Бұл аптада КТК мен басқа телеарналардың контентіндегі өзара контраст көзге ұрып тұрды. КТК журналистері апта педофилдері туралы егжей-тегжейлі баяндаса, қалған телеарналар еліміздің ең бас мерекесі – Тәуелсіздік күніне басымдық берді. Бір сөзбен айтқанда, түрлі талғамға әралуан ақпарат. Мониторингімізге КТК, «Еуразия бірінші арнасы», «Хабар» және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламаларын қамтыдық.

«Большие новости», КТК
Әуел баста бағдарлама авторлары таптаурын сөз тіркестерін тым көп қолданғанын айтқымыз келеді. Көрермен бір минутта аураханадағы күдікті «полицейлердің жіті қадағалауында» екенін естіп үлгереді (бәлкім, «қадағалауында» деп айтқысы келген шығар? «Жіті» сөзін қолданып, әлдекімдердің о жақта «полицейлер дұрыс қадағаламайды» деп ойлауының алдын алғысы келді ме екен?!).

«Рульде отырған адам тура мағынасында соғып өтті» деп те айтты. Рулдегі адам ауыспалы мағынасында соғып өте алар ма еді?

КТК журналистері «тура мағынасында» тіркесін жақсы көреді. Оның түпкі мағынасына үңілмейді. «Шокирующий» сөзін тіпті жиі қолданады. Жаңалық мәтінін «жіті қадағалау» керегін айтқың-ақ келеді.

Бағдарламаның бірінші көлемді материалы – Қарағанды облысындағы адам шошырлық оқиғаға арналыпты. Әйел кісі көшеде ер адаммен танысып, пәтерде сол ер адаммен бірнеше күн бірге болады. Сосын өзінің кішкентай қызын да пәтерге әкеліп, жаңа танысымен бөлмеде қалдырады (дүкенге кетеді). Қызы өзіне ер адамның «тиісіп, саусағымен ауыртқанын айтады». Анасы мен қызы – сюжеттің басты кейіпкерлері, екеуінің де бет-жүзін көлегейлепті.

Болжалды зорлаушы тергеуден кейін аурухана төсегіне таңылады. Айтуынша, оны полицейлер ұрып-соғып, «дубинкамен» зорлапты.

Журналистер бұл сұмдық оқиға жайлы мейлінше дұрыс әңгімелеп, барлық тараптың пікірін тыңдаған. Дегенмен, полицейлер болған жағдайға байланысты «анықтап жатырмыз, тергеу жүріп жатыр» мазмұнда ғана комментарий берген.

Алматыда анасы, ұлы және оның әйелі«Палачь» жәндіктерге қарсы дәрісінен уланыпты. Дәріні анасы базардан сатып алған. Қоңыздарды уламақшы болыпты. Бірақ, өздері де уланып, ұлы есін жимаған күйі көз жұмды. Өзі жан сақтау бөлімінде жатыр. Журналист құнды ақпаратқа толы сюжет әзірлеген. Базарға барып, түрлі химиялық зат сатушыларды жасырын камераға түсіреді. Сарапшылар мен дизенфекция мамандарынан комментарий алған. Тауар сапасын қадағалау департаментінің де пікірін біліп, «ал енді не істеу керек» деген сауалға жауап берді.

«Больше деталей» айдарында журналистер тағы да эксперимент жасады. Олар ЖОО дипломын интернет арқылы сатып алуға тырысты. Айта кетейік, сатып алуға болады, бірақ бұл ақшаңызды желге шашумен тең. Аталған айдарда Қазақстандағы жоғары білім беру жүйесі туралы қызық мәлімет көп. Әйтсе де Тоқаевтың сынына ұшыраған ЖОО өкілдерінен комментарий жоқ. Бұл материал да сол Тоқаевтың сынынан кейін жасалып отыр.

Бағдарламаның арнайы репортажы «Солтүстікке қоныс аудару» тақырыбына арналған. Мемлекет елдің оңтүстік аймақтарынан солтүстік облыстарға көшуге ниетті азаматтарды қолдайды. Аталған бағдарламаға қатысып, солтүстікке қоныс аударғандар неліктен кері қайтады?? «Еңбек» мемлекеттік бағдарламасы «оңтүстіктегі халық тығыз қоныстанған аймақтардың халқын солтүстікке көшіріп, сондағы халық санын өсіруді көздейді». Бірақ бұл идеяның жүзеге асырылуы көңіл қуантпайды. Мұның себебін сюжеттің барлық кейіпкерлері: қоныс аударушылар да, шенеуніктер де, сарапшылар да түсіндірді. Сөйте тұра оң нәтижелер де баршылық: мәселен, кейбір адамдар солтүстікке көшіп барғанынан кейін, мемлекет қолдауымен кедейліктен құтылып, теледидар, жиһаз сатып алып, балалар бөлмесін жабдықтапты. Қызық әрі баланс сақталған сюжет.

Apta, QAZAQSTAN
КТК телеарнасы президент туралы ләм-мим демесе, QAZAQSTAN телеарнасы бағдарламаны Тоқаевтан бастады. Мемлекет басшысы ҚР Тәуелсіздік күні мерекесі қарсаңында бірқатар азаматтарға мемлекеттік наградалар берді, Жастар жылын қорытындылап, 2020 жыл – Волонтерлер жылының жоспарын айтты. Көрермендер мұның барлығын алты минут тыңдады.

Содан кейін бағдарлама авторлары осы тақырыпқа қайта оралды. Сюжеттің алғысөзі волонтерлер туралы басталып (волонтерлер мүмкіндігі шектеулі жандарға көмектессе, ғанибет болар еді), бірақ сюжетте жастарға ойысып (келер жылдан бастап шәкіртақы өседі), сосын Тоқаевқа (оның сапасыз білім беретін университеттерді тексеріп, жазалау тапсырмасы) өтті. КТК сияқты мұнда да университеттер өкілдеріне сөз бермеді.

Сюжеттен кейінгі алғысөз Тоқаевқа, дәлірегі оның экспортқа сапалы тауар өндіру туралы твитімен жалғасты. Бұл «Алтын сапа – 2020» сыйлығын тапсыру сюжетінің алғысөзі екен. Қандай да бір құнды ақпардан ада сюжет сыйлық иегерлерінің және Тоқаевтың сөздерінен құралған

Назарбаев туралы бөлік оның Тәуелсіздік күні құрметіне ұйымдастырылған салтанатты концертке қатысуына арналған.

50 жыл бұрын Павлодарда №3 мектеп-интернаттың оқушылары «Жас ұлан» ұйымын құрыпты. Аталған ұйым Қазақстан егемендігі идеясын астыртын насихаттаған. Сосын бұл ұйымды КГБ жауып тастады. Apta бағдарламасы сол ұйымды құрған оқушылардың тағдырынан сыр шертетін сюжет түсіріпті. Бұл ұйымның құрылуы сол кездегі Павлодардың өміріне қалай әсер еткенін баяндады. Тарихи оқиғаға арналған сюжетте тарихшылардың пікірі жоқ. Ал 1986 жылы Алматыдағы желтоқсан оқиғасы туралы бағдарлама авторлары ләм-мим демеді.

2016 жылы Талдықорғандағы әскери әуе базасында ұшақ апатқа ұшырады. Әскери ұшқыш Әділбек Ысқақов ұшақты елдімекендердің үстінен алысқа әкетіп, көптеген тұрғынның өмірін сақтап қалды. Әйтсе де сот оны кінәлі деп тауып, соттады, кейін ақтайды. Көрерменге бұл оқиғада ұшқыштың қандай баппен, не себеппен сотталып, кінәлі боп шыққанын білу қызық-ақ еді?! Бірақ, сюжетте сот органдарының да, құқыққорғаушылардың да тарапынан ешқандай пікір болмады. Есесіне ұшқыш өз сөзінде тұңғыш президент Назарбаевқа, екінші президент Тоқаевқа, қорғаныс министрі Ермекбаевқа алғыс айтты. Не үшін? Бәлкім, QAZAQSTAN телеарнасы елімізде сот соттап, бірақ президент ақтай алатынын меңзеген болар?!

Қазақстандық спортшылардың неліктен допинг қолданатыны туралы сюжет идеясы мен орындалуы тұрғысынан қызық шыққан (бұл сюжетті жасауға ресейлік спортшылар құрамасының төрт жыл мерзімге әлем чемпионаттарына да, олимпиадаға да қатысудан шеттетілуі себеп болды). Материалда ҚР-ның допингке қарсы ұлттық орталығы қалай жұмыс істейтінін түсіндірді. Сидней олимпиадасының күміс жүлдегері Ислам Байрамуков елдегі спортшылардың допинг дауына ілінуіне спортты түсінбейтін басшылардың кінәлі екенін айтады. Олар өздерінен жоғары тұрған басшылыққа спортшылардың жоғары нәтиже көрсететініне уәде береді. Салдарынан спортшылар жоғары нәтиже көрсету үшін допингке қарсы заңдарды бұзады. Әйткенмен де сюжетте салалық министрлік тарапынан да, бапкерлер мен спортшылар тарапынан да пікір болмады, баланс сақталмады.

«Аналитика», «Еуразия бірінші арнасы»
Тоқаевтың қолынан орден таққандардың бірнеше кадры және мемлекет басшысының азаматтық сананың өсуі, шенеуніктер халыққа жұмыс істеу керегі туралы екі цитатасынан кейін, «Аналитика» бағдарламасы аптаның бас мерекесі – Тәуелсіздік күніне ойысты.

Олег Журкевич тәуелсіздік алғаннан кейінгі жыл, яғни 1992 жыл қандай болғанын айтып берді. Мұрағаттан алынған кадрлерді: ТМД құрылуы, мемлекеттік ұйымдардың мойындауы, Әнұран, Ту, милицияның полицияға айналуы, қалалардың атын ауыстыруын көрсетті. 1991 жылдың 9 желтоқсанында басталып, 1992 жылдың 16 қаңтарына дейін жалғасқан шахтерлер көтерілісін, айлықтың жетпеуінен саудамен айналысқан кешегі мұғалімдер мен инженерлерді де көрсетті.
Әйткенмен де Олег Журкевичтің тарихты қазбалаған сюжеттерінде сол уақыттың бет-бейнесін келтірер стендаптар және деталдар жетіспеді.

«Аналитика» журналистері алдағы Волонтерлер жылы туралы да көлемді сюжет дайындапты. Кәрі адамдарға, балалар үйінің тәрбиеленушілеріне көмектесетін волонтерлер, студент-дәрігерлер мен эковолонтерлер сюжет кейіпкеріне айналған. Олардың хикаялары шабыт сыйласа, автордың кадр сыртындағы сөздері таптаурынға, әсірелеуге, пафосқа толы. Ал шенеуніктердің еріктілер қозғалысын жеті не бес бағытқа бөлуі — олардың халық белсенділігін жүйелеп, регламенттеу жоспары бар сияқты әсер қалдырады. Бұл белсенділерге қажет пе? Осы сұраққа жауап болмады.

Бағдарламаның тағы бір тақырыбы – сұлулық индустриясындағы жан түршіктірер оқиғалар. Жарақат, маникюр мен педикюрден кейін ұзақ емделулер, ұзартылған кірпіктердегі биттер және қасты бояғаннан кейін болған Квинк ісіктері. Журналистер әсемдік салондарында қандай нормалар сақталу қажетін, мемлекет бұл саланы қалай қадағалайтынын, тұтынушылар өз құқықтарын қалай қорғай алатынын әңгімеледі. Саладағы түрлі оқиғалар, кемшіліктер мен проблемалардың егжей-тегжейін естігенде, дене шымырлайды. Сюжет авторларының да көздегені осы болса керек.

«7 күн», «Хабар»
«7 күн» бағдарламасы Қазақстанды Тәуелсіздік күнімен құттықтаған мемлекеттерді санамалаудан бастады. Олардың қатарында АҚШ, Австрия, Сингапур, Үндістан, Испания және тағы басқа да көптеген мемлекеттер бар. Телеграмма әлі де келіп түсіп жатыр.

Бірінші сюжет – Назарбаевтың Тәуелсіздік күні мерекесімен құттықтауы. Авторлар КСРО ыдырағаннан кейін өмір сүрудің қаншалықты қиын болғанын, барлық байланыс үзіліп, шикізат өндірісінде тығырықтан шығар жолды өзіміз іздегенін айтады. Мұның барлығы Назарбаевтың құттықтау сөзіндегі ұзақ-ұзақ синхрондарымен толықтырды. Бізді біледі, құрметтейді және қолдайды. Ал бұқарадан әдеттегіндей ештеңе де сұрамады.

Ел астанасының даму тарихы туралы сюжетті қызықты етіп жасауға болар-ақ еді. «7 күн» бағдарламасының бұған ресурсы жетеді. Әйткенмен, мұнда да Елбасыны көп көрсетіп, оның кіммен кездескенін, кімдердің астананы көшіруге көмектесіп, жаңа астананы салғанын айтудан әрі аспады. Астананың дәрігерлері небір жан тебірентер сәттерді – тұңғыш президенттің жапан далаға келіп, «Хан-Шатыр» қайда салынатынын, Бәйтерек қайда орналасатынын жоспарлағанын еске түсірді. Осындай естеліктер аздық етті. Астананың құрылысын қадағалаған, куә болған қалалықтардың пікірін неліктен сұрамады? Тарихты толымсыз әрі тым формалды баяндады.

Тоқаевтың Жастар жылын қалай қорытындылағаны туралы сюжет жақсы әрі толымды жасалыпты. Студенттердің шәкіртақысын көтереді. Жұмыс істейтін жастарға қолжетімді баспана беріп жатыр. Жалдамалы баспана бағдарламасына қатысушы кейіпкер де бар. 5000 жас кәсіпкер мемлекеттен грант алыпты. Кәсіпкер грант қаржысына отбасыларды ажырасудан сақтайтын әлеуметтік жоба жасапты. Тректері әлемдік хит-парадтарда көш бастаған жас музыкант Иманбек Зейкенов туралы да әңгімеледі. Бұл жаңалықтан хабарсыз көрермендерге расымен де қызық ақпараттарға толы сюжет екен.

АҚШ-тың Tyson Foods компаниясы Қазақстанның ауылшаруашылық кешеніне кіреді. Барлығы жақсы-ақ, бірақ Қазақстанның бұл келісімді орындауға әлеуеті жете ме? Бізде сондай деңгейге лайық мамандар бар ма? Бұл келісім алдында қандай міндеттемелеріміз бар? Қалай дайындаламыз? Қанша қаржы жұмсаймыз? Міне, осындай сұрақтарға жауап болмады. Оптимист мазмұндағы материал, баланс сақталмады.

«7 күн» қазақстандықтардың баспаналы болуына мүмкіндік беретін бағдарламалар туралы материалдар топтамасын жалғастырады. Бұл жолы «Бақытты отбасы» және «Нұрлы жер» бағдарламаларын таныстырды. Аталған бағдарламалардың нендей шарттары бар екенін, қалай баспана алуға болатынын түсіндірді. Алдыңғы эфирлерде баспана алған отбасылардың қуанышы көрсетуден аспайтын еді.

Айта кетсек, «Жаңа репортер» қазақстандық телеарналардың апталық қорытынды бағдарламаларына мониторингін тұрақты түрде жүргізеді және апта сайын жариялайды.