Медиа және цифрлы сауатқа арналған MediaCAMP Эдьютон — 2022 үшінші инновациялық семинары аясында 8 ақпан күні Тарту университетінің жарнама зерттеушісі Александра Милякинаның (Эстония) ашық сессиясы өтті. Тақырыбы — «Жарнама тілі: семиотикалық талдау негіздері». Бұл дәріс таңбалар (белгілер), мәтін, таңбалар жүйесі мен медиадан тұратын орта қалай жұмыс істейтінін түсіндіреді. Дәрістің видеожазбасы сақтаулы. Сілтемені ашып, көруге болады. Сессияда айтылған негізгі тезистерді шолып өтелік.
Александра Милякина дәрісін: «Шын мәнінде, сіздер мұның барлығын бұған дейін де білдіңіздер, бірақ қалай аталатынын білмедіңіздер», — деп бастады. Ол негізгі терминдерді атап өтті: семиотика — таңбалар жүйесі туралы ғылым, таңбалар — бізді қоршаған нәрсенің барлығы, кез келген сурет; таңба — таңбаланатын нәрсе (сөз, дыбыс, образ) мен таңбаланатын нәрсенің (ұғым, құбылыс) қатынасы; таңбалық белгілер жүйесі — таңбалар жиынтығы мен оны қолдану ережесі (басқаша айтқанда, мәдениет тілі).
Семиотиканың негізін лингвистер, атап айтқанда, швейцариялық Фердинанд де Соссюр қалаған. Семиотика дегеніміз — тұманды хаосты қисынды және түсінікті нәрсеге айналдыратын ғылым.
Бұл жақсы жарнама болуы мүмкін.
Әлемнің қай түкпірінде болмасын, ит бірдей үреді, мысық бірдей мияулайды. Алайда түрлі мәдениет ит үрген дауысты әртүрлі жазып алған. Ал мысықтың миялаған дауысы өте ұқсас жазылады.
Кез келген таңба қандай да бір таңбалар жүйесіне жатады. Таңба қай жүйеге жататынын білмесе, таңбаны дұрыс пайдалану және түсіндіру мүмкін емес. Жол белгілері — өте қатаң жүйе. Ортағасырлық қолжазбалар сол кездегі таңбалар жүйесін білмейтін адамға өте оғаш көрінді. Ғалым-медиевисттер ортағасырлық авторлардың мұндай таңбаларды неліктен салғанын түсінеді.
Мысалы, бағдаршам: оның семантикасы — «Әрбір түс нені білдіреді» деген сұраққа жауап береді. Синтаксисі — «жарықшамдар қандай реттілікпен орналасқан?». Прагматикасы — әр түс жанғанда не істеу керек (қызыл жанса, күтесің).
Семантика, синтактика, прагматика деген ұғымдар бар. Семантика: бұл белгі нені білдіреді? Синтактика: белгілер бір-бірімен қалай байланысады (грамматикасы, композициясы және т. б.). Прагматика — белгілерді қалай қолданамыз және белгілерді пайдаланып, қандай мақсатқа қол жеткіземіз?
Мына жарнамадағы кескін нота тақтасындағы ноталарды еске түсіреді. «Музыкаға спорт әкел» деген ұранмен астасып жатыр.
Денотация — тікелей сөзге телінген тура мағына, ал коннотация — ауыспалы мағына (жасырын мағына).
Хабарлама: «Кір жуғыш ұнтақ сіздің орныңызға жұмыс істейді». Бұл шындыққа жанаспайды. Образ санамызға сіңіп, сол өнімге сендіреді. Сиқырлы молекулаларға жауапкершілік артып жатқаны қолданушы тыныштандырады. «Мені сатып ал — барлық мәселеңді шешемін».
Француз философы, әдебиеттанушы, семиотик Ролан Барт «Мифологиялар» деген кітап жазған. Автор «миф» деп жарнаманың шындыққа сай келмейтін қосымша мағына беруін айтады. Кітапта кір жуғыш ұнтақты мысалға алады. Жарнамада макродетальдар бейнесі қолданылады, яғни кір жуғыш ұнтақ молекулары матадағы кірге қарсы күреседі. Мұның барлығы ғылыми деректі түсірілім сияқты әсер тудырады. Әп-әдемі тап-таза шарлар матаның құрылымына кіріп, тазартады.
Бұған дейін Александра Милякина жарнама семиотикасының неліктен маңызды екенін былай түсіндірді: «Жарнама жасаушылар қарапайым ғана құралдарды, атап айтқанда сөз, фото, түстер, форма және т. б. нәрсені қолдана отырып, мінез-құлық, жүріс-тұрысымызға қалай ғана әсер ететінін білгім келетін. Жарнаманы гипнозға теңейтіні де бекер емес, өйткені жарнаманың қалай жұмыс істейтінін білмесеңіз, тез сеніп қаласыз. Жарнама авторлары әсер ету тетіктерін қалай қолданатынын білсеңіз, дүкенге тұра жүгіріп, барлығын шетінен сатып алудан аулақ боласыз. Тек қажет затты ғана аласыз».
Бұл аптада сараптамалық бағдарламалардың басты тақырыбы – «Nur Otan» партиясының кезектен тыс съезі болды. Партияның атауы ғана емес, құрылымын өзгертуге талпыныс жасалып жатқаны айтылды. Сарапшылар, депутаттар пікір білдірді. Сондай-ақ, аптаны қорытындылайтын бағдарламалар Украина-Ресей арасындағы жағдайға да арнайы сюжет арнапты. «Айна» бағдарламасы Запорожец АЭС-нің айналасындағы қарулы қақтығыс, Харьков қаласының бомбалануы, Киев пен Мәскеу арасындағы келіссөз барысы туралы екі тараптың ресми өкілдерінің пікірін келтіре отырып, бейтарап баяндады. «Жеті күн» Ресей мен Украина қақтығысының ел экономикасына тигізетін әсері мен оны жеңілдету үшін үкімет тарапынан қабылданып жатқан шаралар туралы айтты. Ал Apta Украинадағы қазақстандықтарды елге жеткізу туралы егжей-тегжейлі көрсетті.
«Хабар», «Жеті күн»
«Nur Otan» партиясының кезектен тыс сьезі «Жеті күн» ұсынған алғашқы сюжетке арқау болды. «Саяси ребрендинг» аталатын материалды Гүлжан Мархабаева әзірледі. Әдеттегідей ұзақ болды. Президенттің сөйлеген сөзінен үзінділер берілді. Партияның атауы ғана емес, құрылымын өзгертуге талпыныс жасалып жатқаны айтылды. Депутаттардың сұхбат беруден қашатыны, партия құрамына мансап іздегендер емес, елге қызмет ететіндер тартылу керектігі сөз болды. Сарапшылар, депутаттар пікір білдірді.
Алайда, «AMANAT» партиясы туралы баяндау мұнымен бітпеді. Бұдан әрі «Жеті күн» партияның атқарушы хатшысы Асхат Ораловтың Алматыға сапары туралы ұзақ баяндады. Мұнымен қоса, Сәкен Сейітханұлының Асхат Ораловпен эксклюзив сұхбаты берілді. Сұхбат барысында атқарушы хатшы алғашқы сюжетте айтылған мәселелерге қатысты кеңірек ақпарат берді. Сонымен қатар, Асхат Ораловқа «Жас Отан» жастар қанатының атауы қалай өзгеретіні туралы сұрақ қойды. Осылайша, бағдарламаның 20-минутына дейін мемлекеттік «Хабар» арнасы, билік партиясының меншігіне өткендей күй кештік.
«Оттың ортасында қалған отандастарымызҚазақстанға орала бастады» деген Дархан Әбдіуахит Украинадан қазақстандықтарды қайтару жұмысы туралы сюжетке кезек берді. Отандастарды қақтығыс аймағынан қайтару ісіндегі елшіліктің еңбегіне кеңінен тоқталған сюжетте сарапшылар пікір білдіріп, жұмыс барысы жайлы елші Дархан Калетаев сұхбат беріпті.
2 наурызда Қазақстанның БҰҰ мүшелігіне өткеніне 30 жыл толады. Осыған қатысты Қасым-Жомарт Тоқаев жариялаған твитін айтып өткен жүргізуші апта ішінде Президент қатысқан жиындарға шолу жасаған сюжетке кезек берді.
Ресей-Украина қақтығысының ел экномикасына тигізетін әсері мен оны жеңілдету үшін үкімет тарапынан қабылданып жатқан шаралар «Қолдау мен қорғау» аталатын сюжетте талданды. Көптеген сарапшының пікірімен қоса, вице-премьер Ералы Тоғжановтың сұхбатынан үзінді берілді. Сарапшылар тығырықтан шығудың жолы, үкімет пен Ұлттық банк қабылдап жатқан шаралардың жағдайды жеңілдетуге ықпалы жайында айтты. Ақпараты мол сюжет.
Қорған Қонысбайұлы әзірлеген келесі материалда қаңтар оқиғасынан кейінгі тергеу барысы туралы Ішкі істер органдарының есебіне қоса, Президентің «ескертусіз оқ ату» бұйрығына қатысты Мәжіліс спикерінің түсіндірмесін, Мемлекеттік хатшы сұхбатынан үзінді берілді. Сондай-ақ, «Хабар» арнасы осы оқиғаға байланысты екі деректі фильм ұсынғанын, тағы бір репортаж дайындалып жатқанын айтып өтті.
«Жеті күн» және «Айна» бағдарламасы да қаңтар дүрбелеңі кезінде антына адал болған, қызметтік міндетін адал атқарған әскерилер туралы сюжет әзірлепті. «Жеті күн» әзірлеген сюжет «Антқа адалдық» деп аталады.
«Stop fake» айдарының екінші шығарылымы Украинадағы жағдайға байланысты елімізде тараған жалған жаңалықтарға арналды. Талғатбек Әбдіқожа желіде кең тараған бірнеше ақпаратты мысалға алып, оның жалған екенін мәлімдеді. Алайда, factcheck стандартына сәйкес, ақпаратты терістеуге дәлел болатын бір де бір құжат келтірмеді. Талпыныс жақсы, дегенмен, фактілерді тексерудің қалыптасқан әдістемесі бар екенін ескерсек, тілші соған көбірек назар аударып, дәлел болатын құжаттың скринін, мамандардың пікірін қосуды ескеруі тиіс.
1 наурыз – «Алғыс айту күніне» орайластырылған сюжетті Ақбөпе Тәңірберген әзірлепті. Сюжет кейіпкерлері – өткен ғасырдың отызыншы жылдарында елімізге күшпен әкелінген ұлт өкілдері мен ұрпақтары.
«Айна», «Еуразия бірінші арнасы»
«Айна» бағдарламасының басты тақырыбы Ресей мен Украина қақтығысы болды. Запорожец АЭС-нің айналасындағы қарулы қақтығыс, Харьков қаласының бомбалануы, Киев пен Мәскеу арасындағы келіссөз барысы, екі тараптың ресми өкілдерінің пікірін келтіре отырып, бейтарап баяндалыпты. Сюжетті әзірлеген Бейбіт Дүйсенбай.
«Ең соңғы азаматымыз қақтығыс аймағынан тайып тұрғанша…». Бағдарлама жүргізушісі Ғалым Кәлменнің бұлайша сөз саптауы дөрекілеу естілді. Әңгіме Украина жеріндегі Қазақстан азаматтарын елге қайтару турасында. «Елге апарар жол» аталатын сюжетті Берік Дүйсенбай әзірлеген, қақтығыс аймағынан шығарылған азаматтарды сөзге тартып, олардың басындағы жағдайды баяндай отырып даярланған тиянақты сюжет.
«Шалғайдағы қақтығыстың әсері». Махамбет Бейбітшілік әзірлеген сюжетте Ресейге салынған санкциялардың Қазақстан экономикасына әсері туралы айтылады. Құрылыс компаниялары жаңа салынып жатқан пәтерлердің бағасын көтеруі мүмкін, себебі құрылыс заттарының көбі – импорт тауарлар. Ресейге салынған санкцияларға байланысты экономика драйвері – мұнайды сату да қиындауы мүмкін. Теңге әлсіреді, Ұлттық банк миллиондаған долларды интервенциямен ұстап отыр. Сюжетте көтерілген мәселелер – осы. Сарапшылар пікір білдіріпті.
«Nur Otan» партиясы «AMANAT» болып өзгерді. «Айна» билік партиясының кезектен тыс съезіне сюжет арнап, партияның атауымен қатар құрылымы өзгеретінін, бастауыш партия ұйымдарының жұмысы жанданатынын айтты. Мемлекет басшысының сөзінен үзінділер берілді. Депутаттар пікір білдірді. Баяндаудан тұратын сюжетке партияның 23 жылдық жұмысына баға беретін сарапшы пікірі жетіспеді. Оның орнына партияның жұмысына қатысты қарапайым тұрғындардан блиц алыныпты.
Гүлнәзия Жалғасқызы «eGov куәгері» айдарында атаулы әлеуметтік көмек алудың жаңа ережелерін таныстырып, бала күтіміне берілетін жәрдемақының мерзіміне қатысты шарттар қаралап жатқанын айтыпты. Сондай-ақ «Қазақстан халқына» қорының орфанды ауырулары бар балалардың еміне қаражат бөлгені жайлы мәлімет бар.
«Алғыс айтайық»! 1 наурыз – «Алғыс айту» мерекесінің мәнін дұрыс түсінбеді ме, әлде «Қаңтар оқиғасы» туралы айтудың реті осылай деп тапты ма, сюжетте дүрбелең күндері және одан кейінгі қалпына келтіру барысына көмектескен еріктілер туралы айтылды.
«Отанға деген махаббат жынысқа бөлінбейтінін» айтқан Ғалым Кәлмен «Нәзік те ержүрек жандар» аталатын сюжетке кезек берді. Мұнда қаңтар дүрбелеңі кезінде әскерилерге көмек көрсеткен дәрігерлер мен әскери салада қызмет ететін әйелдер жайлы айтылып, бірнеше кейіпкердің оқиғасы баяндалады. Олар қаңтар оқиғасы кезінде бетпе-бет келген қауіп-қатер мен қиын сәтте атқарған істері туралы әңгімеледі.
«Айна» бұл жолы студияға шақырған қонағы – баласы әскери борышын өтеп жүрген ана. Қаңтар дүрбелеңі кезінде баласы стратегиялық нысанды күзетуге атсалысыпты. Сұхбат барысында әскерде жүрген баласы анасына тосын сый жасап, студияға құттықтап келіпті. Тартымды көрініс, тек жауынгер жігіттің студияда бас киіммен отырғаны тосын көрінді. Сұхбаттың өзі ұзақ болмады.
«Жұртқа қызық болған соң хабарымыздың соңында эстрада жұлдыздары туралы айта салғанды жөн көрдік» деп жалғайды Ғалым Кәлмен. Сараптамалық бағдарламаның мақсаты – көрерменнің көңілін көтеру емес, елдегі оқиғаларға талдау жасау емес пе?! «Хайпқа бұйырмаңыз» аталатын сюжетте Мальдив аралдарында туған күнін атап өткен Қайрат Нұртас, қонақ болған Ерке Есмахан, сахнадан құлап кеткен Серік Ибрагимовтың оқиғаларын айтып, беташарға екі пресс шөп салған жігіттің әрекетін баяндалып, оған қатысты аты-жөні белгісіз домбыра асынған жігіт пікір білдірді. Сюжет жұлдыздар туралы ма еді? Көрерменге «қызық» болған шығар деп топшыладық.
Apta бағдарламасы Украина жаңалығынан емес, Ақорданың баспасөз қызметі таратқан қысқа хабарламадан басталды. Президент Қ.Тоқаев әкімдердің қызметіне қатысты маңызды құжатқа қол қойыпты.
Содан кейін «Украина мен Ресей арасындағы қазіргі жағдайға» ойысты. Бұл тақырыпқа тағы да сюжет болмады. Жүргізуші Жайна Сламбек «фундаментальді жаңалықтарға» тоқталды. Ол сөз басында «Көрші ел «арнайы әскери операция» дегенімен, несіне күлбелтелейміз соғыс туралы жаңалықтар өткенде де айттық, тағы қайталаймыз – сағат сайын емес, минут сайын түседі» деп атап өтті. Украина мен РФ делегацияларының келіссөздерін, бейбіт адамдарды эвакуациялау, Ресейде Facebook пен Twitter бұғатталып, РФ президенті В.Путин «Ресей әскері туралы жалған ақпарат» таратқаны үшін 15 жылға дейін бостандығынан айыратын заңға қол қойғанын, осыдан кейін Ресейдің және шетелдің көптеген медиасы жұмысын тоқтатқанын және тағы басқа жаңалықтарды айтты. Мұның барлығына 5 минут арнады.
Әлеуметтік желілерде танкілер тиелген пойыздардың фотосы тарап, оны Украинаға апара жатыр деген әңгіме шыққан. Қорғаныс министрлігі бұл қауесетті жоққа шығарды. Танкілер Батыс Қазақстаннан оңтүстік аймаққа жөндеуге жөнелтіліп жатыр екен.
Украинадағы қазақстандықтарды елге жеткізу туралы егжей-тегжейлі көрсетті. Сюжетте Украинадан оралған отандастарымыз соғыс аймағында көргенін айтып берді.
Президент Тоқаев Реформалар жөніндегі жоғары кеңестің отырысын өткізді. Ресейге салынған санкциялардың Қазақстан экономикасына ықпалын талқылады. Ал сюжет Ресей рублінің құлдырауының ұлттық валютамыз – теңге бағамына әсері, ресейлік арзан тауарлардың Қазақстандағы дүкендерге топырлап келуі, шикізат экспортына арналды.
Елімізде азық-түлік пен тұрмыстық тауарлар да қайта қымбаттай бастады. Үлкен сюжетте қай тауар қанша теңгеге қымбаттағанын көрсетіп, қымбатшылық себебін сатушылар, экономистер түсіндіріп, құрылыс саласының өкілдері мен әлеуметтанушылар салдарын айтты.
Мәжіліс депутаттары аймақтарды аралап, жұртшылықпен кездесіп, астанаға оралыпты. Олар журналистерге аймақтағы адамдар қандай проблемамен жүгінгенін, не байқағанын айтып берді. Төрт депутатты сөйлеткен есеп беру мәніндегі сюжет болды.
Nur Otan партиясының съезі өтіп, партия атауы өзгеріп, «AMANAT» атанды. Партия туралы хаттама мәндес қызықсыз сюжетте президент синхрондары көп. Мәжіліс спикері, депутаты, партияның атқарушы хатшысы, қоғам қайраткері мен ҚСЗИ қызметкерін де қысқа сөйлетті.
Бағдарлама биыл 100 жылдығы тойланатын бұлбұл әнші Роза Бағланова туралы сюжетпен аяқталды. Материалда Роза Бағланованың көзін көрген мәдениет қайраткерлері, туысы мен әншілердің көптеген естелігі бар. Жан тебірентер сюжет.
«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.
Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.
«Жаңа репортер» редакциясы Халықаралық әйелдер күнінде Қазақстан мен Тәжікстандағы гендер мәселесі тақырыбына жазатын журналистермен сұхбаттасты. Бүгінгі мақаламызда 4 қазақстандық журналист гендер теңдігі неліктен маңызды екенін, жұмыс барысында қандай кедергілерге ұшырайтынын, медиа әйел құқығы мәселелерін шешуге қалай ықпал ете алатынын айтып берді.
Гүлмира Әбіқай
Гүлмира Әбіқай, журналист, «Дау-дамайсыз» бағдарламасының жүргізушісі (КТК), перзентханадан жауап берді:
«Бір ауылда Мырқымбайдың Бәтиманы өлімші етіп сабап ұратынын бүкіл ауыл біледі. Бірақ тұрмыстық зорлық-зомбылықтан қорғау бөлімі білмеген түр танытады…»
«Дау-дамайсыз» бағдарламасы заңдық, қоғамдық-әлеуметтік салаға бағытталған. Бірақ бізде көбіне көп әйелдер тағдырына арналып жатқаны рас.
Менің басты миссиям — әйелдердің қатігездікке ұшырауына, әйелдерге жасалатын қатігез іс-әрекеттерге қарсылық.
Бір оқиға есіме түсіп отыр. Алматыдағы Шаңырақта тұратын әйел жылап хабарласты. Өзі екіқабат, ішінде жеті айлық баласы бар. Маскүнем күйеуі бір апта бойы үйде ішіп жатыр екен. Үйден бала-шағасының бәрін қуып шыққан. 14 жасар қызына «тамақ істе, ет әкел» деп пышақ жұмсаған. Қыз ауруханада жатыр.
Полиция туған әкесі қызын пышақтағанын бізден естіді. Мектептегілер білмейді.
Осы мәселені қазбалай келе «Қанша жерден туғаны болса да балаларға туған әкесі керек пе» деп сұрадым. «Жоқ, керек емес, қорқамыз, өлтіреді» деп жылады. Сол әкені әуелі 30 күн, сосын 6 айға қамады. Ал әйел Жаркентке көшіп барды. Босанып, көпбалалы ана, яғни 7 балалы ана ретінде мемлекеттен үй алып, бақытты өмір сүріп жатыр.
Өкінішке қарай, пандемия кезінде бүкіл қылмыс көшеде емес, үйде болып шықты.
Ішкіш күйеулері бұрындары күндіз кетіп, кешке үйіне келіп, жататын. Ал пандемия кезінде ешкімді тыпыр етпей, бәрі 1 ай үйден шықпай отырды. Сонда қаншама әулетте төбелес, ұрыс-керіс, бауыздау, пышақ салу сияқты неше түрлі сұмдық оқиғалар болды. Әсіресе, Алматы маңындағы «времянка» үйлерден әйелдер бас сауғалап қашып, қайда барарын білмеді. Сол кезде көмектестім. Ұрып-соғу үшін әйелін іздеп келген күйеулер де болды. Соңғы кезде қазақ отбасындағы кикілжіңдер үлкен қоғамдық дауға айналып отыр. Мен бұған тек отбасылық мәселе не ер адам мен әйел адам арасындағы жағдай деп қарамауды талап етіп, әлі де сол ұстанымдамын.
Күйеуінен зорлық-зомбылық көріп жатқан әйелдер менен көмек сұрап, жиі хабарласады.
Ал жұмыс барысындағы қоқан-лоққыға келсек, түсірілімге барғанда үйінде жатқан күйеуі: «ой, мынау кім, ұрайын» деп айтып жатады. Бір ауылдарға барғанда ауыл адамдары: «Әп-әдемі тұрып жатқан ауыл едік, жай бір отбасы үшін Алматыда келіп, тыныштығымызды бұзды» деп айтады.
Мен оларға: «Бұл жай көршіңіз отбасы болып көрінуі мүмкін, ал шындығында ол әйел азап, қиын, қорлықта өмір сүріп жатыр. Тіпті өлгісі келеді» деп айтамын.
Балаларын қинайтын, баласына азғындық жасайтын оқиғалар бар. Сондай оқиға болған ауылға барсам әкімдіктегілер, мектептегілер: «Енді ауыл ғо, ауыл ішінде бола береді, сіз де сол үшін келіп» деп кейиді. Әркімнің айтқанын тыңдап, ауыл екен деп жүрмеймін.
Бірақ тікелей келіп, ешкім қоқан-лоққы жасамады.
Журналистер әйелдерге жасалатын қатігез әрекетпен күресуге өте қатты ықпал етеді.
Біріншіден, бізде «әйелді қорғау, әйелдің жолын ашу» деген ұлттық идеология болуы керек. Бұл жоқ. Мәселен, менімен құрдас әйелдердің көбі сауатсыз. Екі сынып, ары кетсе 4 сынып бітірген. Құжаты жоқ. Жұмысы жоқ. Адам өзі сауатсыз болса, құқығын қорғай алмайды, құқығын қорғаудың не екенін де білмейді. «Мен қандай өмірге лайықпын» деп ойлай алмайды. Сауатсыз болған соң күйеуінің сөзіне бұйрық ретінде қарайды, зорлық-зомбылығына амалсыз төзіп жүреді.
Екіншіден, әйелдерді қорғау, әйелдерге қолдау туралы ақпарат жоқ. Әйелдің көбі күйеуі ұрғанда қайда хабарласуды білмейді. Күйеуінен қашып, балаларымен қайда баруды білмейді. Ал әйелдерді паналататын орталықтарының талаптары бар. Көптеген әйел сол орталықтардың талаптарына сай келмей жатады.
Қазақстандағы әрбір ауданында тұрмыстық зорлық-зомбылықтан қорғау бөлімдері бар. Есеп үшін ашылған. Оларға жүгініп жатқан ауыл жоқ. Бір ауылда Мырқымбайдың Бәтиманы өлімші етіп сабап ұратынын бүкіл ауыл біледі. Бірақ сол бөлім мұны білмеген болады. Бөлім ашылды ма, ашылды, болды. Көзбояушылық. Ауыл да көрмеген түр танытады. Бүкіл қоғам білмеген боп өмір сүріп жатыр.
Міне, көктем келіп, бөпелі болып жатырмыз. Мына перзентханада қаншама ана баласын ауыр босанып, жаны қиналып, тәні ауырып жатса да өмі сүруге тырмысып, ұмтылғанын көремін. Ертең олар үйіне барғанда алдынан гүлін ұсынып, құшағына алатын ер азамат немесе қамшысын ұстап отырған ер адам шығуы мүмкін.
Сондай аналар мына ауруханада қабырғаны жағалап, әрең жүрсе де баласын қолына алып, ана сүтін беріп, өмір үшін күш салып жатыр. Міне, осылай өмір мен өлім ортасында жатып, өмірге адам әкеліп, қазақтың санын көбейтіп жатқан кез келген ана бақытты болуға лайық. Сауаты, білім деңгейі, тағы басқасы маңызды емес. Әр әйел бақытты болуға лайық!
Мен Жамбыл облысындағы Өтеген батыр ауылындағы батырдың ұрпағымын. Біз жақта әйел-еркек деп бөлінбейді. Ойымызды ашық айтамыз, еркін ойлаймыз.
«Партия құрайын, әйел-әйел деп жалаулатайын» деген ойым жоқ.Маған гендерлік саясат қызық емес, басты мақсатым — әйел қысым көрмеу керек, жапа шекпеуі керек, әйел қатігездікке ұшырамауы керек. Қазақ әйелі азат болуы керек.
Айсұлтан Жақыпов
Айсұлтан Жақыпов, «Сүйрік» жобасының авторы, деректі фильмдер түсіреді, Қазақстанда гендер теңдігі туралы жазатын, айтатын аз ер адамның бірі. Оның жұмысы әйелдер құқы — тек әйелдердің шаруасы емес екенін дәлелдейді:
«Журналистер “ақ-қарасын сот шешеді ғой” деп қарап отырмауы керек»
Қоғамда қыз бала, әйел адамдар сирек кездесетін, мәселен, ұлттық спорт: саятшылық, көкпар және тағы басқа да ат ойындарымен айналысатын қыз-келіншектер туралы «Сүйрік» деген жоба жасадым. Жобаны жұртшылық жылы қабылдады. Әрине, ішінара теріс пікірлер болды.
Біреулер жеке өзіме келіп, ештеңе істемеген. Бірақ Созақтағы көкпаршы келіншек жайлы фильмге жақсы пікірлер де, теріс пікірлер де көп жазылды.
Көбі «ойбай, қазақ қыз-келіншектері еркектермен бірге көкпар тартпаған, қазақтың жігіттері қайда қарап отыр, енді әйелдерге көкпар тартқызып отырыңдар» біраз теріс пікір айтты.
Кейіпкерім Адалат Әлтешова да «видеоны алып тастайық» деп бірнеше рет хабарласты. Бірақ басым бөлігі жақсы пікірлер жазған сол ол видеоны өшірмедік. Адалат әпкеміздің жүйкесі сыр берген тұста ата-бабаларымызда көкпар тартқан әйелдер болған деп тағы сондай бір-екі адамның видеосын жариялап, көңілін орнына түсірдік.
Ал әйелдер құқығына келсек, әйел құқығын үнемі қолдап-қорғап жүрмін деп айта алмаймын. Мен бұған гендер теңдігі деп қарамаймын. Адам құқығы ретінде қараймын. Адамның бәрі тең. Бізде «бұл шаруа қыздарға лайық емес-ау» деген көзқарас қалыптасқан. Жоқ, қыздардың да қолынан бәрі келеді. Олар да көп дүниені жасай алады. Біздің бойымыздан табыла бермейтін ерік-жігер, қажыр-қайрат қыздарда бар.
Әйел құқы бұзылуына қарсы күресемін. Бірақ қатты әсер еткен оқиғаларға араласуға тырысамын. Мәселен, Қарағандыдағы SaryarqaAqparat медиахолдингінде боп жатқан оқиға. Осы холдинг басшысының орынбасары қол астындағы бір қызға харассмент жасапты. Осы мәселені көтеріп, екі жақтан да сұхбат алып, жұртқа жарияладым. Былтыр қыста резонанс тудырған оқиға — Қарағанды облысы Қарқаралы ауданындағы бір ауыл мешітінің имамы 7 сынып оқитын қызды зорлап, жүкті етіп, оның аборт жасатқаны болды. Осы оқиға жайлы мәлімет қолыма түсіп, соны дейін зерттеп, қыз зорлаған имам 20 жылға сотталды.
Тұрмыстағы зорлық-зомбылыққа ұшыраған әйелдер жайлы әлеуметтік видеоролик түсірдік. Қарағанды облыстық ішкі істер департаменті тапсырыс берген еді. Содан 7-8 әйелмен сұхбат жасап, жарияладық.
Қаралымы да көп бола қоймады. Сол кезде біреу жазып, «сізге хабарласуға бола ма» деп, сұрап, телефон нөмірімді берген соң, хабарласып, Қарқаралыдағы имам жайлы ақпар жетті. Осылайша бір жұмыс екіншісіне себеп болды.
Журналистер, медиа мамандары, блоггерлер әйелдердің құқы қорғалуына ықпал ете алады. Өйткені олар да қоғамның қозғаушы күші болып тұр ғой. Әлеуметтік желіде де, басқада да.
Кейбір блоггерлердің аудиториясына айтқаны ақ дегені алғыс, қара дегені қарғыс сияқты көрінеді. Әр айтқан сөзін дұрыс санайды. Басқаға сенбейді.
«Сондай аудиториясы бар адамдар әйел құқығы, адам құқығы туралы жазып отырса, отбасындағы кикілжің азаяды» деп ойлаймын.
Журналистер «мұның маған қатысы қанша» немесе «әй, мұның ақ-қарасын сот шешеді ғой» деп қарап отырмауы керек.
Оқиғаны жариялау маңызды, қоғамдық резонанс тудыру маңызды. Проблема ашық айтылса ғана қоғам назарын аударып, шешімін табады.
Сондай маңызды жобамыздың бірі — «Мен мұның зорлық-зомбылық екенін білмедім» деп аталады. Бұл жоба әлі де жалғасады, өйткені әйелдер зорлық-зомбылыққа ұшырағанын айтып, редакциямызға хат жазады. Сол хаттарды жариялаймыз.
Гендер теңдігі маңызды, өйткені әрбір әйелдің өмірінде гендер теңсіздігімен байланысты мәселе туындап жатады. Бұл проблемалар өмір сапасына айтарлықтай теріс әсер етеді. Елімізде зорлық-зомбылық белгілері анық байқалатын түсініктер әлі де өзекті. Мәселен, қыз алып қашу, келісімінсіз некелесу. Зорлық жасау соңғы 2 жылдан бері азаюдың орнына өсіп барады. Manshuq медиасындағы мұндай тақырыптар қатарын жалғастыра беруге болады.
Жұмысымызға байланысты қандай да бір ашық кемсіту, қысым жасау болмады. Алайда «Мұның не қажеті бар?», «Сендерге осы да жетпей ме», «Қазіргі рұқсат еткеніміз аз ба?» деген сияқты сөздер айтып, сөйлейтіндер бар. Түсінбеушілікті еңсерудің бір жолы — жұмысыңызды жалғастыру. Тендерлік теңдік туралы үнемі жазамыз, өйткені бұл маңызды және дәл осы мәселеге келгенде ұстанымымызды әрдайым айтамыз.
Журналистер кәсіби қызметін адал атқарса, гендер теңдігі орнауына көмектесе алады. Мәселені шешу үшін сол мәселені үнемі айтып отыру керек. Ал гендер теңсіздігі бойынша шешілмеген мәселе толып жатыр.
Айсулу Тойшибекова
Айсұлу Тойшыбекова, журналист, подкастшы:
«Тіл түсінікті қалыптастырады»
БАҚ-та, Telegram-блогымда және подкастымда гендер, феминизм, әйел құқығы туралы ақпарат таратамын, насихаттаймын. Телеграм-арнада, подкастымда гендер теңсіздігінен бөлек, эйджизмге ұшырайтын әйелдер, мен жас қыздардың сөйлеуі, ой-пікірін айтуы, соған сараптама жасап, талдауы маңызды. Қазір подкастыма үзіліс жасадым. Бұрын тәжірибемді бөлісіп, жаңалықтар айтатынмын. Қазір медиа көбейді, гендер мәселесі әлеуметтік желілерде көп айтылатын болды.
Бұл тақырып мен үшін де маңызды, өйткені әйел болған соң жасырын не ашық гендерлік кемсітуді бастап өткіземін. Әйелдер психологиялық, физикалық, сексуалды және сексуалданған зорлық-зомбылыққа ұшырайды. Қыз баласы туғанынан бастап сексуалданған зорлық көреді. Әйелдер күнделікті жұмысында, оқуда гендерлік кемсітушілікке тап келеді. Меніңше, гендер теңсіздігі мәселесімен күрес — мемлекеттің басым бағыттарының бірі болуы керек. Халықтың тең жартысы өмірде түрлі кедергілерге ұшырауы — қате бағыт.
Істеген жұмысыма жақсы әрі жылы пікірлер естимін. Бақытыма орай, хейт, қысым көрсету, түсінбеушілікке сирек тап келемін. Айналамдағы адамдар мұның неліктен маңызды екенін түсінеді. Әйтсе де интернеттегі көптеген әйелдер мен ер адамдар феминизм идеясын қолдамай, қарсы шығып, құнын түсірмек боп жатады. Өмірде конструктивті диалогқа дайын адам болса, дәлел-дәйек келтіріп, түсіндіруге тырысамын. Ал әлеуметтік желілерде бұған уақыт жоғалтқым келмейді, әсіресе ер адамдарға түсіндіруге тырыспаймын. Бәрібір түсіндіру қиын. Ең дұрысы — уақытымды, күш-қуатымды осы мәселенің тереңіне үңілуді қалайтын әйелдерге арнаймын.
Журналистер гендер теңдігіне қол жеткізу үшін кәсіби қызметінде екі нәрсе жасай алады: біріншісі — әйелдерге қатысты кемсіту тілін қолданбау. Жариялаған материалдарымыздағы тілдің рөлі, сөздің ықпалы өте күшті. Тіл біздің шынайылығымызды қалыптастырады. Екіншісі — репрезентация. Бұл тақырыпта жазу, айту қажет және бұл маңызды. Медиада осы тақырыптың көрініс табуы гендер теңдігі орнауына жеткізеді.
«Қазақстандық Медиа Желі/KazMediaNetwork» қоғамдық бірлестігі Шымкентте медиаэтика тақырыбына арналған офлайн-тренинг өткізеді.
Құрметті журналистер, журналистика факультеті студенттері, Шымкент қаласындағы баспасөз қызметі саласында жұмыс істейтін мамандар!
«Қазақстандық Медиа Желі/KazMediaNetwork» қоғамдық бірлестігі Сізді 6 наурыз, жексенбі күні, сағат 11.00-де өтетін офлайн-тренингке шақырады.
Тренинг тақырыбы: Медиаэтика: негіздері, журналист қауіпсіздігі және жанжалға сезімтал тақырыптар.
Тренинг жүргізушісі – Бақтыгүл Бурбаева. Ол жанжалға сезімтал коммуникация және медиа сауат бойынша медиатренер, KazMediaNetwork қоғамдық бірлестігінің атқарушы директоры.
Тренинг кезінде:
— кез келген БАҚ қызметкері (жаңадан бастаушы да, тәжірибелі маман да) тап болатын этикалық мәселелерді нақты мысалдар аясында талдаймыз;
— тығырықтан шығу жолдарын анықтаймыз — және жалпы сондай жол бар ма;
— «Хайп үшін күрес» — кәсіби қауымдастықтағы медиаэтиканы сақтау мәселелерін талқылаймыз;
— Медианың негізгі принциптері дегеніміз не және ол неліктен маңызды екенін, сондай-ақ Қазақстандағы Медианың өзін-өзі реттеу қоғамық комитеті қалай жұмыс істейтінін түсіндіреміз.
Өтетін орын: City Hotel Shymkent қонақүйінің конференц-залы, Шымкент қаласы, Республика даңғылы 4.
Тіркелу үшін мына телефон нөмірлеріне хабарласуға болады:
8-707-7000-439 Ольга Настюкова, жоба жетекшісі 8-777-213-13-67 Бақтыгүл Бурбаева, медиатренер
***
Бұл тренинг Америка халқының көмегі арқасында АҚШ Халықаралық даму агенттігінің (USAID) қаржысымен Internews ұйымы іске асыратын «Орталық Азияның MediaCAMP бағдарламасы» аясында дайындалды. «Қазақстандық Медиа Желі/KazMediaNetwork» ақпараттың мазмұнына тікелей жауапты және ол ақпарат USAID, Америка Құрама Штаттары үкіметі немесе Internews пікіріне сай келмеуі мүмкін.
Бұл аптада сараптамалық бағдарламалардың басты тақырыбы – Ресейдің Украинаға соғыс бастауы болды. «Жеті күн» бұл жағдайда Қазақстанның ұстанымы БҰҰ шарттарына сәйкес болатынын, Украинаға бітімгерлер жіберілмейтінін айтты. «Айна» бағдарламасы екі ел шиеленісіне себеп болған алғышарттардан бастап, Украинадағы қазақстандықтарды елге әкелу бойынша елшілік атқарып жатқан шараларға дейін қамтыды. Ал Apta Алматы мен Нұр-Сұлтанда осы аптада Ресейдің Украинаға соғыс ашуын айыптап, украин халқына қолдау білдірген акциялар өткенін тілге тиек етті. Бір топ белсенді азамат Украинаға көмек ретінде дәрі-дәрмек және қаржы жинай бастағанын, Үндеу қабылдағанын айтты.
«Жеті күн» бағдарламасы әдеттегіден ерекше – бірден Президенттің апта ішіндегі қабылдауларына шолу мен РФ президенті В.Путинмен телефон арқылы сөйлесуі туралы баяндаудан басталды. Украина – Ресей қақтығысына қатысты Қазақстанның ұстанымы БҰҰ шарттарына сәйкес болатыны, Украинаға бітімгерлер жіберілмейтіні туралы Мәулен Әшімбаевтың мәлімдемесі берілді. Сондай-ақ, геосаяси жағдайдың ел экономикасына ықпалына қатысты сарапшылар пікір білдірді. Дархан Уәли осылайша студияда кадр сыртындағы мәтін және синхрон әдісімен өткен аптаның соңында елімізде қалыптасқан көңіл-күйді ұтымды жеткізе білді.
Өткен аптада шетелдік инвесторлар кеңесінің отырысы өтті. Оған Қасым-Жомарт Тоқаев қатысты. «Инвесторлар сенімі» аталатын сюжетті Гүлжан Мархабаева әзірлепті. Әдеттегідей ұзақ сюжет – Президенттің жиында сөйлеген сөзі, қатысушылардың және СІМ Инвестиция комитеті өкілдерінің пікірінен тұрады.
Өткен аптада бірқатар елдердің еліміздегі елшілері Президентке сенім грамотасын тапсырған. «Жеті күн» Президенттің осы жиындағы сөзінен де үзінді келтірді.
Еуразиялық үкіметаралық кеңестің отырысына Президент қатысты. Жиынға қатысқан елдердің үкімет басшыларымен жеке кездесті. Сондай-ақ, Ақордада бірнеше қабылдау өткізіп, кадрлық ауыс-түйістер болды. Мұның барлығы да Ақорда таратқан хаттамалық ақпарат негізінде әзірленген жеке сюжетке арқау болыпты.
Қаңтар оқиғасына қатысты тергеу-тексеру жұмысы жалғасуда. «Хабар» арнасы осы оқиға бойынша деректі фильм түсіріп, дүрбелең кезінде дүкен тонағандардан сұхбат алған. «Жеті күн» әзірлеген «Қаралы қаңтар» сюжетінде осы сұхбаттың бірінен үзінді берілді. «Дикий Арманға» қатысты сарапшы пікірі бар. «Жеті күн» де, «Айна» бағдарламасы да әлеуметтік желіде тараған «Дикий Арман» болуы мүмкін деген бейнежазбаны көрсетті. Сюжетте Ішкі істер органдары өкілдерінің тергеу барысы жайлы апта сайынғы есебінен үзінді берілді. Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің уақытша қамау орындарында қайтыс болғандарға қатысты олардың азапталуы мүмкін екені туралы пікірі бар. Бұл факт бойынша Ішкі істер қызметкерлерінің үстінен іс қозғалғаны айтылды.
«Антқа адалдық». Бұл да қаңтар оқиғасына қатысты жасалған сюжет. Дүрбелең барысында қызметтік міндетін адал атқарған жандар туралы – ішкі істер органдары мен күштік құрылымдардың қаңтар дүрбелеңі кезінде зардап шеккен өкілдері.
«Қауіпсіздік қалқаны». Еліміздегі Ұлттық қауіпсіздік жүйесін қайта құру міндетіне арналды. Дастан Сейілханұлы сарапшылардан, күштік құрылым ардагерлерінен пікір алып, Президенттің қорғаныс саласына қатысты айтқан сөзінен үзінді қосып, көлемді сюжет жасапты. Қамауға алынған бұрынғы Қорғаныс министрінің қаңтар дүрбелеңі кезінде жіберген қателіктеріне қатысты пікірлер бар. Сарапшылар күштік құрылымдардың – Ұлттық қауіпсіздік комитеті, ІІМ мен әскери саланың арасында үйлесімді жұмыс жоқтығын, әр құрылым өз бетімен әрекет етуге бейім екенін айтыпты.
«Мемлекет мүддесі» аталатын сюжет қоғамның әлеуметтік бөлінісіндегі алшақтықты жою үшін Президент көтерген бастамалардың өзектілігін сөз еткен. Астарында Қ.Тоқаевтың осы мақсаттағы бастамаларының барлығы дұрыс деген ойға жетелеу бар. Қоғам қайраткерлері сөз алған сюжетте бірде-бір қарсы пікір жоқ, мақсаты – мемлекеттік пропаганда деп топшыладық.
«Жаңа Қазақстан» сюжеті мазмұны жағынан «Мемлекет мүддесі» материалына өте ұқсас. Әлеуметтік теңсіздік, олигополия, сыртқа заңсыз шығарылған ақша жайы мұнда да айтылды. Сонымен қатар, қаңтар оқиғасы кезінде қамауға алынғандардың ісіне қатысты құрылған комиссия туралы айтылып, оның мүшелерінің бірі пікір білдірді. Түптеп келгенде бұл сюжет те Президент бастамаларының өзектілігіне баса мән берді.
«Желідегі жалған ақпарат». Мұнда соңғы уақыттарда әлеуметтік желілерде кең таралған бірнеше жалған ақпарат туралы айтылды.
Сәкен Сейітханұлы әзірлеген «Қолдау мен нәтиже» атты сюжет еліміздегі импортқа тәуелділік, «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасының нәтижесі туралы баяндайды. Мемлекеттен субсидия алып, кәсібін жүргізіп отырған кәсіпкерлер бағдарламаның артықшылығы туралы айтты. Елең еткізер жаңалығы жоқ.
Елімізде утильалымның көлемі екі есе төмендетілді – 4% мөлшерлемемен отандық автокөліктерге несие беріледі. Осы тақырыпта жасалған сюжетте «Жеті күн» сөзге тартқан тұрғындар несиелеу бағдарламасын қолдап, пікір білдіріпті. Сарапшылар да утильалымның 50% төмендегені оң шешім болғанына сенімді екен. Біржақты пікірлер негізінде жасалған сюжеттің мақсаты үкіметтің шешімін мақтау болса керек.
«Айна», «Еуразия бірінші арнасы»
«Айна» бағдарламасының басты тақырыбы – Ресей-Украина қақтығысы болды. Берік Дүйсенбай әзірлеген сюжет екі ел шиеленісіне себеп болған алғышарттардан бастап, Украинадағы қазақстандықтарды елге әкелу бойынша елшілік атқарып жатқан шараларға дейін қамтыды. Онда екі ел арасындағы қақтығысқа итермелеген жағдайлар, соғыс қимылының барысы, саясатшылдардың көзқарасы қамтылған. Оқиғаны бейтарап сипаттаған толымды сюжет.
Осы сюжеттен соң, СІМ өкілі Айбек Смадияровтың Украинадағы отандастарды елге қайтару бойынша Киевтегі Қазақстан елшілігі атқарып жатқан шаралар туралы мәлімдемесінен үзінді берілді. Еуразия экономикалық одағына мүше мемлекеттер жиынында сөз сөйлеген Қасым-Жомарт Тоқаевтың сөзінен де үзінді берілді.
Еуропа елдері Ресейге қарсы салып жатқан экономикалық санкциялардың елімізге ықпалын Ғалым Кәлмен студияда тұрып, доллардың теңгеге шаққан құнының шарықтауымен түсіндірді. Бұл жағдайға қатысты пікір білдірген экономист Мақсат Халық санкциялардың екі ел арасындағы тауар айналымы, ресейлік импорттың ұлғаюы тарапынан елімізге қалай әсер ететінін айтып беріпті.
Қаңтардағы дүрбелең кезінде ұрланған аңшылық қарулардың барлығы дерлік табылған жоқ. Махамбет Бейбітшілік жасаған сюжет осы мәселені талдауға арналды. «Қаңтарда қолды болған қару» сюжетінде аңшылық дүкендерге жасалған шабуылдардан бастап, қаңтар оқиғасы кезінде шабуылдағандардың қару қолданудағы кәсіби дайындығы, осы оқиғадан кейін қолға түскен қару мен оқ гильзаларға, қайтыс болғандарға жасалған сот-сараптама барысы туралы мәлімет келтірілді. Сюжеттің астарында бүлікте қарулы қақтығыс жасаған жандардың қару қолдану тәжірибесіне үңілу арқылы портретін жасауға талпыныс бар.
17-26 ақпан күндері Мәжіліс депутаттары өңір-өңірлерді аралауға шықты. «Айна» депутаттар сапарынан кадр сыртындағы мәтін және синхрон форматында ақпарат беріп, Аманжан Жамалов пен Берік Дүйсенбиновті сөйлетіпті.
«Астыма мінген атым…» еліміздегі автомобиль өндірісінің жай-күйін баяндайтын сюжет. Оны Берік Байғара әзірлепті. Утильалым көлемінің азаюы, отандық авторомның жергілікті құрамы, қарапайым тұрғындардың шетелдік көлік пен елде құрастырылған көліктерге қатысты пікірі топтастырылған сюжетте елдегі сала өндірісі туралы көптеген маңызды дерек келтірген. Дегенмен, қарсы пікір білдіретін сарапшының пікірі жетпеді. Оның орнын тілші өз сөзімен толтырмақ болған.
Елімізде әл-ауқаты төмен жандардың жалдайтын пәтер ақысын субсидиялау бағдарламасы әзірленіп жатыр. «eGov куәгері» айдарында Гүлнәзия Жалғасқысы осы тақырыпты талқылады. Сюжетте көп балалы ана субсидия алу тәртібі қарапайым азаматтар үшін тиімді бола бермейтінін айтады. Риэлтор маман да растапты. Ал студияға келген ИИДМ өкілімен сол тәртіпті жеңілдету жолдары талқыланды.
1 наурыз – елімізде Алғыс айту күні. «Айна» бұл датаны да ұмытпапты. Оны да қаңтар дүрбелеңімен байланыстырып, сол күндері қызметтік міндетіне адал болған жандарға, дәрігерлерге алғыс айтты. Cюжет «Жөні бөлек алғыс…» деп аталады.
«Айна» бағдарламасы Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың қазақ тілінде Qazaqstan арнасына берген сұхбатынан үзінді беріп, тұрғындар пікірінен блиц ұсынады.
«Бірлік» сөзінің маңызына тоқталған Ғалым Кәлмен сөз арасында бұрынғы Қорғаныс министрінің күдікке ілініп қамауға алынғанын айтып өтті. Бұдан кейінгі сюжет те қаңтар оқиғаларына арналыпты. «Ауылға қауіп төнгенде» аталатын сюжет қаңтар дүрбелеңі кезінде ұйымдасып, ауылды қорғауға атсалысқан азаматтар туралы баяндайды.
Apta бағдарламасы Украинадағы соғыстан басталды. Сюжет болмады, өйткені жүргізуші Жайна Сламбек айтқандай, «Соғысқа қатысты жаңалықтар сағат сайын емес, минут сайын түсіп жатыр. Пазл көп, алайда тұтас көрініс жиналмай тұр». Бәлкім, бағдарлама авторлары мейлінше жылдам әрі икемді болғысы келген шығар. Десе де, студияда Батыс елдерінің Ресейге салған санкцияларын тізіп шығып, Украина мен РФ арасындағы келіссөздер басталғанын айтты.
Содан кейін президент Қ.Тоқаев Франция президенті Э.Макронмен телефон арқылы сөйлескенін, Қауіпсіздік кеңесінің шұғыл отырысы өткенін, президент ЕАЭО-қа мүше елдер басшыларымен кездескенін де еске салды.
SWIFT жүйесі дегеніміз не? Ресей банктерін осы жүйеден ажырату басталғалы бұл сұрақ ел назарына ілінді. Журналистер SWIFT жүйесінің не екенін түсіндіріп, экономист Қасымхан Қаппаровтың Telegram-арнасындағы комментарийін қосты. Экономист ресейлік банктердің бұл жүйеден ажыратылғаны Қазақстанға қалай әсер ететінін жазған екен.
Соғыс басталғалы теңге де рубльмен бірге құлдырады. Мұның себебін экономист пен сарапшы айтып берді.
Украинадағы қазақстандықтарды елге әкеліп жатыр. Бұл тақырыпты Украинада көп жылдан бері тұратын қазақстандықтың, ҚР СІМ өкілі мен Украинадағы Қазақстан елшісінің комментарийімен берді. Украинадан шыға алмай қалған қазақстандық жүк көліктерінің қиын жағдайын көрсетті.
Халық тығыз орналасқан оңтүстіктен, еліміздің батысынан халық саны аз солтүстік облыстарға қоныс аудару бағдарламасының жайы келіспей тұр екен. Бағдарламаның бірінші сюжеті осы мәселеге арналды. Амангелді Сейітханның репортажы Солтүстік Қазақстан облысы Шал ақын ауданы Сергеевка қаласында түсіріліпті. Сюжетте солтүстікке қоныс аударған кейіпкерлер хикаясы бар. Олар сапасыз салынған үй, жұмыс орындарының тапшылығы мен айлық аз екенін айтады. Мұны қоғам белсендісінің, Мәжіліс депутаты мен жергілікті әкімдік өкілінің комментарийімен толықтырыпты.
Түркістан облысындағы Шардара ауданының дихандары көктемгі егіс науқанына әлі кірісе алмай отыр. Су тапшы әрі қымбат. Дихандар, мәслихат депутаты мен Су шаруашылығы комитетінің өкілін сөйлеткен сюжет.
«Apta қонағы» айдарында ҚР Ұлттық экономика министрі Әлібек Қуантыров сұхбат берді. Инфляция мен Украина-Ресей арасындағы жағдай Қазақстан экономикасына қалай әсер ететіні жөнінде әңгімелесті.
Президент сыртқа заңсыз шығарылған қаражатты қайтару жоспарын әзірлеуге екі ай уақыт берді. Шетел асқан қаржыны қайтару мүмкін бе? Мінеки, осы сауал үшінші сюжетке себеп болыпты. Түсіндірмелі сюжетте заңсыз қаржы, заңсыз шығарылған қаржы, мұндай қаржыны қайтарудың қиындығын түсіндіріп, қайтару мүмкін бе, емес пе деген сауалды талдады.
Биыл Мұхтар Шахановтың 80 жылдығы. Apta тілшілері ақын мерейтойы жөнінде үлкен портрет сюжет дайындапты.
Жүргізуші Жайна Сламбек: «Алматы мен Нұр-Сұлтанда осы аптада Ресейдің Украинаға соғыс ашуын айыптап, украин халқына қолдау білдірген акциялар өтті. Бір топ белсенді азамат Украинаға көмек ретінде дәрі-дәрмек және қаржы жинай бастады. Үндеу қабылдады. Үндеуде: «Біз, біртұтас көпұлтты Қазақстан халқы, жуырда ғана қорқынышты қанды қаңтар оқиғасын бастан өткердік, енді қазір Кремльдің Украинаға қарсы әскери агрессиясына жүрегіміз қан жылап куә болып отырмыз. Біздің ойымызша, Украинаның тәуелсіздігі мен егемендігі – украин халқының қорғауға тиіс даусыз құқығы. Біз осындай қолсұғушылықтан Қазақстан тәуелсіздігін де қорғау қажеттігіне сенімдіміз» деп айтылған. Үндеуге қол қойғандар арасында Мұхтар Жәкішев, Марғұлан Сейсембаев, Ермұрат Бапи, Арман Шораев, Тоғжан Қожалиева, Бақытжан Төреғожина, Дина Елгезек бар» деп, эфир соңында Киевте бомбадан бас сауғалаған жұрт метро мен жертөлеге жасырынып, бейбіт адамдар, балалар опат болып жатқан видеокадрларды көрсетті.
Киевте метроға жасырынған халық ішінде бір келіншек босанып, дүниеге Мия есімді бөпе келгенін айтты. «Мия» сөзі скандинав тілінен аударғанда «мойынсұнбайтын, бірбеткей» деген мағына береді екен».
«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.
Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.
«Қазақстандық Медиа желі/KazMediaNetwork» және Қазақстандағы медианың өзін-өзі реттеу жөніндегі қоғамдық комитеті бүгінгідей бәріміз үшін аса ауыр кезеңде сіздерге үн қатып отыр. Қазір біз Қазақстанның посткеңестік кеңістіктегі өзге елдермен тығыз байланысты екенін анық сезініп отырмыз, соның ішінде Украина да бар, онда көбіміздің туыстарымыз, достарымыз, әріптестеріміз тұрады. Сонымен бірге біз қазір жалған және бұрмаланған ақпарат тасқынының астында қалып отырмыз.
Естеріңізде болсын, БАҚ – аудиторияға ықпал ететін ең мықты құралдың бірі. Журналистер шындықты жария етпей тұра алмайды, бірақ сіздердің хабарламаларыңыз нақты деректерге негізделуі керек. Ақпараттың растығы мәселесінде журналистің жауапкершілігі жоғары болуы керек. Осыны ескере отырып, медиа қауымдастық өкілдерінен мынадай стандарттарды сақтауды сұраймыз:
Нақтылық пен дәлдік. Конфликті туралы өткір мәселелерді жазғанда фактчек жасаңыздар, хейт спич (өшпенділік тілі) қолданбаңыздар;
2. Тараптардың пікірін теңдей беруге тырысыңыздар;
3. Барлық ақпаратқа күдік-күмәнмен қараңыздар: сыни ойлау дағдысын іске қосыңыздар, деректерді тексеріңіздер, фейк ақпарат пен кликбейт тақырыптардың құрбаны болмаңыздар;
4. Өткір мәселелерді жазғанда «Зияның тимесін» деген принципті ұстаныңыздар;
5. Цитата, фото, видео пайдалансаңыздар, дереккөзін көрсетіңіздер;
Онлайн кеңістікте медиа қызметкерлерінің міндеті — ақпаратты аудиторияға бейтарап жеткізумен шектелмейді, сонымен бірге, аудитория қалдырған комментарийлерде өшпенділік тілі мен жалған ақпарат таралмауын қадағалауға тырысуы керек.
Журналистика – стреске бейім мамандықтың бірі, сондықтан дендеріңіздің саулығын ойлаңыздар. Эмоцияның жетегінде кетпеңіздер, қақтығыс аймағында жұмыс істейтін әріптестер жеке басының қауіпсіздігін ойласын.
Құрметпен, Медианың өзін-өзі реттеуі жөніндегі қоғамдық комитеті Комитет төрағасы Жұлдыз Әбділда
«Қазақстандық Медиа Желі/KazMediaNetwork» қоғамдық бірлестігі журналистердің қауіпсіздігіне арналған онлайн вебинарлар сериясын жалғастырады. Cарапшылардың пайдалы ақпаратын жинап, сіздерді еуропалық әріптестермен және олардың тәжірибесімен таныстырамыз.
2022 жылғы 1 наурыз, сағат 18.00-де ОАР-дан Питер де Туа (Peter du Toit) қонақ болады.
Ол медиатренер, конфликтілерді басқару және трансформация саласында философия докторы, Оңтүстік Африкадағы Родс университеті ((Rhodes University) журналистика және медиа білім мектебінің ғылыми қызметкері. Питер де Туа Африка, Оңтүстік-Шығыс және Орталық Азиядағы конфликтілерді жариялау бойынша курстар өткізген.
Тақырып: Конфликт кезіндегі журналистика
Журналистер тарапынан болатын қателік түрлі топ өкілдері арасындағы текетіресті одан әрі ушықтыратын жағдайлар болып тұрады, сондықтан сапалы және салмақты ақпарат берудің маңызы зор.
Сұрағыңыз болса, 8-707-7000-439 нөміріне Ольга Настюковаға (жоба жетекшісі) хабарласуға болады.
***
Бұл вебинар Америка халқының көмегі арқасында АҚШ Халықаралық даму агенттігінің (USAID) қаржысымен Internews ұйымы іске асыратын «Орталық Азияның MediaCAMP бағдарламасы» аясында дайындалды. «Қазақстандық Медиа Желі/KazMediaNetwork» ақпараттың мазмұнына тікелей жауапты және ол ақпарат USAID, Америка Құрама Штаттары үкіметі немесе Internews пікіріне сай келмеуі мүмкін.
Бұл аптада сараптамалық бағдарламалардың басты тақырыбы – Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың Qazaqstan ұлттық арнасына берген сұхбаты болды. Қаңтар оқиғасына қатысты жүргізіліп жатқан тергеу барысы да апта қорытындысының назарынан тыс қалмаған: кейіпкерлер оқиғасы, Прокуратура мен ІІМ мәлімдемесі бар. Сондай-ақ, «Жеті күн» қаңтардағы бүлік пен тонауға қатысқан жастардың әлеуметтік портретіне мән беріп, бұған не итермелегеніне жауап іздесе, «Айна» уақытша ұстау орындарында азапталған кейіпкерді сөзге тартқан. Ал Apta авторлары қаңтар оқиғасы кезінде қаза тапқан бейбіт адамдар туралы үлкен сюжет дайындапты.
«Жеті күн», «Хабар»
«Жеті күн» Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың Qazaqstan ұлттық арнасына берген сұхбатын 10 минутқа созылған сюжетте ұзақ талдады. Сюжетте Президенттің сөзінен үзінділер берілді. Сарапшылар, саясаттанушылардан пікір алынған, тұрғындардың пікірі бар.
Президент осы сұхбатында наурыз айының ортасында халыққа жолдау жасап, Қаңтар оқиғасына қатысты алдын-ала тергеу жұмысының қорытындысын жариялайтынын мәлімдеді. Тергеу-тексеру барысы, Ішкі істер органдары өкілдерінің мәлімдемелері, қаңтарда зардап шеккен жандардың қазіргі халі топтастырылған сюжет жасалыпты. Авторы – Рият Шони. Прокуратура тәртіпсіздік жасаған топтың әлеуметтік портретін жариялады. «Жеті күн» осы портретте суреттелген жастарды бүлікке, мародерлікке баруға кім итермеледі деген сауалға жауап іздеп, әлеуметтанушы, сарапшыларды сөзге тартыпты. Ұзақ, ақпараты сол сюжет.
Елімізден шетелге заңсыз шығарылған қаражат қашан және қалай қайтарылады? Гүлжан Мархабаева арнайы зерттеу жасапты. Қазақстаннан 30 жыл ішінде қанша ақша, қандай мақсатта сыртқа шығарылды, елге қайтарудың жолы қандай? Қолма-қол ақшаны кеденнен алып өтуге бола ма? Осы және өзге де сауалдар талданған сюжетте тілші сарапшылардың көмегімен жемқорлықпен табылған ақшаны елге қайтарудың жолдарын іздейді. Өзбекстанның бұрынғы президентінің қызы Гүлнара Каримованың шетелдегі қаржысы қалай елге қайтарылғаны айтылды. Қолма-қол ақшаны шекарадан алып өтудің жолдары да атап өтілді.
Елдегі сыбайлас жемқорлықпен күрес бойынша қабылданып жатқан шаралар туралы «Жеті күн» жүргізушісі Дархан Әбдіуахит ұзақ айтты. Ақбөпе Тәңірберген теміржол тасымалындағы делдал компаниялардың кесірінен тарифтің қымбаттағанынан бастап, өзге салалардағы «елшілер» туралы ақпарат берді. Экономиканың басқа салаларындағы «дәнеркеші» компаниялардың зияны туралы сарапшыларды сөйлетті. Оған Президенттің делдалдар жұмысын ретке келтіру туралы тапсырмасы себеп болыпты, үзінді келтірілді. Бейтарап болу үшін, біржақты даттай бермей делдал компания өкілдерінен де сұхбат алу керек еді. Олардың өз уәжі бар шығар?
Президенттің апта ішіндегі қабылдаулары мен кездесулері Ақорда таратқан ресми ақпаратқа сүйеніп, бір топтамада баяндалды.
Елімізде биыл «Балалар жылы» деп жарияланды.Мақпал Мадиярова әзірлеген сюжет «Бала денсаулығы» деп аталып, онда елімізде сырқат және мүмкіндігі шектеулі балалардың саны артқаны, еміне қымбат дәрі-дәрмекті қажет ететін бүлдіршіндер туралы айтылды. Сюжет кейіпкерлерінің еміне керек дәрі-дәрмекті елімізде ала алмауының себебін Денсаулық сақтау министрлігінің өкілі түсіндірді. Бұдан өзге, автор Атырау обылысында сәби өлімі көбейгенін айтып, оның себебін дәрігерлердің жетіспеуінен көреді. Денсаулық сақтау министрлігі бала денсаулығына қатысты жол картасын әзірлеп жатқанын, «Қазақстан халқына қоры» орфанды аурулары бар 36 балаға көмек көрсететінін білдік.
Криптовалюта өндіретін майнинг фермалары шамадан тыс электр энергиясын тұтынатындықтан, елімізде электр энергиясының тапшылығын тудырып отыр. Нұрболат Жаңаберген Үкіметте талқыланған осы мәселені талдап, оңтүстік өңірлерді аралап жүрген мәжіліс депутаты мен Блокчейн технологиялық қауымдастығының басқарма төрағасын сөзге тартып, саланы реттеуге қатысты екі тараптың да пікірін тыңдапты.
Өткен аптада бір топ журналистер мен блогерлер, депуттаттар мен қоғам қайраткерлері «Сарыарқаавтопром», «Агромашхолдинг», «Камлитkz» өндіріс орындарына пресс-тур жасады. Мағауия Қалиев жасаған сюжеттен еліміздегі автоөндіріс саласының кем-кетігі немесе әлі де жетілдіріле түсуі тиіс тұстары туралы ақпарат таппайсыз. Бұл сюжет утильалымға мүдделі топтың бірі ретінде аталған отандық автоөндірушілердің сойылын соққандай қабылданды.
«Айна», «Еуразия бірінші арнасы»
«Айна» бағдарламасы бұл жолы да «Қаңтар қасіретіне» ерекше мән беріпті. «Сол бір күн…» аталатын алғашқы сюжет қаңтар дүрбелеңінің құрбандары жайлы айтып, күәгерлерді сөзге тартады. ІІМ өкілінің мәлімдемесінен де үзінді берілді. «Үш тәулік бойы мұздай қаруланған адамдардың тұтқыны болған ақ халаттылар» деп Алматыдағы №7 аурухана дәрігерлерін сөзге тартты.
Уақытша ұстау және тергеу изоляторларына қамалғандардың азапталуы жайлы ақпарат тарап жатқанын айтқан Ғалым Кәлмен «Кім жазықты?» атты сюжетке кезек берді. Онда тергеу орындарынан ешқайда кетпеу туралы қолхатпен босап шыққан жандарды сөзге тартады. 16 жасар кейіпкер қамау орнында өзін қалай азаптағанын, қандай кінәні мойындатпақ болғанын ашық айтып беріпті. Денесіндегі азаптау іздері де көрсетілген. Кәмелетке толмаған кейіпкердің жүзі ашық көрсетілмеді. Әкесі де баласының жағдайы туралы айтып берді. Сюжетте Прокуратура мен ІІМ мәлімдемесімен қатар, Президенттің Qazaqstan арнасына берген сұхбатындағы осы мәселеге қатысты айтқан сөзінен үзінді берілді.
Президенттің қазақ тілінде берген сұхбатына бөлек сюжет арналды. «Президент сұхбаты» аталатын материалда Мемлекет басшысының сөздерінен үзінді беріле отырып, елге ҰҚШҰ әскерін кіргізу, жердің тұтастығы, блогерлер туралы пікірі және т.б туралы тілші баяндады. «Айна» Президенттің қазақ тілінде берген сұхбатын елге танымал адамдардың пікірімен айшықтай түсуге бел буыпты. Нұрлан Оразалин, Талғат Теменов және адвокат Айман Омарованың пікірі бар.
«Күміс жаста» қолдау». Үкімет зейнет жасына жақындағанда жұмыссыз қалған жандарды қаржылай қолдау мақсатында арнайы бағдарлама қабылдады. Махамбет Бейбітшілік осы бағдарлама туралы түсіндірме сюжет әзірлепті. Ақпараты мол материал.
«Айна» бағдарламасының «eGov куәгері» аталатын айдарында Гүлнәзия Жалғасқысы «Қазақстан халқына» қорынан тұрғындар қандай себеппен көмекақы алатыны туралы қордың атқарушы директоры Ләззат Шыңғысбаевадан сұрап, біліпті.
«Алыс-жақын шетелдердің ынта-ықыласын біздің елге аударып тұрған тағы бір нәрсе бар. Ол – біздің киноиндустрия», – дейді Ғалым Кәлмен. Алайда, әңгіме еліміздегі киноиндустрияға жауапты бірден-бір мекеме – «Қазақфильм» түсірген фильмдер туралы емес, «5:32» веб-сериалы турасында екен. «Айна» сериалдағы кейіпкерлердің прототипі жайында сюжет ұсынды. Олжас Сайлаубекұлы сериалдағы кейіпкерлердің бірінің шын өмірдегі қылмыстары, қалай ұсталғаны, тіпті оған кесілген ату жазасының үкімі қайда орындалғаны жайлы қылмыскерді тергеуге атсалысқан құқық қорғау саласының ардагері Ғабдырахым Меңдешевтен сұхбаттасып, баяндайды. Сюжетте өзге кейіпкерлерді ойнаған актерлардың өз образы жайында пікірі де бар.
«Айнаның» сериал туралы материалы мұнымен шектелмеді. Бағдарлама авторлары көптен қонақ келмеген студияға «5:32» фильміндегі тергеушіні және 8-бөлімде маньяктың рөлін сомдаған актерды шақырып, сұхбат алды. Сұхбат соңында Ғалым Кәлмен қонақтарға әйгілі маньяктардың суретін көрсетіп, шағын викторина жасады. Жамандықты насихаттағандай көрінген бұл әрекет ойын да болса, этикаға қайшы емес пе?
«Айна» бағдарламаны жыл басындағы дүрбелең кезінде жолда қалған пойыздың жолаушыларына қолдау көрсетіп, ас-су әзірлеген Қызылорда облысындағы Сексеуіл мен Қазалы станциясының тұрғындары туралы баяндаумен аяқтады. «Жақсылық станциясы» аталатын материалды Артур Мағзомов әзірлепті.
Apta президент Қ.Тоқаевтың бағдарлама жүргізушісі Жайна Сламбекке берген сұхбатынан басталды. Сұхбаттан ұзақ үзінділер: қаңтар оқиғасы бойынша тергеу қалай жүріп жатқаны, таяуда халықты мазалаған барлық сұраққа жауап берілетіні, олигополия, Ресеймен қарым-қатынас, ресейлік саясаттанушылардың Қазақстан территориясына қатысты мәлімдемелері, әкімдерді сайлау мен саяси реформалар, адамдарды азаптау туралы айтқанын көрсетті. Мұның бәрі жеті минутқа созылды.
Apta авторлары қаңтар оқиғасы кезінде қаза тапқан бейбіт адамдар туралы үлкен сюжет дайындапты. Оқ тиіп, қаза тапқандардың арасында балалар да бар. Марқұмдардың туған-туысы сөйледі. Олар жақынын кім атқанын анықтауды сұрайды.
Ауыл шаруашылығына бөлінетін субсидияның талан-таражға түсіп, жоқ болатыны екінші сюжетке арқау болыпты. Сюжетте шаруалар мен облыс әкімдігі қызметкерлерінің комментарийі бар. Субсидиялау ісі қаншалық «былығып» кеткенін көрсететін сюжет.
Майнинг дегеніміз не? Apta авторлары осы тақырыпта көлемді сюжет көрсетті. Бұған энергетика министрінің елдегі электр қуаты тапшылығын майнингпен байланыстыруы себеп болған екен. Сюжетте криптовалюта, биткоин не екенін түсіндіріп, майнинг процессі, цифрлы ақша арқылы табыс табу, салық салу, электр қуаты тапшылығы жөнінде де айтты. Сарапшы ретінде майнерлер, криптоброкерлер, криптосарапшылар мен министрлік өкілдерін сөйлеткен толымды сюжет.
Тұрғын үй құрылысындағы қулық-сұмдық, жасырын схемалар баспана бағасының қымбаттауына әкеледі. Осы тақырыпты қаузаған келесі сюжетте Талдықорғандағы бір топ адамның оқиғасы бар. Олар көпқабатты үй құрылысына ақша салған, алайда үй құрылысы әлі аяқталмай жатыр. Материалда құрылыс компанияларының адамдарды үлескерлік құрылысқа тарту қулықтарын, келісімшарттың келеңсіз жақтарын түсіндірді.
Содан кейін Украина мен Ресей қарым-қатынасына ойысты. РФ дедегациясы Мюнхен конференциясына бармағанынан бастап, Украина мен АҚШ президенттерінің мәлімдемелеріне дейін қамтып, Ресейдің әскери жаттығуы мен Будапешт меморандумы жөнінде де айтты.
Қазақстан құрамасы Бейжіңде өткен Қысқы олимпиада ойындарынан медальсіз оралды. Бұл бағдарламаның соңғы сюжетіне түрткі болыпты. Материалда осынау сәтсіздіктің себептерін іздеп көрді.
«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.
Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.
Жеке өмірді қорғау мен қоғамдық мүдденің тең ортасы қандай? Төтенше жағдай кезінде мемлекеттің ұлттық қауіпсіздікті сақтау бойынша құзіреті қандай? Дербес деректерді қорғау туралы заң қалай өзгерді? Қазақстандықтардың дербес деректерін қорғау бойынша биыл қандай өзгеріс болмақ? Жеке өміріңіздің құпиясын қалай сақтауға және онлайн-алаяқтардан қалай қорғануға болады?
«Құқықтық медиа-орталық» қоғамдық қоры осы және тағы басқа сұрақтарды Privacy Week — 2022 алаңқайында талқылауға шақырады. Іс-шара 23-24 ақпанда (сағат 11:00-ден 16:00-ге дейін) өтеді.
Ұлттық және шетелдік сарапшылар, мемлекеттік орган өкілдері, журналистер мен құқыққорғаушылар қатысады. Талқылау, сөз сөйлеу, презентация, шеберлік сабақтары, видеосабақтар, бағалы сыйлықтар ойнатылатын куиз болады.
Қазақ тіліне синхронды аударма жасалады.
Онлайн іс-шара тікелей эфир форматында «Құқықтық медиа-орталық» ҚҚ-ның YouTube-арнасы мен Facebook-парақшасынан көрсетіледі. Келіңіз, қатысыңыз!
«Қазақстандық Медиа Желі/KazMediaNetwork» қоғамдық бірлестігі журналистердің қауіпсіздігіне арналған онлайн вебинарлар сериясын жалғастырады. Cарапшылардың пайдалы ақпаратын жинап, сіздерді еуропалық әріптестермен және олардың тәжірибесімен таныстырамыз.
22 ақпан, сағат 17.00-де өтетін вебинарда екі сарапшы қонақ болады:
Кристофер Бут (Christopher Booth) – мультимедиа өнімдерін жасау саласында 30 жылға жуық тәжірибесі бар маман. Он жыл бұрынғы КСРО аймағында қызмет еткен, APTN, Sky, NBC және BBC-де жұмыс істеген. ВВС-дің Мәскеу бюросының жетекшісі болып, кейін Бағдатта дәл осы қызметті атқарған, сонымен бірге ВВС Дүниежүзілік қызметінің жаңалықтар бөлімінде жетекші қызметте болған.
Ол 1993 жылғы Мәскеудегі конституцияға байланысты дағдарысты, Шешенстан, Косово, Ауғанстан мен Ирактағы соғысты, Украина мен Грузиядағы төңкерісті және Беслан апатын жариялаған. Содан кейін Крис Еуропа қайта құру және даму банкі директорының коммуникация жөніндегі көмекшісі болып, видео және фото түсірілімдерге жауап берген. Кейін БАҚ қызметкерлерін оқытумен және контент жасаумен айналысатын жеке компаниясын ашқан.
Тақырып: Қиын жағдайға дайын болу: қаладағы кикілжің кезінде тиімді және қауіпсіз жұмыс істеу
Диана Окремова – көп жылдық тәжірибесі бар журналист («Наша газета», «Взгляд»). Қостанай мемлекеттік университетін журналистика мамандығы бойынша бітірген. «Құқықтық медиа орталық» – 2003 жылдан бері масс-медиа саласында жұмыс істеп келе жатқан, журналистерді оқытумен айналысатын қазақстандық үкіметтік емес ұйым. Осы уақыт ішінде ұйым құқықтық ортаны жақсарту және Қазақстан журналистерін қорғау бағытында жүзге жуық жоба, семинар, тренинг өткізген.
Тақырып: «Жаппай тәртіпсіздік, митинг пен қақтығыс кезінде ақпарат таратудың этикалық нормалары»
Іс-шара онлайн режимде ZOOM платформасында болады.
Сізді 2022 жылғы 22 ақпан күні, Алматы уақытымен 17.00-де күтеміз.
Сұрағыңыз болса, 8-707-7000-439 нөміріне Ольга Настюковаға (жоба жетекшісі) хабарласуға болады.
***
Бұл вебинар Америка халқының көмегі арқасында Америка Құрама Штаттарының Халықаралық даму агенттігінің (USAID) қаржысымен Internews ұйымы іске асыратын «Орталық Азияның MediaCAMP бағдарламасы» аясында дайындалды. «Қазақстандық Медиа Желі/KazMediaNetwork» ақпараттың мазмұнына тікелей жауапты және ол ақпарат USAID, Америка Құрама Штаттары үкіметі немесе Internews пікіріне сай келмеуі мүмкін.
