Қорытынды сараптамалық бағдарламалардың негізгі тақырыбы жұмысшының құқығы мен қауіпсіздігі туралы болды. Apta «Арселор Миттал Теміртау» қарасты кәсіпорында тағы бір жұмысшы мерт болғаны, соңғы 20 жылда осы компанияның шахталарында 100-ден астам адам қаза тапқаны туралы айтты. «Айна» Ақтауда 90 мұнайшы жұмыстан кеткенін, Абай атындағы ҚазҰПУ жұмысшылары жалақы ала алмай отырғанын көрсетіп, еңбек инспекторының құзыреті туралы маңызды деректер ұсынды. Бұдан өзге, Тоқаевтың Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің отырысына қатысқаны, Бішкекте өткен саммит, Екібастұз тұрғындарының бүгінгі ахуалы, шаруалар мәселесі, қымбатшылық және шетелдік жаңалықтар назардан тыс қалмады.
«Жеті күн», «Хабар»
Жігер Сәрсен бағдарламаны жаңадан жасақталған әкімдер туралы ақпараттан бастады. Жеңіс Қасымбектің жаңа лауазымға тағайындалғаны туралы айта келе, оның Қарағанды облысының бұрынғы басшысы ретінде аяқтамаған шаруаларына – Қарағанды – Балқаш жол құрылысы мен «Арселор Митталға» қатысты қылмыстық іске тоқталды. Содан кейін, аталған кәсіпорындағы жиілеген қайғылы оқиға туралы айтып, оған қатысты бір-екі пікірді ұсынды.
Лакшми Митталдың иелігіндегі кәсіпорын мемлекетке қайтарылуы мүмкін бе деген ойдың құлағын қылтитып, экономист пікірімен жалғап өтті. «Хабар» тілшілері әу баста тәуелсіздік жылдарында бұл кәсіпорынның шетелдік инвесторға қалай берілгені туралы журналистік зерттеу жасағанда ұтымды болар еді. Өйткені мұндай бағыттағы зерттеулер тәуелсіз БАҚ-та болмаса, мемлекеттік арналарда көтеріле бермейтін тақырып.
Жүргізуші осымен «Арселор Миттал» тақырыбын аяқтап, «Еуразиялық ауқымға» көшті. Аймақтағы бес елдің ұйымы туралы мұндай теңеу тым әсірелеу емес пе? Сюжет алғысөзінде Жігер Сәрсен Өзбекстанның үштік газ одағынан бас тартқанын айтып өтті.
Бішкектен әзірленген сюжет әдеттегідей тым ұзақ. Қырғыз елінің сарапшылары Одақ жұмысына, оның аясындағы кедергілерге қатысты пікір білдірді, Тоқаевтың, Путиннің сөздерінен үзінді берілді. Сюжет соңында қол қойылған мәмілелер туралы айтты.
Екібастұздағы жағдай туралы тым қысқа қайырды. Ақсулық тұрғынның тонын шешіп Екібастұзға жолдағаны, оның сол қаладағы жұмысшыға берілгені айтылып, Роман Склярдың қалада жөндеу жұмысы аяқталғаны жөнінде есебімен сюжет аяқталды. Екі аптаға жуық төтенше жағдайда отырған Екібастұз халқының өмірін, жылу берілген күннің өзінде, өңірдегі қазіргі ахуалды көрсетуге не кедергі?
Астананың экологиясы мен газдандыру қарқыны жайлы материал берілді. Экологтар, қала тұрғындары, сала мамандары сөйлеген сюжетте қаланың ауасы нашарлағаны, оған үйлерді көмірмен жылыту себепші екені, алайда газ түсіру екінің бірі үшін оңай еместігі айтылды. Біршама түйткілді мәселе көтерілген. Алайда қала әкімдігі өкілдері тарапынан осы проблемалардың шешілуіне қатысты пікір алынбапты.
«Болашақ» бағдарламасының тиімсіздігі туралы Мәжіліс депутатының пікіріне орайластырып берілген сюжеттің мазмұны жұпынылау болды. Өйткені тілші бір-екі ұстаныммен шектелген. Болашақтықтар шетелден елге мансап іздеп келеді; шетелде оқып келген мамандарға елдегі орта буллинг көрсетеді секілді тұжырым бір-екі пікір білдірушінің сөзімен берілді. Алайда бағдарлама іске қосылған 20 жылдан аса уақыт ішінде қай мамандықтарға сұраныс артты, қандай мамандар оқытылды, қанша маман елге оралды, қаншасы шетелде қалып қойды, қанша қаражат жұмсалды дегендей мәселені ауқымды деңгейде көтеріп, сарапшылар пікірімен шектелмей, көлемді зерттеу жүргізу керек еді. Ортанқол сюжет әзірленді.
«Айна» бағдарламасы өткен аптада соғым науқаны жақындады деп ет бағасына қатысты сюжет әзірлеп еді. «Жеті күн» ұсынған келесі сюжет мазмұны мен құрылымы жағынан дәл сол сюжетті қайталаған. Тіпті тілшінің таң азанмен базарға барып, сұхбат алуы да ұқсас. Айтар ой жалғыз – ет қымбат.
Бағдарлама Eurovision Junior байқауында еліміздің атынан Давид Чарлин бақ сынап жатқанын айтып, дауыс беруге шақырумен аяқталды.
Sarap Times, Astana TV
Sarap Тimes Екібастұзға қатысты «Жағдай жақсара қоймады» деген атаумен сюжет ұсынды: тұрғындардың пікірі, жағдайды жан-жақты көрсетуге талпыныс бар. Мазмұнды сюжет болды.
Абай облысында да жылу құбырлары ескірген, бұл туралы жергілікті тұрғынның және Семей қаласы әкімінің пікірі берілді. Мұнда да жағдайды ашық баяндау бар.
Түркістан облысы Ордабасы ауданында қар үстіне салынып жатқан асфальт туралы әлеуметтік желіге тараған видеоны көрсетіп, оған қатысты құзырлы орындардың түсініктемесі берілді.
Батыс Қазақстан облысындағы салынып жатқан жол хақында өңірден тиянақты сюжет әзірленді. Жол сапасы туралы мамандар, сарапшылар, облысқа жаңа тағайындалған әкім пікір білдірген.
Бұл бағдарлама да «Арселор Митталға» қатысты мәселе көтерді. Компанияның экология талаптарына салғырт қарағанына көбірек мән берген. Депутат Аманжол Әлтаевтың сауалынан үзінді берді. Экология министрлігінің аталмыш компанияға алдағы жылға экологиялық рұқсат бермегені туралы ақпарат берілді. Мәселеге басқа қырынан қарауға талпынған сюжет. Дегенмен, «Жеті күн» мен Sarap Тimes авторлары компания өкілдерінен, басшыларынан сұхбат не пікір алмайтыны қынжылтады. Мұндай пікірсіз сюжет біржақты талқылау.
Студияда саясаттанушы Мақсат Жақаумен әкімдердің ауыс-түйісі турасында сұхбат өрбіді.
Елдегі әуежайлар сатылымға шығарылды. Осыған орай әзірленген сюжеттен еліміздің өңірлеріндегі әуежайдың бүгінгі жағдайына қатысты тұщымды ақпарат алуға болады. Тұрғындар мен сарапшылар пікірі бар. Сараптамалық бағдарламалар ішінде Sarap Тimes қана осы мәселеге мән бергенін атап өту керек.
Соңғы көлемді сюжет еліміздің қысы қатал өңірлерінде жыл сайын мұз қалашық салынатыны туралы болды. Оған қанша қаражат жұмсалатынына мән берген. Бағдарламаның сараптамалық деңгейде «Ашық бюджет» тақырыбына бет бұра бастағаны қуантады.
«Айна», «Еуразия бірінші арнасы»
«Айна» өзге ақпараттық-сараптамалық бағдарламардан тақырып жағынан ерекшеленді. Бірнеше мәселе көтеріп, әр оқиғаны жан-жақты әрі тиянақты баяндады.
Ақтауда мұнай сақтайтын компанияның 90 қызметкері жұмыстан кетті. Тілші Ақбөпе Тәңірберген өңірге арнайы барған, жұмысшылармен тілдесіп, сюжет әзірлеген. Мәселе екі компанияның арасындағы даудың кесірінен болған. Жұмыссыз қалған мұнайшылардан басталған әңгіме екі компания арасындағы дауды талқылауға ұласты.
Келесі сюжет те жұмысшы құқығына арналды. Еңбек инспекторының құзыреті туралы маңызды деректер қамтылды. Махамбет Бейбітшілік әзірлеген сюжет Абай атындағы ҚазҰПУ-дағы мердігер мен тапсырыс берушінің арасындағы дау туралы әңгімелеуге ұласты. Мұнда да екі мекеменің түсініспеушілігінен жұмысшылар ақысын ала алмай отыр.
Маңғыстауда былтыр малы жұттан қырылған шаруалар мемлекеттен өтемақысын ала алмаған. Ақбөпе Тәңірберген осы мәселе туралы сюжет ұсынды. Бұл да сараптамалық бағдарламалар осы уақытқа дейін көтермеген тың тақырып. Тілші ат үстінде стендап жазып, ауылдарды аралап, тұрғындармен тілдескен, мәселені жан-жақты берген.
Apta, QAZAQSTAN
Apta бағдарламасы ресми жаңалықтан, дәлірегі Қ.Тоқаевтың Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің кезекті отырысына қатысқанынан басталды. Бішкекте өткен саммит туралы сюжет Ресейге салынған санкциялардың ЕАЭО-қа мүше-мемлекеттер экономикасына қалай әсер етіп жатқанын, жүк тасымалын қадағалау, цифрлық саланы дамыту, еркін сауда аймағы және тағы басқа тақырыптарды қамтыды. Мемлекет басшыларынан бөлек, сарапшыларды сөйлетіп, апталық қорытынды бағдарламаның шарт-талабына бейімдеген сюжет болды.
Қазақстан Еуразиялық одаққа кіргелі отандық кәсіпкерлерге түсетін салмақ көбейіп келеді. Соның бірі – тауарларға ілеспе жүкқұжат пен виртуалды қойма жүйелері. Бұл жоба әуел баста ЕАЭО шарттарын орындау үшін енгізілген, бірақ қазір тек Қазақстанда бар. Кәсіпкерлер мұны алып тастауды, оның артық шығын, бос әуре екенін айтады. Осы тауарларға ілеспе жүкқұжаттың бизнеске қандай салмағы бар екенін сараптаған сюжетте кәсіпкерлер, бухгалтер мен қаржы министрінің көмекшісін сөйлетіпті.
«Осы аптада облыстар мен мегаполистердің әкімдері түгел тағайындалып бітті. Олардың алтауы ғана жаңа. Қалған 14-і бұрынғы әкімдер». Жер-жердегі ауыс-түйісті түгендеген сюжеттің ілір алар тұсы – әкімі ауысқан Астана тұрғындарынан сауалнама алып, бұрынғы әкім Көлгіновтен кейін қандай мәселелер қалғанын сұрапты.
«Арселор Миттал Теміртауға» қарасты кәсіпорында тағы бір жұмысшы мерт болғанын, соңғы 20 жылда осы компанияның шахталарында 100-ден астам адам қаза тапқанын, мекеменің жұмысы тоқтатылуы мүмкін екенін айтып өтті.
Моңғолия астанасы Ұланбатырда шеру басталғанына 7 күннен асты. Халықтың көшеге шығуына көмір ұрлығы себеп болған. QAZAQSTAN телеарнасының Моңғолияда жүрген тілшісі Ұланбатырдағы жағдайды баяндап, сюжет дайындапты. Шерушілерді сөйлетіп, мәселенің мән-жайын түсіндірді, оқиға орнынан кадрлер көрсетіп, Моңғолиядағы ахуалдан хабардар етті.
Apta редакциясы Моңғолиядағы шеруден сюжет көрсетіп, Ирандағы митингілерге ойысты. Бірақ сюжет болмады. Студиядан баяндап, Иран президенті Эбрахим Раиси жастармен кездесуінде АҚШ-ты «Әлемнің ұлы диктаторы» деп атағанына тоқтала келе, Ирандағы митингіге не түрткі болғанын («Иранда 22 жастағы Махса Әмини есімді азамат «орамалды дұрыс тақпады» деген себеппен ұсталып, қыркүйектің 16-да қайтыс болған еді. Содан кейін басталған демонстрациялар билікке қарсы акциялар мен қақтығыстарға ұласып, жүздеген адам мерт болды. Шерушілердің сөзінше, Әминиді тәртіп сақшылары соққыға жығып өлтірген. Алайда Иран үкіметі бұл мәліметті үнемі жоққа шығарып келеді») айтып өтті.
Украина Ресей аумағындағы әскери базаларға дрондармен соққы берді. Украинадағы ахуал туралы дәстүрлі шолу сюжет көп оқиғаны қамтыды. Американың «Тайм» журналы мен Британияның «Файниэншл таймс» газеті В.Зеленскийді «Жыл адамы» деп атағанын да айтты.
Франция соты Мұхтар Әбләзовтің саяси панадан айыру туралы шешіміне қарсы апелляциясын кері қайтарды. Жүргізуші Альбина Әшім бұл жаңалықты хабарлап, Әбләзовке тағылған айыптар мен Қазақстан соты қандай үкім шығарғанын еске салды.
Apta бағдарламасы өткен аптадан бері жыл қорытындысын жасай бастады. Жүргізуші Альбина Әшім: «Қаңтар трагедиясы өмірімізді «дейін және кейін» деп екі кезеңге бөліп тастағандай. Қаңтар оқиғасынан кейін елде бірнеше бағытта өзгеріс басталды. Соның бірі бүгінгі тақырыпқа арқау болғалы отырған олигополиямен, жемқорлықпен күрес» деп, жыл қорытындысының тағы бір тақырыбынан хабардар етті. Көлемді сюжет Қайрат Сатыбалдының ісі, шетел асқан қаржыны қайтару мен оның қиындығын, пара беру мен алу сияқты жайттарды қамтыды.
Жеке сот орындаушыларының жұмысына шағым көбейді. Бас прокуратураның хабарлауынша, олар борышкерлерден 1 жылда 1 миллиард теңге жымқырған. Алайда жеке сот орындаушыларының республикалық палатасы прокуратураның мәліметін жоққа шығарып отыр. Ел назарын аударған ақпараттың жай-жапсарын зерттеген сюжет толымды әрі жан-жақты дайындалған. Сюжет авторы Амангелді Сейтхан жеке сот орындаушыларына шағымы бар кейіпкерді сөйлетіп, прокуратура мен жеке сот орындаушыларының республикалық палатасынан комментарий алып, сарапшының да пікірін сұрапты.
«Биыл «Семей ядролық полигонынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік қорғау туралы» заңның қабылданғанына тура 30 жыл». Бірақ 30 жыл өтсе де ядролық сынақтардың зардабын тартып отырған семейліктердің сан мәселесі шешілмей келеді. Сюжетте сол тұрғындардың хикаясынан бастап президент тапсырмасына дейін қамтылған.
«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.
Apta бағдарламасына шолу әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.
