1 қыркүйек – жаңа оқу жылымен қатар жаңа телевизиялық маусым басталды. Бұған жаңа саяси кезең қосылды: президент жолдауы, мемлекет басшысының кезектен тыс сайлау өткізу туралы мәлімдемесі және тағы басқа. Отандық телеарналардың апталық-сараптамалық бағдарламалары да жаңа маусымын бастады, сәйкесінше, «Жаңа репортер» айдары да өз жұмысын жалғастырады. Бұл жолғы жаңалығымыз – сараптамалық бағдарламалардың қатарына Astana TV арнасының Sarap-Times жобасы қосылды.

 «Жеті күн», «Хабар»

«Жеті күн» бағдарламасының жаңа маусымын Жігер Сәрсен жүргізеді. Бір сағаттық бағдарлама уақыты 40 минутқа қысқарыпты.

Алғашқы сюжет президенттің халыққа жолдауына арналды: Қ.Тоқаевтың президент сайлауы өтетінін жариялағанына мән беріліп, жолдаудың осы тұсынан үзінді берілді. Тілші Гүлжан Мархабаева «Бір рет және 7 жыл. Сарапшылар президенттің бұл шешімінің астарында екі фактордың жатқанын айтады. Бірі – экономикалық жағдай, екіншісі қоғамның сенімі» деді. Сюжетте пікір білдірген сарапшы елімізде Тоқаевқа белсенді бәсекелес жоқтығын, оған деген сенім деңгейі жоғары екенін айта келе, «сондықтан 2024 жылы президент сайлауға алаңдамаса да болады» деп түйді. Президент сайлаудың биыл өтетінін айтты. Ал сарапшының сөзінде (дәлірек айтсақ, орыс тілді сарапшының қазақ тіліне аударылған синхронында) 2024 жыл туралы айтылады. Бұл – сайлау датасына қатысты көрерменге қате, яки түсініксіз ақпарат беру. Сондай-ақ, сарапшының соңғы сөйлемін сюжетке енгізбесе де, спикердің негізгі ойы алғашқы сөзінен-ақ белгілі еді.

Сондай-ақ, президент жолдауында: «Президентті бір мерзімге ғана сайлау нормасын сайлаудан кейін Парламенттің қарауына ұсынамын. Парламент оң шешім қабылдаса, Отанымызда жаңа саяси дәуір басталады» деді. Яғни бұл – президенттің шешімі емес, ұсынысы. Содан соң, алдағы кезектен тыс президент сайлауы арқылы Тоқаев бірден 7 жылға сайланады деген де сөз емес. Тілші өз материалында осы фактіні ескермеген.

Сюжет авторы президент жолдауындағы бірнеше маңызды бағытқа тоқталып, үзінді берді. Ақпарат және қоғамдық даму министрінің ауысқанын да қамтыды. Бес минутқа жуық сюжетте өзге сарапшылардан пікір алынбаған.

Жолдауға тағы бір сюжет арналды. Жолдауда айтылған әлеуметтік мәселелерге арналған «Әлеуметтік әділдік» деп аталатын материал балабақшада балаға қол көтерген тәрбиешінің әрекетін ашық көрсетуден басталды. Президенттің тәрбиешіні аттестациялауды міндеттегенін «ақтайтын» кадрлар болса керек. Президенттің синтетикалық есірткі, тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қатысты мәселе көтеруіне байланысты осы тәріздес видеодәлелдер көрсетілді.

Сәкен Сейітханұлы жаңа оқу жылының басталуына орай білім саласындағы түйткілді мәселелер, оқу бағдарламасына енгізілген жаңашылдықтар туралы баяндады. Тиянақты сюжет.

«Конституция догма емес». Жігер Сәрсенұлы АҚШ-тың үшінші президенті Томас Джеферсонның осы ойын айтып, бағдарламаны «Тәуелсіздік алғалы бері Джеферсонның бұл тәмсілін асыра орындап қойған секілдіміз» деп жалғастырды.

Ал Ақбөпе Тәңірберген келесі сюжетте: «Сарапшылардың пікірінше жаңа жолдаудан жаңарған Конституцияның келбетін аңғаруға болады» деді. Мемлекет басшысының әр мәлімдемесінің Конституцияға сай болуы аксиома емес пе? Өйткені «ҚР Президентiнiң мәртебесi» туралы Конституциялық заңның 1-бап, 2-тармағына сәйкес, «Республика Президентi – халық пен мемлекеттiк билiк бiрлiгiнiң, Конституцияның мызғымастығының, адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының нышаны әрi кепiлi». Олай болса, сюжеттен мұндай сәйкестік іздеудің өзі шығармашылық топ тарапынан жіберілген саяси қате.

Соңғы сюжет «Хабар» арнасының жаңа маусымына арналды.

Sarap-Times, Astana TV

Sarap-Times бағдарламасының жаңа маусымын Дастан Сейілханұлы жүргізеді. Бағдарлама жүргізушісі жолдауға ұзақ шолу жасады. Сарапшы сөзімен президент сайлауына қатысты бірнеше дерек келтірді, заң бойынша оның бір ұйым атынан түсуі тиіс екенін айтты.

Ал сюжетте «Балалар жылы» аясындағы өзгерістерге мән берген. Президент жолдауындағы бала игілігіне бағытталған ұсыныстарды жүйелі талдаған сюжет болды.

Кадр сыртындағы мәтін және синхрон форматында президенттің зейнет жасына қатысты ұсынысы талданды. Көптің пікірі берілген, құптарлық қадам.

Президент жолдауда көтерген мәселелердің бірі – инженерлік желілердің тозуына қатысты сюжет те көрерменге түсінікті етіп талданған. Материалда Алматыдағы ықшам аудандардың біріндегі мәселе көтерілген. Қаладағы жалпы жағдайға қатысты мәлімет келтіріліп, әкімшіліктің жауабын тілші өзі айтты.

Президент айтқан елдегі жол мәселесі және 1 қыркүйекке дейін елге әкелінген көліктерді заңдастыру туралы мәлімдемесі келесі сюжетке арқау болды. Жол сапасы,  инженерлік желілердің алдын-ала, жол салынбай тұрып тартылмайтыны талданып, сарапшылар сөйледі.

«Кері байланыс» айдарында Саят Жөкенұлы Amanat партиясының хатшысы Дәулет Кәрібекпен сұхбаттасып, жолдауды талқылады.

«Қаңтар» оқиғасына қатысқан, ауыр қылмыс жасамағандарға рақымшылық, есірткіге тәуелділер санының артуы, отбасындағы зорлық-зомбылық мәселелері бір сюжетке топтастырылды. Әттеген-айы, жалпы шолудан, президент сөзін нақтылаудан аса алмаған. Мәселені зерттеуге, себебін тереңнен іздеуге ұмтылыс жоқ.

Әскердегі өлім-жітімге арналған соңғы сюжет толымды жасалған. Тілші мәселені жан-жақты ашуға тырысады. Бағдарламадағы ең маңызды сюжеті осы болды.

«Айна», «Еуразия бірінші арнасы»

«Айна» бағдарламасында Ғалым Кәлменұлы президент жолдауын сарапшымен емес, журналист Артур Мағзомовпен талқылады. Ол сайлау тақырыбынан бастап, өзі жасаған сюжетке аңдатпа берді. Сюжетте тілші биыл президент сайлауы өтсе, жаңа президент қанша жылға сайлануы мүмкін деген сауалға жауап іздеген.

Президенттің 1 қыркүйекке дейін елге кірген шетелдік нөмірлі көліктерді заңдастыру жөніндегі ұсынысы да талданды. Ұсыныстың жақсы жағын айтумен шектелген біржақты сюжет. Президенттің бұл ұсынысы заңға қайшы емес пе, онда неге утилалым дауы шықты, Еуразиялық экономикалық одақ аясындағы талаптар қайда қалды деген сауалдар ашылған жоқ.

«eGov куәгері» айдарында Гүлнәзия Жалғасқызы жолдауда айтылған әлеуметтік мәселелер туралы бірнеше сюжет әзірледі. Отбасының цифрлық картасы айналымға енгені туралы мағұлмат бар. Бала күтіміне байланысты жәрдемақының 1,5 жасқа дейін берілетіні, Ұлттық қор түсімінен балалардың шотына ақша аудару алгоритмі туралы құзырлы орган өкілдері, депутаттар түсініктеме берген.

«Айна» үкіметтің сенбі күнгі отырысы туралы сюжет ұсынды. Әлихан Смаиловтың сөзінен үзінді беріп, қысқа қайырды.

Махамбет Бейбітшілік әзірлеген «Ұлт ұстазының ұлағаты» сюжеті Ақмет Байтұрсыновтың 150 жылдығына арналды. Бұл материалда Ахаңның ғылыми мұраларына толымды талдау жасалған. Президенттің жолдауынан шыға алмаған өзге арналардағы сараптамалық бағдарламалардан осы аптада «Айнаны» ерекшелеп тұрған сюжет болды.

Махамбет Бейбітшіліктің келесі сюжетінде мемлекеттік органдар қолданатын қазақ тілінің орыс тілінен калька аудармаға айналғаны, ұғымдар дұрыс қолданылмайтыны туралы тиянақты зерттеу жүргізілген. Мағұлматы мол сюжет.

Алматыны су басу қаупі бар. Жергілікті әкімдік қауіптің алдын алу үшін екі платина салып жатыр. Жақында қала басшысы Төтенше жағдай министрімен бірге тау бөктеріндегі көлдердің ахуалын барлап қайтқан. Ұлан Тәліпбай осы мәселе туралы сюжет ұсынды.

«Хайпқа бұйырмаңыз» айдары 1 қыркүйек күні әлеуметтік желілерде тараған қызықты оқиғаларға арналды.

Apta, QAZAQSTAN

Apta Қостанай облысындағы өрттен басталды. Жүргізуші Альбина Әшім оқиға орнында жүрген тілшімен тікелей байланысқа шықты. Тілші жағдайды баяндап, ТЖМ өкілінен сұхбат алды.

Бағдарламының бірінші сюжеті ҚР президентін кезектен тыс сайлау тақырыбына арналды. Қасым-Жомарт Тоқаевтың жолдауда мемлекет басшысын жеті жыл мерзімге бір рет сайлау туралы айтқан ұсынысын да қамтыды. Бұл ұсынысты депутаттар іліп әкеткен еді. Сюжетте депутаттар мен қырғыз сарапшысының комментарийі бар. Бәрінің пікірі «бұл ұсыныс әрі маңызды әрі керек» дегенге келіп саяды.

Содан кейін Альбина Әшім Мәжіліс депутаттарының астанаға «Астана» атауын қайтаруды ұсынғанын айтып өтті.

Мемлекет басшысы Қ.Тоқаевтың Қазақстан халқына жолдауындағы тақырыптар екінші сюжетке де арқау болды. Сюжетте экономиканы дамыту, диферсификация, жаңа экономикалық саясат бағытына назар аударды. Экономистер мен саясаттанушылардың комментарийі көп. Тақырыпты толымды ету үшін экономиканы дамытатын адамдар, яғни кәсіпкерлердің де пікірін сұраған жөн еді. Бірақ оларды сөйлетпеді.

Жолдау тақырыбы үшінші сюжетте жалғасты. Бұл жолы әлеуметтік салаға мән беріп, әйелдердің зейнет жасы, әр балаға есепшот ашып, 18 жасқа толғанша Ұлттық қордан ақша аударып отыру жайын талқылады. Сюжетте кейіпкер мен сарапшылар пікірі көп. Көшеде сауалнама жүргізіп, тұрғындардан балаларға есепшот ашып, қаржы салуға қалай қарайтынын сұрады.

Қостанай облысындағы өрт туралы үлкен сюжетте зардап шеккен көп тұрғынды сөйлетіп, оқиғасын баяндады.

Apta Украинадағы ахуалды назардан тыс қалдырмай, апталық бағдарламасында көрсететін жалғыз қорытынды бағдарлама болып отыр. Бұл жолы да дәстүрінен айнымай, эксклюзив сюжет берді. Телеарнаның Киевтегі тілшісі материал дайындапты. Украина әскерінің қарымта шабуылы мен Киев тіршілігін баяндады. Сарапшылар комментарийі мен тұрғындардан сауалнама бар.

АҚШ-тың Украинаға қолдауы мен Ресейге салған санкциялары туралы халықаралық тақырыптар жалғасын тапты. Студиядан Уашингтон мен Мәскеудегі тілшілермен байланысқа шықты. Олар АҚШ қолдауы мен РФ экономикасының жай-күйін айтты.

Оқу жылы басталды. Оқушы саны артып, мектептерде орын жетпей жатыр. Президент бұл мәселені үш жылда шешуді тапсырды. Үлкен талдамалы сюжет мәселенің шешімі қаншалық қиын екенін түсіндірді. Ата-анадан бастап министр мен сарапшыларға дейін сөйлетті.

Бағдарлама Ахмет Байтұрсыновтың 150 жылдығымен аяқталды.

«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.

Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.