Асель Караулова — Қозоғистон пресс-клуби президенти, Promo Group Communications консалтинг агентлигининг Бош директори, НАСО Кенгаши раиси, IPRA аъзоси. Стратегик ва медиакоммуникация бўйича етакчи маслаҳатчи махсус “Янги репортёр” учун ОАВ билан муносабатларни шакллантириш принциплари ҳақида сўзлаб берди. Бу медиа соҳасида ишлайдиган барча учун албатта керак бўлади.
Ҳозир кўпчилик барча коммуникациялар digitalга қараб кетяпти (фикр алмашинувлар рақамлаштирилган) дейди. Мен буни ОАВ билан муносабатлар нуқтаи назаридан баъзида ажратилиши қийин бўлган кўпроқ яхлит ҳолдаги фикр алмашинуви деб тўғрилаган бўлардим. Журналистлар ва медиа билан муносабатлар матбуот-котиблари ишида энг муҳими бўлиб қолаверади. Аммо медиа бозорининг ҳозирги тизимли муаммолари ишни, жумладан матбуот хизматларининг ишини ҳам мураккаблаштиради.
Тизимли муаммоларга энг аввало давлат буюртмасининг мавжуд шакли киради. У, баъзи матбуот котибларининг фикрича, самарасиз ва ОАВнинг бинойидек рақобатли бозори ривожланишига халақит беради. Айниқса, йилдан йилга ўзгармай қолиб кетаётган «тематик» деб аталувчи линиялар ва медиарежалар зарар келтиради. Иккинчи катта муаммо — кўпгина ОАВларда журналистика сифатининг пасайиши: материални бериш стандартига риоя этилмаяпти, таҳлил сифати тушиб кетган, кўпроқ портловчи сарлавҳаларга таяниб қолиняпти. Бизда соҳа ихтисослиги деярли йўқ, шунинг учун журналистлар кўпинча материал мавзусини чуқур тушунмайди, бу эса матбуот котибларининг ишини қийинлаштиради. Учинчи муаммо — бу миграция. Матбуот котиби ўзининг медиа гуруҳини йиғади, журналистлар эса кўпинча бошқа нашрларга ёки бутунлай бошқа ишларга ўтиб кетади. Бундай вазиятда қандайдир тизимли ўзаро муносабатларни тиклаш жуда қийин.
Лекин ОАВ билан ўзаро муносабатларни тузиш принциплари ўзгармай қолаверади.
№ 1. Матбуот котиблари ўз журналистлар гуруҳи билан ишлашни ўрганиши керак. Бу йўлни танлаш, уни қандайдир турли ўқув дастурлари, семинарлар орқали, одамларга ўз ишининг қандайдир давлат дастурларига хос эканини тушунтириш билан ҳар куни ўзаро алоқа боғлаш орқали тайёрлаш. Улар эксклюзив мавзулар, сифатли таҳлил, қизиқ фактлар ва тайёрланган спикерларни топиш ва таклиф қилишлари керак.
№ 2. Матбуот котиблари албатта медиа бозорда содир бўлаётган ўзгаришларни билишлари керак. Улар фақат ўз ишларига, ўз соҳасига кўмилиб қолмаслиги керак. Улар бозорнинг нима учун бундай ишлаётганини, нима учун муҳаррир бундай қарор қабул қилганини тушунишлари керак. Масалан, таҳририятни қизиқтирадиган ҳолатлар: материални қўйиш керакми ёки йўқми, маълум ОАВлар ортида кимлар турибди ва қанақанги хавф-хатарлар мавжуд? У стратегик масалаларни ва бозордаги ўзгаришларни тушуниши учун янгиликлардан бохабар бўлиши керак.
№ 3. Матбуот котиблари ОАВ қайси мақсадли аудиторияга ишлаётганини аниқ билиши ва тушуниши керак. Ҳозир ҳамма фикр алмашинувлар яхлит ҳолга бирлашгани тушунарли. Бизнинг мақсадли аудиториямиз ахборотдан офлайн ҳам, онлайн ҳам фойдаланиши мумкин ва уларни ҳар хил манбалардан олиши мумкин. Лекин ҳар бир ОАВнинг ўз мақсадли аудиторияси бор ва ҳар қандай фикр алмашинувини ишга солишдан аввал таҳлилга қараш ва режалаштириш керак. Шунчаки майдонга чиқиб курашиш самара бермайди.
№ 4. Замонавий матбуот котиби рақамлаштирилган фикр алмашинуви кўникмаларини ўзлаштирган бўлиши керак. Бу айнан рақамли кампанияларни стратегик режалаштириш, ахборот ва интилиш билан юқори даражада ишлаш, негативни нейтраллаштириш ва ҳоказо.
№ 5. Бугунги кунда матбуот котиблари мунтазам равишда, деярли ҳар куни инқирозларга дуч келаётир. Улар бу ҳолат билан ишлашни билишлари, уларнинг олдини олишлари ва имкон қадар хавф-хатарни камайтириши керак. Ҳар бир матбуот котиби ўз инқирозга қарши дастурига, инқирозга қарши ҳужжатлар қолипига, яхши тайёрланганлар таркибидаги гуруҳга эга бўлиши керак. Бу фақат манфаатлари чегараланган PR-ҳуқуққа эга мутахассисларга хос. Айнан инқирозга қарши мукаммал режалаштириш ва фикр алмашинувларининг етишмаслиги туфайли кўпгина давлат дастурлари барбод бўляпти.
№ 6. Қозоғистон медиабозори жуда ўзига хос, ҳар бир ҳудуднинг ўз хислатлари бор, ҳар бир матбуот котиби буни ҳисобга олиши керак. Аслида, жанубда, ғарбда, шимолда ва шарқда ўзига хос медиабозор ҳукм суради. Масалан, Чимкентда жуда кўп кўнгилочар кўринишлар кўп ва бу ахборот тўплашда алоҳида ёндашувни талаб этади. Атирауда медиа бозорга кўп йиллардан бери нефть компаниялари таъсир ўтказиб келади, у ернинг ўзига хос ва мос анъаналари шаклланган. Ҳатто Нур-Султон ва Олма-ота ОАВлари бир-биридан фарқ қилади. Агар пойтахтда ОАВлар кўпроқ умумсиёсий мавзу ва давлат лойиҳаларига таянса, Олма-отада ҳали-ҳануз бизнес-медиа бозори кучли. Пойтахтнинг кўчганига қарамай, барибир бу ерда ишбилармонлар медиаси тўпланган ва улар анча кучли. Унинг устига, Олма-ота бозорида биз жуда кўп фаол ривожланаётган мустақил медиа лойиҳаларни учратамиз.
№ 7. Бугунги кунда матбуот котиблари маблағнинг — давлат буюртмаларидан тушадиган маблағнинг етишмай турган пайтида материалларни пулли жойлаштиришда ишни тўғри ташкил этишни билишлари керак. Матбуот котибларининг профессионал PR-усулларда ишлашларига мисоллар жуда кўп: яхши ахборотга арзийдиган сабаблар, сифатли маълумотлар, мукаммал ишланган ивентлар яратади, бозорга сифатли экспертларни чиқаради. Буларнинг бари матбуот котибларига ўз идораси атрофида яхшигина ахборот тўлқинини келтириб чиқариш имконини беради.
№ 8. Шуни билиш муҳимки, media relationsда журналист — ҳамкор. Журналистга худди тижоратчи ҳамкорлар ўз ҳамкасбига муносабатда бўлгандек муносабатда бўлиш керак: уларга нима қизиқ эканини тушуниш, уларнинг эҳтиёжини ўрганиб чиқиш, тескари алоқа тузиб чиқиш керак. Журналистга қандай ахборот керак эканини, матбуот котиби сифатида Сиз қаерда унга ахборот тўплашда ёрдам бера олишингиз мумкинлигини аниқ тушунишингиз керак. Ҳеч қачон ишончсизлик билан қарамаслик керак, манманлик қилмаслик керак, талабларини инкор қилмаслик керак.
№ 9. Менинг бой тажрибам шуни кўрсатдики, ҳамма журналистлардан ҳам яхши матбуот котиби чиқавермайди экан. Журналистлар ва матбуот котиблари, ҳар қалай, баррикаданинг иккала томонида ишлайдилар. Ўз касбини севадиган ҳақиқий журналистга матбуот хизмати ишини бюрократик услубга, айниқса давлат тизимларига мослаштиришда қийин бўлади. Журналист, энг аввало, ижодий ходим, унинг касби эгилувчан ва доим ҳаракатда, қотиб қолишни ёқтирмайдиган. Матбуот котиби — бу етти куннинг ҳар бир кунида 24 соат ишлаш дегани. Бу фақат матнни ёза билиш эмас, бу — мақсадли аудиториялар билан муносабатлар ўрната билиш, стратегиялар ишлаб чиқиш, оммавий чиқишлар учун топ-менежмент тайёрлаш, ўз ташкилотининг репутациясини бошқара билиш, мунозарали ҳолатларга ечим топа олиш. Мен яхшигина матбуот котиблари бўлиб етишган кўпгина журналистларни эслайман. Кўплари эса жуда қийналиб мослашади.
№ 10. Матбуот котиби кўпни кўрган, етарли тажрибага эга киши бўлиши керак. Бу касбга худди ўйнаб юрган болага бўлганидек саёз муносабатда бўлиш ярамайди. Бу ерда гап аниқ бир ёш устида кетмаяпти, балки ҳаётий тажриба, мустақиллик, ўз нуқтаи назарида туриб бера олиш устида кетяпти. Кўпгина қозоғистонлик матбуот котибларининг муаммолари шундаки, улар матбуот хизматига ўтадилару, лекин у ерда оддий сўз ҳуқуқига эга бўлмайди. Аслида, матбуот котиби ўз раҳбарига — вазир ўринбосарига, вазирга тўғридан тўғри «Йўқ, бу нотўғри. Медиабозор, журналистлар мана бундай ишлайди. Келинг, ёндашувни ўзгартирамиз…» дея олиши керак. Менинг назаримда, омадли матбуот котиблари — булар ўз раҳбарлари билан мулоқот ўрната оладиган одамлар. У нафақат ОАВ, SММ, digital ишларини, янги ўзгаришларни билиши, балки ташкилот стратегиясини аниқлайдиган одам бўлиши керак.
