпейтіні, оны сатып алатын не алмайтыны, қателіктерді қалай түзететіні туралы сауалдар туындайды.

«Ал біздің ауламызда» деген өте жақсы әрі позитивке толы сюжетте Өскеменнің сауық орталықтары, балалар клубтарын көрсеттеді. Мұнда тіл үйретеді, биге баулиды, спортпен шұғылданады, түрлі бұйымдар жасайды, ән салады, шахмат ойнайды, робототехниканы меңгереді. Барлығы да мемлекеттен қаржыландырылады. Басқа өңірлерде де осылай екеніне үміттенейік, өйткені сюжетте бұл турасында ештеңе айтпады.

«Аналитика», «Еуразия бірінші арнасы»
Президентсіз, премьерсіз және парламент спикерінсіз эфир: бұл аптада «Аналитика» бағдарламасы нашақорлықпен күрес, мектеп оқулықтарындағы қателер, жезөкшелікпен және қайыршылықпен күрес, әлемнің түрлі елдеріндегі табиғи апаттар туралы айтты. Аптаның басты әлеуметтік тақырыбы: нан бағасының өсуі турасында бағдарлама басында аз-маз көрсетті.

Есірткімен күрес туралы сюжетке бағдарламаның 11 минутынан көп уақыт арнады. Материалда сан мәліметтері өте көп: есірткіге тәуелді адамдардың санынан бастап тұтқындалғандар санына дейін бар. Қазақстанның өңір-өңірлерін жеке-жеке баяндады. Тіпті «есірткімен күрес барысында екі жыл ішінде 10 мың сайт, мобиль қосымша мен Telegram-каналдар» бұғатталғанын да айтып өтті. Бірақ, бұдан тақырып ашылмады. Наркосайттардың жарнамасын жабатын стрит-арт туралы да ақпарат берді. Бағдарламаның аңдатпасында мұны «халықтық бастама» деп атағанымен, тым аз ақпар берілді. Басты ой – Қазақстанда есірткімен күрес жүріп жатыр, тіпті сәтті жүргізіледі, бірақ бұл анық емес.

Мектеп оқулықтарына қателер бар: төртінші сыныпқа арналған математика оқулығының бағдарламасы сюжет кейіпкерінің қызына ауыр, мектептерде оқулық жетеді, егер басқа өңірлерден біреу келсе, оған оқулық бар мектептен кітап алып береді, баспаханалар қосымша оқулық басып шығарады, бірақ бәрібір қате бар, сосын көп кітап тез тозады, тіпті білім министрі де оқулықтан қате тауыпты… Автордың мәтін құрылымында бірдеңесі бұрыс кеткенге ұқсайды. Бәлкім, бұл интерактив шығар, осылайша журналист материалындағы логикалық қатерелерді табу қажет болар.

Полицияның және жедел түсірімнің қатысуымен тағы бір материал – жезөкшелік пен қайыршылыққа арналыпты. Екі тақырыпты неліктен біріктіргенін анық түсіндірмеді.
Журналист айтқанындай, қоғамда қайыршылықты құптамайды, алайда қатаң жаза жоқ. Караокеде де ақылы секс қызметі болуы мүмкін, егер келуші кофеге тапсырыс берсе, онда бұл ақылы секс қызметіне тапсырыс бергені екен. «Клиенттерді үйінде қабылдайтындар да бар, әуресі аз, арнайы институт білі-мін қажет етпейтін жұмыс». Сол сәтте қысқа белдемшенің астынан жалаң тізелерді көрсетеді.

Ақыр соңында, «Аналитика» жүргізушісі «Полицейлер наразыларды су шашып қуып, қалай сүйрегенін көрсетеміз» деп, Қазақстаннан тыстағы жағдайды баяндайды.
Осылайша «Аналитика» бағдарламасы шетелдегі экологиялық апаттар, экобел-сенділердің күресі туралы материалмен аяқталды.

Apta, QAZAQSTAN
Дәстүрге сай, бағдарлама президент туралы жаңалықтардан басталды. Apta редакциясы Қасым-Жомарт Тоқаевтың төрағалығымен өткен экономикалық мәселелерге арналған жиналыстан үлкен сюжет берді. Президент сол жиында экономиканы әртараптындыру, жұмыспен қамту, халықтың табысы және әлеуметтік игіліктердің қолжетімді болуы турасында айтты. Материал Тоқаевтың синхрондарынан, экономистердің оның сөзін түсіндіруінен құралды. Сюжетте Қазақстан үшін өткір мәселелер қозғалды.

Келесі сюжеттің нан қымбаттауына арналуы қисынға келеді. Журналистер бұл тақырыпта жақсы инфографика әзірлепті, онда қай өңірде нан бағасы қаншалықты қымбаттағаны көрсетілген. Ал тележүргізуші Жайна Сламбек ауыл шаруашылығы министрі Сапархан Омаровтан сұхбат алыпты. Мұндай жоғары лауазымды шенеунікпен сұхбаттасудың сәті түскен соң ба екен, министрден нан қымбаттауынан басқа, ескірген техникадан бастап ауылдықтардың қалаға қоныс аударуына дейін сұрады. Алты минуттық сұхбат барысында нан неліктен қымбаттағаны, және әрмен қарай да қымбаттайтыны-қымбаттамайтыны туралы жауап жоқ. Сұхбатта наннан бөлек, ұн бағасының өсуі туралы да айтылмады.

Apta шетел жаңалықтарының негізгілерін де аз-кем айтып өтті. Бұл жолы Швецияда Нобель сыйлығын жаһандық кедейшілікті жоюға еңбек арнаған үш ғалым алғанын айта келіп, Қазақстандағы кедейшілік тақырыбына ойысты. КТК телеарнасы болса, осы тақырыпқа жалғастыра жаппай үнемшілдікті көрсеткен еді. Авторлар сегіз баласы бар отбасының хикаясын баяндады. Отбасының анасы кәсіп меңгеріп, өз ісін бастағысы келеді. Соңында «көмек сұрама, тынбай еңбек етіңіз» деген тәмсілді тікелей айтады.

Алматы мен Жезқазғандағы коммуналды мәселелер туралы материалдың алғысөзі тым ұзақ әрі шашыраңқы шығыпты. Мұнда редакция қызық графика жасалған.

Бағдарлама ғалым Макс Кучинскийдің «Дала мен халық» кітабы туралы академиялық сюжетпен аяқталды. Мазмұны өте қызық, бірақ видеолары бірсыдырғы сюжет.

Еске салайық, «Жаңа репортер» қазақстандық телеарналардың қорытынды ақпараттық бағдарламаларына шолуын тұрақты жариялайды