16-17 желтоқсан — ҚР Тәуелсіздігі күні мерекесінде қазақстандық телеарналар не көрсетті? Ел тәуелсіздігінің жиырма тоғызыншы жылында көрерменге қандай тың дүние ұсынды? “Жаңа репортер” медиасыншысы Меруерт Хусаинова 2020 жылғы 16 желтоқсан күні телеарналарды шолып шықты. 

Сағыныш кадрлері мен сағызша созылған сериалдар

КТК телеарнасы Тәуелсіздік мерекесіне көп уақыт бөле қоймапты. Тәуелсіздікке тарту ретінде «90-ые: забытые пленки» деректі фильмін көрсетіп, ары қарай әдеттегідей сериал-фильмдерге орын берді.

Фильм қазақстандықтардың өткен ғасырдың 90-жылдарындағы тоқыраудан бүгінге дейін жүріп өткен жолын баяндайды. Әсіресе телевизия мұрағаттарындағы тың деректер мен көне кадрларды жарыққа шығарыпты. Өткенді сағына еске алып, бұрынғы күндерге ойша саяхат жасауға мүмкіндік берген фильм.

Ал “31 арнада” ел мерекесіне орайластырылған бағдарлама жоғын байқадық. 20 ғасырдың 70 жылдары түсірілген «Кек және заң» үнді фильмі мен ырду-дырдуға толы әзіл-сықақ бағдарлама көрсетті. Осылайша республикалық телеарна эфирінде Тәуелсіздік күнінде салмақты дүние болмады. 

Қазақстан — аты бар, заты жоқ ел болған ба?

«Хабар» телеарнасының эфирі таңғы сағат 06:00-де басталып, түнгі сағат 02:00-ге дейін жалғасады. 20 сағатқа созылатын эфир уақытында Тәуелсіздік күніне арналған небәрі екі бағдарлама, бір мерекелік концертпен шектелді.

«Тәуелсіздік күні» арнайы жобасы мен «Шекара – қауіпсіздік кепілі» деректі фильмі Тәуелсіздік күні мерекесінің тұтас жүгін көтеріп тұрғандай.

«Тәуелсіздік күні» арнайы жобасы — аймақтардан жүргізілген мерекелік марафоны тікелей эфирде өтті. Телеарна тілшілері бүгінге дейін жеткен жетістіктерге шолу жасады. Құттықтаулар, видео жолдаулар көрсетті. Патриоттық әндер, Қазақстанның өткені мен бүгіні туралы фильмдер де еніпті.

“Шекара – қауіпсіздік кепілі” деректі фильмі ҚР Тұңғыш президенті Н.Назарбаев ел шекарасын қалай бекіткенін, қазіргі президент Қ.Тоқаевтың Тұңғыш президент арқасында Қазақ елі тәуелсіздікке қалай қол жеткізгенін баяндайтын сөзінен басталады. Фильмде «Қирандыдан ел түзеп, тәуелсіз мемлекет орнату» қалай жүзеге асқаны, Назарбаевтың қандай зор рөл атқарғаны айтылды. Тарихшы М.Жолдасбеков: «Аты бар, заты жоқ елден мемлекет орнатқан Назарбаевтың арқасында қазір 50 дамыған елдің қатарындамыз» деді. Ал Қ.Тоқаев: «Бұрын бізде заң тұрғысынан шекарамыз болған жоқ» деп айтады. Фильм Нұрсұлтан Назарбаевтың атқарған жұмыстары мен саясат сахнасындағы образын ерекшелеуге бағытталыпты.

Қазақстанның бүгіні мен кешесі

Almaty tv телеарнасы 16 желтоқсан күні мерекелік контент пен еліміз тәуелсіздік жылдарында қандай ірі жетістіктерге жеткенін баяндайтын бағдарламалар ұсынды.

«Тәуелсіз Қазақстан жетістіктері» бағдарламасында еліміздің сыртқы саяси жағдайы мен танымал тұлғалардың Қазақстан туралы пікірі топтастырылған. Қазақстандағы АҚШ елшісі Уильям Мозер, қоғам қайраткері Бірғаным Әйтімова ел тәуелсіздігі туралы пікір білдірді.

Телерна тілшісі Асылбек Тойбектің бейнематериалында да еліміз бұл азаттыққа қалай қол жеткізгенін, қандай қилы заманды басынан кешіргенін саясаткерлер пікірі арқылы берді.

Ал «Алматы – тәуелсіздік бесігі: Тарих — туризм көзі» бағдарламасында Қазақстан әлемнің дамыған 50 мемлекеті қатарына енуі, соңғы 29 жылда Қазақстанның әлем саясатындағы салмақты орны мен Н.Назарбаевтың саяси қадамдары жайында айтты.  

https://www.youtube.com/watch?v=RqsOxwfTNZU

Тәуелсіздік мерекесі және Назарбаев тұлғасы

QAZAQSTAN ұлттық арнасында таңғы сағат 06:05-те “Тәуелсіздікке тағзым” мерекелік концерті эфир шымылдығын түрді.

«Таңшолпан» таңғы бағдарламасының тақырыбы да Тәуелсіздік күніне арналды. Ән де, би де, салмақты сұхбат та, ұлттық құндылықтарды дәріптейтін сюжеттер легі толастамады. Бағдарламаның Алматы студиясына қонақ болған әнші Еркін Шүкіманмен ел тәуелсіздігі туралы сұхбат болды. Әншінің әуелете шырқаған «Алаш арыстары» әні рухты көтерсе, сонау Африка елінен бір топ адам Қазақстанды Тәуелсіздік мерекесімен құттықтаған ақжарма тілегі ерекше назар аудартты. 

«Таңшолпан» аяқталғаннан кейін “Томирис” тарихи көркем фильмін, сосын 1 желтоқсан — ҚР Тұңғыш президенті күнінде тұсауы кесілген «Түркістан: көне мен келешек көпірі»  фильмін қайта көрсетті. Бұл фильм Нұрсұлтан Назарбаевтың телеарна басшысы Ләззат Танысбайға сұхбатына негізделген. Тұңғыш президент Түркістанның маңызы мен облыс орталығы мәртебесін беру туралы тарихи шешім жайында әңгімелейді.

Қайталанған бағдарламалар

Ұлттық арна Тұңғыш президент күнінде «Тәуелсіздік тәуекелдері» жобасын көрерменге ұсынған. Бұл бағдарламада Қазақстан тәуелсіздігін қалай алғаны және Нұрсұлтан Назарбаев рөлі туралы айтылады. Жүргізуші Нұрбек Бекбау «коммунистерге кекірік атқызған заманды» жарты сағат егжей-тегжейлі сөз етіп, «Қара майдың құны түсіп кеткенде мұрын сүзіп құлады» дей келе, бірдей әріптен басталатын сөздерден сөйлем құрап, тарихты талдайды. «Әрі қарай тәуелсіздік дәуірі басталды» деп ентіге екпінін басқан жүргізуші жоба жалғасы қашан эфирге шығатынын, жалғасы бар не жоқ екенін көрерменге ескертпестен бағдарламаны аяқтайды. 

«Парламентте Тасмағамбетов неге жоқ?»

Түс қайта эфирге шыққан «Ұлы дала – Тәуелсіз ел!» театрландырылған  концерті түрлі тақырыптағы әндер ұсынды.

QAZAQSTAN ұлттық арнасының 16 желтоқсандағы эфирінен көрермен назарын аудартар бір бағдарлама болса, бұл «Алтын домбыра» республикалық ақындар айтысы болса керек. «Абай тағылымы – Тәуелсіздіктің тірегі» тақырыбындағы айтыста ел тәуелсіздігі туралы жыр маржанын күттік. Өкінішке қарай, жыр додасы күйбең тірлік пен айтыскер ақындардың бірін-бірі сынауынан аса қоймады.

Айтыскер ақын Мейірбектің:

«Тәуелсіздікті 15 республика ішіндегі ең соңында алған елміз,

Бірақ 30 жылда даму жағынан сол елдердің алдына шыққан елміз»

деп айтқаны, 

тағы бір ақын Еркөштің

«Нағыз тәуелсіздік – әр қазақтың тәуелсіз баспанасы, өз үйі болса ғана»

деген жыр жолдары ғана бүгін Тәуелсіздік күні екенін еске салғандай болды. Басқа ақындар “Абайды дәріптейміз” деп қазіргі қашықтан оқытуды сөз етсе, енді бірі мемлекеттен алған медалін тізіп шықты. 

Ақын қыз Жансая:

«Парламентті пенсионерлер жайлады, неге сол парламентте Иманғали Тасмағамбетовке орын жоқ»

деп сұрау салды.

Айтыста “Нұр-Сұлтандағы мұз қалашық орнына әр қазаққа үй салып берсін” деген сөздер айтылып, Тәуелсіздік күніне арналған жыр жолдары болмады.  

Содан кейін екі сағаттай «Келін әні» түрік сериалын, ізінше «Абай» телехикаясын көрсетті. Сериал мен телехикаяны аяқтап, мерекелік тақырып «Азаттықтың асқақ әні» концертіне қайта оралды. 

Өткенге шолу сюжеттер

QAZAQSTAN ұлттық телеарнасы 00:10-да «Білім бәйгесі» интеллектуалды телешоуын көрсетіп, кейін «Ұлы дала – Тәуелсіз ел!» театрландырылған концертін қайталады.

02:10-да «Тәуелсіздік тарландары» шағын деректі фильмнің 15 желтоқсандағы нұсқасын қайта берді. Н.Оразалиннің терең күрсінісінен басталатын бағдарламада Тәуелсіздік тұғыры бекітілген бұрынғы парламент ғимаратынан кадрлер тізбегі жасалыпты. Өткен күндерді күрсіне еске алған Н.Оразалин: «Бұл залда 1991 жылғы 16 желтоқсан күні тарихи күн болғанын» айтып: «Мына жерде Нұрқаділов отыратын, әлі есімде» деп залдағы орындықты нұсқап, сол тұстағы ел тарихында өшпес із қалдырған азаматтар туралы сөз етеді. Қай орындықта кімнің отырғанын сағынышпен еске алған және соны есінде мықты сақтаған Нұрлан Оразалин неге екені белгісіз, М.Горбачевті «бетінде қалы бар президент» деп еске алды.

Жазушы өткен мен бүгінді салыстыра келе Н.Назарбаевтың саяси көрегенділігі арқасында осы күнге жеткенімізді мақтанышпен айтады. Қазіргі үш тілде білім беру жүйесіне қарсылығын да білдіреді. 

Тәуелсіздік мерекесіне байланысты отандық телеарналардың көрерменіне ұсынған бағдарламалардың ұзын-ырғасы осы.

Неге екені белгісіз, ешбір телеарна Желтоқсан көтерілісі туралы деректі фильмдер, «Қызғыш құс» фильмін экранға шығармады. Жылда көрсетілетін осы екі дүние Қазақстанның тәуелсіздікке қалай жеткенін айқындай түсетін. Әлде 1986 жылғы «Желтоқсан оқиғасын» сөз етсе, 2011 жылғы 16 желтоқсанда болған Жаңаөзен оқиғасы да айтылар деген қауіп болды ма екен?!

Тұтас бір мемлекеттің ең ұлық мерекесі — Тәуелсіздік күнінде шын тарихқа негізделген бір де бір фильм, тым болмаса деректі фильм көрсетілмеуі көңілге көлеңке түсіреді.

1986 жылы қаны төгілген боздақтардың арқасында еліміз тәуелсіздікке қол жеткізгенін білдіретін «Аллажар» сияқты фильм орны отандық арналарда ойсырап тұрды. Есесіне «Қазақстан 29 жылдық тәуелсіз жылдарында дамыған 50 елдің қатарына қосылды, Н.Назарбаевтың сарабдал саясатының арқасында бұл күнде Қазақстанды әлем елдері таниды» деген жалынды сөздерге толы бағдарламаларды көп көрсетті. 

Телеарналарымыздан 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасының жазықсыз құрбандары, есімі ешқашан ұмытылмайтын Қайрат Рысқұлбеков, Ләззат Асанова, Сәбира Мұхамеджанова туралы естеліктер, олардың ерлігін дәріптейтін бағдарламалар көрсетпегені өкінішті.