Бұл аптада сараптамалық бағдарламалардың басты тақырыбы – Тоқаевтың Санкт-Петербургте Қазақстанның Донецк және Луганск Халық Республикаларын мойындамайтыны туралы жасаған мәлімдемесіне арналды. Сондай-ақ, Президенттің Тегеранға ресми сапары, Ұлытаудағы Ұлттық құрылтай, ондағы Мемлекет басшысының бастамалары, Мұхтар Шахановтың «Қазақстанның Еңбек Ері» атағын алғаны турасында сюжеттер ұсынылды. Апталық бағдарламалардың күнтәртібінде АЭС салынатын Үлкен ауылының бүгінгі ахуалы, жеткізу және такси қызметінің әлеуметтік қамтылуы, қант тапшылығы, әйелдердің зейнет жасы және тағы басқа тақырыптар талқыланды.
«Жеті күн», «Хабар»
«Жеті күн» бағдарламасы Қасым Жомарт Тоқаевтың Санкт-Петербургте Қазақстанның Донецк және Луганск Халық Республикаларын мойындамайтыны туралы жасаған мәлімдемесінен басталды. Президент сөзінен үзінді берілді. Сондай-ақ, ресейлік қайраткерлердің Қазақстанға қатысты жасалатын мәлімдемелері туралы да Тоқаевтың сөзінен үзінді келтірілді.
Бұдан әрі Ұлытау құрылтайы туралы сюжетке кезек берілді. Әдеттегідей ұзақ сюжет болды. Мемлекет басшысының 25 қазанды мереке ретінде қайта жариялау, латын әліпбиіне көшуге асықпау туралы ұсыныстары, Мұхтар Шахановқа мемлекеттік награда тапсыруы айтылды. Президенттің сөзінен екі рет үзінді берілді. Құрылтайға қатысқан бірнеше сарапшы, соның ішінде «Хабар» агенттігінің басшысы Берік Уәли пікір білдіріп, құрылтайдың маңызы мен Тоқаев бастамаларының орынды екенін айтты. Мұхтар Шахановтың да пікірі берілді. Алайда видеоның сапасынан ақынның сөзі кәсіби камераға емес, телефонға жазылғаны көрініп тұр. Аталмыш шарада «Хабар» арнасынан арнайы түсірілім тобы жұмыс істегенін ескерсек, сюжет авторларының бұл әрекеті түсініксіз.
Дархан Әбдіуахит сюжеттен соң Мұхтар Шахановтың өмірі, Шәмші Қалдаяқовпен достығы, ортақ туындылары туралы деректер айтып, екеуіне де «Қазақстанның Еңбек Ері» атағы берілгенін атап өтті.
Мемлекет басшысы Ұлытау облысының ахуалымен танысып, «Қазақмыс» корпорациясының басшылығына Жезқазғанның әлеуметтік дамуына қаражат бөлу туралы міндет жүктеген болатын. Облыс әкімі Берік Әбдіғалиұлы Президентті өңірдегі жолдың жағдайымен таныстырды, кадр сыртындағы мәтін+синхрон форматында баяндалды.
Президенттің «Россия 24» арнасына берген сұхбатынан үзінді берілді. Онда Мемлекет басшысы Қазақстанның ҰҚШҰ мен ЕАЭО секілді ұйымдардан шығатыны туралы сыбысты жоққа шығарды, сол сөзінен үзінді берілді.
«Петербург форумы» аталатын сюжет Президент қатысқан халықаралық жиын жайында. Қасым-Жомарт Тоқаевтың форумды сөйлеген сөзінен басталған сюжетте бағдарлама басында берілген Президенттің мәлімдемелері қайталап көрсетілді. Модератор Маргарита Симоньянның Тоқаевтың жауабына қатысты пікірі келтірілді. Сюжет форум аясында көрме өткені, оған Талибан қозғалысының өкілдері қатысқаны, Президенттің «Александр Невский» атындағы орденнен бас тартқаны туралы ақпараттармен толықты. Сондай-ақ, Президенттің Башқұртстан, Татарстан басшыларымен және Владимир Путинмен келіссөздер өткізгені туралы да ақпарат берілді. Сюжет соңында тілші: «Ресей мен Украина арасындағы жағдай ушықпай тұрып жоспарланған. Геосаяси ахуалдың күрделілігіне қарамастан Президент халықаралық шараға келіп қатысты және күн тәртібіндегі күйіп тұрған мәселелерге қатысты Қазақстанның ұстанымын ашық айтты» деп Президенттің сапарын ақтап алғысы келгендей сөйледі. Бұл форумның Қазақстан үшін маңызы қандай деген сауалға сарапшылар тарапынан пікір болмады.
Студияда Дархан Әбдіуахит Президент жанындағы ҚСЗИ, халықаралық және геоэкономикалық зерттеулер бөлімінің басшысы Айдар Құрмашевтен сұхбат алды. Онда Президенттің Донецк және Луганск Халық Републикаларына қатысты мәлімдемелері, форум барысында айтылған ұсынысқа қатысты пікір білдірді. Сондай-ақ, Қазақстан мен Иран арасындағы сауда-экономикалық байланыстың келешегі жайлы пікір айтты.
Балқаш көлінің маңындағы Үлкен ауылына таяу жерге АЭС салынатыны туралы ақпарат тарағалы көп уақыт өтті. «Жеті күн» тілшілері осы ауылға барып, ондағы ахуалмен, тұрғындардың тұрмыс-тіршілігімен танысып қайтты. Сюжетте станция салынса, күйі кеткен ауылдың жағдайы жақсарады деген пайымдау басым. Сарапшылар, тұрғындар, ауыл әкімі пікір берген. Біржақтылау сюжетте станцияның салынуына қарсы болғандар жоқ. Бейтараптық үшін мұндай пікірлер қажет еді. Сондай-ақ, АЭС салынатын жерге қандай экологиялық талаптар қойылуы қажет, Үлкен ауылы қандай критерийлерге сәйкес болғаны үшін таңдалып алынды деген сауалдарға қатысты кәсіби көзқарас та жоқ.
Жеткізу және такси қызметінің мобильді қосымшалары арқылы табыс тауып жүргендердің әлеуметтік қамтылуы туралы мәселе көтеріліп, Үкімет шешімін қарастырып жатыр. 1 шілдеден бастап пилоттық режимде әрбір платформаның ерекшелігі негізінде пысықтау жұмысы басталады екен, курьерлер мен такси жүргізушілерінің қызметі заңдастырылып, олар ресми жұмыс істейтіндер санатына жатқызылмақ. Ақбөпе Тәңірберген әзірлеген сюжетте такси жүргізушілері, курьер, IT-маманы, экономист пікірі бар. Алайда мобильді қосымша ұсынып отырған шетелдік компания өкілдерінің пікірі болмады.
Елімізде қант тапшылығы басталғанына бірнеше айдың жүзі болды. Бағасы шарықтап барады. «Жеті күн» бұл мәселе күрделене түскенде ғана қант тапшылығының себебі туралы сюжет әзірледі. «Қант неге қат?» деп аталатын сюжетте мәселенің себебі туралы сарапшылар пікірі бар, қант қызылшасын егетін диқандардың Үкіметке өтініші мен тұрғындардың ренішін қамтыған.
Қаржы министрлігі бюджет қаражатын игермейтін салалар туралы есеп берді. «Жеті күн» әзірлеген соңғы сюжет осы тақырыпта болды, негізінен Мәжіліс депутаттары пікір айтыпты. Тілші өңірлерде бөлінген қаражаттың тиімсіз игерілгеніне нақты мысал болған бірнеше жағдайды баяндады. Үкіметке сыны көп сюжет болды.
«Жеті күн» футболдан Қазақстан Ұлттық құрамасының Словакияны жеңгені туралы ақпаратпен аяқталды.
«Айна», «Еуразия бірінші арнасы»
«Айна» бағдарламасы да Қасым-Жомарт Тоқаевтың Санкт-Петербургте жасаған Донецк және Луганск Халық Републикаларын Қазақстанның мойындамайтыны туралы мәлімдемесінен басталды. Ресейлік қайраткерлердің арандатушы пікіріне қатысты сөзінен де үзінді берілді.
Ұлытаудағы құрылтай туралы сюжетте негізінен Президент бастамаларына басымдық берілген: елдің атауы, латын әліпбиіне көшуге асықпау, 25 қазанды мереке етіп жариялау. «Жеті күн» сюжетінен қысқарақ болғанымен, сарапшылардан гөрі Президент сөзінен берілген үзінді басым. Тағы бір сюжетте ел тарихында бұған дейін өткен құрылтайларға шолу жасаған. Құрылтай туралы сюжетте қамтылмаған сарапшылар пікірі осында топтастырылды. Екі материалға бөлінгенімен, айрықша пікірмен ерекшеленбеді.
Сенат депутаты Дана Нұржігіт әйелдердің зейнет жасын 58-ге дейін төмендету туралы бастама көтерген еді. «eGov куәгері» айдарында Гүлнәзия Жалғасқызы осы мәселеге қатысты үкімет мүшелерінің, Мәжіліс депутаттарының пікірін топтастырып, сюжет әзірлепті. Жасы зейнетке жақындаған, ауыр салада қызмет ететін кейіпкерлердің оқиғасы баяндалады. Сондай-ақ, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Тамара Дүйсенованың түсініктемесі бар. Тараптар пікірі қамтылған, толымды сюжет.
«Ана тілі алаяқтан қорғайды». Берік Дүйсенбай әзірлеген сюжет осылай аталыпты. Өткен аптада Қазпоштаның 12 млн жазбасы бар құпия құжаттары сатылымға шығарылғаны туралы ақпарат тарады. Осыны негізге ала отырып, соңғы кезде жиілеп кеткен алаяқтар ісіне қатысты талдау жасалған. Алаяқтар қандай тәсілдерді қолданады, олармен күрес қалай жүріп жатыр, қарапайым тұрғындар алаяқтарға алданбауы үшін нені білуі, ескеруі тиіс деген сауалдарға құзырлы орган өкілдері, мамандар жауап берген. Ақпараты мол сюжет.
«Перзентханада не болған?». Атыраудағы перинаталдық орталықта жаңа туған сәбиді еденге құлатып алғаны туралы ақпарат тараған еді. «Айна» осы жағдайды анықтап, жас босанған әйелдің туыстарынан ана мен баланың жағдайын сұрапты. Келесі сюжетте Назарбаев университетінде медицина мамандығы бойынша оқуын тәмамдаған жас жігіттің әңгімесіне ойысады. Онда елімізде медицина саласында білікті мамандар, жаңа технология бар деген ой айтылды. Тілші бірді айтып, бірге кеткендей ме?
Осы сюжеттің жалғасы іспеттес «Балалы үй базар» деп аталатын материалда да еліміздің медицина саласы дамып келе жатқаны туралы айтылды. Әр жүкті және жаңа босанған әйелдің күтіміне қарайтын медицина мамандары жеткілікті екені, керісінше әйелдердің уақытында дәрігерге қаралмайтыны туралы ақпарат берілді. Мұндай пікір айтылған соң, дәрігерге қаралмай жүрген әйелдің де оқиғасы баяндалуы тиіс емес пе? Мүмкін проблеманың өзін дәрігерге уақытылы тіркелмейтін әйелдердің оқиғасынан іздеу керек пе еді?
«Айна» бағдарламасының бұл саны медицина қызметкерлері күні эфирге шыққан соң болар, бұл тақырыпқа бірнеше сюжет арнапты. Айгерім Достанбай әзірлеген сюжеттің маңызы ерекше – паллиативті медицина турасында. Көп салалы медициналық орталық мамандарының пікіріне сүйене отырып, паллиативті медицинаның маңызы, соңғы кезде қатерлі ісік ауыруы жиілеп, тіпті жасарып кеткені туралы ақпарат берді.
Елімізде дәрігерлер тапшы ма? Еліміздің бас дәрігері Ажар Ғиният еліміздегі медицина мамандарының тапшылығы туралы мәлімдеп, ауылды жерлерге жас мамандардың бармауы, жалақы, тағы басқа себептерді атаған еді. Ал «Здоровья для всех» медициналық адвокациясының сарапшысы керісінше елімізде дәрігер мамандар жеткілікті (тіпті, артық) деген ұстанымда. Бюджет қаражаты игерілмей жатқан салалардың бірі – медицина екен. Осы турасында Берік Дүйсенбай әзірлеген сараптамада саладағы олқылықтар туралы ақпарат берілді.
Бағдарлама әдеттегідей «Хайпқа бұйырмаңыз» айдарымен аяқталды.
Apta, QAZAQSTAN
Қасым-Жомарт Тоқаевтың қауырт жұмыс кестесі Apta бағдарламасынан да көрініс тапты. Қорытынды жаңалықтардың көбі (50 минуттың 30 минуты) президент сапарларына арналды.
Apta Президенттің 19 маусым, жексенбіде Тегеранға барған ресми сапарынан басталды. Бағдарлама эфирге сол күні кешкісін шықты. Сюжетте «Иран – ислам мемлекеті болған соң жергілікті жұрт бейсенбі, жұма күндері демалады. Ал сенбі жексенбі керісінше жұмыс» екенін айтты. Сапар мақсаты мен нәтижесі, кездесулер, келіссөздер туралы егжей-тегжейлі сюжетте тілшінің бірнеше стендапы, екі ел басшыларының синхроны, Иран жерінің әсем орындарын көрсететін кадрлар бар. Қарбалас уақытта қауырт дайындалған сюжет екені еш сезілмейді. Бұған неліктен назар аударғанымызды алда айтамыз.
Ұлытауда Ұлттық құрылтайдың алғашқы отырысы өтті. Жүргізуші Альбина Әшімқызы «Ұлытау – ұлт ұясы» дей келе, қазақ халқының тарихында Ұлытау қандай үлкен маңызға ие екеніне тоқталды. Отырыста «Республика күніне» ұлттық мереке мәртебесі қайтарылғанын айтты. Президент Қ.Тоқаев ақын Мұхтар Шахановқа «Қазақстанның Еңбек Ері» атағын беріп, «Отан» орденін таққанын, мұның алдында белгілі композитор Шәмші Қалдаяқовқа осы атақ берілгенін атап өтті.
Президент Ұлттық құрылтайдан бұрын Жезқазғанға барды. Жезқазған – жаңа құрылған Ұлытау облысының орталығы. Қаланың проблемасы мен Ұлттық құрылтай отырысы қалай өткеніне бөлек сюжет арнады. Қала тұрғындары қаншама мәселені айтты, бірақ мұның барлығы қашан шешілетіні жұмбақ күйінде қалды. Ең әуелі ауыз су мәселесі шешілетінге ұқсайды, өйткені Президент мұны тез арада шешуді тапсырған.
Аптаның ең жиі талқыланған тақырыбы – Тоқаевтың Санкт-Петербургтегі халықаралық экономикалық форумда сөйлеген сөзі. Apta да мұны елеусіз қалдырмай, 10 минут сюжет арнады. Президенттің сөйлеген сөзінен ел ішінде тараған тұстарын қайта көрсетіп шықты. Сарапшылар, саясаттанушылардан комментарий алып, тақырыпты талдағанда болар еді.
Ізінше Украинадағы жағдай туралы дәстүрлі шолу сюжет көрсетті. Ұзақтағы үш минуттан аспай, бағдарламаның ең қысқа хронометраждарының бірі болды.
Бірінші сюжетті талдағанымызда журналистердің қауырт жұмысына оралатынымызды айтып едік. Тақырыпты тұтас ашу үшін мұрағат кадрларын, сұхбаттар мен тарихи анықтамаларды қолдану орынды-ақ. Әсіресе, бір күнде жинайтын шұғыл сюжет болса, мұны түсінуге болады. Редакция Президенттің Тегеранға сапары туралы материалды бір тәулік ішінде дайындады. Берілген уақыт та сол. Ал әскердегі сарбаздардың өлімі жайлы сюжет дайындауға бір не бірнеше апта уақыты болды. Сөйте тұра сюжетке подполковник Нұрлыбек Әбдірайымовтан 7 мамыр – Отан қорғаушылар күнінде алған сұхбаттың (7 мамырдағы сюжет) үзіндісін қосқаны түсініксіз. Подполковник газдалған сусындардың зияны мен жастардың әлсіз екені туралы айтқан сөзінің әскердегі қайғылы оқиғалар жайлы сюжетте қолданылғанын біле ме екен?! «Мұрағат» деп белгілемегені де сұрақ тудырады. Бағдарлама авторлары нені жасырмақ болды? Психологтың әскери психологтардың білімін «жеткіліксіз» деп бағалап, «Жастардың саны жетпейтіндіктен кейбір физикалық тұрғыда жарамсыз, әлсіз балаларды да ала береді» деп айтқаны сюжетті қойыртпаққа айналдырып жіберді. Өткен аптадағы өтінішімізге құлақ асып, әскердегі сарбаздар өлімі деген маңызды тақырыпты елеусіз қалдырмай, сюжет арнағандарыңыз құба-құп. Алайда маңызды мәселенің бағытын бұрмай, тереңдеуге болар еді.
Өткен аптада Теміртаудағы «АрселорМиттал» кәсіпорнындағы апат туралы қысқа жаңалық берген. Кешегі эфирде тақырыпқа қайта оралып, эколог комментарийін қосыпты. Ол кен орындарындағы қайғылы оқиғалардың себебін түсіндірді.
Алматыда екі үй арасындағы автотұраққа талас кезінде адам өлді. Еліміздің ірі қалаларында жаппай құрылыс пен соған тұрғындардың наразылығынан туындататын кикілжің жиілеп кетті. Бағдарламаны түйіндеген сюжет осы тақырыпқа арналып, ауласындағы жерін қорғаған тұрғындарды сөйлетіп, мәселесін көрсетті. Министрлік пен Құрылысшылар одағының өкілдеріне де сөз беріп, жан-жақты баяндады. Мұндай ауқымды мәселені алты минуттық сюжетке сыйдыру оңай емес. Әйтсе де Apta редакциясы толымды, түсінікті әрі кейіпкер оқиғалары бар, жағдайды айқын көрсетер сюжет дайындапты.
«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.
Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.
