Ақпарат тапшылығы, қаржылай тұрақсыздық, видеоконтент өндірісі мен азаматтық журналистиканың дамуы. Орталық Азияның төрт еліне тән ортақ медиатрендтер осы екен. 2022 жылғы 8-10 қазан күндері Алматыда өткен MediaCAMPFest медиафестиваліне қатысушылар Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан және Өзбекстан елдері бойынша төрт командаға бөлініп, өз еліндегі медианың портретін жасап, таныстырды. Әр команданың презентациясынан видеождазбаны да көре аласыз.
Қазақстан
Қазақстан заңнамаларында сөз бостандығы мен пікір білдіру еркіндігі қорғалған, алайда іс жүзінде шектеулер боп жатады. Медиаға бөлінетін мемлекеттік ақпараттық тапсырысқа байланысты журналистер шектеулерге ұшырайды.
Қоғамдық ұйымдар мен медиа ұйымдар БАҚ туралы заңнамаларды әзірлеуге белсене қатысады.
Заң бойынша мемлекеттік органдар ақпарат беруге міндетті, бірақ олар журналист сауалына уақытылы жауап бермей, кешіктіреді.
Мессенджерлер ақпарат таратудың танымал құралы боп отыр. Алайда мессенджерлер арқылы жалған ақпарат та таралады.
Қырғызстан
Қырғызстан заңнамаларында сөз бостандығы, пікір білдіру еркіндігі шектелмеген. Десе де іс жүзінде жағымсыз оқиғалар да көбейді. Мәселен, жақында қабылданған фейк туралы заң интернеттегі ақпаратты сүзгіден өткізуге арналған, алайда БАҚ-тағы сөз бостандығын шектеуге қолданылады. Қырғызстан Орталық Азия аймағында сөз бостандығы рейтингінде көш бастайды, бірақ бұл заң журналистердің қолын байлап, пікір білдіру еркіндігін шектейді.
Қырғыз Республикасында жекеменшік медиа көп, 26 мемлекеттік БАҚ бар. Мемлекеттік БАҚ-қа көп қаржы жұмсалады, бірақ сондай контентті әлдеқайда аз қаражатқа жасай алатын жекеменшік медиа бар.
Жергілікті заңнама мемлекеттік органдарды 14 жұмыс күні ішінде ақпарат беруге міндеттейді және бұл талап орындалады. Егер ақпарат бермесе, журналистер сотқа жүгініп, көбіне жеңеді.
Фактчекиң қоғам сұранысына ие. Журналистік зерттеулер трансшекаралық сипат алып, блогинг дамып, блогерлер ықпалы күшейіп, қырғыз тіліндегі подкаст пен сериалдар танымал боп жатыр.
Тәжікстан
Тәжікстанда сөз бостандығына кепілдік берілген. Алайда 5-10 жылдан бері пікір білдіру еркіндігінің өрісі тарылып барады. БАҚ-тағы сөз бостандығына кері ықпал ететін заңнамалар қабылданып, журналистер мен блогерлерді қылмыстық жауапкершілікке тартып жатыр. Оппозициялық күштердің үнін естіртетін БАҚ пен журналистерді қудалайды.
Медиадағы трендтердің бірі — зорлық-зомбылыққа байланысты тақырыптар медиада көрініс табуы. Ішкі саяси оқиғалар туралы ақпарат тарату өте қиын, журналистер ешқандай ақпарат ала алмайды. Заңнамаға сәйкес, мемлекеттік органдар журналистердің сауалына жауап беруі міндетті, әйткенмен мардымсыз жауап береді.
Медианарық трендтері әлемдік трендтерге сай келеді: видео мен подкастқа сұраныс артты. Бірақ бұл трендтерді тәуелсіз медиа іліп әкетті. Үлкен қиындық — медиаменеджер тапшы.
Өзбекстан
Өзбекстанда медиа ашу оңай, бірақ нарықта жұмыс істеу қиын, көптеген медиа қаржы жетіспей, жабылып қалады. Десе де жаңа БАҚ тіркету үшін рұқсат керек.
Республиканың сөз бостандығы рейтингінде көрсеткіші жақсарып келеді, әйтсе де бірқатар мәселе бар, мәселен ақпаратқа қол жеткізу қиын. Сондықтан медиа журналистік зерттеу жүргізе алмайды. 2022 жылғы қыркүйектен бастап мемлекеттік қызметкерлерді ақпарат бермегені үшін жауапкершілікке тартатын болды.
Мықты журналистер баспасөз қызметіне кетіп жатыр. Өйткені лауазымды қызмет, айлығы жоғары.
Экология тақырыбы аудиторияның сұранысына ие боп, арнайы жобалар мен подкаст трендке айналды.
MediaCAMP Fest АҚШ Халықаралық даму агенттігінің (USAID) USAID Central Asia қолдауымен өтіп жатыр. Спикерлер пікірі USAID не АҚШ үкіметінің көзқарасына сай келмеуі мүмкін.
