Домой Блог Страница 32

«Аудитория қатысатын жобаны кіріс көзіне айналдырыңыз». Мария Рзаеваның вебинары

Жәнібек Нұрыш
-
0
«Аудитория қатысатын жобаны кіріс көзіне айналдырыңыз». Мария Рзаеваның вебинары

Internews аудитория ауқымын ұлғайтуға бағытталған жобалар бойынша вебинарлар өткізіп жатыр. Алғашқы вебинар 8 ақпанда басталды. Барлығы 4 вебинар болады. 25 ақпанға дейін жалғасады. 11 ақпандағы вебинар “Медианы дамыту үшін аудиториямен қарым-қатынас орнату стратегиялары” деп аталды. Вебинарда Санкт-Петербург қаласындағы «Бумага» интернет-басылымының арнайы жобалар жөніндегі директоры Мария Рзаева тәжірибесін баяндады.

Мария Рзаеваның айтуынша, «Бумага» медиакомпаниясы үш түрлі қиындыққа кезігіп отыр. Ол сол қиындықтарды қалай еңсеріп жатқанын әңгімеледі.

№ 1. Медиа жарнама: баннер көрсету де, мәтін қаралымы да арзандай береді

Медиадағы жарнаманың арзандауы тоқтар емес, агенттіктер баннер орнатуға, мәтін жариялауға жеңілдік сұрайды, нарықтың басқа да ойыншылары үнемі бағаны түсіреді. Демек, басқа бір нәрсе сату керек. Мәселен, жарнама қаралымының орнына жарнамамен әрекеттестікті сатуға болады. Құны қымбатырақ. Бұл үшін аудитория қатысатын, аудитория тартылатын жоба жасаймыз.

Іс-шараға келген адам сайттағы баннер қаралымынан қымбат тұрады.

Жарнамамен әрекеттесу құнын қалай өсіруге болады? Контакт бағасын әрдайым есте ұстаңыз. Баннерді көру ақысы — 1 теңге (мұндағы цифрлар шартты түрде алынған — ред. ескертпесі) болса, мәтіннің 30%-ын оқу — 30 теңге, ал соңына дейін оқыса, қымбаттай түседі. Тест тапсырып, оны бөліссе, тағы қымбаттайды. Егер редакция зерттеу жүргізіп, сұрақ қойып, адамдардың жауабын жарияласа, онда қолданушылар жасаған контент құны 1000 теңгеге дейін жетеді. Неліктен? Өйткені, адамдар уақытын сарп етіп, контент жасауға жұмсады, сауалнама соңында телефон нөмірі мен e-mail поштасын жазып қалдырды. Егер адам офлайн не онлайн іс-шараға келіп қатысып, бірнеше сағатын арнаса, бағасы тағы өседі. Міне, сондықтан да аудиториямен қарым-қатынас жасау, олармен әрекеттесудің бірнеше түрін қатар алып жүріңіз. Редакциядағылар «Сататын контентіміздің қайсысы қымбат болуы керек?» деген сауалға жауап беруі керек.

Түрлі аудиторияға контентті әрқалай ұсыныңыз. Егер 1,5 сағаттық вебинарға келсе, демек оған онлайн көру ыңғайлы. Вебинарда айтылған әңгіменің қысқаша мазмұнын оқуға 2 минут уақытын бөлетін қолданушылар да бар. Вебинар жазбасын көретін қолданушыларды да ескеріңіз. Бәрі де аудиториямыз. Бұл да маркетинг. Сол себепті медиаға да бизнес ретінде қараңыз. Адам дүкенге келіп сүт сатып алмақшы. Бірі 2 литрлік ыдыстағы сүтті таңдаса, ендібірі жарты литрлік ыдыстағы сүтті таңдайды. Бірдей ыдысқа бәрі бірдей келіспейді.

Мария Мәскеу мен Санкт-Петербургте ғалымдар кафеге барып, дәріс оқитын Science Bar Hopping кейсін де әңгімеледі. Бұл жоба «Роснано» мемлекеттік корпорациясымен бірігіп, жасалыпты. Іс-шаралар офлайн өткізілген күндері, ғалымдардың 20 кафедегі дәрісіне күніне 2000 адам келіпті.

Пандемия кезеңінде жобаны онлайн-форматқа ауыстырыпты. Егер адам кафеге бара алмаса, бірақ ақпарат тыңдауға дайын болса, оларға подкаст нұсқасын да дайындапты. Контентті ұсыну тәсілінің басқа да түрлері жетерлік: дәрістің видеожазбасы, онлайн-марафондар, апта сайын e-mail хабар жіберу, Telegram-да ғалымдармен бірге отыратын чат, тек ғалымдарға арналған чат. Міне, осылайша мейлінше көп аудиторияны қамтыпты.

№ 2. Медианы дамытуға шама жетпейді (ақша жоқ, кадр тапшы)

Редакцияның қалауы ешқашан таусылмайды: сайтын дамытып, подкаст жасағысы келеді. Алайда жаңа жоба бастауға не ақшасы, не мамандары жоқ. Мұндай жағдайда бір шешім бар: серіктестердің проблемасын шеше отырып, олардың мүмкіндігін пайдалану.

Егер жарнама берушілердің сұранысына зер салып қарасаңыз, редакция да, жарнама беруші де бір нәрсені қалайтынын көресіз: лоялді аудитория, көңіл бөлу, сайтқа өту, сайтқа оралу, әлеуметтік желі парақшаларына жазылу. Ең бастысы — өзіңізді ұмытпаңыз. Мұны қалай пайдаланамын? Қажеттілігімді жарнама брифімен қалай үйлестіремін? Міне, осы сауалдарға жауап бере алыңыз. Мәселен, YouTube, TikTok желілерінде жоба бастап, әлеуметтік желілерде танытқыңыз келеді. Сіз  жарнама берушінің қызығушылығын да қанағаттандырасыз, өзіңіз де бұрын шамаңыз жетпеген ресурсты қолдана бастайсыз.

Мария «Роснано» жобасын мысалға алып, «Бумага» интернет-басылымы Science Bar Hopping жобасына арнап  «Заходит учёный в бар…» YouTube-шоуы мен подкаст жасауды басатғанын айтты. Шоудың 9 эпизоды 500 мыңға жуық қаралып, редакцияның арман-тілегі орындалыпты. Подкаст шығып бастағаннан кейін студия жасақталыпты. Қазір 5 подкаст шығып жатыр.

Мария «Бумага» интернет-басылымының брендін пайдаланып, қала кәсіпкерлерінің қауымдастығын құрып, соны банкке сату кейсін де әңгімеледі. Нәтижесінде, кәсіпкерлер туралы e-mail хабар таратып, 500 адам қатысқан конференциялар, тақырыптық іс-шаралар ұйымдастырыпты. «Бумага» басылымының бизнес тақырыбындағы контенті толығыпты. Редакция да, банк те лоялді бизнесмендер қауымдастығын құра білді.

Тағы бір кейс — ғалымдармен ғылым туралы әңгімелесетін онлайн-форматтағы «Завтрак» кездесуі. Тіркелген қонақтарға таңғы асқа қажет азық-түлік сатып алуына болатын 400 рубльге тең промокод беріледі. Ккофе ішіп отырып, сарапшылардың әңгімесін тыңдайды. Бір таңғы асқа орта есеппен 94 адам қатысады. Ал әлеуметтік желілердегі трансляция қаралымы 100 мыңға дейін жетеді. 94 қатысушы 400 рубльге түссе, қалғаны арзанырақ болады.

№ 3. Жарнама берушіге қызықсыз көрінеміз

Жарнама берушіге медиамыз қызықсыз көрінетін жағдайлар да болады. Міне, сондай кезде редакция қайталауға болатын шоу-кейстер жасайды. Тегін болса да… Алайда мұны нарыққа көрсетіп, креатив шешімдер жасай алатыныңызды дәлелдеу керек.

Жарнама берушілердің барлығы «уау» дегізетін жоба жасауды сұрайды. Бірақ, «уау»-жобадан бөлек, тиімділігіне кепілдік беру маңызды. Мұндайда еш қорықпай кепілдік бере аласыз, өйткені формат әбден шыңдалған, қаралымы да, қамтуы ауқымы да дәлелденген.

«Бумага» интернет-басылымының шарап туралы, Санкт-Петербург театрлары мен үйлерінің тарихы туралы ақылы e-mail хабарлары бар. Бұл e-mail хабарларға жазылу  ақысы — айына 150 рубль. Редакцияның клубы да бар. Оған қатысу ақысы — айына 300 рубль. Клуб қатысушылары сарапшылардан қызық хаттар, қала туралы дәрістер, жеңілдіктер және тағы басқа сыйлықтар алады. Қолданушылардың біразы бұл артықшылықтарды пайдаланбайды, редакцияның қаладағы митингілер туралы шынайы әрі сенімді ақпарат таратқанына алғыс ретінде қолдау көрсетеді.

***

Аудитория ауқымын ұлғайтуға бағытталған жобалар бойынша вебинарларымыз жалғасады. 18-ақпанда медиасарапшы, медиатренер, продюсер Ержан Сүлейменовтің (Қазақстан) “Жоба аудиториясын қалай анықтаймыз және белгілі бір аудиторияға бағытталған жоба қалай жасалады?” вебинары болады. Осы вебинарда монетизация мүмкіндіктері, аудитория ауқымын ұлғайту стратегиясы арқылы медианың имиджін нығайту және аудиторияны ұлғайту құралдары туралы айтамыз.

25-ақпандағы вебинар аудитория ауқымын ұлғайтуға бағытталған жобалардың нақты форматтарына арналады. Қай платформаларда қандай форматтар тиімді? Онлайн және офлайн акциялар, сауалнамалар, чаттар, ток-шоулар және тағы басқа көптеген форматтар. Практикалық сабақтар интерактив форматында өтеді: идеяңызды талқылап, нақты кейстер талдайды, сұрақтарға жауап береді

Журналистер білімін тәжірибеде қолданып, аудитория ауқымын ұлғайтуға бағытталған медиажобаларға арналған грант байқауына қатыса алады. Internews 2021 жылы барлығы бес жобаға қолдау көрсетеді. Әр жобаны медиа мен қоғамдық ұйым бірігіп, орындауы керек. Бір жобаға сомасы 3000$-ға дейін (1 126 000 тг, 34 176 сомони) грант беріледі. Байқауға қатысу үшін 2021 жылғы 1 наурыз, Алматы уақытымен сағат 24:00-ге дейін онлайн-өтінішті толтырыңыз.

Вакцинация, тұрғын үй бағасы және әлеуметтік қызметкерлер. 1-7 ақпан апталық бағдарламаларға шолу

Риза Исаева
-
0
Вакцинация, тұрғын үй бағасы және әлеуметтік қызметкерлер. 1-7 ақпан апталық бағдарламаларға шолу

Ақпанның алғашқы аптасын қорытындылаған бағдарламаларға ортақ екі тақырып — вакцинация мен зейнетақы жинағының бір бөлігін алу болды. “7 күн” мен Apta авторлары қазіргі президент Қ.Тоқаев пен Тұңғыш президент Н.Назарбаев қатысқан отырыстарға бірнеше сюжет арнады. “Басты бағдарлама” редакциясы Қордай оқиғасына бір жыл толғанын  ұмытпай, сюжет жасапты. Ал “7 күн” мен Apta бағдарламалары бұл оқиғаны елеусіз қалдырды. 

Дәстүрлі мониторингімізде “Хабар”, “Еуразия бірінші арнасы” және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламасын қамтыдық.

“7 күн”, “Хабар”

Өткен сәрсенбіде Тұңғыш президент Н.Назарбаев төрағалығымен Қауіпсіздік кеңесінің отырысы өтті. Жүргізуші Ринат Думанұлы жиында айтылған “ассиметриялы қауіп пен гибридтік қатер» ұғымдарын түсіндірді. Гибридтік қатерді кибершабуыл және әлеуметтік желінің қоғамдық пікірге әсерімен ұштастырып, «әлеуметтік желі де әлемге қауіпті» деп тоқтады. Бұл тақырып 3 минуттық алғысөзбен жабылатындай көрінді. Қателесіппіз. Жүргізушінің алғысөзі тілші сюжетіне жалғасты. Сюжетте Назарбаевтың айтқан сөзінен үзінділер беріп, кадр сыртындағы мәтінде Тұңғыш президент баяндамасының мазмұнын айтып шықты.  Үстел басындағы отырыстан қызық кадр табу да қиын. Сондықтан да болар, видео жұтаңдығы байқалды. Осылайша, бағдарламаның алғашқы 11 минуты өтті.

Кешегі жұмада президент Қ.Тоқаев төрағалығымен Тәуелсіздіктің 30 жылдығын мерекелеуге дайындық жөніндегі мемлекеттік комиссияның бірінші отырысы өтті. Ринат Думанұлы бұл жиынның да алғысөзін бірнеше минутқа жалғады. Сюжетте президент сөзінен үзінділер келтіріп, әдепкі дәстүрінен айнымай, бір отырысты бастан-аяқ баяндап шықты.

Апта ішіндегі оқиғаларды талдайтын “7 күн” апталық-сараптамалық бағдарламасы президенттер тақырыбына келгенде құрғақ баяндаудан әрі аспайды. Тоқаев пен Назарбаевтың аптасы қалай өткені қызықтырса, “7 күн” бағдарламасын көре жүріңіз.

Екі сюжетпен бағдарламаның бел ортасына жетіп, ары қарай Қасым-Жомарт Тоқаевтың апта ішіндегі қабылдауларына ұласты.

Алматыда «Digital Almaty» форумы өтті. Президент Тоқаев форум қатысушыларына бейнеүндеу жолдапты. 

1 ақпанда коронавирусқа қарсы жаппай вакциналау басталды. Тілші Шынар Асанқызы вакцина салдыртқан адамдар өзін қалай сезінетінін білгісі келген сыңайлы. Бас мемлекеттік санитария дәрігері Ерлан Қиясовтың екпе салдыртуынан басталған сюжет тараздық жедел жәрдем жүргізушілерінің вакцинаға қарсылық видеосына жалғасты. Олардың қарсылығына не себеп? Вакцинация төңірегінде таралып жатқан түрлі қауесеттер ме? Бұл сұрақтарға жауап жоқ.

Тілші Мақпал Мадиярова зейнетақы жинағынан бір реттік төлем алу мен тұрғын үй бағасының өсуін ұштастырып, сюжет әзірлепті. Сюжет бұл мәселенің Мәжілісте көтерілгенін айтып, тұрғын үй нарығы сарапшыларының комментарийін берді. “Отбасы банктің” басқарма төрайымы Ләззат Ибрагимова баспана сатып алуға асықпауды ұсынды. Зейнетақы жинағының бір бөлігін алуға “Отбасы банкінен” басқа да банктер қатысады. Сюжет соңында аталған банктің жұмыс кестесі туралы ақпарат та айтылды. PR-сюжет емес пе екен?!

Оңтүстік Корея астанасы Сеулде БҰҰ-ның 8-ші Бас хатшысы Пан Ги Мун басқарған форум өтті. Форумда Тұңғыш президент Н.Назарбаев онлайн баяндама жасапты.

“7 күннің” соңғы сюжеті Қазақстанның  тәуелсіздік жылдарындағы жаһандық қауіпсіздікке қосқан үлесіне арналды.

“Басты бағдарлама”, “Еуразия бірінші арнасы”

Адамдардың дербес иммунды QR-коды туралы хабарламадан басталған сюжет шенділердің “Спутник V” вакцинасын салдырту науқанына ұласты. Вакцинацияға қарсы тұрғын да, вакцинадан қорқатын тұрғын да, саясаттанушы да пікір айтатын сюжет елдегі жағдайды жан-жақты баяндайды. 

«Баспана бағасы өсуде» деп аталған сюжет үй бағасының өсу себептеріне үңіледі. Құрылыс компаниясының басшылары құрылыс материалдары қымбаттағанын айтса, экономист Бауыржан Ысқақ пайдасыз әрі тиімсіз инвестжобалардың орнына құрылыс комбинаттарын көбейтуді ұсынады. 

Теміртау қаласында 10 млрд теңгеге 10 жыл салынған колледж ғимараты әлі пайдалануға берілмепті. Ал СҚО-дағы ауыл мектебін Photoshop графикалық бағдарламасында жөндеп, жаңалапты-міс. Мінеки, осы екі жаңалық “Ұр тоқпақ” айдарына арқау болды. Сюжет авторы аталған мектептің қазіргі видеосын көрсетіп, мектеп директорынан пікір сұрайды. Директор орнына ауыл әкімі түсініктеме беріпті. Айтпақшы, соңында “Нұр-Сұлтандағы LRT құрылысы да Photoshop-пен аяқталса ғой” деп ащы әжуалайды. 

Қордай оқиғасына бір жыл. Тілші Ұлан Тәліпбай Қордай ауданының Масаншы ауылынан сюжет дайындапты. Сюжеттен білгеніміз — елдімекеннің әлеуметтік жағдайын жақсартып, өртенген ғимараттарды қалпына келтіріп, инфрақұрылым жүргізуге қыруар қаржы жұмсалған екен. Қордай оқиғасы бойынша әзірге жеті адамға сот үкімі шығып, әртүрлі мерзімге бас бостандығынан айырылыпты. Сот әлі жалғасып, тағы 51 адамнан жауап алынып жатыр.

Apta, QAZAQSTAN

Бағдарлама ҚР Тәуелсіздігінің 30 жылдығын мерекелеуге дайындық жөніндегі мемлекеттік комиссияның бірінші отырысынан басталды. Бұл отырысқа Мемлекет басшысы төрағалық етті. Хаттамалық сюжет кадр сыртындағы мәтінде президент сөзін қайталап, арасында Тоқаевты сөйлетті. 

Тоқаев вакцинацияның маңыздылығы туралы твит жариялады. Президент твиті вакцинация туралы сюжетке негіз болды. Иммунологтан шағын сұхбат та алыпты. Коронавирусқа қарсы вакцинацияның маңызы мен қоғамға пайдасын түсіндіріп, жұртшылықтың ресейлік және отандық вакцинаға сенімсіздігін де айтып өтті. Қазақстандық вакцинаны жасау процессі жөнінде қызықты әңгімеледі. 

Зейнетақы жинақтарының бір бөлігін емделуге жұмсауға болады. Алайда бұған ЭКО, яғни жасанды ұрықтандыру кірмейді екен. ЭКО мәселесін (қағазбастылық, мемлекеттік квотаны алудың қиындығы, квота бөлудегі шала тірлік) қозғаған сюжеттен экстракорпоральді ұрықтандыру арқылы бала сүйген ана мен мемлекеттік квотаны күткен әйел хикаясын көрдік. ЭКО-ның не екенін түсіндіріп, бедеулік себебін, аборт зиянын баяндаған қызық сюжетте сарапшылар мен шенеуніктер комментарийі де бар.

Биыл халық санағы өтеді. Осыған орай Apta қонағына әлеуматтанушы Жазира Тұрсынбекованы шақырыпты. Кедейшілікті өлшейтін көпдеңгейлі индекс, әлеуметтік қызметкерлер мен кедейшілікпен күрес туралы мазмұнды сұхбат болды.

Айтпақшы, Apta бағдарламасы әлеуметтік қызметкерлер мен мүмкіндігі шектеулі жандар проблемасын елеусіз қалдырмай, ұдайы айтып келеді. Түркістан қаласында мүмкіндігі шектеулі жанға қарайтын жеке көмекшілер әкімдік алдына жиналып, жәрдемақыны көтеруді талап етті. Сюжет бұл саладағы қордаланған мәселелерді жан-жақты көрсетіп, мемлекеттік органдар жұмысындағы қателіктерді де тізіп шықты. Әлеуметтік қызметкерлерден бастап депутаттарға дейін сөйлетті. 

Биыл ерекше актер, біртуар тұлға Нұржұман Ықтымбаев сексеннің сеңгіріне шығып отыр. “Кадрде бір минут көрінсе де мәңгілік есте сақталып қалатын” актер туралы портрет-сюжет бағдарламаны түйіндеді 

«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.

Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.

Ұлт намысы ма, хайп па? БАҚ-тағы «қыздық» тақырыбы

Назира Даримбет
-
0
Ұлт намысы ма, хайп па? БАҚ-тағы «қыздық» тақырыбы

Батыс қоғамында қыз пәктігі оның жеке шаруасына айналғалы көп уақыт өтті. «Менің тәнім – менің шаруам» қағидасы өткен ғасырда-ақ қалыптасты. Міне, сондықтан батыс БАҚ-тарында мұндай тақырыптағы жарияланымдар жоқтың қасы. Алайда посткеңестік кеңістікте, әсіресе Орталық Азия елдерінде адамның жеке басына қатысты интим мәселелер әлі де маңызды тақырыпқа айналып отыр. «Жаңа репортер» медиасыншысы Назира Дәрімбет Орталық Азиядағы БАҚ үшін бұл тақырып неліктен өзекті болып отырғанына шолу жасады.

«Жеті еркекпен болса… Бұл — бедеулік»

Әрине, қоғамдағы маргиналдар «дәстүрлі тәрбие, «ұлт тазалығы» сияқты түсініктерді жамылып, діни қағидаларға сүйеніп, «қыз пәктігін» сөз етеді. Көбінің түсінігінде, некеге дейінгі жыныстық қатынас болашақ баланың денсаулығына кесірін тигізуі мүмкін.

Алайда дәл осы тақырыпты сарапшы не белгілі маман тілге тиек етсе, таңданбасқа амал қалмайды. Мәселен ресейлік балалар омбудсмені Анна Кузнецова телегонияны қолдайды. Ол: «әйелде жыныстық қатынасқа түсетін еркектерінің көп болуы — ауытқуы бар баланың туылуына әкелуі мүмкін» депті. Ал Чувашияның Денсаулық сақтау министрі Владимир Викторов: «әйел жеті еркекпен болса, онда «бұл — бедеулікке берілетін кепілдік» дейді. Неліктен жеті еркек? Министр себебін түсіндірмейді.

Республикалық арналар да тақырыпқа үн қосады

Кейбір әріптесіміздің дәл осы түсініктен алыс емес екені еріксіз жаға ұстатады. Мысалы, атыраулық журналист Жеңіс Құспан күйеуі ұрып-соғатын әйелдердің 50%-ы тұрмысқа пәк қыз болмай шыққаны үшін «жазасын алатынына» сенімді.
Ол бұл туралы: «Мұның негізгі себебі, қыздардың пәк болып тұрмысқа шықпауында. Мәселен, жігіт қызды сүйіп алады. Оның пәк емес екенін білсе де, көнеді. Кейін сонысы есіне түскенде, қызғаныш кернейді, ызасы келеді. Сол себепті жұдырық ала жүгіреді. Ал қыз өз кінәсін сезінген соң таяққа көніп жүре береді. Осындай келеңсіздіктің орнын толтыру үшін қыз тәрбиесіне көңіл бөлуіміз керек. Қызды барған жеріне пәк болып баруы тиіс екенін санасына құю керек. Отбасындағы маңыздылығын айту керек. Қазіргі қыздардың бәрі болмаса да, 50 пайызы пәк емес күйде тұрмысқа шығып жатыр» деп, салмақты түрде пікір білдірді.

Жеңіс Құспан — бірнеше республикалық телеарналарда, QAZAQSTAN ұлттық арнасында, ірі интернет-басылымдарда қызмет еткен тәжірибелі журналист. Оның әлеуметтік желіде жазған пікірін бірнеше басылым іліп әкетіп, көшіріп басты. «Еуразия бірінші арнасы» басты жаңалықтарынан сюжет те көрсетті.
Сюжетте Жеңіс Құспан: «Төсек көріп, тұрмысқа шығатын қыздардың қазір үлес салмағының артқандығынан және соның салдарынан таяқ жейтіндердің көбейгені. Ойымды нақты жеткізу үшін мынадай бір мысал келтірейін. Мысалы, 100 пәк қыз бен 100 пәк қыз емес қыз тұрмысқа шықты делік. Бірінші топтағылардың көбі отбасылық құндылықтарды сақтайды, ал екінші топтағылардың көбі ажырасады немесе күйеуінің ұрғанына шыдайды» деп, өз ұстанымын да түсіндірді.

Бұл тақырып рейтинг қуған қаншама басылымды «қоздырса» керек, қыздық туралы жарыса жазып жатты.

Мәселен, танымал тележүргізуші Ләйлә Сұлтанқызының «Өз ойым» («7 арна») ток-шоуы да бұл тақырыпты сөз етеді. Бүгінде жабылып қалған жобаның басты миссиясы — «дәстүрлі және отбасылық құндылықтарды өзектендіру және насихаттау» болатын. Ток-шоудың бір шығарылымы пәктік тақырыбына арналды. Жоба авторларының ойынша, қыздық — «дәстүрлі құндылыққа жатады» екен.

Ток-шоу студиясына алматылық 19 жасар студент қыз келіп, қыздығын сататынын айтып, басы дауға қалады. «Өзіме тиесілі дүниені не істесем де, өз еркім» деп айтқан қыз студия қонақтары мен жүргізушілер сынына ілінді.

Қыздықты «ұлттық қазынаға» балаған жүргізуші: «сен кімге керексің» деп те қорлады. Студия қонақтарының бірі қызға пәктігін емес, бүйрегін сатуды кеңес етіп, «ұят болады» деп тоқтау салғысы келді. Ток-шоу авторлары қыздың мұндай «тауарын» сатып алғысы келетіндер қаншалықты көп екенін де анықтапты.

Adyrna.kz порталы да қыз пәктігінен сырт қалмай, қалам тербеді. Портал авторы қыздар пәктігіні саудалай алатын арнайы шетелдік ресурс бар екенін айтып, қыздығын сатқысы келетіндер арасында Орта Азия тұрғындары да кездесетінін жазды. «Онлайн-аукционда Орталық Азиядан шыққан бойжеткендердің лоты өте көп. Тәжікстан мен Түркіменстаннан әзірге біреуден. Аукционда пәктік құны 3 мыңнан 1 млн долларға дейін бағаланған» депті.

Мақалаға «Масқара, ұят жағдай ғой!», «Ақ некеге адал келмеген қыздың кейін қандай қадірі болады?», «Тек пәк қыздарды жар қылып алу керек» деген пікірлер де жазылған.

Қыз пәктігін еркектер ғана айтпайды…

«Пәктігін» жоғалтып, тұрмыс құрып жатқан қыздарды ерлер ғана емес, әйелдер де сөгеді. Мұны Гүлжан Ізтайдың Abai.kz порталында шыққан «Пәктік қайда кетті?!» мақаласынан байқаймыз. Мақала пәктікті физиологиялық тұрғыдан түсіндірмек болып,  «қыз болмау» отбасын бұзады» деп өкініш білдіреді. Қыздық пен жезөкше проблемасын бір қатарға қойып қарастыруға тырысады.

«Десе де, осы тақырыптың аясында жанжал жиі шығады. «Қыз емес» екен деген ар-намысқа тиетін әңгіме талай отбасын шайқалтып, талай әйелдің көз жасын көлдетті. Бүгінде төсек қатынасына қатысты сауаты аз адамдар «әйелдердің бәрі бұзылып кеткен» деп шала бүлінуі де осы түсінбеушіліктің салдары шығар. Әйелдің бұзылуы деп талғамсыз, кездескен ер адаммен төсектес бола беретінін меңзейді. Алайда бұл жолды таңдағандарды «жезөкшелер» деп танимыз және көптеген әлеуметтік зерттеулер жезөкшелік жолға қыздардың көпшілігі өз еріктерімен бармағанын көрсетуде. Жезөкшелерді белгілі бір қылмыстық топтар басқарады»,- деп тұжырымдаған автор соңында: «Бүтін отбасы — мемлекеттің бір байлығы. «Қыздық» мәселесіне әркімнің сауатты қарауы отбасының бейбіт келісімде өмір сүруіне ықпал етеді. Лайым жас шаңырақтар құламасын деп тілеймін,-деп түйіндейді.

Қазақ тіліндегі аудиторияға «жабық тақырыптарда» сөйлейтін журналист ретінде танылған Әсел Ергешқызы «Уақыт көрсетеді» YouTube-жобасына сұхбатында «кейбір қыздардың пәктігі жалған» деп жұртты шулатты.

«Бізде пәктікті сақтайтын, бірақ балама жолмен жыныстық қатынасқа түсетін қыздар бар. Оларды пәк деп санауға болмайды. Бұл мәселені кеңінен көтеру керек. Бұл — қоғам мәселесі. Кей қыздар пәктігін қайта салдырады, басқа жолдармен жыныстық қатынасқа түседі, содан кейін күйеулерінің алдында таза көрінеді. Бұл — алдау»,-дейді ол.

Орталық Азия медиасындағы «қыздық»

Қазақстандық БАҚ-та пәктігін дәлелдеу үшін мамандарға жүгіну оқиғалары аз, ал Тәжікстанда бұл жағдай кең қолданыста екен. Қыздар пәктігін қорғап, қалыңдықты «пәктік»-тестін тапсыруға мәжбүрлейді.

«2014 жылы жүздеген тәжік қызы пәктікке тест тапсырды. Мұны көбіне олардың күйеуі талап етті. Тәжікстандағы республикалық сот-медициналық сараптама орталығының мамандары қыздардың пәктігін дәлелдеу туралы өтініштерге таң қалмайды. Шамамен алғанда, оларға күніне екі қыз келеді. Бірі өз еркімен келсе, енді бірі пәктігін дәлелдеуге мәжбүрлі түрде келеді. Жастарға сүйікті қызының не қалыңдығының пәктігі  әлі де маңызды», — деп жазады Озоди радиосы.

Ал «Азия-Плюс» басылымы: «2014 жылы 480 қыз пәктігін тексерту үшін жүгінді. Тек 37-сі «бұзылған» (пәк қыз емес)» болып шықты», деп, нақты дерек келтіреді.

Осындай «пәктік»-тестілерінің бірі Тәжікстандағы Восей ауданында тұратын 18 жасар қыздың өз-өзіне қол салуына итермелеген. Әйтсе де, мұндай қайғылы оқиғалар «әйел абыройының сақшыларын» тоқтатар емес. «Тәжік қоғамында қыздардың пәктігі  — сол отбасы ар-намысының басты мәселесі. Ал күйеу жігіт үшін таңдаған әйелінің «адалдығы» – отбасын құратын басты негіз» деген түсінік кең таралған.

Әйткенмен, Тәжікстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі мұндай «пәктік»-тестілерін жоққа шығарады. Отбасы кодексіне енгізілген түзетулерге сәйкес, 2016 жылдың 1 шілдесінен бастап азаматтар некеге тұрар алдында міндетті түрде тегін медициналық тексеруден өтеді. Мысалы, 2018 жылы үйлену тойына дейін 134 451 адам міндетті медициналық тексеруден өтіп, В гепатитін жұқтырған 1,5 мың адам, С гепатитін жұқтырған 198 адам, АИТВ (ВИЧ) жұқтырған 58 адам, туберкулез жұқтырған 17 адам және психикалық ауытқулары бар 58 адам анықталыпты.

БҰҰ-ның Әйелдерге қатысты кемсітушілікті жою жөніндегі комитеті Тәжікстан билігін некеден бұрын жасалатын «пәктік»-тестіне тыйым салуға шақырды. Озоди радиосының жазуынша, «Дәстүрлі тәжік қоғамында «тұрмысқа дейін қыз таза болуы керек» деп саналады. Егер күйеуі неке түнінде қалыңдығының пәк емес екенін білсе, қызды масқаралап, қуып жібереді. Ата-анасы «сондай қызын» қабылдаудан бас тартады. «Өмір бойына мұндай әйелдердің абырой-беделіне кір жұққан» деп саналады» екен.

Тәжікстан тұрғындары қыз пәктігін тексеру үшін дәрігерлерге жүгінсе, көршілес Өзбекстанда қыздықты өз бетінше тексереді. Өткен жылдың соңында Хорезм облысында сұмдық оқиға болды. «Күйеу жігіт үйлену тойынан кейін туыстарына қыздың пәк қыз емес екенін айтады. Туыстары қызды шешіндіріп, жалаңаш күйінде видеоға түсіреді. Кейін бұл бейнежазба желіде тараған»,-деп хабарлайды upl.uz.

Қыздық мәселесі Орталық Азия қоғамын ғана мазалайтын мәселе емес. Мәселен, The Village Беларусь басылымының хабарлағанындай, бір қыз болашақ күйеуі үшін гименопластика жасатыпты. Мақалада мұның себептерін: «Айналамызда феминизм, бостандық, теңдік және әйел бауырластығы сияқты дүниелер бар 2018 жылы пәктікті қалпына келтірудің еш мағынасы жоқтай көрінеді. Іс жүзінде әйелдер жігітін немесе күйеуін қуанту, діни нормаларға сай болу, зорлық-зомбылық туралы естеліктерін өшіру үшін осы жағымсыз процедураға жүгінуін жалғастырып жатыр»,-деп түсіндіреді.

Дамыған ел Израильде де қыз пәктігіне қатысты діни қағидалар кейбір тұрғындарға  тыныштық бермейді. Жергілікті газеттердің бірі әйелінің «қыз емесін» білген күйеу жігіт үйлену тойы мен сыйлықтардың құнын өтеуді талап еткенін жазады.

Бәріміз XXI ғасырдың алғашқы ширегіне таяп қалдық. Адамзат жыныстық қатынас арқылы таралатын көптеген ауруды емдеп, ғалымдар контрацепцияның ондаған түрін ойлап тапты. Демек, қыз баласы некелескенге дейін пәктігін сақтауын міндеттейтін аз-маз салмақты себептер де келмеске кетті. Жыныстық ауруларды негізінен еркектер тарататынын да ашып айтпаймыз.

Әйтсе де патриархал қоғамда, соның ішінде Қазақстанда да қыз пәктігі жөнінде сөз қозғала қалса, «моральді қорғаушылар» мен «ұлттық» тәрбиені жақтаушылар қыздың  «туған-туысын, тіпті бүкіл ұлтты масқараламау үшін некеге дейін ар-абыройын сақтау керек» екенін еске салуды әсте ұмытпайды. «Қыз ар-намысы — ұлттың ар-намысы» деген сөз де шыққан.

Бұл тақырыпты әлеуметтік желі қолданушылары ғана емес, журналистер де, белсенділер мен кейбір «қайраткерлер» де әр тұрғыдан көтереді. Мұндай интим тақырып біздің қоғамды (әсіресе, еркектерді) не себепті алаңдатады? Олар барлық қыздың ішкиіміне қол сұғуға неге дайын тұрады?

Қоғам қыз абыройы, әйел ұяты туралы қараңғылық құрсауындағы түсінігінен әлі күнге шыға алмай, сексизм әлемінде өмір сүруін жалғастырып жатыр. Өкінішке қарай, патриархал қоғам тек әйелдерге ғана бағытталған сексизм және ар-намыс туралы жалған түсініктерге негізделген көзқарасты қолдауға бейім.

Батыс елдерінде бұл тақырып әлдеқашан күн тәртібінен түсіп қалды. О жақта кез келген тележүргізуші эфир қонағына «ой, сен кімге керексің» деп айтса, ертең өзін сотқа беретінін, және сотта жеңілетінін де түсінеді. Өмірінің соңына дейін осы қатесінің зардабын тартатынын да біледі.

Тоқаев тапсырмалары және вакцинация. 25-31 қаңтар апталық бағдарламаларға шолу

Риза Исаева
-
0
Тоқаев тапсырмалары және вакцинация. 25-31 қаңтар апталық бағдарламаларға шолу

Өткен аптада президент Қасым-Жомарт Тоқаев Үкіметтің кеңейтілген отырысын өткізді. Осы оқиға қаңтардың соңғы аптасын қорытындылаған бағдарламалардың негізгі тақырыбына айналды. “7 күн” мен Apta тілшілері бұған бірнеше сюжет арнады. Ал “Басты бағдарлама” авторлары зейнетке шығу жасын төмендету ұсынысын негізге ала отырып, зейнетақы жинағының бір бөлігін алу туралы сұхбат жасады. Үш бағдарлама да коронавирусқа қарсы вакцинация басталатынын көрсетті. Алайда латын графикасындағы қазақ әліпбиінің жаңа нұсқасы шыққанын үшеуі де елеусіз қалдырды.
Дәстүрлі мониторингімізде “Хабар”, “Еуразия бірінші арнасы” және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламасын қамтыдық.

“7 күн”, “Хабар”

Жүргізушісі жиі алмасатын бағдарламаны Ринат Думанұлы жүргізді. Әңгіменің әлқиссасы да, алғашқы сюжеті де Үкіметтің кеңейтілген отырысына арналды. Мұның себебі бар, өйткені отырысты президент Тоқаев өткізді. Сюжетте президент айтқан жеті міндеттің әрқайсысын тарқатып шықты.

Содан кейін іле-шала Қасым-Жомарт Тоқаевтың апта ішіндегі қабылдауларына шолу жасап, президент қатысқан тағы бір отырысқа кезек жетті. Реформалар жөніндегі жоғары кеңестің отырысынан дайындалған сюжетте Мемлекет басшысының ұсыныстарын баяндады.

Неге екені белгісіз, “жеті күндіктер” президент төрағалығымен өткен Үкіметтің кеңейтілген отырысына қайта оралды. Сюжетте Мемлекет басшысы ұсынған жеті бағытқа қатысты сарапшыларды сөйлетті. Бұдан бөлек, президент айтқан мәселелерге нақты бір оқиғаны байланыстырып, проблеманы ашуға талпыныс жасалды. Карантин кезіндегі кәсіп туралы айтқан сәтте ақтаулық кәсіпкер Гүлайша Боранованы көрсетті. Бұл кейіпкерді “7 күн” бағдарламасы бұрын да көрсеткен.

Коронавирусқа қарсы вакцинация тақырыбындағы сюжет отандық вакцинаға қатысты ақпараттан басталды. Вакцинаның қауіпсіздігі мен тиімділігі дәлелденіпті, басқа ақпарат жариялауға рұқсат етілмейді екен. Әрі қарай ресейлік Спутник-V вакцинасының қанша дозасы Қазақстанға әкелініп, Қарағандыда қанша дозасы дайындалатынын, Pfizer вакцинасына қатысты келіссөздер жүріп жатқанын хабарлады. Сарапшы ел арасында вакцинаға қатысты таралып жатқан түрлі қауесетті терістесе, профессор Әлім Әкімбаев отандық вакцинаның ресейлік вакцинадан артықшылығын да айтты. Сюжет соңында әлем бойынша коронавирусқа қарсы қанша вакцина әзірленіп жатқанын санамалап шықты. Жан-жақты ақпараты бар, мейлінше толымды сюжет.

Президент жаңалығын түгендеп, ең көп талқыланатын тақырып — зейнетақы жинағының бір бөлігін алу туралы сюжет көрсетті. Қаражатты алу жолын рет-ретімен түсіндіріп, өтініш беру барысында кездесетін қателерді баяндап, кейіпкерлер мен сарапшыларды сөйлетті. Экономист осынау бастаманың осал тұстарына тоқталса, қаржы кеңесшісі мен риелтор мұның барлығы баспана бағасының өсуіне әсер еткенін айтып, жинағыңыздың бір бөлігін алуға асықпауды ескертті.

Елімізде міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру енгізілгеніне 1 жылдан асты. Сюжетте әлі де халық арасында көптеген түсінбеушілік болып жатқаны, ақпарат дұрыс жетпейтіні, медсақтандыру аясында қандай ем алуға болатыны, кім қанша қаражат төлейтіні айтылды. Медсақтандыру аясында күрделі операция жасатқан кейіпкерді де көрсетті. Пайдалы ақпараты мол сюжет. Әйтсе де ел ішінде көп талқыланатын сұрақтар, мәселен азамат жарна төлеп, бірақ емдеу қызметін пайдаланбаса, оның шотындағы қаржы болашақ еміне сақтала ма, жоқ па, деген сияқты сұраққа жауап болмады.

“Басты бағдарлама”, “Еуразия бірінші арнасы”

Мәжіліс депутаты Александр Милютин ерлер мен әйелдердің зейнет жасын 60-жасқа төмендетуді ұсыныпты. ҚХП фракциясы мүшесінің ұсынысы көпшілікті елең еткізді. “Басты бағдарлама” авторлары осы ұсынысты негізге ала отырып, зейнетақы жинағының бір бөлігін алудың жай-жапсарын түсіндірді. Тілші Айдана Үсенбай “Отбасы банк” өкілімен сұхбаттасып, тақырыпқа қатысты толымды жауап алыпты.

«Ертеңнен бастап жаппай вакцинация шымылдырығын түреді» деген алғысөзден басталатын сюжет конавирус салдарынан ана өлімі көбейіп кеткеніне арналды. Тілші: “Дініміз босанып жатып қайтыс болған ана “жәннаттық” депті, алайда бұл дүниеде қалған шақалақтың өмірі тозақ емей немене» дей келе, жоқтау айтқан адамдарды көрсетіп, жылаған дауыстарын қосыпты. Мұны «эмоцияға әсер ету тәсілі» десек де «жәннаттық», «тозақ» деп байлам жасау артық-ақ. Қайғыдан қан жұтып отырған адамдардың бет-жүзін ашық көрсетіп, жоқтау дауысын қосу да этикаға томпақ. Сарапшылардың аты-жөнінен техникалық қате кетіп, бір адамға екі түрлі (“Жұпар Наханова, акушер-гинеколог”, “Жарықгүл Құрманбаева, зейнеткер”) титр шығарды. “Басты бағдарлама” авторларының бұл тақырыпты қозғауына Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың кеңейтілген отырыста ана өлімі көбейгенін айтып, денсаулық сақтау ұйымдарының жұмысын ретке келтіруге тапсырма бергені себеп.

«Шенеуніктердің көлігі азаяды» деп аталатын сюжет те Үкіметтің кеңейтілген отырысында президент айтқан мәселемен орайласады. «Ұр тоқпақ» айдары қымбат көлік мінетін облыс әкімдерінің кішігірім рейтингін жариялады.

Алматы және Шымкент қалаларында тез тұрғызылатын модульді аурухана құрылысынан ақша жымқыру фактісі бойынша тергеу жүргізіліп жатыр. Сюжет осы іс негізінде ҚР Сыбайлас жемқорлықпен қарсы іс-қимыл агенттігі өкілдерінен сұхбат алып, тергеу барысын айтып, қай министрлік жемқорлық фактісін бүркемелеуге бейім екенін атап, “СҚ-Фармация” ЖШС бұрынғы басшысына қатысты қандай факті бойынша іс қозғалып жатқанын да еске салды.

Бағдарламаның тағы бір сюжетіне мәжіліс депутатының мәлімдемесі түрткі болыпты. Депутат Гүлнара Бижанова ұрланған көліктерге жаңа автокөліктің сериялық нөмірін көшіріп басу оқиғасы жиілегенін айтқан. Тілші Берік Дүйсенбай сюжетке полиция қызметкерлерін қатыстыра отырып, арнайы түсірілім жасайды. Өзі автокөлік барымташысының рөлін сомдайды. ІІМ мен ҚР ҰҚК Шекара қызметінің өкілдері қатысқан отырыста әр тараптың ұрланған көліктерді заңдастыру мен шетел асыруға қатысты уәжінен үзінді берілді. Кемшіліктерді тізіп шықты.

Apta, QAZAQSTAN

Apta бағдарламасы бастан-аяқ президент Қ.Тоқаевқа арналды. Үкіметтің кеңейтілген отырысынан дайындалған сюжет ерекшелігі — президенттен бөлек, отырыста айтылған әр мәселеге қатысты адамдарды сөйлетіп, сарапшылар пікірін берді.

Мемлекет басшысының Экономикалық қылмыстармен күрес агенттігін құру туралы тапсырмасы Қазақстандағы көлеңкелі экономика туралы сюжетке себеп болыпты (елдегі көлеңкелі экономикада айналым қаржысы ресми деректерге қарағанда ЖІӨ-нің 23%-ын, ал бейресми статистика бойынша 40%-ын құрайды екен. Тілші бұл цифрларды нақты қайдан алғанын айтпады). Сюжетте кәсіпкерлер, сарапшылар, жаңадан құрылған, дәлірегі атауы өзгерген Қаржы мониторингі агенттігінің өкілі комментарий берді. Сюжет көлеңкелі экономика ұғымын жан-жақты әрі ұғынықты түсіндірді.

Ал Реформалар жөніндегі жоғары кеңес отырысынан әзірленген сюжет қызықсыз, хаттамалық мазмұнда жасалған. Президент сөзін кадр сыртындағы мәтінде қайталап, ара-арасына сөйлеген сөзінен синхрондар қосыпты.

Тоқаев зейнетақы жинақтарының бір бөлігін мақсатты пайдалану бастамасы туралы айтып, тұрғын үй бағасы өсуіне жол бермеуді тапсырды. “Apta” авторлары сарапшылардан пікір сұрапты. Мемлекет тұрғын үй бағасын реттеуге дәрменсіз екенін түсінетін олар да жылжымайтын мүлік сатып алуды кейінге шегеріп, дүрмек басылуын күтуді ұсынады.

Коронавирус туралы сюжет болмады, бірақ жүргізуші Жайна Сламбек Covid-19 және коронавирусты пневмония статистикасын, ресейлік “Спутник-V” вакцинасы мен отандық вакцина жайында айтып берді.

Азық-түлік қымбаттауына арналған сюжетте мемлекет кейбір азық-түлік түрлерінің бағасын қалай реттейтіні, жалпы баға неліктен өсіп жатқанын баяндайды. Қазақстанның ішкі нарықты азық-түлікпен қамтамасыз ету мүмкіндігін де бағамдайды. Сюжетте сатушылар, тұтынушылар, сенаторлар, сарапшылар, ауыл шаруашылығы министрлігі мен әкімдік өкілдерінің комментарийі бар. Ақпараты мол, толымды сюжет.

Тағы да Тоқаев. Ол Үкіметтің кеңейтілген отырысында Жер комиссиясының жұмысын қайта жандандыруды, ауыл маңайындағы жайылым жерлер проблемасын шешуді тапсырды. Президенттің осы тапсырмасын ту еткен тілшілер Алматы облысының екі ауылынан сюжет дайындапты. Қос ауылда да мал жаятын жер тапшы. Тұрғындар жанайқайын жеткізген сюжет — бағдарлама авторларының мұрағаттағы видеоны алып қоя салмай, оқиға орнына барып, адамдарды сөйлетіп, өзекті мәселені анық көрсеткен жұмысының нәтижесі.

2021 жылдың 1-шілдесінен бастап ҚР Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексі күшіне енеді. Бұл — құзырлы мекемелерге есесі кеткен адамдардың құқын қорғайтын заң. Кейіпкерлер хикаясы (олар түрлі мемлекеттік органдардың шешімімен келіспейді) да,  заңгер комментарийі де бар. Ал судьялар бұл Кодекс нақты қандай мәселелерді шешетінін түсіндіреді.

«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.

Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.

Вакцинация, зейнетақы жинақтарын алу және жаңа заң жобасы. 18-24 қаңтар апталық бағдарламаларға шолу

Риза Исаева
-
0
Вакцинация, зейнетақы жинақтарын алу және жаңа заң жобасы. 18-24 қаңтар апталық бағдарламаларға шолу

18-24 қаңтарды қорытындылаған апталық бағдарламалардың бәріне ортақ тақырып — коронавирус вакцинасы. “7 күн” және Apta зейнетақы жинақтарының бір бөлігін алу, ал “Басты бағдарлама” авторлары отбасындағы зорлық-зомбылық тақырыбына сюжет арнады. Ресейде оппозициялық саясаткер Алексей Навальныйды босатуды талап еткен митингілер өткенін бір телеарна ғана көрсетті.
Дәстүрлі мониторингімізде “Хабар”, “Еуразия бірінші арнасы” және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламасын қамтыдық.

“7 күн”, «Хабар»

Хабарды Дархан Әбдіуахит жүргізді. Бағдарлама жалпыға бірдей декларация, зейнетақы жинақтарының бір бөлігін алу, жаппай вакцинация туралы тақырыптарды көтеріпті. Әйткенмен әлқиссасы президент Тоқаевтың апта ішінде атқарған шаруаларынан басталды.

Биыл Қазақстан ЕАЭО-қа төрағалық етуіне орай Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев ұйымға мүше елдердің басшыларына үндеу жолдапты. Тілші Шынар Асанқызы президент сөзінен үзінділер келтіріп, үндеуде айтылған бес басымдықтың маңызын тарқатты. Сюжет Әлемдік экономика және саясат институтының сарапшысы Жұмабек Сарабектің: «Экономикалық одақтың күн тәртібін гуманитарлық немесе саяси мәселелермен толтыруға талпынбауымыз керек» деп айтқан сөзімен түйінделді.

Тұңғыш президент пен қазіргі президенттің жұмыс аптасын басты назарда ұстайтын “жеті күндіктер” бұл жолы да әдетінен жаңылмай, екі президенттің қабылдауларын бір сюжетке топтастырыпты.

Сюжет Нұрсұлтан Назарбаев РФ Қауіпсіздік кеңесі төрағасының орынбасары Дмитрий Медведевпен телефон арқылы сөйлескенін де, Қасым-Жомарт Тоқаевтың Twitter-парақшасында «Отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимыл туралы» заң жобасына қатысты пікір білдіргенін де және тағы басқасын қамтыпты.

Бағдарлама Мемлекет басшысы ұсынған «Саяси реформалардың үшінші президенттік пакеті» аясында атқарылатын шаруаларға қатысты сарапшылар пікіріне жалғасты.

Ал «Дендеген дерт» деп аталатын сюжет елдегі коронавирус ахуалын баяндайды. Денсаулық сақтау министрі Алексей Цойдың індет қашан шарықтау шегіне жететінін айтқан болжамын келтіріп, аймақтағы жағдайға да шолу жасайды. 1-ақпанда Қазақстанда коронавирусқа қарсы жаппай вакцинация басталатынын да айтып өтті. Осы сюжеттің ішінде Атырау облысындағы жағдайды шолып өткен мезетте нақты бір  мекемеге келушілерді қалай тексеріп жатқанын сәтінен видео көрсетті. Кадрде әлдебір ұйымның жарнамасы жазылған постер анық байқалды. Постер көрермен назарын аударады. Жалпы жағдайды бейтарап баяндайтын кадрде жарнамалық постерді анық көрсету — кездейсоқ па әлде жарнама ма екен?

“Дәрі сатпаймыз” атты сюжет коронавирусты емдеуге пайдаланылатын дәрі-дәрмектерге үкімет тарапынан шекті баға қойылуына дәріхана иелерінің қарсылығын талдапты. Дәріханашылардың неліктен дәрі сатпайтынын, жаздағы дәрі тапшылығын, баға белгілеуге кімдер ықпал ететінін де айтады. Тілші сюжетін “Сондықтан дәрі жетпей қалады” деп қорқудың қажеті жоқ» деген “жұбату” сөздерімен аяқтайды.

БЖЗҚ-дан біржолғы зейнетақы төлемін алудың жай-жапсарын баяндайтын сюжетте тақырыпты жан-жақсы түсіндіруге тырысады. Алайда пікір қарама-қайшылығы да туындайды. Мәселен, экономист Айдар Алибаев карантин кезінде зейнетақы қорына түсетін жарналар азайғанына сенімді екенін айтып, себептерін баяндады. Алайда тілші Мақпал Мадиярова сюжет соңында БЖЗҚ-ға 2020 жылы түскен жарна көлемі 2019 жылмен салыстырғанда 10 пайызға көп екенін жеткізді. Осылайша, тілшінің сөзі сюжеттегі жалғыз сарапшының пікірін терістеп тұрғандай.

ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі ломбардтар мен микроқаржы ұйымдарының қызметіне мониторинг жүргізіп, 5,7 млн теңге айыппұл салыпты. Тілші стендапында микроқаржы ұйымдарының алаяқтығынан сақтану һәм қаржылай сауатты болу маңызын түсіндірді. Оның “жасырын пайыз” деген сөзбен қандай ойды жеткізбек болғаны беймәлім. Сюжет микроқаржы ұйымдарына айыппұл салынғаны туралы ақпараттан басталған соң микроқаржы ұйымы өкілінің пікірі беріліп, не журналист тарапынан пікір алуға талпыныс жасалса, толымды болар еді.

Осылайша, “7 күн” тілшілері ел ішіндегі жаңалықтарды хабарлаумен шектелді. АҚШ президентінің ұлықтау рәсімі мен көршілес Ресей еліндегі болған наразылық шаралары туралы ештеңе айтпады.

“Басты бағдарлама”, “Еуразия бірінші арнасы”

Бағдарлама авторлары әлеуметтік желілерде қызу талқыланып жатқан «Отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимыл туралы» заң жобасы төңірегіндегі дауды “аптаның басты тақырыбы” етті.

“Жұртқа жақпаған заң жобасы” аталатын сюжетте тілші осы заң жобасына қатысты таралып жатқан жаңсақ пікірлердің тарауына кім себепші болғанын іздейді. Көпбалалы аналардың қарсылық жиынынан үзінділер, әншілердің қарсылық пікірлерін беріпті. Сюжет авторы Айдана Үсенбай заң жобасындағы «Адамның құқықтары мен бостандықтарына қысым жасайтын және отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылыққа әдет-ғұрыптар мен дәстүрлерді болғызбау» деген бабына қатысты ойын: “сүндетке де отырғызуға болмайды екен” деп бастап, “әлбетте, “сүндет” деп нақты астын сызып айтпағанымен бірдеңені меңзейтіндей” деп жалғастырады. Тілші айтар сөзін қалай құбылту өз еркі болған күнде де тап осылай бағамдауы көрерменді шатастырады.

Сюжетте осы заң жобасын дайындаған жұмыс тобының мүшесі, заңгер мен қоғам белсендісі де сөйлейді. Алғысөзде сюжет заң жобасына қатысты даудың қайдан шыққанын түсіндіретіні хабарланған еді. Алайда сюжетте айтылған: “заң жобасына қатысты түрлі жаңсақ пікірлердің таралуына ықпал еткен “белгілі бір топтар” кім екені, олардың мақсаты жұмбақ күйінде қалды. Авторлар “белгілі бір топ” деп, бірақ кім екенін атамай, ортаға тағы бір жұмбақ тастап қойды.

Содан кейін бағдарлама қыздарынан таяқ жеген шымкенттік әже мен анасын ұрып-соққан жігіт туралы видеоларды көрсетті. “Анасын аямайтындар көбейді” деген сюжетте тілші психологтан “қоғамдағы мұндай жағдайға кім кінәлі” деп сұрайды. Жауаптары да әртүрлі.

Режиссер Ақан Сатаев смартфонмен жемқорлық туралы ролик түсіріпті. Видероликті көрсетіп, “Ұр тоқпақ” айдарында Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің “әкімдер әйнек кабинетте отырсын” деген бастамасы талқыланады. Ал қоғам белсендісі “әкімдерді шыны кабинетке отырғызса да жемқорлық әрекетке тоқтау сала алмаймыз” депті.

“Көктемде індет өршуі мүмкін” деген сюжет елдегі коронавирус ахуалын баяндайды. Вакцинацияны да, вирустың жаңа штаммы таралып жатқанын да, оптимистік және пессимистік сценарийлерді де қамтып өтті.

“Шегіртке шенділер” атты сюжет жиі-жиі қызмет ауыстыратын мемлекеттік қызметшілер, “командамен жүру” проблемасын қозғайды. Бұл тақырыпты талдауға президент Тоқаевтың “шегіртке” шенеуніктер жөнінде айтқан пікірі түрткі болыпты. Сюжетте бірнеше сарапшыны сөйлетеді. Алайда “командасымен көшіп жүретін” шенділердің де, алты ай сайын қызмет саласын ауыстыратын қызметкерлердің де кім екенін біле алмадық. Сюжет тақырыбына сай келер ешбір шенеунікті не көрсетпеді не сөйлетпеді.

Apta, QAZAQSTAN

Apta бағдарламасы коронавирус және коронавирусты пневмония статистикасынан басталды (Телеарналар коронавирус ахуалын баяндағанда цифрларды неліктен маңызды санайды екен? Қазір бәрі құрғақ сандардан шаршады).

Сюжет авторы отандық вакцина төңірегіндегі сұрақтарға жауап іздеп, қазақстандықтар екпе салдыруға қаншалықты дайын екенін сұрады (көшеде сауалнама жүргізді). Пікірлер екіге жарылды. Тілші интернетте вакцина туралы жалған ақпараттар таралып жатқанын да айтып өтті.

Зейнетақы жинақтарының бір бөлігін шешіп алу баспана бағасына қалай әсер етеді? Бағдарламаның екінші тақырыбы осы сауалға жауап іздейді. Сюжетте ақпарат пен талдаудан бөлек, зейнетақы жинағының көлемі бір бөлігін шешіп алуға жететін кейіпкер де бар. Аналитик, риелтор, құрылысшылар мен шенеуніктер комментарий беріпті. Тараптарды сөйлеткен жақсы сюжет.

Сосын шетел жаңалықтары басталды: Ресейде Алексей Навальныйды қолдау митингілері өткенін және АҚШ президенті Джо Байденді ұлықтау рәсімін айтты (шолуымызда қамтылған басқа екі бағдарлама бұл жаңалықтарды елеусіз қалдырды). АҚШ басшылығына жаңа президенттің сайлануы қазақстандықтардың АҚШ визасын алуына қалай әсер ететіні туралы сәті ұтымды болды.

Коронавирустан жазылып шыққандар арасында әлі де өз-өзіне келе алмай жүрген адамдар бар. Covid-19-тің жағымсыз салдарын баяндаған сюжетте кейіпкерлер хикаясын, дәрігерлер мен психолог комментарийін естідік. Аурудың зардаптары және бұдан қалай айығу туралы жақсы түсіндірді.

Биыл Мұстафа Шоқайдың туғанына 130 жыл. Алғысөзі ұзақ сюжет белгілі қоғам қайраткерінің рухани мұрасы туралы баяндайды. АҚШ-тағы ғалым мен қазақстандық ғалымдар комментарий беріпті.

Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Тәуелсіздік бәрінен қымбат» мақаласы соңғы сюжеттің негізіне айналды. Мақаладан Қазақстанның әсем табиғи мекендері туралы үзінді келтірді. Ал сюжет Шарын шатқалына арналады. Кадрлары керемет, мәтіні анықтамалық мазмұннан аспады. Табиғат инспекторлары 80-90 мың айлық алатынын айтып, айлықты өсіруді өтінді. Алайда олардың өтінішіне ешбір құзыретті орган өкілінен жауап болмады.

«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.

Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.

Жаңа Мәжіліс, зейнетақы және балалар кедейлігі. 11-17 қаңтар апталық бағдарламаларға шолу

Риза Исаева
-
0
Жаңа Мәжіліс, зейнетақы және балалар кедейлігі. 11-17 қаңтар апталық бағдарламаларға шолу

10 қаңтарда ҚР Парламенті Мәжілісі және жергілікті мәслихат депутаттарын сайлау өтті. Кешегі аптаны қорытындылаған бағдарламалар сайлау тақырыбына арналды.

“7 күн” және Apta бағдарламалары зейнетақы жинағының бір бөлігін инвестициялық басқаруға беру туралы сюжет дайындапты. Осылайша, екі бөлек бағдарлама бірдей тақырыпқа сюжет көрсетті. Ал “Басты бағдарлама“ авторлары ауыл-аймақты сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету міндеті қалай орындалғанын талдады.

Дәстүрлі мониторингімізде “Хабар”, “Еуразия бірінші арнасы” және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламасын қамтыдық.

“7 күн”, “Хабар”

Бағдарламаны Ринат Думанұлы жүргізді. Ол 10 қаңтардағы сайлау қорытындысын жіпке тізіп, қай партия қанша дауыс алғанын айтып шықты. 11-қаңтарға қараған түні Exit poll нәтижесі шыққанын, Nur Otan төрағасы Н.Назарбаев партияластарын жеңіспен құттықтағанын айтты. Нұрсұлтан Назарбаевтың Мәжілістегі Nur Otan партиясы фракциясының отырысына қатысыпты.

Сюжет партия төрағасының отырыста айтқан сөздерінен құралған. Тұңғыш президент 10 қаңтардағы сайлауға “ашық әрі әділ өтті” деп баға беріпті. Осылайша “7 күн” бағдарламасының алғашқы 12 минуты жаңа Мәжілістің алғашқы сессиясына қазіргі президент Қ.Тоқаевтың қатысуынан емес, Nur Otan партиясының сайлаудағы жеңісіне арналды.

Әрі қарай VII шақырылымдағы Мәжіліске қай партиядан қанша депутат өткенін санамалай келе, президент Қ.Тоқаев жаңа Мәжілістің алғашқы сессиясына қатысқанын баяндайтын сюжетке ұласты. Президенттің сессияда сөйлеген сөзінен құралған сюжет ұзақтығы — 8 минут. Осылайша бағдарламаның бастапқы 20 минуты да аяқталды.

Мәжіліс спикері қызметіне Нұрлан Нығматуллин сайланғанын, оны барлық фракция депутаттары қолдағанын айтып, қайта сайланған спикерді сөйлетті. Айта кетсек, жаңа Мәжілістің 15-қаңтарда өткен отырысы тікелей эфирде көрсетілді. Біраз депутат ант беру рәсімінде шағын мәтінді дұрыс оқи алмай, жұртшылық сынына ұшырады. Алайда “7 күн” авторлары ел талқылаған тақырыпты эфирге шығаруды артық санаса керек, ләм-мим демеді.

11-қаңтарда Қазақстан халқы ассамблеясынан Мәжіліске 9 депутат сайланды. Бөлек сюжет әзірлепті. ҚХА төрағасы Н.Назарбаевтың сөзін, төраға орынбасарының сайланған депутаттарға қатысты пікірін де берді. Ассамблея атынан сайланған 9 депутатты таныстырды.

Айта кетерлігі, Nur Otan партиясы фракциясының отырысын көрсеткен сюжетте партия депутаттары туралы ештеңе айтылмады. Мәжіліске өткен тағы екі партия: ҚХП мен “Ақ жол” партияларының депутаттары да елеусіз қалды.

Президент Қ. Тоқаев премьер-министр лауазымына Асқар Маминді ұсынғаны, депутаттардың басым көпшілігі қолдап дауыс бергені, Парламент пен Үкімет алдағы уақытта бірлесе жұмыс істейтіні тағы бір сюжетке арқау болды.

Байқаушылардың сайлауға берген бағасын баяндаған сюжетте “Таза сайлау” қозғалысының мәлімдемелерін негізге алыпты. ДИАҚБ шектеулі сайлауды байқау миссиясының басшысы Ярослав Марчиннің “Сайлау туралы заңға тиісті өзгерістер енгізілуі тиіс” деген пікірін, басқа да халықаралық ұйымдардан келген байқаушылардың сайлау ашық та әділ өткені туралы сөздері бар. Ал саясаттанушы Нұрғали Нұртай Мәжілістің жаңа құрамына халық көп үміт артатынын айтыпты. Бағдарламаның басым бөлігі тек сайлау тақырыбына арналса да Мәжілістің жаңа құрамына қатысты сарапшы пікіріне бағдарламаның 40-минутында ғана кезек жетті.

Зейнетақы жинағының бір бөлігіне инвестициялық басқаруға берудің не екенін түсіндіретін сюжетте сарапшы экономистер сөйлейді. Қаржылық сауат, жеке қаражатты басқару, инвестнарық пен тәуекелдер туралы да айтты. Қаржы тақырыбын орынды талдады.

Бағдарлама соңында тілші Ақбөпе Бәкір елдегі және шетелдегі коронавирус індетінің таралу жайына шолу жасады.

“Басты бағдарлама”, “Еуразия бірінші арнасы”

“Басты бағдарлама” жүргізушілері эфирді “Әйтіп-бүйтіп” сайлау өткіздік” деп ашты. “Жаңа парламенттен не күтеміз” деген сюжет депутаттардың ант беру кезінде қазақ тіліндегі ант мәтінін қате оқып, тіл сындырғанынан басталды. Ақын Жандарбек Бұлғақовтың сондай депутаттарды әжуалайтын видеосын да көрсетті. Түрлі мәлімдеме жасап, әлеуметтік желіде жұрт талқысына түсіп, енді міне Мәжілістегі ең жас депутат атанған Мәди Ахметов пен мәслихаттағы ақын депутат Мақпал Мысаны да сөйлетті. Сарапшылар Мәжілістің жаңа құрамын талдады, ал нумерологтар болжам жасады.

“Ескі де жаңа үкімет” деп аталатын сюжет “Асқар Мамин бастаған үкімет алдағы уақытта не тындырмақ” деген сұраққа жауап іздейді. Тілші-жүргізуші Берік Дүйсенбай премьер-министр Асқар Маминнің өмірбаянына, бұрынғы үкіметтің құрамына шолу жасайды. Сюжет «Ескі де жаңа үкімет – есіркеп, жарылқайтын жыл болсын» деп, баталы тілекпен аяқталды.

COVID-19 туралы сюжетте мектеп оқушыларынан сұхбат алыпты. Оқушылар да, мұғалімдер де карантиннен шаршап, мектепті сағынғандарын жарыса айтады. Елдегі және шетелдегі коронавирус ахуалын баяндап, сақтық шараларын сақтауды ескертті.

“Ақ бұлақ” үмітті ақтады ма” деп аталатын сюжет сол бағдарламаның онжылдығына арналады. Қанша қаржы бөлінгені, қанша шақырымға су құбыры тартылып, су барғаны, әлі күнге ауыз су тапшы ауылдарды айтып, сусыз отырған тұрғындар жіберген видеоларды көрсетті. Ауылдарға ауыз су жеткізуді мәселесі енді қалай шешілетіні, заң қабылданып жатқанын да айтты. Сюжет мазмұны атауына сай болуы үшін есеп комитетінің өкілдері мен сарапшыларды сөйлеткенде болар еді.

Apta, QAZAQSTAN

Әдетте COVID-19 және коронавирусты пневмония статистикасынан басталатын бағдарламаның бірінші тақырыбы Қасым-Жомарт Тоқаевтың VII шақырылымдағы Парламенттің бірінші сессиясына қатысуына арналды. ”Саяси реформалардың жаңа пакеті” деп аталатын алты минуттық сюжет президенттің сөйлеген сөзінен құралды.

Бағдарлама Тұңғыш президент Нұрсұлтан Назарбаев Nur Otan партиясының фракция отырысына қатысқаны, Нұрлан Нығматуллин Мәжіліс спикері қызметін сақтап қалғаны және тағы басқа да саяси жаңалықтарға жалғасты. Apta авторлары ҚХП және “Ақ жол” партияларының депутаттары премьер-министр лауазымына Асқар Маминнің тағайындалуына дауыс беру кезінде қалыс қалғанын да атап өтті.

Жүргізуші Жайна Сламбек: “Бұрынғы одақтас республикалардың кейбірінен келген және ШЫҰ бақылаушылары сайлауға «жақсы өтті» деген сипатта, ал ЕҚЫҰ бақылаушылары «саяси бәсекесіз өтті» деген мазмұнда баға берді. Сайлаудың техникалық ұйымдастырылуы жоғары деңгейде болғанын барлығы айтты” деп, шетелдік бақылаушылардың сайлауға берген бағасын да айтып өтті.

Ал сюжетте Мәжіліске өткен үш партия фракцияларының мүшелері уәделі бағдарламаларын, ал өтпей қалған екі партияның өкілдері алдағы жұмысты жандандыра түсетіндерін айтты.

Apta қонағы — саясаттанушы, PhD доктор Инлира Рыстина екі партияның парламентке неліктен өтпей қалғанын түсіндірді. Айтуынша, “Ауыл” партиясы сайлауалды үгіт-насихат кампаниясын әлсіз жүргізіпті, ал ADAL партиясының сайлауға дейінгі тәжірибесі аз болған.

Содан кейін коронавирус ахуалын айтып, кафе-мейрамханаларға түнгі рейд кадрлерін көрсетті.

Apta авторлары өңірлердегі тақырыптарды да қамтыды. Қостанай облысының Заречное ауылында инфрақұрылым жүргізілмеген. Ауыл маңайына сібір жарасынан өлген мал көмілген. Әлдебір кәсіпкер карьер қазуға рұқсат алыпты, бірақ жергілікті тұрғындар бұған қарсы. Олар жерге көмілген сібір жарасының қоздырғыштары таралуынан қауіптенеді. Мейлінше толымды жасалған сюжетте тараптардың барлығын сөйлетіпті. Комментарий бермегендерін де атап өтті.

Apta редакциясы да зейнетақы жинағының бір бөлігін инвестициялық басқаруға беру туралы сюжет әзірлеп, мұның не екенін “жарнамалады”. Алайда сюжет мазмұны тақырыптан хабары жоқ адамға түсініксіз шықты.

БҰҰ дерегінше, әлемде коронавирус пандемиясына дейін әрбір алтыншы бала ашқұрсақ жүрген. “ЮНИСЕФ Қазақстан” өкілдігі хабарлағанындай, елімізде 1 млнға жуық бала кедей отбасында өмір сүреді. Олардың 83%-ы көпбалалы отбасы. Алайда бізде әзірге дейін “балалар кедейлігі” туралы түсінік жоқ. Сюжетте ауылдан қалаға көшіп келіп, пәтер жалдап тұрып жатқан отбасының, жертөледе өмір сүретін көпбалалы отбасының хикаясы бар. Жұмыс істейтін балаларды да көрсетті. Әлеуметтанушылар, экономистер, балалар омбудсмені мен ЮНИСЕФ өкілдері комментарий беріпті. Сюжет медиада аз айтылар өзекті тақырып — “Балалар кедейлігі” тақырыбын қозғайды. Әйтсе де кейбір балалардың бет-жүзін жаппай, ашық көрсетті.

«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.
Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.

10 қаңтар — Сайлау күні телеарналар мен сайттар қандай ақпарат таратты?

Риза Исаева
-
0
10 қаңтар — Сайлау күні телеарналар мен сайттар қандай ақпарат таратты?

Қазақ тіліндегі БАҚ 10 қаңтар – Мәжіліс және мәслихат депутаттарын сайлау күні қандай ақпарат таратты? Бір бөлігі сайлау учаскелеріндегі “қызықтарды” көбірек баяндап, шетелдік бақылаушылардың позитив пікірлерін жариялап жатса, ендібірі сайлау күнгі жағдайды ашық хабарлауға тырысты.
10-қаңтарда Алматыда жүздеген адам сайлауға бойкот жариялап, шеруге шыққанын, оларды сабырға шақыруға бокстан олимпиада чемпионы Ермахан Ыбырайымов келгенін айтқандары да, боксшының Алматыдағы сайлау учаскелеріне келіп дауыс бергенін көрсетіп, сұхбат алғандары да болды. Медиасыншы Риза Исаева​ қазақ тіліндегі мединың 10 қаңтардағы жұмысына шолу жасады.

ТЕЛЕАРНАЛАР

КТК телеарнасы Нұр-Сұлтан қаласында мобильді студияны қосты. Күндізгі эфирге екі сағат сайын, кешкісін үш сағат сайын, барлығы 7 рет арнайы жаңалықтар шығарды.  Сарапшылардан сұхбат алып, Орталық сайлау комиссиясы таратқан мәліметтерді берді. Аймақтардағы дауыс беру процесін, мұнайшылар мен малшылар, ауруханада жатқан науқастар қалай дауыс бергенін де баяндады. Сайлау учаскесіне аюдың киімін киген екі адам келіп, дауыс бермек болғанын да көрсетті. 

31 арнадағы “Информбюро” бағдарламасы арнайы шығарылым әзірлепті. Кешкі сағат 22-00 де көрсетті. Орталық Сайлау комиссиясының сайлаудағы кейбір заңбұзушылықтарға қатысты ұстанымын айтып, Талдықорғандағы тергеу абақтысында жатқан 250-ге тарта азамат жылдам дауыс бергенін де қосыпты. Теңіз кенішіндегі жұмысшылар дауыс бере алмай жатқанын да хабарлады. Тәуелсіз бақылаушылардан сұхбат алып, оларға жасалып жатқан кедергілерді айта келе, сарапшылардың “Сайлау өткенімен, елде саяси һәм экономикалық сілкініс болмайды” деген пікірімен бағдарламаны аяқтады. 

“Хабар” телеарнасы сайлаудан 4 арнайы жаңалықтар топтамасын дайындапты. Әр үш сағат сайын эфирден көрсетті.

КТК жаңалықтары сияқты Орталық Сайлау комиссиясының шұғыл ақпараттарына негізделіпті. 

10 қаңтар күні сайлаудан жаңалық тарату жиілігі мен саны жағынан QAZAQSTAN Ұлттық телеарнасы алға озды. Телеарнаның AQPARAT жаңалықтар қызметі таңғы сағат 07:00-де басталып, сағат сайын тікелей эфирге шықты. Тікелей эфир түнгі сағат 02:00-де аяқталды. Ұлттық арна сайлаудан ақпарат таратуға техникалық жағынан да, кәсіби тұрғыдан да мұқият дайындалыпты.

Сағат 12:00-дегі AQPARAT-та «Ақ жол» партиясының төрағасы Азат Перуашев дауыс бергенін, 13:00-дегі AQPARAT-та «ADAL» партиясының төрағасы Серік Сұлтанғалиев дауыс бергенін көрсетіп, сұхбат алыпты. Партия төрағаларының дауыс бергенінен көрсеткен соң, жүргізуші сол партия туралы мәлімет айтады.

Ал 14.00-дегі жаңалықтар 30 минутқа созылып, сайлаудың алғашқы сегіз сағатына шағын қорытынды жасады.
Студия жүргізушісі тілшілерге «Сайлау қалай өтіп жатыр?» деген сұрақты жиі қойды. Жауаптар да бір-біріне ұқсайды. Тілшілер барған сайлау учаскелерінде ешқандай заң бұзушылық болмағанын, сайлау жақсы өтіп жатқанын айтады. Орталық Сайлау комиссиясының мәлімдемесіне де сүйенеді.

QAZAQSTAN Ұлттық арнасы да дауыс беруге келген қалыңдық пен күйеужігітті, ат мініп, бөрік киіп келген ауыл жігіттерін де, аю киіміндегі адамдарды, тағы басқа “қызықтарды” көрсетті. 

Түнгі сағат 02:00-де AQPARATA бағдарламасы тағы тікелей эфирге шығып, 10 минуттық жаңалықтың бес минуты Nur Otan партиясының төрағасы Нұрсұлтан Назарбаевтың партия штабына келіп, Exit poll қорытындысы бойынша жеңіске жеткен партияластарын құттықтауына арналды. Телеарнаның түнгі сағат 02:00-ге дейін хабар таратуының бір мақсаты да осы – Тұңғыш президент төрағалық ететін партияның жеңісін паш ету ме екен?!

Сайлау учаскесіндегі “қызықтарды” молынан көрсеткен телеарналар Алматыдағы Орталық алаңда сайлауға бойкот жариялаған митингілер болып жатқанын елеусіз қалдырды. Дәл сол күні Нұр-Сұлтанда да полицейлер адамдарды ұстап, әкетті, бірақ оны да хабарламады. 

КТК арнасы Қасым-Жомарт Тоқаевтың «митингіге шыққан азаматтарға жаза қолданылмайды» деп айтқанын көрсетсе де наразылық шараларынан ақпарат таратпады.

«Хабар 24» телеарнасы да басқа телеарналардан ерекшеленбеді. Жас жұбайлар, лауазымды тұлғалар, ғасыр жасаған қариялардың сайлауға қатысуын көрсетті. Шетелдік байқаушылар Қазақстандағы сайлауды «жоғары деңгейде өтіп жатыр» деп бағалағанын айтып, сайлау учаскелерінде заң бұзған байқаушылар учаскеден шығарылғанын айтты. Телеарнаның негізгі контенті — жаңалықтар. Сондықтан бағдарлама кестесіне айтарлықтай өзгеріс енбеген. Сайлау туралы жаңалықтарға басымдық беріліпті.

Atameken Business Channel телеарнасы сайлау күні тікелей эфирде жұмыс істеп, сайлау жаңалықтарын жеткізуге тырысты. Президент Қ.Тоқаевтың сайлаудан кейін үкімет құрамы жаңаратыны туралы айтқаны бойынша сарапшылардың пікірін біліпті. Саясаттанушылар «сайлаудан кейін елдің саяси өмірі қандай бағытта дамуы мүмкін» деген сауал төңірегінде болжам жасайды. Іскерлік телеарна сайлауға бюджеттен қанша қаражат жұмсалғанын хабарлап, әлеуметтік желідегі парақшалары арқылы «Жаңаланған ҚР Парламенті қандай сұрақтарға аса мән беруі керек?» деген тақырыпта сауалнама жүргізіпті.  Сағат 17.00-дегі «Басты жаңалықтар» шығарылымында митингілер туралы айтпады, бірақ сайлау кезінде полиция қызметкерлері күшейтілген режимде жұмыс істеп жатқанын хабарлады.

ИНТЕРНЕТ БАҚ

Inform.kz, Baq.kz, Tengrinews.kz сияқты ақпараттық порталдардың таратқан ақпараты жоғарыда аталған телеарналармен мазмұндас болды. 

Abai.kz порталы сайлау барысы, лауазымды тұлғалардың дауыс бергені, Мемлекет басшысының сайлау учаскесіндегі шағын сұхбатын және түнгі сағат 00.00-дегі Exit Poll қорытындысын жариялапты.
ҚР ІІМ орынбасары Арыстанғали Заппаровтың митингте ұсталғандар босатылатыны туралы айтқан мәлімдемесін беріпті. Әлеуметтік желі қолданушыларының пікірін, соның ішінде Аятжан Ахметжанұлының «дауыс ұрлауға» қарсы үндеуін жариялап, бірақ бақылаушылар анықтаған заңбұзушылықтар туралы да ештеңе жазбады. Жалпы Abai.kz сайлау күнгі ахуалды баяндауға енжарлық танытқандай.

Qamshy.kz порталы бақылаушылар хабарлаған заңсыздықтарды хабарлап, Алматыда сайлауға наразы топтың полиция қоршауында қалғаны, оларға Сидней Олимпиадасының чемпионы Ермахан Ыбырайымов келіп, араларында кикілжің туындағаны туралы фоторепортаж да әзірлепті.

Malim.kz порталы «Орын жоқ, дәлізде тұрыңдар». Тәуелсіз бақылаушыларға кедергі жасалды деген мақалада тәуелсіз бақылаушылар ұйымы өкілдерінен сұхбат алыпты. 

Nege.kz порталы сайлаудағы ахуалға бақылау жасап, Орталық сайлау комиссиясының мәліметтерін жариялады. Алматыда өткен митингтен де фотовидео берді.

Masa.media Алматыда СОБР жасақтары наразылық шеруіне шыққандарды қоршауда ұстап тұрғанын және тәуелсіз бақылаушылар заңбұзушылықтар туралы хабарлағанын жазды. 

«Nur Otan» партиясына қарасты «NUR Media» холдингі құрамындағы Azattyq ruhy порталы сайлау күні көп ақпарат таратты. Мазмұнына қарасақ, шетелдік депутаттардың сайлау жайлы жағымды пікірлерін, сайлауда жас жұбайлар дауыс бергенін, «TAZA SAILAU» тәуелсіз бақылаушылар азаматтық қозғалысының “Тәуелсіз бақылаушылар сайлау учаскелеріне сыймай қалған” деген мәлімдемесін де жариялапты.

Ал AIQYN газетінің сайты Нұр-Сұлтан қаласында сайлау қалай өтіп жатқанына фоторепортаж, шетелдік бақылаушылардың сайлау туралы оң пікірлерін сұрапты.

Egemen.kz сайты есімі елге белгілі қазақстандықтардың сайлау туралы оң пікірлерін біліп, шетелдегі қазақстандықтардың сайлауға қатысуын хабарлапты.  

10 қаңтар — Сайлау өтіп жатқан күні Алматы қаласындағы орталық алаңда интернет байланысы шектелуіне байланысты журналистер оқиға орнынан тікелей хабар тарата алмады.

Телеарналар да, сайттар да сайлаудан ақпарат таратуда белсенді болды. Алайда жағдайды тұтас баяндамау анық байқалды. Телеарналар тікелей эфирде хабар таратып, жедел ақпарат беруге тырысса да қоғамдық-саяси ахуалды жан-жақты көрсету емес, мемлекеттің ақпараттық саясат тапсырысын жүргізуге көбірек ұқсады. 

«Qalamaimyn» қазақи нақыштағы ток-шоуының түсініксіз мақсаты

Меруерт Хусаинова
-
0
«Qalamaimyn» қазақи нақыштағы ток-шоуының түсініксіз мақсаты

«Хабар» телеарнасы «Qalamaimyn» тележобасын көрсетіп жатыр. Телеарна сайтындағы аңдатпаға қарасақ, «Qalamaimyn» — қазақи нақыштағы тұңғыш ток-шоу екен. Медиасыншымыз Меруерт Хусаинова ток-шоуды көріп шығып, бағдарламада ұлттық құндылықтар мен дәстүрді дәріптейтін дүниелер бар-жоғын іздеді. 

Бағдарлама басталар алдын экранда:

Құрметті көрермен! Жобаның мақсаты — Мемлекет басшысының той-думанға қатысты үндеуін халыққа дұрыс жеткізу. Ұлттық құндылықтарды ұлықтай отырып, қазақы қуанышты төл дәстүр жолымен өткізу. Дарақылықтан тыю, бұрмаланған салт-сананы түзету. Үлкендер мен жас буынның арасына дәнекер болу»

деген жазу шығады.

Президент Қ.Тоқаев «Пандемия — тойлайтын емес, ойлайтын уақыт» деп те айтқан. «Qalamaimyn» көрерменге қаншалықты ой салады? 

Ток-шоуға қатысатын 12 жұпты арнайы кастингтен өткізіп, таңдап алыпты. Жоба жарнамасында жеңімпаз жұп Нұр-Сұлтан қаласынан пәтер ұтып алатынын хабарлайды. Пәтер ұтудың шарттары қандай? Қатысушылар қай бағытта басым түсуі керек? Ток-шоу барысында мұны айтпайды.

Алғашқы шығарылымнан-ақ қазақи нақыштағы дүниелерді көру қиын. Жүргізушілері — танымал әртіс Бауыржан Ибрагимов пен «тентектігімен аты шыққан» Ұлдана Ерқасым.

Салт-дәстүрлі дәріптейтін бағдарламаға этнографияны жақсы білетін маман-жүргізушінің жетіспейтіні анық. YouTube платформасында жарияланған видеоларда жүргізуші Ұлдана туралы пікірлер қарша борапты. Пікірлерге қарасақ, бұрын «Еуразия бірінші арнасы» эфиріндегі «Қалаулым» бағдарламасында жағымсыз рөлді сомдаған Ұлдананың салт-дәстүрді дәріптейтін ток-шоу жүргізуі көрермен ренішін тудырған сыңайлы. Ұлдананың киім үлгісінен бастап жүріс-тұрысы, сөйлеу мәнері мен өзін ұстауына дейін сынапты.

Жоба авторлары Ұлдананы байырғы салт-дәстүрге бүгінгі қарсылық сипатында көрсетпек болған сыңайлы.

Сырт көріністен бөлек,ток-шоу жүргізушілері: Бауыржан Ибрагимов пен Ұлдана Ерқасымның арасында қандай да бір түсініспеушілік не ерегістің бар екені байқалады.

Мысалы, жүргізуші Б. Ибрагимов «Ұлт болып қалу үшін не істеуіміз керек» деген сұраққа мейлінше жауап бермек болғанда, Ұлдана: «Аға, соза бермей, тоқетерін айтыңызшы», — деп бірнеше рет сөзін бөледі. Әріптесінің бұл қылығына Бауыржан Ибрагимов: «Сен қазақтың қызысың ба? Мынау не? Қазақтың қызы осылай жүрген бе?» деп айтады. Тағы бір сәтте: «Ойпырмай, сен қашаннан бері қазақтың дәстүрін айтып қалдың?» деп салады. Ал ендігі бір шығарылымда студияға келген қонақ-құдалардың бірі: «Көзіңде әшки, ерніңе қарап бор жеген бе» деп қарап қоямын», — деп Ұлдананы келемеждейді. Әйелді ұлтқа байланыстырып, кемсіту байқалды.

Бірінші шығарылымда әр жұпты жеке-жеке таныстырып, бірақ олардың бұл ток-шоудағы рөлдерін айтпайды. Таныстырудан кейін «Онлайн батамен үйленген» жұпты сөз етеді.

Соған қарап, «үйленген немесе үйленуді жоспарлағандардың ерекше оқиғасы болуы — пәтер ұтудың басты шарты шығар» деп болжадық. Карантинге байланысты тойын өткізе алмаған жұптар телефон арқылы ата-анасының келісімін алыпты. Міне, сол жұптың ата-аналары «Qalamaimyn» ток-шоуының студиясында бір-бірімен танысып, тіпті сол жерде құдалық рәсімін де өткізеді.

Бағдарлама форматы — ток-шоу босла да студияда қызу пікірталас та, дау қуған да ешкім жоқ. Керісінше, мың адамдық тойы іспеттес, ұзын-сонар бітпейтін құр әңгіме көрермен уақытын  алады.

«Дарақылыққа жол бермеуді» мақсат еткен бағдарлама студиясындағы құдалықта екі жақ бір-біріне шапан жауып, алтын тағады. Мұның барлығы қазақ тойларындағы «алыс-беріс» әзірге тоқтамайтынын көрсеткендей.

Студияда мұндай той жасалып жатса, ел ішіндегі тойларда жүздеген адамға аста-төк дастархан жайылатыны сөзсіз. Бағдарлама продюсерлері президент Қ. Тоқаевтың той туралы айтқанын мүлдем басқаша қабылдады ма екен?!

Жүргізуші Ұлдана Ерқасым: «Әкесіз өскен ұл қызтекелеу болады», «Әкеңді ойлап қанша рет жылайсың?» десе, Б. Ибрагимов: «Әкесіз өссе де, мықты жігіт болып өсіпті» деді. Ток-шоу эфирінде мұндай біржақты пайымдар айту да қате. 

Ең сорақысы — қазақи нақыштағы ток-шоуда әйелді кемсіту, әйелді екінші сатыға түсіру, еркекті биіктету мазмұндағы сөздер өте көп. Бағдарламаның мақсаты — екі жастың шаңырақ көтеруіне үлес қосу емес, «әйел не істеу керек», «ал еркектің рөлі қандай» екенін үйрету сияқты.

Мәселен, «Әйел адамның отбасындағы рөлі қандай» деген сұраққа қатысушы жастардың көбі: «Әйел үйде отыруы керек» деп жауап береді.

Ербол деген қатысушы: «Әйел адам «жұмыс істеймін» деп, үйі қараусыз, тамағы жасаусыз, кірі жуусыз қалса, жұмысын қойып, үйде отыруы керек. Даяна (сыңары) басында жұмыс істеген. Қазір оны жұмыстан шеттетіп жатырмын. Өйткені қазір үйде әкем бар, ағам бар. Соларға қарайды. Ер адамда үш хобби болуы керек. Бірінші — ақша табу, екінші — өзін формада сақтау, үшіншісі — өз «удовольствиесі» деді. Оның пікірін қолдағандар жетерлік. Ал Елубай деген қатысушы: «Үйде отырып қалған әйелде даму болмай, ең ақыры тойға барғанда тілек айта алмай қалады» деп еді. Оның сөзін басқалары жарата қоймады. «Әйел жұмыс істесе, ақша тапқанын міндетсінеді. Олай міндетсінгенше, тойда тілек айта алмай тұрғаны жақсы» десті. Қатысушылар имансыз, еркегін сыйламайтын, күйеуі сөйлеп тұрғанда сөзін бөлетін әйелді, ер адаммен өзін тең санайтын әйелді, қысқа көйлек киетін әйелді ұнатпайтындарын да айтты. Осылайша, ток-шоу әйелді кемсіту мен құқығын шектеу мазмұнын насихаттады. 

Қыздар жағы еркектен төмен болуды қаламайтынын айтады. Ток-шоуда трайбализмнің де көлеңкесі көрінетін тұстары бар. Қатысушы қыз «Батыстың жігітіне, Адайдың жігітіне тән мінез» деп жігітін ерекшелесе, студияға жиналған құдалар арасында «Шымкент жақтың адамдары пәлен, Оңтүстіктің адамдары түген» деген сөзді жиі айтады. Мемлекеттік республикалық телеарнадан жершілдік, рушылдық мазмұн айтылуы да орынсыз.

Бағдарламаның нақты бағыты мен мақсаты қандай екенін I маусымның 15-шығарылымына қатысқан өнер адамдары да түсінбепті. Студия қонақтары — әнші Тамара Асар әнші Мейрамбек Беспаевқа: «Бұл той жасайтын бағдарлама екен» деді.

«Qalamaimyn»  — қандай бағдарлама? Жүргізуші Бауыржан Ибрагимов «әр қазақ өз ана тілінде сөйлеуі керек» деген сөзді жиі айтады. Алайда студияға келген құдалар мен қатысушылар, тіпті жүргізушілер де тілді шұбарлап сөйлейді.

Ұлттық салт-дәстүрді дәріптеудің соңы өрескел қателікке де соқтырады. Мысалы, 49-шығарылымда екі жас Гүлназ бен Айдынның ата-аналары студияда жолығады, танысады. Әңгіме қалыңмалға келіп тіреледі. 

«Қыздың қалыңмалына елу мың теңге» деп жүргізуші қалжыңдаған тұста: «Елу мың-ақ па?» — деп құдағи шошиды. Соңында жігіттің қыз қалыңмалына ата-анасы бір жылқы (бие) беретін болып тоқтайды. Қып-қызыл сауда.

«Бұл — сауда емес, дәстүр. Баяғыдан келе жатқан ырым» деген құдалар айналып келгенде Гүлназдың құнын анықтаған жоқ па?

Бағдарламаға қатысқан жұптарға өте маңызды күн — Нұр-Сұлтан қаласынан пәтер ұтып алу кезеңіндн жобаға қатысушылар пәтерге қол жеткізу үшін ұялы телефоннан өздері ұнатқан жұпқа дауыс берді. Бітті. 12 жұптың арасынан қоларбада отыратын қызға үйленуді мақсат еткен жігіт астанадан үйлі болды. Жеңімпаздарды таңдағанда қандай критерийлерге мән бергені белгісіз әрі түсініксіз. 

2020 жылғы 23 қарашада «Qalamaimyn» бағдарламасының екінші маусымы басталды. Ұлдана Ерқасымның орнына актриса Дариға Бадықова келді. Дариға эфирде Ұлданаға «Көрермен сіздің жүргізгеніңізді қаламайды» деп, шашын өсіріп, киімін реттеп, үшінші маусымға келуді ұсынып, шығарып салады.

Ұлдана Ерқасым: «Бұл бағдарламаны жүргізетіндей әйел болмадым, бала таппадым» дей келе, «Ең құрығанда, Бауыржанның бабын тапқан Зейнеп ападай болмадым» деп студиядан кетеді.

Сериалдарда келін рөлін сомдап жүрген Дариға көрермен көңілінен шықты ма? Ол жастарға үкі тарататын сәтінде «үкі — антисептик, масканың орнына қолдануға болады екен» деп қарқылдай күлетіні бар. 

«Қазақтың ұлттық келіні болған — Дариғасың», — деп мақтауын асырған Б. Ибрагимов осы шығарылымда 20 минутың бос сөзбен өткізді. Басынан кешкен оқиғаларын, өткен-кеткенді айтып, көрерменді жалықтырып алғанын аңдамады. 

Қазақы ток-шоудың екінші маусымы да «әйел еркектен төмен болуы керек», «мен еркекпін, әйелді қарсы сөйлетпеймін», «оқу оқып, кәрі қыз болып қалу» сияқты теріс ұғымдарға толы.

52-шығарылымда өзара сөз байласқан Иринаны бір жыл елде тастап, өзі шетелге кеткісі келетін Әлішердің әрекеті жөн саналады. Ал 17 жасар Ирина бір жылға Түркияға оқуға барғысы келетінін айтқанда, бәрі дерлік «Қыздың шетелге кетуі дұрыс емес», «Қыздың шетелге оқуға баруына түбегейлі қарсымын», «Әлішер — еркек. Ол бір жылға шетелге кетеді, ал Ирина күтуге міндетті», «Қызға сенім жоқ» деп, Иринаға қарсы шығады. Бұл да еркекті әспеттеп, әйелді кемсіту көрінісіне айналды.

II маусымның 56-шығарылымында «Сүндет тойы жасалмаса, еркек еркек болмайды», «Сен мұсылмансың ба? Исламға сенесің бе?» деген сұрақтар, құдалардың өз хикаясын баяндауы, қазақ қызының шетелдікке күйеуге шығуына қарсылығы, тіпті әскердегі өмірін айтқан ұзақ-сонар әңгімелерінде ұлттық құндылыққа қатысты ештеңе жоқ.

Қорыта айтқанда, «Qalamaimyn» ток-шоуы ұлттық салт-дәстүр, әдет-ғұрыпты емес, жершілдікті көбірек уағыздайтын, әйелді еркектен төмен санайтын, мән-мағынасыз құр әңгімеден аспайды. «Қазақи нақыштағы ток-шоу» деген түсініксіз форматтағы мақсатына мазмұны сай келмейді.

Флешмоб пен «тәтті» уәделер: қазақша медиадағы сайлау науқанының соңғы аптасы

Назира Даримбет
-
0
Флешмоб пен «тәтті» уәделер: қазақша медиадағы сайлау науқанының соңғы аптасы

Тыныштық күнінің басталуына санаулы сағаттар қалды. Саяси партия өкілдері сайлау науқанының соңғы апталарында сайлаушыларға салмақты ақпарат беруге тырысты. “Жаңа репортер” медиасыншысы Назира Дәрімбет сайлау науқаны қазақ тіліндегі медиада қалай көрініс тапқанына шолу жасады. Айта кетсек, бұған дейін сайлауалды үгіт-насихаттың алғашқы декадасы қалай өткеніне шолу жарияладық. 

Бұқаралық ақпарат құралдарында партиялардың «тәп-тәтті» уәделерінен бөлек, сайлауалды үгіт-насихаттың жалпы ландшафтын “бүлдірген » сыни материалдар да шықты. Тіпті Nur Otan партиясының толассыз жарияланымдары да мұндай “ыңғайсыз” сәттердің тігісін жатыстыра алмады.

Мәселен, Arasha.kz  порталы жариялаған “Көпбалалы ана Парламент дәлізіне түнемек” деген ақпарат депутаттарға ескерту болғандай. Тап осы оқиғаны қазіргі парламенттегі билік партиясының депутаттары пайдасына жарата алар еді, бірақ елеп-ескермеген сыңайлы.

Азаттық Радиосы сайлау қарсаңында белсенділерге экзитполдар мен сауалнамалар нәтижесін «заңсыз» ұйымдастырғаны және жариялағаны үшін айыппұл салынатынына назар аударды. 

Атыраулық «Ақ Жайық» порталы сауалнама видеосын жариялады. Сауалнамаға қатысушылардың бірі Қазақстанда қандай партиялар бар екенін білмейтінін, бірақ дауыс беруге баратынын айтады.

Болашақ депутаттар басты мақсаты – парламентке өту күресін жалғастырып жатыр. Олар “Соғыста барлық құралды пайдалану керек” ұстанымын ту етіп алғандай. Мәселен, бұрынғы коммунистер сайлауалды жұмыстарының алдын-ала нәтижесін қорытындылай келе, өте риза екенін атап өтті.

Ал «ҚазАқпарат» ресми агенттігі жариялаған ақпаратта Қазақстан Халық партиясы көшбасшыларының бірі Жамбыл Ахметбеков: «Экономика өсімді көрсетсе де, халық мұны сезбейді» деп мәлімдеді.

“Айтылған сөз – атылған оқ” мақалын нысанаға алған Adyrna.kz порталы партия көшбасшыларының сөйлеген сөзіне лингвистикалық талдау жүргізіпті. 

Мақалада: «Бауыржан Байбек ірі шенеунік сияқты сөйлесе, Азат Перуашев тәжірибесін көрсетті, Айқын Қоңыров – функционер, Әли Бектаев – агроном, ал Эльдар Жұмағазиев кабинет теоретигі екенін көрсетті» деп жазылған. 

Автор Қазақстандағы пікірталастарды АҚШ-тағы дебаттармен салыстырып, “Американың президент сайлауларында пікірталаста озу президенттік бәйгеде жеңіске жеткізгені мен дұрыс таңдалмаған стратегияның жеңіліске ұшыратқаны туралы айтылып жатады” деп келтіреді. 

Бір айта кетерлігі, біздегі сайлауалды дебаттарға ADAl және Nur Otan партияларының көшбасшылары қатыспады.

Пікірталас жанрына сәйкес, биліктегі партия сын астында қалады, бірақ біздегі пікірталастарда сайлауға түсіп жатқан саяси партиялардың өкілдері бір-бірімен дауласпайды. Барлығы тек проблемаларды қайталап айтып, сонымен шектеледі.

Nur Otan партиясының «Есіктен есікке» жорықтары туралы хабарламалар «салмақты» хабарларға алмасыпты. 

Билік партиясы Түркістан облысының Төлеби ауданында  тау шаңғысы курортын салып, турист санын көбейтуге уәде етті. Алайда бұл уәдесін 2025 жылға қарай орындамақ. Сондай-ақ, Павлодар облысында 45 мыңға дейін жұмыс орнын ашпақ екен. Екі мақала да ірі басылым — Turkistan республикалық газетіне шығыпты. Біріншісі мақалада мұның сайлауалды үгіт-насихат аясындағы материал екені көрсетілсе, екіншісінде бұл белгіні “ұмыт қалдырыпты”.

Nur Otan партиясы республикалық БАҚ-пен қатар аудандық деңгейдегі басылымдарды үгіт-насихат материалдарына “толтырып жатыр”.

Алматы облысындағы Еңбекшіқазақ ауданының mezet.kz қоғамдық-саяси апталығы «Nur Otan менің жүрегімде» фоторепортажын жариялапты. Мәтінде партияның ауданда акциялар өткізгені айтылып, бірақ мұның не іс-шара екені түсініксіз боп қалды. Фотосуреттерде әлдебір ғимарат алдындағы партия туының аясына шоғырланған бейтаныс адамдар көрінеді. 

Басылымдар сайлау науқанына баға беретін мақалалар да жариялап жатыр. Мазмұнында да ерекшеліктер бар. 

Мысалы, “Жас Алаш” республикалық басылымы саясаттанушы Дос Көшімнің “Бәсекелестік жоқ «қызық» сайлау” деп мақаласын жариялапты.

Саясаттанушы мақаласын: “Бәлкім, «билік» деген бір шинельдің ішінен шыққан «сан түрлі партиялардың» арасында нағыз бәсеке ешқашан болмайтын шығар” деп түйіндейді. 

Almaty aqshamy газеті қалалық Ардагерлер кеңесінің төрағасы Ақан Бижановтың пікірін беріпті. Ол алдағы сайлаудың бұрынғы сайлаудан өзгешелігін, партиялар мен халықтың «саяси белсенділігін» атап өтеді.

— Менің ойымша, сайлау демократиялық негізде өтеді және өз кандидатураларын ұсынған барлық саяси партияларға, олардың сайлау алдындағы өкілеттіктерін іске асыру үшін барлық мүмкіндіктер беріледі, яғни олар халықпен кездесіп, БАҚ-та жер мәселелері, ел өмірі, елдің ішкі саяси өмірі бойынша өз ұсыныстарын ашық білдіре алды. Сайлау және басқа да процестер ұйымдасқан түрде, тиісті деңгейде өтуде, — дейді Ахан Бижанов.

ADAL партиясы КТК телеарнасындағы сюжетінде «қазақтарды ауылға қайтару» жайын қозғайды. “Басты мақсат – урбанизация процесін тоқтату, Реурбанизация жүргізу. Қазақты ауылда алып қалу. Оны қалай алып қаламыз? Күшпен, зорлықпен ешкім алып қала алмайды. Осы ауылға тиімді жағдай жасау керек. Қазақтың қорасына малын қойып беріңіз” депті Adal партиясының мүшесі Алмасбек Садырбаев. Сосын бірден партия мүшелерінің Семейдегі Әлихан Бөкейханов ескерткішіне гүл шоқтарын қою рәсіміне ұласады.

Astana TV телеарнасының сюжетінде «ауылдықтар» енді ауыл экологиясымен де айналысатынын насихаттайды. Сюжетте “Ауыл” партиясының мүшелері Ақмола облысындағы мал шаруашылығы кооператив мүшелерімен кездесіп, ауылдағы экология мәселелерін шешуге арналған жаңа жоба туралы айтады. Бұл жоба ауыл экологиясын қалай жақсартатынын түсіндірмейді. 

Qazaqstan Ұлттық телеарнасындағы Қазақстан халық партиясы туралы сюжет көрерменді шатастырады. Сюжет жүргізушінің «Ауыл өркендесе – ел көгереді. Бүгін саяси партиялар елді мекендерді түлету мәселесін көтерді. Тұрғындарға тұрақты жұмыс, жайлы тұрмыс жайындағы жоспарларымен таныстырды. Сондай-ақ әлеуметтік салаға енгізбек өзгерістерімен де бөлісті» деген сөзінен басталады. Әрі қарай «Алматыда Қазақстан халық партиясының ұйымдастыруымен флешмоб өтті» деп, сюжетте ҚХП мүшелерінің флешмобын көрсетеді. 

Сайлау науқанының соңғы күндеріндегі үгіт-насихат жұмыстары қисынсыз әрі бұлдыр-бұлыңғыр болып көрінді. Саяси партиялар үгіт-насихатын жүргізеді, ал БАҚ соны мүмкіндігінше жариялайды. Бұл “ойында” бәрінің де белгілі рөлі бар екенін барлығы да жақсы түсінген сыңайлы. Сондықтан да алдағы сайлау нәтижесі үгіт-насихат қалай жүргізілгеніне байланысты болмаса керек-ті.

2020 жыл: қазақша медиадағы трендтер мен тақырыптар

Риза Исаева
-
0
2020 жыл: қазақша медиадағы трендтер мен тақырыптар

Медициналық бағдарламалар, жаңа тәуелсіз медиа-ресурстар, ашылған-жабылған телеарналар, әлеуметтік-тұрмыстық ток-шоулар, журналистік зерттеулер. Коронавирус пандемиясының құрсауында қалған 2020 жылы қазақ тіліндегі медиада елеулі жаңалықтар болды. “Жаңа репортер” медиасыншысы Риза Исаева 2020 жылы қазақша медиадағы елеулі оқиғалар мен трендтерге шолу жасады. 

2020 жылдың наурызында коронавирусқа байланысты төтенше жағдай жарияланып, қатаң карантинде балабақша, мектеп, университеттер қашықтан оқытуға көшті. Мектеп оқушыларының үйде отырып білім алуына телеарналар да қатысты. Balapan және Kazakh TV телеарналары 1-11 сыныпқа арналған негізгі пәндер бойынша күнделікті ұзақтығы 10 минуттық телесабақтар көрсетті.

Коронавирустан сақтану, ауру белгілері, үйде емделу бойынша кеңес беретін бірнеше телебағдарлама эфирге шықты. Astana TV телеарнасы «COVID-19» , ал QAZAQSTAN Ұлттық телеарнасы тікелей эфирде “Теледәрігер” бағдарламасын көрсетті. Көрермен студияға хабарласып, сұрақ қоятын бағдарламасының әр шығарылымы коронавирустан басқа да тақырыптарға арналды. 

2020 жылы Абайдың 175 жылдығы және Әл-Фарабидің 1150 жылдық мерейтойы аталып өтті. Маусымда ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрі Аида Балаева «Абай» және «Әл-Фараби» телеарналары ашылатынын мәлімдеді. «Әл Фараби» телеарнасы жыл соңына дейін ашылмады. Ал “Қазақстан” РТРК” АҚ құрамына кіретін «Тамаша» жастар арнасы жабылып, орнына ABAI TV телеарнасы ашылды.

Жарты жылда ABAI TV телеарнасы халықтың рухани құндылықтарын дәріптейтін «Көне дәуір құпиялары», «Үркер», «Дәуір даналары» деп аталатын циклді бағдарламалар көрсетті. Бұл негізгі контенті ойын-сауық пен әлеуметтік ток-шоулардан тұратын телеарналардағы олқылықтың орнын толтыратындай жаңалық болды. Әйтсе де көрермен тарапынан әлі лайық бағаланбады. 

QAZAQSTAN Ұлттық телеарнасы «Абай» телехикаясын түсіріп, Тәуелсіздік мерекесі қарсаңында эфирге шығарды. Абайдың алғашқы жинағы қалай жарық көргенін баяндайтын деректі фильм әзірледі. Әлеуметтік желілерде «Абай» телехикаясы туралы пікірлер екіге жарылып, мақтаушылар да, сынаушылар да көп болды. 

“Хабар” телеарнасы «Абай жолы» телехикаясын ұсынды. Режиссер Мұрат Есжанның телетуындысындағы оқиғалар: Абай өмір сүрген уақыт, репрессия кезеңі және “Абай жолы” роман-эпопеясы жазылған 40-50жж жылдарды қамтиды. Телехикая желісі үш кезеңді қатар сипаттай отырып, өрбиді. «Абай жолы» шығармасының жазылуын да көрсетеді. Әлеуметтік желілерде режиссердің осы тапқырлығына разы посттар жарияланды.

Желтоқсан ортасында QAZAQSTAN Ұлттық телеарнасын «Әл-Фараби» телехикаясы көрермен назарына ұсынды.

2020 жылы ҚР Тұңғыш президенті — Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев 80 жасқа толды. «Хабар» телеарнасы Нұрсұлтан Назарбаев жайлы бірнеше деректі фильм түсірді. 

Медианарық қатары «Халық арна» деп аталатын тағы бір телернаға толықты. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының жанынан ашылған телеарнаның негізгі контенті — діни бағдарламалар, сұхбаттар мен сюжеттер екен. Бұған дейін діни тақырыптағы контент көрсетіп келген «Асыл арна» телеарнасының директоры Мұхамеджан Тазабек бұл арна хабар таратуды тоқтататынын  мәлімдеді. Айтуынша, “Асыл арна” телеарнасының орнына «Тәлім TV» атты жаңа телеарна ашылып, әлеуметтік, мәдени-ғылыми, ағартушылық бағытта хабарлар дайындайды.  

Мұхамеджан Тазабек QAZAQSTAN ұлттық арнасында “Тәлім TREND” бағдарламасын жүргізе бастады. Бұл бағдарлама эфирге шыққанға дейін де әлеуметтік желілерде көп талқыланды. Бағдарламаның алғашқы эфирі — полиция мәртебесіне арналды. Эфирде айтылған әңгімелерден кейін бұл хабар жайлы түрлі пікір туындады. Айтпақшы, “Жаңа репортер” медиасыншысы Назира Дәрімбеттің “Тәлім TREND” хабарына талдау жасаған.

Басқа да республикалық телеарналарда әлеуметтік-тұрмыстық тақырыптағы ток-шоулар шығып жатыр. КТК телеарнасының «Астарлы ақиқат» ток-шоуы карантин кезінде де тікелей эфирдегі түсірілімін студиядағы көрерменсіз жалғастырды. Әнші Ернар Айдардың карантинде өткізген ұтыс ойынына екі хабар арнады. Сол эфир қонағы, кәсіпкер Ахметбек Нұрсиланың эстрада әншілерін шегірткеге теңегені көпке дейін ел аузынан түспеді. 

«31 арна» эфирінен шығатын «Кел, татуласайық» реалити-шоуы да жұртшылық сынына ілінді. Медиасыншы Назира Дәрімбеттің осы реалити-шоу туралы талдауы қоғам талқысына түсті. 

Astana TV-ның «Айтарым бар», QAZAQSTAN ұлттық арнасының «Ниет», “Хабар” эфирінен шығатын «Бүгін» ток-шоуларына әлеуметтік-тұрмыстық мәселелер арқау болды.

“Хабар” телеарнасының «Қаламаймын» ток-шоуын “Еуразия бірінші арнасынан” көрсетілген “Қалаулым” ток-шоуына ұқсататындар да көп. Қос бағдарлама да екі жастың танысып, шаңырақ құруына арналады. 

Айта кетерлігі, «Еуразия бірінші арнасы” тікелей эфирде көрсететін «Қалаулым» және «Қалаулым сен» бағдарламасы туралы сын-пікірлер президент Тоқаевқа да жетіп, Мемлекет басшысының баспасөз хатшысы Берік Уәли: «Халықтың пікірі ескеріліп, арналардың да саясатына нұқсан келтірілмей тиісті шешім шығарылады» деп мәлімдеді. Қазір екі бағдарламаның атауы («Бір болайық» және «Qos Like») да, жүргізушілері де өзгеріп, бұрынғы форматта эфирге шығып жатыр. Коронавирусқа байланысты төтенше жағдай жарияланған кезде де студияда түсірілім жұмыстары тоқтамады.

Коронавирус пандемиясында түрлі жалған ақпарат көбейді. Елді әбігерге салған фейк-жаңалықтар легі бұқараның медиасауатын арттыру маңызды екенін көрсетті. Ал ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі жанынан «Stopfake.kz» сайты ашылды.

Бірнеше медиаресурс бірігіп, арнайы жоба дайындады. Мәселен, “Жаңа репортер”, .Үш. нүкте. және Factcheck.kz редакцияларының “Коронавирус, кет, кет, кет” арнайы жобасын айтуға болады.

Жаз мезгілінде коронавирус күшейіп, көп адам қайтыс болды. The Village Kazakhstan, Vласть, «Орталық Азиядағы Медиазона», Factcheck.kz, «Азаттық Радиосы», «За нами уже выехали» және «Тіл кеспек жоқ» редакциялары бірігіп, COVID-19 инфекциясынан көз жұмған қазақстандықтар туралы мәлімет жинақтайтын Umytpa.kz базасын жасады. 

2020 жылы бірнеше тәуелсіз медиаресурстар: адам құқықтарына қатысты талдау материалдар жарияланатын Masa Media порталы, қоғамдық-саяси бағыттағы ақпараттық-талдамалы ORDA. сайты ашылды. Екі ресурс та қазақ және орыс тілдерінде хабар таратады.

2020 жылы бірнеше медиа-ресурс қазақ тілінде де контент жариялай бастады. Бұған дейін тек орыс тілінде хабар таратып келген Vласть интернет журналының қазақша нұсқасы ашылды. Ал Kaztag.kz Қазақ телеграф агенттігі қазақ тіліндегі сапалы контентін көбейтті. 

Ашық бюджет тақырыбына арналған материалдар көбейді. «Мінбер» ақпарат агенттігі мен AIQYN газеті бюджет тақырыбына материалдар жариялады. Пандемия кезінде мемлекеттік сатып алу порталында жарияланған лоттардағы жөнсіздіктерге қатысты журналистердің ескертпелері бірқатар қисынсыз сауда-саттықтың өтпеуіне септігін тигізді. Мемлекеттік органдар бұл мәселелерге қатысты түсініктеме беруге мәжбүр болды.  Ашық деректерді пайдаланып дайындалған DATA журналистика жанрындағы мақалалар аз болса да шығып жатыр. 

2020 жылы журналистік зерттеу жанрындағы деректі фильмдер шықты. Азаттық радиосының саясаткер Заманбек Нұрқаділовтің жұмбақ қазасы, полициямен арпалыста көз жұмған Бауыржан Әжібаевтың хикаясы және тағы басқа деректі фильмдері көпшілік назарын аударып, аудитория жылы қабылдады. Соңғы кезде кенжелеп қалған журналистік зерттеу жанрында бірқатар оң талпыныс байқалды. 

2020 жылы коронавирус пандемиясы ел өмірін шектеп, карантин жағдайында өтсе де қазақ тіліндегі медиада бірқатар өзгерістер жылы болды. 

1...313233...77Страница 32 из 77

Бұл уеб-сайт америкалықтардың АҚШ халықаралық даму агенттігі (USAID) арқылы көрсеткен көмегімен мүмкін болды. Internews Қазақстан жарияланымдардың мазмұнына жауап береді, бұл АҚШ Үкіметі немесе USAID позициясын міндетті түрде білдірмейді. «Медиасын» бөліміндегі жарияланымдар автордың көзқарасын көрсетеді, бірақ Internews-тің, USAID-тің немесе АҚШ Үкіметінің позициясын міндетті түрде білдірмейді.

Хабарласыңыз: info@newreporter.org

СІЛТЕМЕЛЕР