Орталық Азия елдері ақпаратты қалай тұтынады? Сенімді ақпарат теледидарда ма, әлде әлеуметтік желіде ме? Күмәнді ақпарат ұшырасса, не істейміз?
Осы сұрақтардың жауабын 2019 жылы Қазақстандағы Internews тапсырысы бойынша әзірлеген «Қоғамдық пікір» зерттеу институтының ауқымды әлеуметтік зерттеуінен табуға болады. Зерттеу қорытындысы сонымен қатар аудиторияның жас ерекшелігін анықтауға көмектесті. Тест тапсырып, медиатұтыну дағдыңыз қандай жас ерекшелігіне сәйкес екенін анықтап көріңіз және Орталық Азия елдерінің аудиториясы жайлы ақпаратпен танысыңыз.
«Жаңа репортер» редакциясы «Қоғамдық пікір» институтының әлеуметтік зерттеуіндегі ең қызық деректерді жинақтады.
«Теледидар көрмеймін!». Әлеуметтік желі қолданушыларының әрбір екіншісі осылай айтады. Шын мәнісінде, Қазақстан, Қырғызстан және Өзбекстанда жұртшылықтың басым бөлігі ақпаратты телевизиядан біледі. Бір ерекшелік – 29 жасқа дейінгі қазақстандықтар интернет-сайттарына көбірек сенеді, сөйте тұра Қазақстанда да 29 жастан асқандар теледидар көп көреді.
!function(e,i,n,s){var t=»InfogramEmbeds»,d=e.getElementsByTagName(«script»)[0];if(window[t]&&window[t].initialized)window[t].process&&window[t].process();else if(!e.getElementById(n)){var o=e.createElement(«script»);o.async=1,o.id=n,o.src=»https://e.infogram.com/js/dist/embed-loader-min.js»,d.parentNode.insertBefore(o,d)}}(document,0,»infogram-async»);
Қағаздағы басылым жағдайы болжам мен зерттеу аражігінде қалып отыр. Қаншама жылдан бері баспасөзге тықыр таяп, күні бітерін айтатындар көп. Алайда зерттеу қорытындысы үш мемлекет тұрғындарының жартысынан астамы қағаздағы басылымнан жаңалық оқитынын көрсетті. Әсіресе, Тәжікстан халқының 70%-ы қағаз басылым оқыса, Қазақстанда бұл көрсеткіш – 57%, Өзбекстанда – 55% болды.
Тағы бірі қызық әрі тосын дерек: қағаз кітапты 60 жастан асқандар да (бұл енді түсінікті), сонымен қатар 14-18 жастағылар да оқиды екен. Қағаз басылым оқитындар үлесі үш елде де көш бастайды.
Зерттеу авторлары қазақстандықтардың 89,4%-ы, өзбекстандықтардың 57,7%-ы, тәжікстандықтардың 66,8-ы интернет қолданатынын анықтады. Бұл нәтижені Халықаралық электробайланыс одағының дерегімен салыстырды. Одақ статистикасында Тәжікстан бойынша мәлімет жоқ. Ал Қазақстанда 78,9%, Өзбекстанда 55,2% екен.
Орталық Азия тұрғындары интернетте не істейді? Мәселен, қазақстандықтар мен өзбекстандықтар әлеуметтік желіні көп қолданады, тәжікстандықтар жаңалық оқиды. Әр мемлекет тұрғындарының интернетте не істейтінін салыстырсақ, мынадай нәтиже шығады: Қазақстан Республикасында аудио аз тыңдайды, видео сирек жүктейді, ал Өзбекстанда фотовидео көп жариялайды, Тәжікстанда кітап оқиды (иә, иә, интернетте кітап оқиды).
Сауалнамаға қатысқандардың 20%-ға жетер-жетпесі интернеттен контент (музыка, фото, кино) сатып алу үшін ақы төлеуге дайын боп шықты (айтпақшы, үш мемлекеттің ішінде ең қымбат интернет – Тәжікстанда болса, ең арзаны – Өзбекстанда екен). Бір айта кетерлігі, Қазақстан мен Өзбекстанда интернеттен контент сатып алу идеясын әйелдер, ал Тәжікстанда ерлер жағы көбірек қолдайды.
Зерттеу жүргізу барысында түрлі буын өкілдері «пропаганда», «ақпараттық соғыстар», «плагиат», «компромат», «компьютерлік вирустар» дегеніміз не, сұрағына жауап берді. Зерттеу парағында адамдар осы ұғымдарды қалай түсінетінін айтқан видеоны көре аласыз.
Айтпақшы, жастар жағы плагиаттың не екенін жақсы біледі, ал орта жастан асқандар пропаганданы өте жақсы түсінеді.
Зерттеу қорытындысы көрсеткендей, медиасауат, сыни пайым, ақпараттық сауат дегеніміз адамның білім деңгейі – орта, орта арнаулы не жоғары екеніне ғана қарамайды. Компьютерде жұмыс істеу дағдылары, интернетке үнемі қосылу алуы адамдардың ақпарат кеңістігін тез бағамдап, қажет ақпаратты тауып, тексеруіне мүмкіндік береді.
Әр елдегі зерттеу нәтижесін мына парақтарға өтіп көресіз:
Қазақстан (тест тапсырған соң, нәтижесі шығады, зерттеу қорытындысы ашылады)
Тәжікстан
Өзбекстан
