«Жеті күн» бағдарламасы қоғамда қызу талқыланып жатқан 80 мың киікті ату туралы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің ұйғарымына орай сюжет әзірлепті. Қазақстандықтардың тұтынушылық несиені, оның ішінде онлайн несиелерді жиі алатынына назар аударған. «Айна» бағдарламасы шомылу маусымындағы қауіпсіздікті негізгі тақырып етіп алып, Ақсу өзенінде жоғалып кеткен үндістандық екі студентті іздеу жұмысы туралы сюжет ұсынды. Сондай-ақ, Қордай бекетіндегі көлеңкелі бензин саудасы жайлы журналистік зерттеу әзірлепті. Ал Apta Ашхабадта өткен VI Каспий саммиті туралы сюжет дайындапты. Сонымен қатар, бағдарлама халықаралық жаңалықтардан ақпарат берді – Қарақалпақстандағы жағдай туралы, Өзбекстан президенті Шавкат Мирзиёев Конституцияның дау тудырған баптарын өзгеріссіз қалдыруды ұсынғанын айтты. Украина билігі Ресей осы уақытқа дейін қанша әскері мен техникасын жоғалтқанын хабарлап, сандарды сөйлетті.

«Айна» бағдарламасы алғашқы маусымын аяқтап, демалысқа шықты. Келесі аптадан бастап біз де апталық телебағдарламаларға шолу жасауды уақытша тоқтатамыз.

«Жеті күн», «Хабар»

«Жеті күн» бағдарламасы коронавирус инфекциясының өршіп бара жатқаны туралы ақпаратпен басталды. Дархан Әбдіуахит статистикалық деректер мен шектеу шаралары туралы мәлімет берді.

Елімізде рубльдің теңгеге шаққандағы бағамы рекордтық деңгейде өсті. Депутаттар алаңдаушылық білдіріп, экономистер мұның пайдалы жағы барын ескертуде. Дегенмен, Ресейдің қымбат рублі инфляцияны одан әрі ұлғайтып тұр. Сараптамаға сұранып-ақ тұрған тақырып еді. «Жеті күн» мұны кадр сыртындағы мәтін және синхронмен қысқа қайырды.

«Шетелдік валютаны сатып алмақ түгілі мойнындағы қарызынан қалай құтылсам екен деп сары уайымға салынған қазақстандықтардың саны тым көбейіп кеткен» деп Дархан Әбдіуахит «Қарыз қақпаны» аталатын сюжетке кезек берді. Онда сарапшылар «Жеке тұлғалардың банкроттығы туралы заң жобасы» проблеманы шеше ала ма деген сауалға жауап беріпті.  Сарапшылардың бірі – тұтынушылық несиенің көп екеніне баса назар аударды.

«12 мүшесі сау кейбір пысықтардың жарлы-жақыбайлардың табағына ортақтасып жүргенін талай естігенбіз». Елдегі жұмыспен қамтылғандар, жұмыссыздар және жұмысқа құлықсыздар туралы статистика келтірген Дархан Әбдіуахит бұл сөздерімен кімді және нені меңзеді?

«Еңбек адамы» аталатын сюжетті Ақбота Тәңірберген де әлдекімдерді кінәлаумен бастады. «Жұмыс іздегендер көп әйтеуір. Екі қолға бір күрек таппай, тоздырмаған табалдырығым қалмады деп шағымданады. Ал кәсіпорындарда тракторшы жоқ, қалада құрылысшы кем, фермерлер ақшасына малымды бағып беретін бақташы таппай отырмын дейді».  Солай-ақ болсын. Дегенмен, журналист мұны кейіпкерлерінің сөзімен дәлелдеуі тиіс емес пе? Сюжетте әңгіме NEET жастар туралы екенін автор күлбілтелей білдірді. «Іздеген адамға жұмыс табылатынын» айтып бірнеше кейіпкермен мысал келтірді. Мемлекет ұсынған бағдарламалар туралы айтты. Соңында «Президент Қазақстанда еңбекқор жандар ең сыйлы адам болуға тиіс» деді. Сюжеттің мақсаты Президент сөзін насихаттау секілді. Ортанқол сюжет.

Қазақстан әлемнің көптеген мемлекеті секілді АЭС салуды жоспарлап отыр. Алматы облысы Үлкен ауылында салынады деген шешім қабылданды. «Жеті күн» тілшілері ол ауылға барып қайтқан. Дархан Әбдіуахит ұзын-сонар алғысөз айтып, бірер апта бұрынғы сюжеттегі Үлкен ауылы тұрғындарының пікірін қайталап берді. Бұдан әрі Президенттің Астана халықаралық қаржы орталығын басқару жөніндегі кеңес отырысын өткізгені туралы айтып, сол жайында сюжетке кезек берілді. Хаттама сюжетке сарапшылардың пікірін қосып, қаржы орталығы қарапайым халық үшін қандай қызмет ұсына алатыны туралы ақпарат беруге тырысқан. Алайда IPO да, құнды қағаздарға қаражат салу тақырыбы да жеке талдауды қажет ететін ауқымды мәселе.

Соңғы аптада қоғамда қызу талқыланған Экология министрлігінің Орал популяциясындағы 80 мың киікті ату туралы шешімі жайында да сюжет әзірленіпті.  Киік атуды қолдайтындар мен оған қарсы тараптың пікірі қатар ескерілген  сюжет. Дегенмен, жергілікті табиғат жанашырлары немесе ғалымдардың киіктердің жайылымына қатысты нақты дерек жоқтың қасы. Жер жағдайын білетін бейтарап сарапшының әділ талдауы болмады.

Ашхабадта өткен VI Каспий саммиті жайлы хаттама сюжет берілді. Жиында талқыланған мәселелер жайлы кеңінен баяндалды.

370 ғалым Қазақстанның академиялық үлгідегі жаңа тарихын жазып жатыр екен. Сюжетте осы еңбекке атсалысып жатқан ғалымдар қазақ елінің тарихын жазуда осыған дейін ескерілмей келген тарихи шындықтар туралы айтты. Мағұлматы мол сюжет.

Бағдарламаны Ұлттық домбыра күніне арналған көлемді сюжет аяқтады.

«Айна», «Еуразия бірінші арнасы»

 «Айна» бағдарламасы шомылу мауымы басталғалы осы мәселеге бірнеше сюжет арнады. Бұл жолы судағы қауіпсіздікті басты тақырып етіп алыпты. Оған бірнеше сюжет арнаған. Оған себеп шомылу маусымындағы өлім-жітімнің көп болуы. Алғашқы сюжет «Бір айда 71 адам суға кетті» деп аталып, онда маусымда орын алған қайғылы жағдайлар баяндалды. Құтқарушылардың түсініктемесі бар. Шомылу ережесіне бөлек бір материал арналды. Құтқарушылар суға түсер алдында және суда ескерілуі тиіс ережелерді түсіндірді.

Бұл тақырыптағы үшінші сюжет Ақсу шатқалындағы оқыс оқиға жайында. Мұнда бір топ шетелдік студент Ақсу өзеніне барып, екі үндістандық суға ағып кеткен, олардың денелерін іздестіру шарасы бірнеше күнге жалғасуда, нәтижесіз. Сюжетте құтқару шараларының барысы, іздестіру жұмысы қалай жүріп жатыр, қандай мамандар мен техника тартылғаны туралы жан-жақты баяндалған. Мамандар Ақсу өзенінің асау мінезі туралы да айтыпты.

«Қордайдың бензині қырғыз асуда» – шекара арқылы көлеңкелі жолмен бензин тасымалдап, табыс табатын жандардың тірлігі жайында журналистік зерттеу. «Айыр қалпақ ағайындар ресейдегі стройка мен аула сыпыруды былай қойып, бүгінде қазақтың бензинін бизнеске айналдырып алған». Ғадауат тіліне жақын мұндай теңеу сюжет салмағын түсірмесе, арттырмасы анық.  Көлемді сюжетте сарапшы пікірі, көлеңкені бизнесті жоюға қатысты ұсынысы бар. Алайда кеден бекетіндегі тексеру жұмысымен айналысатын құзырлы мекеме өкілдерінің пікірі жоқ.

«eGov куәгері» айдарында Гүлнәзия Жалғасқызы мұғалімдерге ұсынылатын жеңілдіктер мен Әлеуметтік сақтандыру қорынан төленетін әлеуметтік төлемдер жайлы материал әзірледі.

«Депутаттар демалысқа кетті». Негізінен Мәжіліс депутаттарына басымдық бере әзірленген сюжет. Парламенттің атқарған ісіне шолу, екі айлық демалыстың мезгілсіз екенін айтқан сыни пікір бар. Алайда «Ескі Қазақстанда» сайланып, «Жаңа Қазақстанда» жұмысын жалғастырып жатқан Парламенттің соңғы жарты жылдағы, еліміз үшін маңызды кезеңдегі  жұмысына сарапшы тарапынан бағалау болған жоқ.  Қарапайым тұрғындардан пікірлер алынса артық болмас еді.

«Тендердегі теңсіздік». Махамбет Бейбітшілік әзірлеген материалда мемлекеттік сатып алу саласындағы олқылықтар жайлы жалпылама сараптама жасалған. Сараптамалық бағдарламада  «ашық бюджет» тақырыбы сирек көтерілетіндіктен, «Айна» бұл сюжетін ерекше атап өтуге болады.  Болашақта осы саладағы, әсіресе мемлекеттік сатып алуға қатысты материалдар жиі жасалады деген үміттеміз. Сюжеттің алғысөзінде Шымкенттің мәдени шараларына бөлінген қаржы көлемі туралы айтылған еді. Тақырып жеке зерттеуді қажет етеді. Сюжетте бұл мәселе жайлы айтылмады. Сондықтан, жүргізуші көрерменді сюжетті көруге алдап шақырғандай әсер қалдырды.

«Айна» бағдарламасы алғашқы маусымын аяқтап, демалысқа шығады екен. 2021 жылдың кыркүйек айынан бастап, эфирге шыққан бағдарламаның 10 айға жуық жұмысына шолу жасалыпты.

Бағдарламаны әдеттегідей  «Хайпқа бұйырмаңыз» айдары аяқтады.

Apta, QAZAQSTAN

Ашхабадта VI Каспий саммиті өтті. Apta бағдарламасы осы саммиттен басталды, бірақ дәстүрлі хаттама сюжет орнына сарапшылар мен саясаттанушыларды сөйлеткен сегіз минуттық үлкен сюжет дайындапты. Олар Каспийдің тауар тасымалы әлеуетін, Қазақстан мұнайын Ресей аумағынан тыс жер арқылы тасымалдау жолын, Қазақстанның әлемді азық-түлікпен қамту мүмкіндігі туралы айтты.

Бағдарлама Қарақалпақстандағы жағдайға жалғасты. Өзбекстан президенті Шавкат Мирзиёев Конституцияның дау тудырған баптарын өзгеріссіз қалдыруды ұсынды. Бұл баптар жұрт толқуына әкелген еді. Не болғанын, төтенше жағдай режимі енгізілгенін, ҚР СІМ мәлімдемесі мен Қазақстан-Өзбекстандағы бірнеше шекара бекеті уақытша жабылғанын хабарлады.

Халықаралық жаңалықтар бағдарламаның негізгі тақырыптарына айналды. Қарақалпақстандағы наразылықтардан кейін Украинаға ойысты. Украина билігі Ресей осы уақытқа дейін қанша әскері мен техникасын жоғалтқанын хабарлады. Сандарды сөйлетіп, соңғы жаңалықтарды, АҚШ пен Батыс елдерінің жаңа көмегін, Беларусь президентінің мәлімдемесін айтты. Ол «Украина бізге зымыранмен соққы жасамақ болды» деп айыптады. Дәстүрлі шолу сюжет болмады, бәрін студиядан айтып шықты.

Алаяқтықтың жаңа түрі пайда болды. Олар полиция атынан хабарласып, азаматтардан ақша шығарып алудың амалын тапқан. Сюжет кейіпкері – алматылық зейнеткер алаяқтардың арбауына түсіп, несие алып, үйін сатқан, барлық ақшаны алаяқтар айтқан есепшотқа аударып, 23 млн теңгесінен айырылған. Сан соғып қалған зейнеткер қазір қала маңындағы саяжайда тұрып жатыр. Сюжетте кейіпкер оқиғасынан бөлек, психолог, ІІМ өкілі мен тұрғындар комментарийі бар. Мәселенің мән-жайын тәптіштеп түсіндіретін сюжет.

«Яндекс» сияқты такси-платформалардың отандық баламасын шығару мүмкін бе? Осы сауалды арқау еткен сюжетте қымбат жолақы, жоғары комиссия, баға жасау, отандық қосымша жасаудың қиындығы мен тиімсіздігі мәселесі қамтылды. Отандық такси қызметін ұсынатын компанияларды да айтып, жалпы Қазақстанда такси қызметі саласын мемлекет реттемей отырғанына да тоқталды. Такси жүргізушісі, Яндекс go Қазақстан» өкілінен бастап такси қызметін ұсынатын қосымша жасағандар мен министрге дейін сөйлетті. Қызық дерегі мен комментарийі мол үлкен сюжет.

Емдеу мекемелерінде 14 мыңнан астам медицина қызметкерінің орны бос тұр. Бұл сан жылдан жылға өсіп жатыр. Елімізде медицина мамандары өте тапшы. Бұл мәселе үлкен сюжетке арқау болыпты. Бірнеше облыстағы ахуалды қамтыды. Тұрғындарға, аурухана басшылары мен Денсаулық сақтау министрлігінің өкілінен комментарий алыпты. Тапшылық себебін де атап өтті.

«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.

Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.