8-13 қараша аралығындағы апталық сараптамалық бағдарламалардың арасында «Жеті күн» мен Apta бағдарламаларына ортақ тақырып – Президенттің Стамбулға сапары, ресейлік нөмірлі көліктер проблемасы мен ревакцинация болды. Вакцина турасында «Жеті күн» ковидтен құтылудың жалғыз амалы вакцина алу десе, «Айна» ұжымы қайта вакцина алғанда қандай екпені таңдаған дұрыс екеніне мән беріпті. Apta авторлары полицейлердің жалақысын көтеру жайын қозғады. Тіпті, еліміздегі қауіпсіздік деңгейінің сапалы қамтамасыз ету жолын осы мәселеге тірепті. 

«Жеті күн»,  «Хабар»

Түркітілдес мемлекеттердің ынтымақтастық кеңесінің VIII отырысында  Түркі мемлекеттері ұйымы құрылды. Саммит барысында  «Түркі әлемінің келешегі — 2040» құжаты қабылданды. Бұл шешім 2019 жылы қазанда Бакуде өткен саммитте Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев көтерген бастаманың нәтижесі екен. Дархан Әбдіуахиттің алғысөзінен осыны ұқтық. «Жеті күннің» басты тақырыбы Президенттің Стамбулға сапары болуы, бұл бағдарлама үшін заңдылық. 

Қорған Қонысбайұлы әзірлеген 10 минуттан асатын ұзақ сюжет, мемлекеттік ақпараттық саясаттың тар аясынан шыға алмапты. Олай дейтініміз, Президент жұмысын насихаттауға баса мән беретін «Жеті күн» бол жолы да халықаралық жиындағы Президенттің бастамаларына ғана тоқталған. Алайда саяси салмағы жағынан осал түспейтін бұл жиынға Қазақстаннан өзге екі бақылаушы елді қосқанда бес елдің Президенті мен Мажарстанның премьер-министрі қатысты. Осы орайда, өзге Түркі мемлекеттері басшыларының көкейінде не бар, олардың ұсынысы қандай болды деген сұрақ туындайды. Президент пулында жүрген журналистер осы орайда, арнаның қала берді Қазақстанның ақпарат кеңістігін Орта Азия немесе Түркі мемлекеттеріндегі ақпараттармен толықтыруға берілген мүмкіндікті неге пайдаланбасқа? Сюжетте қазақ және түрік сарапшылары да ынтымақтастықтың маңызы туралы пікір білдіріпті.

Осы саммит аясында Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Мажарстанның премьер-министрімен кездесті. «Жеті күн» Президенттің осы кездесуде сөйлеген сөзінен де үзінді берді. 

Сондай-ақ, осы тақырыпты жалғастыра түскен «Жеті күн» түркі мемлекеттері арасындағы ынтымақтастық бағытында атқарылып жатқан шаралар туралы сарапшылардың пікірін бөлек ұсыныпты. 

«Самұрық-Қазына қоры» 2022-2030 жылдарға арналған даму стратегиясын әзірлеп, ол Елбасының жетекшілігімен өткен Қорды басқару жөніндегі кеңесте мақұлданған. Осы ақпараттың алғысөзінде Дархан Әбдіуахит Стамбул саммитіне тағы бір оралып, сондағы Президенттің  «сутегіні сақтап, тасымалдау туралы халықаралық консорциум құру туралы» бастама көтергенін  айтып өтті.  Ал стратегия қабылданған жиын туралы кадрдан тыс мәтін мен синхрон форматында баяндалды. 

Бұдан әрі Президенттің апта ішіндегі қабылдауларына кезек берілді. 

«Жеті күн» авторлары бұл шығарылымда ресейлік нөмірлі көліктер проблемасына мән беріпті. Шетелден әкелінген көлік қандай талаптар орындалған жағдайда елімізде жүре алады деген сұраққа жауап іздеген Сәкен Сейітханұлы Құқық қорғау өкілдерін, алданып қалған жүргізушіні және автожурналист Олжас Отарды сөйлетіпті. Мамандар жан-жақты түсініктеме берген сюжетте, елімізде заң жүзінде жүруіне тиым салынған көліктер елге неге кіргізілген деген сауалға тұщымды жауап жоқ. 

Ревакцинация тақырыбына ойысқан Дархан Әбдіуахит кезекті сюжеттің алғысөзін де ұзақ айтты. Ковидтен кейінгі синдром оңай болмайтынын, сондықтан ең оңтайлы жол вакцина алу екенін де ескертті. Ал Ақбөпе Тәңірберген әзірлеген сюжет коронавирус жұқтырғандар мен қайтыс болғандардың статистикасын жария етуден басталды. Сюжет толығымен ковид жұқтырған адамның жазылып шықаннан кейін де денсаулығы жедел оңала қоймайтынын айтумен жалғасты. Дәрігер, психолог мамандар адамның жүрек-қан тамырлары, өкпесі, жүйке жүйесінде вирустың салдары біраз уақыт кетпейтінін айтып, пікір білдірді. Ақбөпе Тәңірберген сюжет соңында мүмкіндігінше вирус жұқтырмауға тырысу керек екенін баса айтты.  

«Жеті күн» көтерген тағы бір мәселе – Мемлекет басшысының тапсырмасымен іске асып жатқан «биржа саудасы» екен. Нұрболат Жаңаберген Нұр-Сұлтан қаласында орналасқан тауар биржаларының бірінің жұмысымен танысыпты. Сонымен қатар, Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі, Сауда және интеграция министрлігі өкілдері мен Мәжіліс депутаты,  экономист сарапшылар биржадағы ашықтық, биржада саудаланатын тауарлар бағасы, кәсіпкерлердің өз өнімін тікелей биржаға шығаруы жайында жан-жақты ақпарат беріпті. Алайда, осынау маңызды мәселені көтерген сюжетте ақпаратты жеткізуде ресмилік басым. Тілші нені жеткізгісі келіп тұр, әлде бұл да Президенттің тапсырмасын насихатттау тұрғысында жасалған материал ма деген сұрақтар туады. 

Алдағы аптада «Astana club-2021» отырысы өтеді. Осыған орай «Жеті күн» Әлемдік экономика және саясат институтының сарапшысы Жұмабек Сарабекпен сұхбат ұйымдастырыпты. 

«Жеті күн» ұсынған соңғы сюжет ел Тәуелсіздігінің 30 жылдығына орайластырылыпты. Алайда Стамбул мен Сеулде ұйымдастырылған мәдени шаралардан басталып, Түркістан облысындағы ауылдардың біріне жол салынғаны, Қаратау қаласында балаларға арналған ойын алаңы ашылғаны, Түркістан қаласында спорт кешені салынғаны туралы ақпараттарды топтастырған материалдың мазмұны таңқалдырарлық. Шетелде өткен шаралар мен ауылдағы инфрақұрылым мәселесін бір сюжетке топтастырудың қисыны келмейтіндей көрінді. 

«Айна», «Еуразия бірінші арнасы»

Өткен аптада елімізге Pfizer вакцинасының алғашқы партиясы жеткізілген болатын.  Емханаларда балалар мен жасөспірімдерге бұл вакцинаны егу жұмысы басталып та кетті. «Айна» бағдарламасы осы мәселені басты тақырып етіп алған. Жанар Арғын тұрғындардың шетелдік вакцина жайлы пікірін сұрап, арнайы сюжет әзірлепті. Алғашқы болып Pfizer вакцинасын алған жеткіншекті сөзге тартып, балалардың екпе алып отырған сәтін ашық көрсетіпті. Ешкімнің жүзін бүркемепті. Дегенмен, сюжетте бұл екпені кімге  және қандай жағдайда салуға болмайды деген сұраққа дәрігерлер жауап берген. Сондай-ақ, мамандар ревакцинация кезінде қандай вакцина салған дұрыс екені туралы кеңес беріпті. Пайдалы, ақпараты мол сюжет. 

«Айна» осыдан кейін алты адамның өмірін қиған «Абай» шахтасындағы апат жайына ойысты. Бақытнұр Әлібай Қарағандыдан сюжет әзірлепті. Тілші қауіпсіздік мәселесі бойынша бірнеше рет ескерту жасалған шахтада апаттың алдын-алуға болар ма еді деген сұраққа зейнеткер кеншілермен бірге жауап іздейді. Сондай-ақ, дәл осы Абай шахтасында 2008 жылы болған жарылысты еске алып, сол кезде апат салдарынан жарақат алған кеншіні сөзге тартыпты. Тілші сюжет соңында бірнеше рет ауыр апат болғанымен компания құрылтайшыларының немесе менеджерлерінің жауапкершілікке тартылмағанын атап өткен. «Абай шахтасы» тиесілі «Arcelor Mittal» компаниясы өкілдерінің пікірі берілмепті.  

Студияда Айдана Үсенбай бұл тақырыпты Төтенше жағдайлар министрлігінің және Кәсіподақтар Федерациясы өкілдерімен талқылады. «Өндіріс орындарындағы жұмысшылардың қауіпсіздігі қаншалықты сақталады?» деген мәселеге қатысты пікір білдірген спикерлер елімізде қауіпсіздік сақталмағаны үшін өндіріс орындарына өте аз айыппұл салынатыны, заңның әлсіздігі және кәсіпорындардың қауіпсіздігін тексеретін инспекторлардың саны тым аз екені және ол инспекторлардың айлығы елдегі орташа айлыққа да жетпейтіні, кеншілердің зейнет жасын қысқарту туралы мәселелер талқыланды. Айдана Үсенбай студияға зейнеттегі кеншіні қосып, пікірін білді. Сонымен қатар, «Arcelor Mittal» компаниясының БАҚ өкілдерімен ашық  қарым-қатынас жасай бермейтіні де айтылды. 

«Орыстың колобок ертегісі есіңізде ме?». Айдана Үсенбай «Бауырсақ» ертегісін орыс нөмірлі көліктермен байланыстыра мысал етіпті. «Колобок» сөзін әдейі қолданды ма екен? 

«Тіркеудегі түйткіл» деген атаумен елде ресейлік нөмірмен жүрген көліктердің проблемасын көтерген Берік Дүйсенбай өз сюжетін әдеттегіше ерекше стэндаппен бастады – бұл жолы Ресей нөмірлі көлікті эвакуаторға тиеп әкетті. «Жеті күндік» әріптестері секілді тараптарды сөйлетіп, «росучет» көліктерге қатысты проблеманы жан-жақты талқылаған толымды сюжет. Жекелеген кейіпкерлердің басындағы жағдай да айтылыпты.  Сондай-ақ, шетелдік көлікті тіркеу үшін төленетін «утильсбордың» көлемі, қалай есептелетіні де жан-жақты айтылып, оның қажеттілігіне қатысты осы сұрақты зерттеп жүрген маманнан пікір алыныпты. Алайда «Жеті күн» сюжетіндегі секілді мұнда да, тиым салынған көліктер «әу баста елге неге кіргізілді» деген сұраққа нақты жауап жоқ. 

«Утильсбор» үшін төленетін миллиондарды жүргізушілер Айдана Үсенбай мен Берік Дүйсенбай елдегі спорт саласына жұмсалатын миллиондармен ұштастырады. Ал Махамбет Бейбітшіліктің зерттеу материалы мемлекеттен қаржыландырылатын кәсіби спорт клубтары жайында болды. Спорт клубтарына бөлінетін қаражаттың азаюы олардың қымбат легионерлерден бас тартып, жергіліктік спортшыларға мән бере бастауына ықпал еткені сюжетте сөз болды.

Ал Берік Дүйсенбай жүргізген студиядағы сұхбатқа Сербияда өткен бокстан Әлем чемпионатында алтын медаль алған спортшылар Сәкен Бибосынов пен Теміртас Жүсіпов шақырылыпты. Спортшылар сайыстың барысы жайлы, Теміртас Жүсіповтың неге Олимпиада ойындарына жіберілмегені, өзінің күнделікті табысы туралы әңгімелеп берді. «Тікелей эфир» деп жазылғанымен, студиядағы сұхбаттың алдын-ала аздап монтаждалғаны білініп тұрды.  Бәлкім спортшының бірі орыс тілді болғандықтан, осындай қадамға барды ма екен, шығармашылық ұжым?  

Apta, QAZAQSTAN

Бағдарлама Ақорда жаңалығынан, яғни ҚР президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Түркияның Стамбул қаласында өткен Түркітілдес мемлекеттердің ынтымақтастық кеңесінің VIII Саммитіне қатысқанынан басталды. Жүргізуші Жайна Сламбек президент Қ.Тоқаевтың жиын барысында сөйлеген сөзінен үзінді келтірді: «Мен бүгін тағы бір өте маңызды тарихи оқиға туралы атап өткім келеді. Бұл өткен ғасырдың ортасында тағдыр тәлкегімен тау асып, тас басып, арып-ашып Анадолы жеріне келген мыңдаған қазақ отбасын өз бауырым деп құшақ жайып қарсы алған Аднан Мендерес жөнінде болып отыр». Бұл туралы алғысөзде де, сюжетте де айтылды. 

Сюжеттен кейін саммит аясында президентіміздің Венгрия премьер-министрімен кездескенін де айтып өтті. 

Apta-ның екінші тақырыбы – Беларусь пен Польша елдерінің шекарасындағы босқындар дағдарысына арналды. Жайна Сламбек бұл дағдарыстың себебі мен салдарына егжей-тегжейлі тоқталып, шекарадан видеолар көрсетті. 

Үшінші тақырып – Қазақстанның бірнеше аймағында электр қуаты тапшылығы болып, жарықты өшіріп жатыр. Бұл жөнінде сюжет болмады, бірақ жүргізуші мәселенің себеп-салдарын айтып шықты. Мәселен, электр қуаты жетіспеуінен Алматыда үлкен зауыт жұмысы тоқтауы, он шақты аурухананы оттегімен қамтамасыз ететін цех жұмысы шектелуі мүмкін екен. 

Қарашаның алғашқы жексенбісінде Қарағанды облысындағы «Абай» шахтасында болған апат еңбек қауіпсіздігі туралы сюжетке арқау болды. Сюжетте бірнеше кейіпкер (шахтадағы апатта қаза тапқан шахтерлердің туыстары, құрылыста жарақат алған құрылысшы) бар. Тақырыпты депутаттар және салалық комитет өкілдерінің комментарийімен толықтырыпты. Бірақ, құрылысшының оқиғасы ашылмай қалды. Құқық қорғау органдары мен жұмыс берушінің комментарийі жетіспеді. Әйтсе де, сюжет құрылыс саласындағы еңбек қауіпсіздігіне байланысты келеңсіздіктерді күн тәртібіне шығарды. 

Apta авторлары ресейлік нөмір таққан автокөліктер мәселесіне де сюжет дайындапты. Материалда барлық тарапты: ІІМ өкілін, ресейлік нөмірдегі көлік иелерін, заңгерлер мен басқа да сарапшыларды сөйлеткен. Алдағы уақытта бағдарлама редакциясы Қазақстан неліктен Ресейден әкелінген ескі көліктердің «полигонына» айналғанын зерттесе құба-құп болар еді. 

«Желілер: корреспонденция, комментарий» айдарының екінші шығарылымы полицейлердің айлығын көтеру жайын қозғайды. Айдар жүргізушісі Жұрағат Баман тақырып туралы егжей-тегжейлі айтып, мұны әлеуметтік желілерден алынған «әлдекімдердің» комментарийімен толықтырады. «Әлдекімдер» деп жазуымыз да бекер емес, өйткені комментарийлер қайдан алынғаны белгісіз, әлеуметтік желідегі қай парақшаға жазылған комментарийлер, не посттар екені айтылмайды, көрсетілмейді. Әлеуметтік желіден екенін дәлелдейтін скриншот жоқ. Сондықтан да сендіре алмады. Комментарийлердің жалпы мазмұны қазір полицейлер материалды тұрғыдан қамтылмағанын, сондықтан айлығын көтеру керек екеніне келіп саяды. Автор айлық жоғары болса, қауіпсіздік деңгейі де жоғары болатынын, егер полицейлер қамтамасыз етілсе, адал жұмыс істейтінін айтады.

Қазақстанға Pfizer вакцинасы жеткізілді. Осы туралы материалда денсаулық сақтау ұйымы өкілдері бұл вакцина кімдерге қалай салынатынын айтып берді. Мұның барлығын коронавирус індетін жұқтыру, көз жұму және вакцинация туралы ресми дерекпен толықтырды. 

Бағдарламаның соңғы сюжеті — Алматы облысы аумағындағы ЮНЕСКО-ның әлемдік мұралары тізіміне енген тарихи қалашықты сақтап қалу және кешенді зерттеу жүргізу қажет екені туралы материал. 

Ал эфир соңында жүргізуші Жайна Сламбек Қазақстан құрамасының Франция құрамасынан Әлем чемпионатына іріктеу ойындарында 8:0 есебімен жеңілгенін қысқа қайырып, елімізде футболға миллиардтаған қаражат бөлінсе де, еш нәтиже жоқ екеніне назар аударды. 

«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.