Тайи чанд соли охир саводи иттилоотӣ ва расонаӣ дар Тоҷикистон аз як истилоҳ ва дониши номафҳум, ки танҳо аз ҷониби мутахассисони алоҳида истифода мешуд, ба як тамоюли фарогири ҷомеаи шаҳрвандӣ, рӯзноманигорон ва донишҷӯён табдил ёфтааст. Ҳоло дар манотиқи мухталифи кишвар таблиғгарони СИР фаъолият доранд, дар ин мавзуъ даҳҳо лоиҳаҳо амалӣ мешаванд, дар Хуҷанду Хоруғ Хонаи СИР ифтитоҳ шуда, барои ин фан китоби дарсӣ ба забони тоҷикӣ нашр шудааст ва омӯзгорони донишгоҳҳои маҳаллӣ курсҳои махсусро оид ба саводнокии расонаӣ ва рақамӣ доир мекунанд.
«Новый репортер» дар бораи рушди ин самт дар Тоҷикистон нақл мекунад.
Устодони донишгоҳҳои Душанбе, ки бо рӯзноманигорони оянда сарукор доранд, мегӯянд, ки истилоҳи СИР дар истифодаи рӯзмараи онҳо ҳамагӣ 2-3 сол пеш пайдо шудааст.
— Фикр мекунам, ки дар Тоҷикистон аз соли 2018, аз оғози барномаи MediaCAMP (барномаи MediaCAMP дар Осиёи Марказӣ аз ҷониби Интернюс бо дастгирии USAID амалӣ мешавад — муҳ.) дар бораи СИР бисёр суҳбат мешавад, — мегӯяд омӯзгори Донишгоҳи славянии Русияву Тоҷикистон Шаҳодат Соҳибназарова. — Пас аз он омӯзгорону рӯзноманигорон ба тренингҳо даъват карда шуданд. Соли 2018 мо дар Эдютони Осиёи Марказӣ дар пойтахти Қазоқистон ширкат варзидем. Баъд аз бозгашт бо донишҷӯёни факултаи рӯзноманигорӣ дар курсҳои махсуси роҷеъ ба саводи расонаӣ ва рақамӣ суҳбат кардем.
Шаҳодат ҳоло яке аз муҳимтарин илҳомбахшони рушди саводи расонаӣ ва рақамӣ дар Тоҷикистон маҳсуб мешавад. Се сол пеш бо як гурӯҳи рӯзноманигорон аввалин платформаи далелсанҷии Factcheck.tj-ро таъсис дода, тренингҳо мегузаронад, дар таҳияи дастуру китобҳои дарсӣ барои омӯзгорону донишҷӯён иштирок мекунад ва умедвор аст, ки дар оянда саводи расонаӣ дар нақшаҳои таълимии мактабҳои олии Тоҷикистон дохил мешавад.
— Имсол мо дар дохили донишгоҳи худ барои ворид кардани “ҳуқуқи рақамӣ” ба барнома, ки бо саводи рақамӣ зич алоқаманд аст, дархост пешниҳод кардем, умедворем, ки ин идеяро дастгирӣ мекунанд ва дар факултетҳои филологияи рус, журналистика ва медиатехнологияи мо курси нави махсус пайдо мешавад, — мегӯяд Шаҳодат.
То ҳол дар ягон муассисаи таълимии Тоҷикистон дар бораи СИР фанни алоҳида вуҷуд надорад, аммо теъдоди донишгоҳҳое, ки омӯзгорон ба ин ё он ҷиҳат ин самтро инкишоф медиҳанд, афзоиш меёбад.
— Дар давоми ду соли охир дар ҳашт донишгоҳи ҷумҳурӣ дар шаҳрҳои Душанбе, Хуҷанд, Хоруғ, Кӯлоб ва Бохтар тадриси СИР пайдо шуд. Асосан ин фан ба дарсҳои журналистони оянда дохил карда шудааст. Масалан, яке аз шарикони асосии Интернюс дар рушди ин соҳа — Илҳоми Ҷамолиён, устоди кафедраи журналистика ва назарияи тарҷумаи Донишгоҳи давлатии Хуҷанд барои донишҷӯёни курси 4-уми факултети журналистика курси интихобӣ гузаронидааст, — мегӯяд Александра Каримова, мутахассиси саводи расонаӣ ва рақамии Интернюс дар Тоҷикистон.
Дастури омӯзишӣ доир ба саводи расонаӣ
Интернюс барои кумак ба омӯзгорон имсол як китоби дарсии мутобиқшуда оид ба СИР-ро ба забони тоҷикӣ барои донишҷӯёни донишгоҳҳои маҳаллӣ омода ва нашр кард. Китоб 19 модул ва се бобро дар бар мегирад, ки дар онҳо намунаҳои воқеӣ аз фазои расонаии Тоҷикистон баррасӣ шудааст.
— Мо то кунун ҳамагӣ 50 нусхаи чопии китоби нави дарсиро ба табъ расондем, 32 адад китоб ба шарикон дар донишгоҳҳои гуногуни кишвар тақсим карда шуд. Аз донишгоҳҳое оғоз кардем, ки дар он факулта ё шуъбаҳои журналистика вуҷуд доранд. Боз нақша дорем, масалан, бо Донишгоҳи омӯзгорӣ ҳам ҳамкориро ба роҳ монем, зеро маҳоратҳои саводи расонаӣ ва иттилоотӣ барои омӯзгорони оянда низ хеле зарур аст. Дар ҳақиқат, дар ҷаҳони муосир мактаб бояд ба хонандагон на танҳо маҷмӯи донишҳои муқарраршуда диҳад, балки ба онҳо тарзи ҳаракат (фаъолият) дар фазои иттилоотиро низ омӯзад, — мегӯяд Александра.
Илова бар нусхаи чопӣ, шакли электронии китоби дарсӣ ба чоп омода карда мешавад. Ба гуфтаи Александра, ин версияи электронӣ аст, ки таҷдид карда мешавад ва бо мурури замон бо модулҳои нав пурра карда мешавад. Масалан, Раъно Бобоҷониён, номзади илмҳои филологӣ, профессор, ки дар мутобиқсозии китоби СИР кор кардааст, ҳоло як модули нави “назарияи тавтеа”-ро таҳия мекунад, ки он низ ба нусхаи электронӣ ворид хоҳад шуд.
— Барои омода кардани модули худ ман кори ЮНЕСКО, САҲА, Интернюс дар Украина ва чизҳои бисёри дигарро дар ин самт баррасӣ кардам», — мегӯяд Раъно Бобоҷониён. — Таҳлили расонаҳои маҳаллии худамонро анҷом дода, назарияҳои тавтеаеро, ки дар фазои расонаии Тоҷикистон вуҷуд доранд, муайян намудам. Масалан, дар кишвари мо, мисли дигар кишварҳо, назарияҳои тавтеаи марбут ба COVID-19 — даъватҳо ба рад кардани ваксина, ақидаи он, ки пандемия натиҷаи кори ширкатҳои бузурги тиҷоратӣ аст ва ғайра маъмуланд. Дар модул ман шарҳ медиҳам, ки назарияҳои тавтеа чӣ тавр паҳн мешаванд ва онро бо мисолҳои ҳақиқӣ нишон медиҳам.
Дар се соли охир Раъно Бобоҷониён барои шогирдонаш машғулиятҳои муқаддимавӣ мегузаронад ва аз нимаи моҳи октябри соли 2021 ба кор бо китоби дарсии нав шурӯъ карда, ҳоло ба донишҷӯёни магистр дар курси махсуси веб-журналистика саводи расонаиро омӯзиш медиҳад.
Рушди СИР дар Тоҷикистон аз ҷониби созмонҳои бузурги байналмилалӣ ҳам дастгирӣ карда мешавад. Масалан, бо дастгирии САҲА дар базаи Вазорати маориф ва илм як гурӯҳи корӣ фаъолият дорад, ки ба ҳайати он намояндагони ин шуъба, устодони донишгоҳҳо ва ҳамчунин намояндагони Интернюс дар Тоҷикистон шомил ҳастанд. Коршиносон барои нав кардани стандартҳои таълимии факултетҳои журналистика талош доранд. Тибқи он, ба барномаи таълимии донишҷӯёни факултетҳои журналистика СИР ворид карда мешавад.
— Дар замони рақамисозӣ ва густариши беш аз ҳадди иттилоот қобилияти филтр кардан ва истифодаи самараноки иттилооти гирифташуда ниҳоят муҳим аст. Барои дастгирии минбаъдаи Тоҷикистон дар ҳалли ин мушкилот Дафтари барномаҳои САҲА дар Душанбе ба арзёбии барномаҳои таълимии бахши журналистикаи донишгоҳҳои давлатӣ барои мутобиқ кардани он бо стандартҳои эътирофшудаи байналмилалӣ ва қонеъ кардани ниёзҳои ҷавонон: донишҷӯёни факултети журналистика, наврасон ва ВАО-и маҳаллӣ мусоидат мекунад. Дар робита ба ин, созмони мо кӯшишҳои Тоҷикистонро барои баланд бардоштани сатҳи саводи расонаӣ ва рақамӣ дастгирӣ карда, ба кишвар дар татбиқи ислоҳоти соҳаи маориф кӯмак мекунад, — мегӯяд Михал Правдзик, корманди бахши робита бо ВАО дар бахши андозагирии инсонии Дафтари барномаҳои САҲА дар Душанбе.
Дар мавриди нақшаҳои Интернюс дар Тоҷикистон дар робита ба рушди ВАО ва саводи рақамӣ, тамоми корҳое, ки дар ин самт дар чаҳорчӯби барномаи MediaCAMP оғоз гардидаанд, соли оянда низ идома хоҳанд ёфт. Масалан, дар нимсолаи аввали соли 2022 онлайн — Эдютон — семинари анъанавии минтақавии инноватсионии баргузор хоҳад шуд, ки ба гирифтани донишҳои нав, табодули таҷриба ва таҳияи лоиҳаҳо оид ба паҳн кардани саводи расонаӣ ва рақамӣ бо ёрии менторони ботаҷриба равона шудааст. Ҳамчунин, дар соли 2022 конфронси бузурги Осиёи Марказӣ дар назар аст, ки дар он беҳтарин мутахассисони соҳа дар минтақа гирди ҳам меоянд, озмунҳои грантӣ барои эҷоди лоиҳаҳои мавзуъӣ баргузор мешаванд ва дар Душанбе сеюмин Хонаи саводи расонаӣ ифтитоҳ хоҳад шуд.
