Мониторингімізге енген қорытынды бағдарламалардың барлығы Тараз қаласындағы сұмдық оқиғаны көрсетті. Тараздағы мектептердің бірінің ауладағы әжетханасында 12 жастағы оқушы қызды зорлаған. Телеарналардың тек біреуі мектептегі қауіпсіздік мәселесін өте мұқият зерттесе, қалғаны ресми ақпаратпен ғана шектеліпті. Кешегі аптаның екінші топ-тақырыбы синтетикалық есірткілерді жарнамалайтын билбордтарға қатысты шу болды. Біз КТК, «Хабар», «Еуразия бірінші арнасы» және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламаларын көріп шықтық.
«Большие новости», КТК
Бағдарлама Тараздағы мектеп әжетханасында 12 жастағы қызды зорлау оқиғасына арналған көлемді сюжеттен басталды. Авторлар оқиғаның қалай болғанына егжей-тегжейлі тоқталмастан бұдан да маңызды нәрселерге назар аударыпты. Мәселен, осы оқиғадан кейін неше адам жазаланды (12 адам), Қазақстанда оқушылар неліктен әлі күнге дейін ғимарат ішіндегі емес, мектеп ауласындағы әжетханаларға баруға мәжбүр
Оқу орындарындағы қауіпсіздік тақырыбына толымды әрі тепе-теңдік сақталған сюжет жасалыпты. Балалардың беті көлегейленген. Қызық көрінгені, материалдың ортасына жекеменшік мектептердің күзет қызметі қандай керемет екені туралы блок еніпті. Мектептің атауы мәтінде айтылмағымен де титрде көрсетілген. Бұл жарнама ма, жоқ па, біз үшін маңызы аз.
Бастысы, айтпақ ой түсінікті: балаларыңыздың қауіпсіздігін ойласаңыз, онда ақы төлеуге тура келеді (сюжетте неше теңге төлеу керегі де ашық айтылды). Бұған журналистер кінәлі емес.
Есірткі жарнамасы туралы сюжет. Қазақстанның бірнеше қаласында qr-коды бар билбордтар ілінген. QR-кодқа өтсе, синтетикалық дәрілерді сататын сайт ашылады. Материалда барлық сұраққа, атап айтқанда, қалайшы болғаны, бұл қандай пиар-акция екені, тапсырыс беруші кім екені, кімді қалай жазалағаны, кімді жазаға тартпағаны, неліктен бұлай еткені туралы сауалдарға жауап бар. Бір жағынан, осы тақырыптан хабары бар адамға жаңа ешнәрсе айтылмады. Ал сюжетте көптеген синтетикалық есірткі түрлерінің атауы аталды. Бұл тақырыптан хабарсыздарға қызық көрінуі әбден мүмкін. Сосын сол атауымен іздемесіне кім кепіл?!
Келесі Шымкентте дәрігер-трансплантологтың тұтқындалуы туралы материалында автор: «Шымкенттік 37 жастағы хирург адам дене мүшелерін заңсыз алған» деп айтып салды. Дәрігер-транслантолог Абылай Донбай кедейлердің бүйрегін сатып алып, байларға салып берген деген күдікке ілінген. Бірақ, журналист бұл жағдайды әлден дәлелденіп қойған дерек ретінде айтады. Басқалай тұрғыдан материал толымды шыққан, қызық деректерге толы. Бір қызығы, тілшіні титрде де сюжеттің алғысөзінде де Станислава Хапина деп таныстырғанымен, ол стендапта өзін бұрынғы фамилиясы – Куцай тегімен таныстырады (осы тұста бір күлген смайлик тұруы тиіс еді, өйткені бұл сондай бір кемшілік те емес, бәлкім Станиславаны құттықтай беруге болатын шығар?).
«Больше деталей» айдарында өте пайдалы тақырып қозғалды. Юлия Яскевич қазір Қазақстанда қандай ипотекалық бағдарламалар бар екенін егжей-тегжейлі әңгімелеп, суретімен қалай жұмыс істейтінін де көрсетті.
«7 күн», «Хабар»
Өткен жексенбіде «7 күн» бағдарламасы эфирге әдеттегіден 1,5 сағат ерте шықты. Сағат 21:00-де көрсетілетін бағдарлама 19:30-да басталды, өйткені «Хабар» телеарнасы «Балалар Еуровидениесін» тікелей эфирде көрсетті.
Назарбаевтың кездесулері жайлы алты минуттық блоктан басталған бағдарлама Швейцария президентінің Қазақстанға сапарымен жалғасты. Авторлар кімнің кіммен қашан қалай кездескенін санамалап шығып, бұл кездесудің неліктен қажет болғанын да егжей-тегжейлі айтып берді. Президентпен бірге Қазақстанға Швейцарияның ірі бизнес өкілдері де келіпті. Олардың нақты бизнес жобалары бар екен. Цюрих пен Нұр-Сұлтан арасында әуе тасымалын ашқысы келеді. Біздің министрлер тауар айналымының төмендеуі мәселесіне шешімдерін ұсынды. Қарапайым, ұғынықты, пафостан ада сюжет болыпты.
Келесі бір шағын да түсінікті сюжет – Қасым-Жомарт Тоқаевтың Травматология және ортопедия ғылыми-зерттеу институтына барғанына арналыпты. Ол 2021 жылы аталған институттың жаңа ғимаратқа көшетініне уәде берді. Жаңа ғимаратты салуға 26 млрд теңге жұмсалады. Сюжетте неліктен мұндай көп соманың жұмсалатынын түсіндірді. Бұл – бірегей институт болғаны себепті де алдағы уақытта ғимарат кешені кеңейтілуі керек екен. Нақты дәлелдер келтіргендіктен «мұндай көп қаржы жұмсаудың керегі не» деген іштей наразы сұрақ туындамайды.
Осы тақырыпты шымкенттік транплантолог Абылай Донбайға қатысты шулы оқиғамен жалғастырды. Мұнда «Хабар» редакциясы жұмсарта айтқанда, біраз жайтты бүгіп қалды. Тақырыптан хабарсыз көрермен бұл материалдан ештеңе түсінбейді. Дәрігерді «заңсыз трансплантация» үшін тұтқындағанын оның тек ашық емес, құпия түрде де ота жасағанымен түсіндірді.
Құпия ота дегеніміз не? Сонда жертөледе ота жасаған ба? Дене мүшелерін заңсыз кесіп алған ба? Ақшаны жасырын алған ба? Салық төлемеген бе? «Құпия» сөзінің астында қандай мән жатыр? Кімнен құпия? Қанша адам күдікке ілінді? Олар дене мүшелерін қайдан алған? Жалпы олар дегеніміз кім?
КТК телеарнасы жіліктеп-жіліктеп, шайнап-шайнап, ауызға салып берген тақырып «Хабар» телеарнасының эфирінде жүргізушінің аузынан бес минут айтылып, сол күйі ештеңе түсініксіз аяқталды.
«7 күн» де мектеп ауласындағы әжетханада зорланған оқушы қыз оқиғасы мен есірткі жарнамасы тақырыптарын көтерді. «Бұл туралы шенеуніктер не ойлайды?» деген сауал маңайында ғана қозғады. Айтпақшы, бұл екі тақырыпты бір сюжетке енгізіп, оны тағы мас жүргізушілер және қорықшылардың шарасыздығына арналған тақырыптарымен толтырыпты. Мұның барлығы да заңдарды қай бағытта қатаңдату көзделгені жайында болса керек. Әйткенмен, материал қырық құрамға айналып, шашыраңқы шығыпты. Сюжетте қарапайым адамдар аз, билік өкілдері көп.
Ауылшаруашылық кешендерін дамыту туралы сюжет те бірқатар сұрақ туындатты. «Хабар» телеарнасын бұған дейін үш апта қатарынан астық аз жиналғанын, содан тапшылық туындап, нан қымбаттайтынын айтқан еді. Ал енді келіп ауыл шаруашылық кешендерінде барлығы керемет, астық сапасы жақсарып, көлемі артып келе жатқанын баяндады. Шын мәнінде қалай? Нақты бір пікір жоқ, аграршылардың да, қызметкерлердің де, халықтың да пікірі жоқ. Статистика да келтірілмеді. Ауыл шаруашылығы кешенінің жалаң жарнамасы айналыпты.
Келесі сюжет те жалаң жарнама. Бұл жолы отандық тауар өндірушілеріне арналыпты. Қазақстандық фабрика бірінің басшысынан сұхбат алып, басқалары туралы да әңгімеліпті. «Қазақстандық тауарлар қаншалықты сапалы? Қанша қазақстандық тұтынған? Қандай көлемде өндіреді? Адамдар бұл туралы не ойлайтынына жауап жоқ.
«Аналитика», «Еуразия бірінші арнасы»
Эфир Тараздағы мектеп әжетханасында оқушы қызды зорлау оқиғасымен басталды. Сюжет емес, тек шағын ақпар беріп өтті. Не болғанын, кім жазаланғанын, мектептерде еденінен тесік жасалған неше әжетхана барын санамалап шықты.
Бағдарлама авторлары содан кейін Атырау перинаталды орталығы туралы жаңа сюжет ұсынды. Бұл орталықта жаңа туған сәби мұздатқышқа өлген еді. Жаңа сюжетке ақпараттық түрткі: 2019 жылы республика көлемінде шетінеген сәбилердің 50 пайызы екі ай ішінде осы орталықта көз жұмыпты.
ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің Тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің сапасы мен қауіпсіздігін бақылау комитеті төрағасы аталған орталықта көптеген заң бұзушылықтар болғанын айтады (бір рет қолданылатын затты жуып, қайта қолданған). Тілші туындаған сұрақтарына жауап іздейді, бірақ жауап ала алмайды (журналистер орталық есігін екі күн күзетеді, бірақ перинаталды орталық басшысының міндетін атқарушы еш байланысқа шықпады). Сюжет зерттеу форматында жасалған. Тілші аурухана ішіне кіруге тырысады, бірақ кіре алмайды. Кір жуатын орынды табуға тырысады. Мұнда ауруханадан шығатын жөргектерді жуған (жасырын жұмыс істейді). Бірақ, о орын жабық екен. Ем алушылардың сұрайды. Жалпылай алғанда, қызық, толымды, сарапшылардың пікірі енген жақсы сюжет жасапты.
Арыстағы жарылысқа бес ай болғаны туралы материал. Мұнда жаңа пәтер алған отбасылардың хикаясы, қираған баспанасы үшін өте аз мөлшерде өтемақы алған отбасының (бұл үй төтенше жағдайға дейін апатты деп танылған сияқты) хикаясы бар. Шенеуніктердің де пікірі енген. Бір сұрақ туындайды, жаңа баспанаға көше алмағандардың жағдайы не болмақ? Оларға көмек бере ме?
«Аналитика» бағдарламасының көлемді бір сюжеті медсақтандыруға арналыпты. 1 қаңтардан бастап өтпелі кезең басталады. Жарна төлемегендер де сақтандырылады. Мұның барлығына қатысты Денсаулық сақтау министрлігі емес, Қарағанды облысы әкімінің орынбасары пікір береді. Неліктен? Сынақ мерзімі Қарағанда облысында басталғаны үшін бе? Онда неліктен, облыстық денсаулық сақтау басқармасы емес, әкім пікір береді?
Есесіне, бағдарламаның соңғы сюжеті тартымды шығыпты. Мұнда өзі автокөлік құрастыратын қазақстандықты, жалпы Қазақстандағы қызық автокөліктерді көрсетті.
Apta, QAZAQSTAN
Эфир аңдатпасы аптаның ең өзекті тақырыптарынан құралғанымен, бағдарлама Тоқаевтың Травматология және ортопедия ғылыми-зерттеу институтына барғанынан басталды. Стандартты, хаттамаға жарайтын сюжет.
Аптаның ең шулы тақырыбы – Тараздағы жетінші сынып оқушысын зорлау оқиғасын бағдарлама авторлары Тоқаев арқылы беруді құп көріпті. Алғысөзді Қасым-Жомарт Кемелұлының твитінен бастады. Ол твитінде Тараз қаласының әкімін қызметінен алуды тапсырған. Мектеп ауласындағы әжетханалар тақырыбын тым қысқа әрі құрғақ баяндады. Мұғалімдер мен ата-аналардан емес, Білім және ғылым министрінің пікірімен ғана берді.
21 қарашада Бірыңғай (ұлттық) азаматтарды қабылдау күні өтті. Осы күнге арналған сюжетте сәйкесінше министрлер, облыс және қала әкімдері азаматтарды қалай қабылдағанын көрсетті. Азаматтардың бұл туралы пікірін де жазып алыпты. Ал тілші қағаз толы үстел басынан жасаған стендапында президент шенеуніктердің бұқара мәселесіне жіті назар аударын қатаң қадағалауында ұстайтынын айтты. Кім де кім көңіл бөлмесе, қызметінен қуылады екен.
«Қарапайым халық» жайын күйттейтін сюжеттер бағдарламаның ортасынан басталды. Бірінші сюжетте, жоғалған, құлдыққа түскендердің жайын айтты. Жан тебірентерлік, нақты оқиғалары бар сюжет. Әр жылдары іс-түссіз жоғалғандардың санын инфографика түрінде келтірді. Бірақ, полиция мен прокуратурадан пікір жоқ. Адамдар неліктен көп жоғалатынеы, оларды неліктен таппайтыны туралы сұрақтарға да жауап жоқ.
Қазақстан жолдарының сапасы сын көтермейтіні, сапасыз салынатыны, сапасыз жөнделетіні туралы сюжетте де тепе-теңдік сақталмаған. Материалда жақсы видеолар, шенеуніктердің пікірі, көлік жүргізушілерінің шағымы, қоғамдық белсенділердің айтары, сарапшылардың сөзі бар. Бірақ, сол жолды салатын мердігерлердің, жол салушылардың сөзі жоқ. Не дегенмен барлық шағым соларға бағытталып отыр.
Бағдарлама Түркістан облысындағы бұғышының хикаясымен аяқталды. Қызық та әсерлі сюжет бұғы өсірудің қыр-сырынан хабардар етеді.
Айта кетсек, «Жаңа репортер» қазақстандық телеарналардың апталық қорытынды ТВ-бағдарламаларына мониторингін тұрақты жүргізеді, апта сайын жариялайды.
