Өткен аптаның бас ньюсмейкері – ҚР президенті Қасым-Жомарт Тоқаев. Апталық қорытынды бағдарламасында мемлекет басшысын көп айта бермейтін КТК телеарнасы да бұл жолы Тоқаевқа көп уақыт бөлді. Екінші президент Deutsche Welle халықаралық телерадиоарнасының тілшісі Жанна Немцованың (Борис Немцовтың қызы) сұрақтарына жауап берді. Немцованың сұхбатын қазіргі БАҚ әрқалай, «батыл» деп те, «ыңғайсыз» деп те бағалап жатыр. Содан кейін Тоқаев Германияға сапарлады. Мұнда Ангела Меркель оған жергілікті дипломатияның хаттамасын айқын көрсетті. Бұл екі фактор (сұхбат – ресми сапар) кешегі аптаның ақпарат негізін құрады.
Мониторингімізге дәстүрлі түрде КТК, «Еуразия бірінші арнасы», «Хабар» және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламаларын қамтыдық.
«Большие новости», КТК
Бағдарлама Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Deutsche Welle тілшісі Жанна Немцоваға сұхбатына көлемді шолудан басталды. Авторлар сұхбаттың ешбір өткір тұсын шет қалдырмай, тіпті «Қырым» туралы айтылғанда да («біз Қырымда болған жағдайды «аннексия» деп айтпаймыз» ) көрсетті. Назарбаев тұлғасын ұлықтау, Қытай туралы да сұрақ-жауаптар енді. Немцованың журналистер айтқандай «өткір сұрақтарының ешқайсысы қалып қоймады.
Мұндай шынайы шолудан кейін қандай да бір беделді саясаттанушының пікірі керек-ақ еді. Бұл сұхбат Қазақстанның халықаралық имиджіне қандай ықпал етеді? Тоқаевтың имиджіне қалай әсер етеді? Жаңа президент-дипломатымыз қандай адам ретінде көрінді? Сұхбат қалай болды? Президентіміз – тәжірибелі дипломат, Немцова оны жайлы орнынан қозғай алды ма, әлде Тоқаев «жеңіске жетті ме?». «Большие новости» сияқты жоғары сапа деңгейіне ұмтылған қорытынды бағдарламада сараптама жасай білу маңызды-ақ. Ал бізге жақсы жасалған шолудан басқа ештеңе ұсынбады.
Вахталық тәсілмен не үйінен жырақта жұмыс істейтін адамдар тап келетін қиындықтары туралы сюжетке тепе-теңдік жоқ. Бізге жұмысынан үйіне қайтып келе жатып, сұмдық жол апатына ұшыраған оқиғаны айтып, амал жоқ вахталық тәсілмен жұмыс істеуге мәжбүр (әйтпесе күнкөрісіне ақша таппайды) не қызметте өсу үшін келісетін ер адамдардың хикаясын көрсетті. Вахталық жұмысқа орналасудың оңай екенін де айтып өтті, өйткені маман тапшы екен. Әрмен қарай не болмақ? Бұл туралы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі не ойлайды (кейбір кейіпкерлер Еңбек заңнамасының бұзылатынын айтып қалды)?. Жол апатында қаза тапқан жұмысшылардың туыстары автобустың ескі болғанын айтады. Ел билігі бұл мәселені бақылауына ала ма, әлде жекеменшік кәсіпорындар жұмысшыларын ескі-құсқы көлікпен тасымалдауға құқылы ма? Осы және тағы басқа да сауалдарға ресми тұлғалар жауап беруі тиіс еді. Бірақ жауап болмады. Есесіне бизнес-тренер комментарийін беріпті.
Мектептер туралы сюжетте санитар-дәрігерлер оқу мекемелерінің директорларына сыныптардың оқушыға толып қалғаны себепті айыппұл салып жатыр. Білім және ғылым министрлігі бұл мәселемен мектеп директорлары емес, әкімдіктер сот арқылы айналысуы керегін айтады. Мұндағы «айналысуы керек» дейтіні — мектеп сыныптарының толып қалуы емес, айыппұлдар. Бұл да материалдан аз-кем түсінікті болып отыр. Алайда, біріншіден, сюжеттегі кейіпкерлердің тең жартысының синхронына титр жазылмаған. Қайсысы қай министрліктен екенін, қандай лауазым деңгейінде пікір бергенін түсіну қиын (Тікелей эфирде титр болған да шығар, бірақ мәтін авторы бағдарламаны телеарнаның сайтынан көрді. Сайттағы эфирде титр болмады, бұл кемшілік басқа да материалдарда кездесті). Екіншіден, тілші айтылған мәселелерге (мектептердің жетіспеушілігі, халықтың ірі қалаларға жаппай қоныс аударуы және санитарлық нормалардың бұзылуы) сюжет соңында Қазақстанда білім беру сапасының төмен екенін де қосты. Бұл не, салдары ма?
Егер салдары болса, онда айтылған мәселе әрмен қарай ашылмай, сюжеттің соңғы секунды жеткенде ғана айтылып, ауада қалып қойды. «Әрмен қарай өздеріңіз ойланып, алыңыздар» дегендей болды.
Есесіне бағдарламаға «Большой мир» атты жаңа айдар қосылыпты. Енді жүргізушілер әлемде не боп жатқанын қысқа ғана айтып өтеді.
«7 күн», «Хабар»
Бағдарлама «хабарстайл» дәстүрімен басталды. Тұңғыш президенттің кіммен кездескенін, оның бағыт-бағдарын екінші президент қалай жалғастырып жатқанын көрсетті. Мұның барлығы да Қасым-Жомарт Тоқаевтың Германияға ресми сапары туралы негізгі материалдың ұзақ алғысөзі сияқты көрінді.
Сюжет қызық мәліметтен басталды. Айтылғандай, Германияда шетелдік делегацияны күтіп алу барысында әнұранды отырып тыңдайтын ереже бар екен. Бірақ, Қазақстан әнұраны ойнағанда «мемлекет басшысы федералды канцлерге асқан байыппен сөйлеп, еліміздің ережесіне бағынып, орнынан тұрып, әнұрынымызды тыңдады».
Сюжетте ресми сапардың маңызды тұстарын түгел санамалап шығыпты: кездесу не үшін өтті (инвестиция үшін), неліктен қызығушылық танытамыз (бұл перспективасы бар жобалар), қандай келісімге келді (барлық салада ынтымақтастық жанданды), бұл туралы Германия тарапы не ойлайды (Қазақстан – Орталық Азия аймағындағы лайықты серіктес), Тоқаевтың Украина туралы пікірі (Норман форматындағы кездесуде барлығы шешілетінін үміттіміз), неміс бизнесмендерімен кездесу (серіктестікке дайынбыз). Сюжетте Германияның бизнес-өкілдерінен пікір алу жетіспеді. Олар Қазақстан экономикасына қаржы құюға дайын ба? Бағдарламада бизнес-ынтымақтастық тақырыбын жеке топтамаға шығарыпты. Тоқаев инвестиция тартуға бағытталған бірнеше кездесу өткізді. Сонда да жоғарыда айтылған сауалға жауап болмады.
Тоқаевтың Deutsche Welle телерадиоарнасына сұхбаты форматы жағынан КТК-ға ұқсас, бірақ мазмұны әдепкі «хабар мәнерінде» жасалыпты. Президенттің «қазақстандықтар бірлесіп, қимылдауы керек», «билік партиясы – пікір алмасу орны», «латын әліпбиіне көшу — қазақ тілін басқа елдерде танытады, бұл – Ресейден алшақтау емес», «Ресей – стратегиялық серіктесіміз және досымыз» деген жауаптарын алып, соны көрсетті.
«Хабар» эфирінде аптада болған ірі жол-көлік оқиғаларын да айтты. КТК бұл тақырыпқа үйінен жырақта, вахталық тәсілмен жұмыс істейтіндердің мәселесі турасынан келсе, «7 күн» бағдарламасында бұл медицина мамандарының проблемаларына (Павлодар облысында кардиоорталық дәрігерлерін бір реттік пайдалануға арналған заттарды қайта жуып, пайдалануға мәжбүрлепті) өту болды. Содан кейін жанармай бағасына ойысты. Бұқараның «бізге жанармай алу үшін сырттан келудің несі жаман, біздегі баға неліктен көршілес елдердегі бағамен бірдей болуы керек, бұл туралы қазақстандықтар не ойлайды» деген сұрақтарына жауап бермеді.
Есесіне өңірлерді дамыту бағдарламасы туралы сюжет толымды шығыпты. Автор бұл бағдарламаға қанша қаржы бөлінгенін, нені жаңғыртатынын, мұның неліктен қажет екенін, қалай іске асыратынын, бұған қаржыны қайдан алатынын түсіндіріп, айтып берді.
«Нұрлы жер» бағдарламасының Ақмола облысында іске асырылуы барысына арналған сюжет толымды шықпады. Бұл сюжет «Хабар» телеарнасының тұрғын-үй бағдарламалары тақырыбындағы топтама материалдарына ұқсайды. Тілшілер осы бағдарламаның арқасында жақсы өмір сүріп жатқандарды көрсетеді, бірақ егжей-тегжейін, бұл нендей бағдарлама, баспана алу үшін қандай шарттары бар екенін айтпайды.
«Аналитика», «Еуразия бірінші арнасы»
«Аналитика» бағдарламасы жолдағы көлік апаты оқиғаларынан басталды. Бұған көліктегі ақаудың себеп болуы мүмкін екенін айтып, жауапкершілікпен қараудың балама мысалдарын келтіріп, масаң күйде көлік жүргізу тақырыбын да қозғады. Бағдарламада қолданылған әуесқой видеодағы «көктайғақ кезінде жергілікті атқарушы билік қайда қарап отыр?» деген сауал жауапсыз қалды.
Тоқаевтың Deutsche Welle-ге берген сұхбаты туралы көлемді материал дайындапты. Президенттің жауабынан үзінділерді: митингілер, латын әліпбиіне өту, атом электр стансасының құрылысы, Нұр-Сұлтандағы LRT құрылысы туралы айтқанын алып, соның әрқайсысына сәйкес видеолармен берді. Тоқаевтың Қырым аннексиясы жайында айтқаны тек Қазақстанда емес, Еуропада да үлкен резонанс тудырғанымен, бұл сәті «Аналитика» бағдарламасына енбепті. Есесіне канцлер Ангела Меркель Қазақстан әнұраны ойнағанда неліктен орнынан тұрмай, отырып тыңдағанын түсіндірді. Мұнда да «Хабар» эфирінде айтылғандай «асқан байыппен сөйлеп» сөз тіркесін қолданды. Бұл не? Сәйкестік пе?
Материал авторы Бранденбург қақпасының фонында стендап жазып, Германия инвесторларына арналған артықшылықтарды тізіп шықты. Дроннан түсірілген кадрларды көп қолданды.
Өскеменде мектеп оқушысы түсіріп, таратқан тұмша түтін видеосы ауаға бөлінетін зиянды қалдықтар туралы жеке сюжетке себеп болыпты. «Аналитика» бағдарламасының жүргізушісі оқушы баланы «Грета Тунбергке ұқсас» деп те атады. Бірақ, шынтуайтына келгенде, бағдарламада оқушының есімі аталмады. «Мұндайды тек Өскеменнен ғана емес, Қазақстанның басқа да қалаларынан көруге болады» деген спикердің де есімі аталмады.
Бағдарлама деректер қорындағы аласапыранның себебінен салық төлемдерінде кететін қателіктер туралы сюжетте тепе-теңдік сақталған. Түрлі ведомство өкілдерінің де, жәбірленушілердің де пікірі бар. Түйін біреу: деректер базасындағы ақауды түзетпей, қателіктер шыға береді.
Apta, QAZAQSTAN
Бағдарламаның басты тақырыбы – Тоқаевтың Германияға ресми сапары. Бұл материалдың алғысөзі де Тоқаевтың айтқанынан басталады: «Қазақстан мен Германия арасында алтын көпір орнатуға келдім. Бізге сіздердің инвестициялар қажет». Тележүргізуші Жайна Сламбек президенттің сөзінен цитата келтіріп, «Және бұл болашақ үшін алаңдаған белсенді азаматтан бастап бәрі үшін қатты уайымға салынбайтын қарапайым қоғам мүшесіне дейін түсінікті әрі «иә, дәл солай» дейтін тұжырым» деп қайырды.
Берлиннен жасалған сюжет әдепкі қалыптан аспады. Ерекшелейтін тұсы жоқ.
Тоқаев тақырыбына қатысты бір қызық сәт, екінші президенттің Deutsche Welle тілшісіне сұхбатын APTA бағдарламасының авторлары елеусіз қалдырыпты.
Қазақстандағы киберқауіпсіздік. Сюжет авторы мұның не екенін егжей-тегжейлі түсіндірді. Алайда сарапшылардың синхрондары ұзақ болып, бір сарапшы бірнеше рет қайталанды. Тепе-теңдікті сақтау жағы кемшін түсті. Сюжетте киберқауіпсіздік, it-мамандарды даярлауды мәселе барын айтады, бірақ сол кадрларды дайындайтын оқу орындарының пікірін ести алмадық.
Аптаның ең басты оқиғаларының бірі – Қазақстан жолдарындағы көлік апаттары мен ірі жол-көлік оқиғасының құрбандары. Бұл туралы APTA бағдарламасы қандай да бір сараптама жасамады. Қолда бар деректерді тізіп шығып, ІІМ басшысының комментарийін берді.
Семейдегі көне тарихи ғимараттарға жөндеу қажет екені туралы сюжет мейлінше толымды шығып, тепе-теңдік сақталыпты. Өлкетанушылардың да, музей қызметкерлерінің де, дептутаттар мен шенеуніктердің де пікірі бар.
Бағдарламаның соңғы сюжеті де тарих тақырыбына арналыпты. 1917 жылғы қос революция турасында айта келіп, бұл екі революция қазақ халқының тарихына қалай әсер еткеніне жауап іздепті.
Айта кетсек, «Жаңа репортер» қазақстандық телеарналардың апталық қорытынды бағдарламаларына мониторингін тұрақты жүргізеді және апта сайын жариялайды.
