Медицина ғылымына негізделген ем-дом әдістері туралы ақпарат іздеп, қапылып жатамыз. COVID-19 пандемиясы оны айқын көрсетті. Коронавируспен күрес кезінде бұқараға академиялық емес, «әжем білетін халық емі» жақындау екенін көрдік. Бұл әлемде көрініс тапты. Клиникалық негізі жоқ ем-дом амалдары туралы әңгімелер ақыры мемлекеттік қайраткерлердің де аузынан шықты. Қазақстанда «халық емінің» бұқаралық сипат алғаны сонша, ақыры ресми медицина өкілдері ара-тұра ескертпе жасап отыруға мәжбүр болды.
COVID-19 пандемиясы аяқасты болды, тарихымыздағы прецедент делік. Бірақ сол бізге сабақ болды ма? 23 шілдеде ДДСҰ маймыл шешегінің өршуін әлемдік деңгейдегі төтенше жағдай деп жариялады. Қазір маймыл шешегі анықталған Қазақстанға ең жақын нүкте – Ресей. Бұл індет кенет елімізде анықталса, не істейміз? БАҚ-та медицина тұрғысынан сараланған ақпарат бар ма? Тағы да фальстарт болып, ғылыми негізі бар мәліметтер орта ғасырлық айла-тәсілдердің көлеңкесінде қалып қоймай ма? Ал ондай ақпарға сұраныс әлден бар.
«Егемен Қазақстан» осы тақырып бойынша әлем жаңалықтары және денсаулық сақтау министрлігінің хабарламаларымен шектелген. Арнайы сұхбат, зерттеу мақала немесе әдістемелік нұсқау жоқ. Ресми басылымға ерекше назар аударып отырғанымыз, кейін билік тағы да «тек ресми ақпаратқа сеніңіздер» деуі мүмкін ғой.
«Азаттық» сайтындағы «Маймыл шешек қандай дерт? Қаншалықты қауіпті? Қалай қорғану керек? Түсіндіреміз» деген тақырып алғашқы амал жасауға ізденген адамды шақырып-ақ тұр. Бірақ мазмұны шолақтау: қорғаныс амалы ретінде оқшаулану мен медициналық көмекке жүгіну керектігі ғана айтылады. Мақаланың мазмұны тақырып атауының уәдесіне сай болуы керек.
Айтпақшы, «маймыл шешегі Қазақстан үшін қауіпті ме?» деген сияқты риторикалық сұрақпен берілген тақырыптар баршылық (орыс тілінде де). Оқырман мақаланы оқымастан бұл сұраққа жауап бере алатын секілді.
COVID-19 тәжірибесі көрсеткендей, індет туралы алғашқы хабардан соң халық дәріханаларға лап қояды. Нақты нұсқаулық болмаса, «мыстан кемпірдің қазанына» жүгінеді, «шүкір», әлем алаяқтардан ешқашан кенде болған емес. Ендеше үйдегі дәрі қобдиында ең алдымен не болуы керек?
Tengrinews.kz сайтындағы мақалада (авторы – Мейирим Смайыл) денсаулық сақтау вице-министрі, бас санитар Айжан Есмағамбетованың, қазір маймыл шешегіне тікелей қатысы бар дәрі-дәрмек жоқ екені туралы сөзі келтірілген. Автор осы мәселеге акцент беріп, болжалды індет жағдайында туындайтын басты сұраққа жауап беріпті. Өкінішке қарай, басқа БАҚ-тан оны байқамаймыз. Көбі бас санитардың індетке байланысты бір-екі ауыз сөзін ғана келтіріп, SEO-шылардың «жазбаны минимум 300 сөзге жеткізу» талабын орындау үшін маймыл шешегі туралы жалпы мағлұмат қоса салған. Бұрын интернет-сайт редакторы болған адам ретінде мұндай жағдайда ең болмаса рерайт жасауды ұсынар едім.
Індеттің тағы бір кереғар көрінісі – қоғамды конспирологиялық теориялардың жайлауы. Бір ғана stopfake.kz сайты маймыл шешегіне байланысты қырық шақты(!) конспирологиялық тұжырымды терістеген.
Мұның әлі вакцинация туралы сөз болмай жатып орын алып отырғанына назар аударайық. Әрі бүкіләлемдік қастандық туралы бұл жолғы теориялар сапалы: көбі коронавирус індеті кезінде орын алған оқиғалармен байланыстырылып берілген. Радикал әрекетке барып үлгерген антиваксерлер тағы бір вакцинация науқаны жариялана қалса, аянып қалмайтыны анық. Кезінде олар тіпті президентті алаңдатып, арнайы зерттеу нысанына айнала жаздағаны белгілі.
Еліміздегі БАҚ-тың дені жылына шамамен 60 млрд теңгеге қаржыландырылады, бәрібір мемлекетке тәуелді екен, ендеше неліктен ең болмаса COVID-19 пандемиясының ащы сабақтарын пысықтап, бірізді медициналық ағарту жұмысын жүргізбеске?
Аймақ медиасында тағы да селқостық. Коронавирус кезіндегідей тек орталық ресми, болмаса ірі порталдардың мақалалары мен хабарламаларын копи-паст жасаумен шектелген (барлық облыстардың кем дегенде екі жергілікті ірі басылымы мен ірі аудан орталықтарының бас басылымдарына шолу жасалды). Дәл сол уақытта жергілікті ахуалды бейнелейтіндей, жергілікті биліктің әлеуетін көрсететіндей журналистік сұрауларға жауап, сұхбаттар маңызды. Әйтпесе коронавирус кезінде елдің індетпен күрес әлеуеті тек орталық пен үлкен қалалардағы жұмыспен өлшеніп, аймақтар қиын жағдайда қалған.
Әлеуметтік желілерде осы күні COVID-19 пандемиясы өршіп, қатаң карантин кезінде молынан сатып алған масканың фотосын қойып, «тастауға қимаймын» деген сарындағы әзілдер жүр. Ендеше, тастамаңыз. Маймыл шешегі өрши қалса, дәрі емес, маска мен бір реттік резеңке қолғап керек болады екен. Ал ем-домды тек дәрігерлер жасайды. Қазір індетке байланысты осы екі амал-әрекет қана белгілі.
