17-23 қаңтар аралығында эфирге шыққан апталық сараптамалық бағдарламаларға ортақ тақырып – президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың кәсіпкерлермен кездесуінде жасаған мәлімдемелері. «Жеті күн» бұл жиыннан бір сюжет жасаса, «Айна» бағдарламасы президенттің осы жиында сөйлеген сөздерін бірнеше сюжетке арқау етіпті. Сондай-ақ, «Жеті күн» және «Айна» бағдарламалары қаңтардағы тәртіпсіздік кезінде ерекше көзге түскен күштік құрылым қызметкерлеріне сюжет арнаған. «Жеті күн» Еуропалық Парламенттің Қазақстанға қатысты қарарына тоқталса, «Айна» бағдарламасында атаулы әлеуметтік көмек алудың жолдары айтылды. Ал Apta студияда ҚР ҰҚК құрметті қызметкері, генерал-майор Ержан Исақұловпен күштік құрылымдардың басшылық қызметтеріне кадр тағайындау жөнінде сұхбат өрбіткен. Айта кетейік, «Жеті күн» 18 қаңтарда Нұрсұлтан Назарбаевтың жасаған үндеуінен үзінді келтіріп, ҚР Тұңғыш президенті туралы Конституциялық заңға мәжіліс түзетулер енгізгенін айтты. Ал «Айна» және Apta бағдарламалары бұл туралы ештеңе айтпай, елеусіз қалдырды.
«Жеті күн», «Хабар»
Бағдарламаны Жігер Сәрсен әл-Фарабидің қайырымды қоғам туралы гуманистік ойымен бастап, бірден Қасым-Жомарт Тоқаевтың 19 қаңтар күнгі туитіне көшті. Жүргізуші президенттің кәсіпкерлермен кездесуінде қойған басты міндеттерін тізіп, осы жиыннан сюжет жасаған Гүлжан Мархабаеваға кезек берді.
Автор осы жиынға қатысқан кәсіпкерлерді «Қазақстан экономикасының алыптары» деп атады. Сюжетте президенттің салықтан жалтару, әлеуметтік теңсіздік, «Самұрық-Қазына», мемлекеттік сатып алулар, ЖОО-да маман даярлау туралы мәлімдемелері мен басқа да ұсыныстарынан үзінді берілді. Сондай-ақ, жүк тасымалы, қаңтар басындағы оқиғадан кейін ірі бизнеске мемлекет тарапынан көмек берілмеуі, колледждерді сенімгерлік басқаруға алудың проблемаларына қатысты кәсіпкерлердің айтқан ұсыныс-уәждері де бар. 10 минутқа созылған материалда тілші кездесудің мазмұнын толық қамтуға тырысқан. Жиында негізінен орыс тілінде сөйлеген Мемлекет басшысының сөздері қазақшаға аударылыпты. Сарапшылар пікірі жоқ.
Өткен аптада президент Қ.Тоқаев Қорғаныс министрін ауыстырып, сала басшыларымен арнайы жиын өткізді. Онда Мемлекет басшысы осы саладағы олқылықтарды атап көрсетіп, бірқатар тапсырма берді. Жігер Сәрсен аталмыш жиын туралы кадрде тұрып әңгімелеп, президент сөзінен цитаталар келтірді, жеке сюжет жасалмады. Бұдан соң жүргізуші президенттің жекелеген орган басшыларымен өткізген кеңесіне тоқталды. Жиынға қатысқан ІІМ, Қорғаныс министрі, ҰҚК төрағасы, Бас прокурордың президентке берген есебінен үзінді келтіріліп, президенттің жиында сөйлеген сөзі графикамен берілді.
Өткен аптада Мемлекет басшысы Өзбекстан президенті Шавкат Мирзеевпен телефон арқылы сөйлесті, бұл туралы қысқаша ақпарат беріп өткен Жігер Сәрсен Елбасы мәлімдемесін де ұмыт қалдырмады. 18 қаңтарда Нұрсұлтан Назарбаевтың жасаған мәлімдемесі elbasy.kz сайтында жарияланды. «Жеті күн» бағдарламасын Н.Назарбаевтың сөзінен үзінді берді. Жүргізуші ҚР Тұңғыш президенті туралы Конституциялық заңға мәжіліс түзетулер енгізгенін айтты. Депутат Снежанна Имашева бұл түзетулердің мән-жайы туралы пікір білдірген.
«Омикрон төрткүл дүниені тығырыққа тіреді. Вирус жұқтырғандар саны секунд сайын көбейіп жатыр. Мәселен, бір ғана Жапонияда бір күнде 8000 адам ауырған». «Covid-19: Омикрон» аталатын сюжетке жүргізуші осындай алғысөз айтты. Ал сюжетте Үкімет отырысындағы Ажар Ғинияттың есебі, елдегі эпидемиологиялық жағдайға байланысты өткен онлайн баспасөз маслихатында Ералы Тоғжановтың вакцинация және аурудың өршігені туралы сөйлеген сөзі берілді. Дәрігерлер пікір білдірген, ДДСҰ ұйымы басшысының омикрон штамы жайлы мәлімдемесі де бар.
«Алматы трагедиясы». Қаңтар басындағы тәртіпсіздіктер салдарынан зардап шеккен қала туралы сюжетті Ұлан Нарымбек әзірлепті. Оқ тиіп, жарақат алған кейіпкерлердің жағдайы, куәгерлердің әңгімесі, зардап шеккен кәсіпкерлердің жай-күйі туралы мәселені топтастырған сюжет. Алматы әкімдігінің зардап шеккен кәсіпкерлерге көрсететін көмегі жайында да ақпарат бар. Тілші «трагедия» деп сипаттаған оқиғаның мәніне үңілуге емес, салдары туралы баяндауға басымдық берген.
Сыртқы істер министрлігі Еуропалық Парламенттің еліміздегі жағдайға байланысты қабылдаған Қарарына қатысты мәлімдеме жасады. «Жеті күн» осы мәлімдемеден үзінді беріп, СІМ бұл қарарды бір жақты деп бағалағанын айтты, Парламент депутаттары пікір білдірген. Осы ретте «Жеті күн» авторлары бұл қарарға қатысты «әділ пікір білдірді» деп Еуропалық Парламентке мүше депутаттардың да пікірін берді. Өткен аптада ОБСЕ қабырғасында Сыртқы Істер министрі Мұхтар Тілеуберді елдегі жағдай бойынша баяндама жасады. «Жеті күн» Сыртқы істер министрінің осы жиын жайлы пікірін ұсынды. Осылайша бұл топтама КСМ+СНХ форматында баяндалды. Алайда, Қазақстандағы адам құқығының қорғалуы, геосаяси мәселелер, Еуропалық Парламент мәлімдемесі, мұның барлығы да сауатты саяси талдауды қажет ететін тақырып. «Жеті күн» жағдайды жалаң баяндаумен шектелгені өкінішті.
«Жақсы адамдардың жақсылығы» туралы Ақбөпе Тәңірберген әзірлеген сюжет антына адал ақтөбелік сарбаздың көпшілікті «тамсандырғанынан» басталды. Тілші қаңтардағы дүрбелеңде игілікті іс жасаған «Ізгі жандар» туралы баяндады. «Қарусыз шықққан құқық қорғаушылар мен әскерилерді соққыға жығып, аяусыз жаншып жатқанда, киімін шешіп беріп жатқан арудың ісі жанашырлық емей немене?» дейді автор. Ал видеода әскери формасын азаматтық киімге ауыстырып жатқан ер адам көрсетілген. Әлеуметтік желіде тараған бұл видеодағы сарбаздың әрекетіне құқық қорғау саласының мамандары баға бергені дұрыс.
Сондай-ақ, «Аймақтың әлеуеті» деген атаумен Ақмола облысының қазіргі әлеуметтік-экономикалық жай-күйі баяндалған сюжет берілді. Бағдарлама соңында көрсетілген «Отандық автоөндіріс» сюжеті осы саладағы жетістіктерді баяндауды мақсат тұтқандай.
«Жеті күн» Мемлекет басшысының Бейжің олимпиадасына баратын Ұлттық құрама спортшыларымен кездескенін айтып, президент сөзінен үзінді беріп, аяқталды.
«Айна», «Еуразия бірінші арнасы»
«Соңғы отыз жыл он саусағын бір өзі сорып отырған дәулеттілердің дәурені болды». «Айна» бағдарламасының алғысөзін осылай бастаған Ғалым Кәлмен кәсіпкерлерді «меценат дейміз, бірақ олар «Шықбермес Шығайбай» екен деп сипаттай келе, бизнесмендер Тоқаевтың сөзінен «шок» алған болуы мүмкін деп қайырды.
«Байлық: бақ па, сор ма?» аталатын сюжет президенттің кәсіпкерлермен кездесуіне арналды. Мемлекет басшының сөздерін орыс тілінен аудармасыз берген сюжетте сарапшы пікірі жоқ. Автор Берік Байғара президенттің бұл кездесудегі мәлімдемелеріне өзі түсініктеме беріп отырды.
Жүргізуші «Трайбализмге қарсы орган құру керек» деді, мұнысын президенттің «халықтың жартысынан көбінің айлық табысы 50 мың теңге» деген сөзімен байланыстырды. Берік Дүйсенбай әзірлеген келесі сюжет «50 мыңмен ел көгере ме?» деп аталады. Онда президенттің жоғарыда аталған жиындағы «50 мың теңге жайлы» мәлімдемесі берілді. Халықтың әл-ауқатын көтеру мақсатында Үкіметтің қай бағытта жұмыс істейтіні туралы мәлімет берілді. Елдің әлеуметтік жағдайын қалай көтеруге болады деген кішігірім сауалнама алыныпты.
«Халықтың қоры». «Айна» бағдарламасы «Қазақстан халқына» қоры туралы алдыңғы аптадағы шығарылымында да сюжет ұсынды. Бағдарлама авторларының бұл тақырыпты қайта көтеруіне президенттің кәсіпкерлермен кездесуіндегі қор туралы айтқаны ықпал етсе керек. Сюжетте осы жиындағы президент сөзінен тағы үзінді берілді. Сонымен қатар «Қазақстан халқына» ӘҚ төрағасы Болат Жәмішев қордың жұмысын ұйымдастыру мен оған қаражат кімнен түсуі керек екеніне қатысты кейбір мәселелерге жауап берген..
«Асыра сілтеу болмасын». Алматыдағы тәртіпсіздіктерден зардап шеккен кәсіпкерлердің шығынын өтеу туралы мәселе көтерілген сюжет осылай аталады. Сюжетте зардап шеккен кәсіпкер жағдайын баяндайды. Алматы әкімдігі мен «Атамекен» ҰҚП өкілдері залалды өтеу тетіктері туралы айтады. Сондай-ақ тілші пандемия кезінде Ұлттық қордан қанша қаржы алынғаны жайлы мәлімет келтірді. Президенттің бизнестен бюджетке түсетін түсімнің азайғаны және шектеу шараларының бизнеске келтірген зардабы туралы сөздерінен үзінді берді.
«Кәсібі бардың өзі тәжтажалдың тепкінімен тиын-тебенінен айырылып, тұншығып жатса, табысы жоқ бұратана халық қарманарға тал таппай қаңғып кетпей ме?» дейді Ғалым Кәлмен. Мұнда «келімсек, кірме» деген мағына беретін «бұратана» сөзі орынсыз қолданылған. Жүргізуші қаңтар оқиғасына қатысты «әлеуметтік теңсіздік бітеу жараның бетін жарып шықты» деп баға берген соң, «Бітеу жара» аталатын сюжетте Алматыдағы тәртіпсіздіктер кезінде негізінен азық-түлік дүкендері тоналғаны айтылады. Әлеуметтанушы, психолог мамандар осы оқиғаға қатысты пікір білдірген. Жүргізушінің алғысөзде «бұратана» сөзін қолдану себебін сонда барып түсіндік. Сюжет авторы Алматыға еліміздің түкпір-түкпірінен күнкөріс қамымен келген тұрғындарды меңзепті. Алайда, өз елінде тұратын ешбір адам «келімсек» бола алмайтынын ескермесе керек.
«Айнаның» екінші жүргізушісі Гүлнәзия Жалғасқызы «атаулы әлеуметтік көмек» туралы сөз қозғады: студия қонағы, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің бас сарапшысымен осы атаулы көмекті алудың жолдарын талқылады.
«Омикрон келіп әлек салды» сюжетінде елдегі эпидемиологиялық жағдайды баяндалды. «Бейбіт күннің батырлары» — «Айна» авторлары да «Жеті күн» секілді қаңтар дүрбелеңінде көзге түскен жандарға сюжет арнауды жөн көріпті.
Apta, QAZAQSTAN
Бағдарлама Қасым-Жомарт Тоқаевтың кәсіпкерлермен кездесуінен басталды. Ал сюжет президенттің айтқан сөздерінің мазмұнын қайталаған кадр сыртындағы мәтіндерден құралыпты. Материалдың елең еткізген тұсы – екі кәсіпкердің президентке бизнестің проблемаларын айтқан сәті болды. Жұрт пікірін сұрап, сауалнама да алған екен, бірақ тақырыпты ашу апталық қорытынды бағдарламаға лайық сараптама деңгейіне тартпады.
Президент апта ішінде кімдерді қабылдап, қандай кездесулер өткізгеніне қысқаша шолудан кейін ҚР Қорғаныс министрі тағайындалғанын хабарлады. Сондай-ақ, ҚР ҰҚК бұрынғы төрағасының қамауға алынғанын (шын мәнінде, бұл жаңалық емес) және бірнеше орынбасары қызметінен босатылып, кейбірі тұтқындалғанын хабарлады. Бәріне мәлім ақпаратты қайталау бекер емес екен. Бұл «Apta қонағы» айдарының алғысөзі боп шықты. Студияға ҚР ҰҚК құрметті қызметкері, генерал-майор Ержан Исақұлов келіп, күштік құрылымдардың басшылық қызметтеріне кадр тағайындау жөнінде сұхбат өрбіді.
Экология министрлігінің хабарламасы арқылы утилизациялық алым тақырыбын көтеріп, депутат Үкіметке ауыл шаруашылығы техникасына алымды азайту бойынша депутаттық сауал жолдағанын айтты. Содан кейін сенатор Ақылбек Күрішбаев ауыл тұрғындарының нақты табысы айына 35 мың теңге екенін мәлімдеп, «Мұндай ақшаға қалай күн көруге болады?» деп таңданғанын хабарлады. Оның сөзін әлеуметтанушының пікірімен толықтырды.
Бағдарламаның екінші сюжеті «Жеке тұлға банкроттығы» туралы заңға арналды. Ұзақ, түсіндірмелі сюжетте депутат, экономист, қаржыгер, заңгер сөйледі. Олар бұл қандай заң, не үшін қажет, неліктен әлі күнге дейін қабылданбағанын айттыы. Айтпақшы, тілші стендапында «Жеке тұлға банкроттығы туралы заң әзірлеуді бұрынғы президент 2014, 2015 және 2018 жылдары тапсырған» деп, бұрынғы президенттің есімін атамады.
Қаңтар трагедиясында қаза тапқан, жараланған, жазықсыз, заңсыз қамалғандар туралы сюжетте кейіркерлер хикаясы бар. Сюжетте күштік құрылымдар тарапынан жасалған зорлық-зомбылық хабарлары туралы айтылды, бірақ азаптауға ұшыраған кейіпкерлерді сөйлетпеді.
Бағдарлама ҚР Мемлекеттік орталық музейінің қызметкерлері мұндағы жәдігерлерді мародерлерден қалай сақтап қалғаны және әскери курсанттарды жертөлеге жасырғаны туралы сюжетпен түйінделді.
Apta бұл шығарылымында Нұрсұлтан Назарбаевтың кешегі аптада шыққан үндеу видеосы жөнінде ештеңе айтпай, елеусіз қалдырды.
«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.
Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.
