«Жеті күн» және «Айна» бағдарламаларына ортақ тақырып — тұрғын үй бағасының қымбаттауы мен дизель тапшылығы. Ал Apta авторлары көмір тапшылығын да, мүгедектігі бар жандар мәселесін де айтты. Мемлекеттік арналардың бірінші сюжеті президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жамбыл облысына жұмыс сапарына арналды.
«Жеті күн», «Хабар»
Соңғы апталарда «7 күн» авторлары коронавирус тақырыбына назар аудара бермейтін еді. Кешегі шығарылымды бірден бұл тақырыптан бастауына негізгі себеп — президент Қ.Тоқаевтың Жамыл облысындағы вакцина шығаратын зауытқа сапары.
Сюжет QazVac вакцинасын дайындау барысын баяндаудан басталды. Зертханадан түсірілген қызықты кадрлар мен тілші стендаптары сюжетті әрлей түсті. Сюжет облыс әкімі Бердібек Сапарбаевтың президент алдындағы есебін қамтып, әкім сөзінен өңірде тұрғызылған ескерткіштер мен Мемлекет басшысының облыс әкіміне вакцина жасау ісін жолға қоюға атсалысқаны үшін алғыс айтқан тұсын беріпті. Сюжетті көріп, президент те, облыс әкімі де Жамбыл облысындағы әскери қоймада болған жойқын жарылысты ұмытып үлгергендей әсер қалды.
Президент қабылдаулары мен құттықтауларына шолудан кейін бірқатар мемлекеттің елшілерінен сенім грамотасын қабыл алуы тағы бір сюжетке арқау болды.
Мемлекет басшысы Qazenergy форумына қатысушыларға бейнеүндеу жасапты. Бағдарлама бұдан үзінді келтіріп, «Көміртегінен ада ел» деген сюжетке жалғасты. Еліміздегі баламалы энергия көздері, атом энергетикасының маңызы жөнінде сарапшылар жан-жақты пікір білдіріпті. Көршілес Ресей елінің елімізде АЭС салу ұсынысы және осы ұсыныс төңірегіндегі мәселелер айтылмады.
«Бір бірімен күндес байдың көршілері де күндес…». Жүргізуші Дархан Әбдіуахит көмір мен дизельге байланысты жағдайды осылай сипаттады. «Дизель дағдарысы» деген сюжетте тілші Оңалтай Қуандық «…жүргізушілер бір жұтым дизель үшін жаға жыртысуға дайын…» деді. «Бір жұтым» тіркесі ішер суға айтылады. Ал «жаға жыртысу…» деген тіркеске дәлел болар кадр көрсетпеді. Тілші елде жыл сайын қайталанатын жағдайға мамандарды кінәлай сөйлейді. Дизель отынын Ресейден импорттап отырғанымызды айтып, «…дайын асқа тік қасық болу — қанымызға сіңіп кеткендей, мамандарымыз үнемі мүлгіп жүреді…» деп тоқтады.
Содан кейін тұрғын үй нарығындағы ахуал, жалдамалы пәтер мен «Отбасы банкі» ұсынатын өнімдер туралы сюжет болды.
«Қорлаудан қорғау» деген сюжет Мәжіліс қарауындағы «Жануарларға жауапкершілікпен қарау туралы» заң жобасының мән-жайын баяндайды. Экологтар мен министрлік өкілдерін сөйлеткен толымды сюжет.
Нұр-Сұлтанда Дәстүрлі діндер басшылары съезі хатшылығының отырысы өтті. «Дінбасылар диалогы» деген сюжет осы отырысқа қатысқан шетелдік делегация өкілдерін сөйлетіп, басқосудың мән-маңыздылығын айтады.
«Қазақстан Тәуелсіздігіне 30 жыл» деген айдарда Тәуелсіздік жылдары қазан айында болған елеулі оқиғаларға шолу жасалды.
Бағдарлама соңында балалар Еуровидениесіне іріктеу аяқталғанын хабарлап, «Хабар» телеарнасының директоры Динара Бисембина байқаудың биылғы ерекшелігі жайлы пікір білдірді.
«Айна», «Еуразия бірінші арнасы»
«Айна» сараптамалық ток-шоуының басты тақырыбы — «Баспана — бас қайғы» деп аталып, еліміздегі тұрғын үй бағасының шарықтауына арналды.
«Импортқа тәуелділік» деген сюжетте тілші құрылыс заттарының қымбаттау себебін іздейді. Құрылыс саласының мамандары «қажет заттың басым бөлігі сырттан әкелінеді» десе, министрлік өкілі құрылысқа қажет өнімнің 60%-ы елімізде өндірілетінін айтады.
Студиядағы сөзжарысқа қатысушылар тұрғын үйдің шаршы метрі бағасына әсер ететін факторларды, халықтың төлем қабілеті, банктердің ипотекалық несие саясаты және көп пәтерді алдын ала сатып алып, сататын делдалдардың тұрғын үй нарығына ықпалын қызу талқылады. Ауқымды тақырыпқа 15 минут аз екен.
«Айна-Аймақ» айдары дизель тапшылығы жөнінде болды. Ақтөбедегі көлік жүргізушілері дизель отынының тапшылығына шағымданды. Бұл айдардың ерекшелігі — әдетте бағдарлама ұжымы проблеманы құзырлы органға тікелей хабарлап, шешуге талпынатын. «Айна» осы мәселе бойынша министрлікке ресми сауал жолдапты. Алайда министрлік бұл сауалға жауап бермейтінін мәлімдепті. Дегенмен мәжілісмен Ғалым Әміреев жанармай қымбатшылығына уәкілетті органдарды кінәлай сөйлейді. «Қазақстанның мұнай-сервис компаниялары Одағы» президиумының төрағасы Рашид Жақсылықов дизель тапшылығына әсер ететін факторларды атады. Осылайша, «Айна» ұжымы еліміздің көлік жүргізушілері бетпе-бет келіп отырған ауқымды проблеманы талқылаудың орайын келтіріпті.
«Қолжетімді кесел» деген материал оқушылар арасында электронды темекіге әуестік мәселесін қозғайды. Тақырып студияда да талқыланды. Студиядағы пікірталаста «вэйб» бейнесі көп көрсетілді. Бір-екі рет көрсетсе де жетер еді.
Футзалдан Қазақстан құрамасының әлем чемпионатында жартылай финалға жетуі бағдарламаны түйіндеді. Тілшілер ұлттық құрама туралы шағын сюжет дайындапты.
Apta, QAZAQSTAN
Apta бағдарламасы аптаның тренд-тақырыбынан басталды. Биыл Бейбітшілік аталымы бойынша Нобель сыйлығын ресейлік «Новая газета» басылымының бас редакторы Дмитрий Муратов пен филиппиндік Rappler басылымының негізін қалаған журналист Мария Ресса алды. Нобель комитеті екі журналиске сыйлықты «ой еркіндігін қорғауға күш салғаны үшін» берген. Жүргізуші Жайна Сламбек «Новая газета» басылымы, кісі қолынан қаза тапқан журналисі Анна Политковская туралы және журналисті өлтіруге тапсырыс берушілердің әлі анықталмағанын айтты.
Содан кейін президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жамбыл облысына сапарына ойысты. Отандық ғылымның проблемалары мен ғалымдар жетістігі, отандық вакцинаны дайындау барысын әңгімеледі. Сюжеттің стендапы тартымды. Тілші Альбина Әшім вакцина құтыларға қалай құйылатынын көрсетті. ДДСҰ қазақстандық вакцинаны неліктен мақұлдамағанын да түсіндірді.
Кадр сыртындағы мәтінде деректерімен және дереккөздерімен толықтыруды қажет ететін сөйлемдер болды. Мәселен, тілші: «Институттың қауіпті инфекцияларға қарсы 67 вакцина дайындағанын біреуі білсе, біреуі білмейді. Не әдейі білгісі келмейді» деп, бірақ әдейі білгісі келмейтіндердің кім екенін нақтыламаса, тағы бір тұста «Қазақстандық ғалымдар коронавирусқа қарсы вакцина әзірлеп жатыр деген жаңалық шыққалы күмәнданғандар аз болмады. Бюрократиялық кедергілер, отандық екпе жайлы мем жасап, келемеждеп күлгендер тағы бар» деп қосты.
Биыл жылыту маусымы басталғанда көмір тапшылығы қатты сезіліп жатыр. Тілші осы мәселенің себебін іздепті. Нұр-Сұлтан қаласы маңындағы және өңірлердегі теміржол тұйығынан түсірілген сюжет . Бірнеше күннен бері көмір кезегінде тұрған адамдарды сөйлетті. Әкімдік, министрлік және «Қазақстан темір жолы» компаниясының өкілдері де «комментарий берді».
Мүгедектегі бар адамда алатын арнайы құрылғылар не сапасыз не жарамсыз болып шығады. Мәселен, зағип жандарға зағиптарға арналмаған dvd-ойнатқыш, ноутбуктер берілсе, енді біріне сапасыз протез тиген. Мұндай заттар интернет-дүкен сияқты жұмыс істейтін әлеуметтік қызметтер порталынан беріледі. Зат құнының бір бөлігі мемлекет есебінен төленеді, қалғанын алушы төлейді. Мәжіліс депутатының сөзінше, портал жұмысын ешкім бақыламайды, ал салалық министрлік бұған жауап бергісі келмейді. Мүгедектігі бар адамдар портал жұмысын жақсартуды немесе қажет затты нарықтан өздері табуына рұқсат беруін сұрайды. Сюжетте олардың хикаясы, депутат пен министрлік өкілінің комментарийі бар.
Апта басында Facebook, Instagram және WhatsApp алты сағаттай ашылмай қалды. Осы оқиғаны себеп еткен сюжет мәселенің себебін, киберқауіпсіздік, әлеуметтік желілерде таралатын контент жөнінде айтып, психологиялық мәселелерді де қозғады. Алайда сюжет авторлары медиаортада ең көп талқыланып жатқан тақырып — Мәжіліс депутаттары Айдос Сарым мен Динара Закиеваның шетелдік интернет-компаниялар Қазақстанда өкілдігін ашуын, ал өкілдік жетекшілері Қазақстан азаматы болуды міндеттеу ұсынысын елеусіз қалдырды. Құқық қорғаушылар мен журналистер даулы түзетулерден бас тартуды ұсынып, петиция бастады. Мұның ешбірі сюжетте айтылмады.
Кіші Аралға қауіп төніп тұр. Көкарал бөгетінде сызаттар пайда болған. Арал суының деңгейі төмендеп барады. Жергілікті тұрғындар теңіз тартылып кете ме деп уайымдайды. Балықшылар, сарапшылар, әкімдік және «Қазсушар» РМК филиалы өкілдерінің комментарийі бар. Сюжет маңызды да өзекті мәселені көтереді, алайда мұндай деңгейдегі мәселені шешуге қауқарсыз жергілікті лауазымды тұлғаларды ғана сөйлетті.
Құс ату маусымы басталды. Қостанай облысынан түсірілген сюжеттің айтары орта тұсына дейін түсініксіз. Аңшылар құс атудың ләззатын баяндаса, тілші қаз атудың қиындығын түсіндіреді. Содан кейін барып бұл да аңшылықтың заңды түрі екенін, туристер үшін дамытуға болатынын айтты.
«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.
Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.
