Домой Блог Страница 13

«Медиаэтика» пәнін оқыту әдістемесі» деген тақырыпта тренерлерге арналған трениң өтеді

Жәнібек Нұрыш
-
0
«Медиаэтика» пәнін оқыту әдістемесі» деген тақырыпта тренерлерге арналған трениң өтеді

KazMediaNetwork қоғамдық бірлестігі 16-20 тамызда «”Медиаэтика» пәнін оқыту әдістемесі» деген тақырып бойынша тренерлерге арналған трениң өткізеді. Онлайн трениңге Қазақстан, Өзбекстан, Қырғызстан мен Тәжікстандағы университеттердің журналистика оқытушылары қатыса алады. 

Трениң бағдарламасында: курсты әзірлеудің теориялық негіздері, материалды пысықтаудың түрлі тәсілдері, басқа елдердегі медиаэтика оқыту тәжірибесімен танысу және курсты (немесе жеке модульдерін) жасау бойынша практикалық жұмыстар бар. 

Тренинг мақсаты мен міндеттері: 

  • Медиаэтика пәнінің даму тарихын түсіндіру, түрлі елдердегі осы пәнді оқыту тәжірибесін салыстыру; оқытудың жаңа әдісі — интерактив лекция/трениңтің мәні мен ерекшелігі;
  • интерактив лекция/трениңтің ЖОО-дағы дәстүрлі оқыту әдістерінен: лекциялар, семинарлар, практикалық/жеке сабақтардан айырмашылығын білу;
  • Ересектерді оқытудың ерекшелігін көрсету және оқытушыларды «Медиаэтика» курсын студенттерге интерактив әрі тартымды етіп оқытуға ынталандыру; 
  • «Медиаэтика» курсын оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін талдау;
  • Онлайн трениңге қатысушылармен бірге «Медиаэтика» курсын оқыту бағдарламасының құрылымын жасау және сценарийін дайындау;
  • Трениң қатысушыларына Padlet, Jamboard, Kahoot, wordwall, Educaplay, LearningApps. org, Renderforest және т. б. сияқты онлайн оқыту құралдарын таныстыру, осы платформаларды пайдалануды үйрету;
  • Трениңте іскерлік ойындар, брейнстормиң, фасилитация/модерация әдістері мен тағы басқа іс-әрекеттерді кәсіби пайдалану машығын қалыптастыру;
  • «Қазақстандағы медианың негізгі принциптері» құжатын мысалға ала отырып, «Медиаэтика» курсының ұсынылып отырған әдістемесін көрсету. 

Бас тренер: Татьяна Иванова (Украина), әдіскер, профессор.

Қашан болады: 2022 жылғы 16-20 тамызда кешкісін сағат 18:00 мен 20:00 аралығында Zoom-да өтеді. Қатысуға арналған сілтемені тіркелгеннен кейін жібереді. 

Қалай қатысады: трениң қазақ және орыс тілдерінде өтеді. Қатысу үшін онлайн өтінішті толтырып, тіркелу керек. Өтініштер 15 тамыз, сағат 24:00-ге дейін қабылданады.

Қосымша сұрақтарыңыз болса, media.principles.kz@gmail.com эл.поштасына хат жаза аласыз.

Бұл тренинг америка халқының АҚШ Халықаралық даму агенттігі (USAID) арқылы көрсеткен көмегі арқасында мүмкін болды және USAID қаржылай қолдауымен Internews жүзеге асыратын Орталық Азияның MediaCAMP бағдарламасы аясында дайындалды. Мазмұнына «Қазақстандық Медиа желі/KazMediaNetwork» жауапты және мазмұны USAID, АҚШ үкіметі немесе Internews көзқарасына сай келмеуі мүмкін.

Рыбакина мен Джеруто. Спорт журналистері легионерлер туралы не жазды?

Жадыра Аққайыр
-
0
Рыбакина мен Джеруто. Спорт журналистері легионерлер туралы не жазды?

Биылғы шілде отандық спорт жанкүйерлері үшін «ыстық» болды. Олай дейтініміз, Қазақстан тарихындағы тұңғыш екі жеңіс тіркелді. Айдың басында теннисші Елена Рыбакина (Ресей) «Уимблдонда» топ жарса, өткен аптада Нора Джеруто (Кения) АҚШ-та өткен әлем чемпионатының алтын медалін еншіледі. Мұндай нәтиже Қазақстан құрамасында бұрын-соңды болмаған соң, бұл тақырып талай талқыға тұздық болды. Атап айтқанда, легионер спортшылар және олардың ел спортының дамуына қосатын үлесі жайлы пікірталас қызды. Қазақ тіліндегі БАҚ легионерлер тақырыбына келгенде байсалды сараптама жасай алды ма, әлде эмоцияға ерік бере ме? «Жаңа репортер» медиасыншысы Жадыра Аққайыр қазақтілді медианың легионерлер туралы жазғанына шолу жасады.

basnews.kz сайтынан скриншот

Ел тарихындағы елеулі жеңістен кейін спорт сарапшыларының шағын пікірлері де, көлемді сараптамалары да жарық көрді. Мәселен, 20 шілдеде basnews.kz сайтында «Легионер, «натуралданған» спортшы және… ниет» деген тақырыппен материал шықты. Материалдың лидінде ресейліктердің Рыбакинаны өзімсінгеніне ашу табы байқалады. Өйткені автор теннисшінің даңқты жеңісінен кейін біраз шу шыққанын айтып, «жаманы – ресейліктер оны «мәскеулік қыз» деп атағаны» дейді. Журналист легионер деп кімді айтатынын, неше топқа бөлінетінін айта келе, ел тарихында мұндай «алыс-берістің» қашан басталғанына, қалай жүргізіліп келе жатқанына тоқталады. Тілшінің отандық спорт тарихынан жақсы хабардар екені көрініп тұр. Өйткені тайға таңба басқандай тізбектеп, ел сапында жүрген легионер спортшылардың атын атап, түсін түстеп шыққан. Қорытындысында автор өз атынан: «Легионер немесе «натуралданған» спортшылар тақырыбы – әлемдік әңгіме өзегі. Олардың спорттағы табысын ешкім сызып тастай алмайды. Ал оны жергілікті жұрт өзімсініп жатса, тіпті керемет» деп пікір білдіреді.

Aitube.kz сайтынан скриншот

Ал спорт сарапшылары легионерлер туралы не дейді? Мәселен, «Жетінші арнаның» «Айбат» жаңалықтар қызметі спорт журналисі Аслан Қаженовке: «Қазақстан атынан легионерлерді шығару қаншалықты тиімді?» деген сұрақ қойған. «Тарихта қалады. Ал отандық спортқа, қазақ еліне ештеңе бермейді» дейді сарапшы. Легионерлердің елге берері жоқ деп пікір білдіргендер легі мұнымен тоқтамайды. Кейінгі бір жылдың ішінде жарық көрген материалдарды шолып шыққанымызда осыны байқадық. Мысалы, «Адырна» ұлттық порталында қоғам қайраткері Жанұзақ Әкімнің бұл мәселеге қатысты ойы жарияланған. Мұнда Жанұзақ Әкім: «Легионерде отан болмайды. Олардың отаны – конверсия, ақша табу» дейді. «Адырна» тілшілері осы тақырыпта қоғам белсендісі Еркін Рақышевпен де тілдескен. Ол шетелдік спортшылардың елге келуіне қарсы еместігін, дегенмен нәтиже болуы үшін шетелден жаттықтырушы алдыру керегін айтады.

31-арнаның «Информбюро» бағдарламасы спорт журналисі Бек Төлеуовтен сұхбат алған, ол «бір реттік жеңіс үшін сырттан легионер шақыруды доғару керек» дейді. «Айқын» газетінің тілшісі спорт журналисі Несіп Жүнісбайұлымен сұхбаттасыпты. Басты тақырып – кәсіпқой спорт клубтарына бөлінген қаржы мәселесі. Мұнда да легионерлер жайлы айтылады. Н.Жүнісбайұлы үлкен спортта жақсы команда жасақтау үшін легионер міндетті түрде шақырылады деген пікір білдірген.

Бүгінде сайт редакторлары әлеуметтік желіде әлдекімнің белгілі бір мәселе туралы жазған ой-пікірін дереу сайтқа салып, соның есебінен қаралым жинауға әдеттеніп алды. Айталық, Аслан Қаженовтің жеке парақшасындағы жазбасын newsroom.kz сайты бөліскен. Әлбетте, бұған тыйым жоқ. Автордың рұқсатымен болса, неге жарияламасқа? Десе де, автордың жазбасын ішіндегі бейпіл сөздерімен қоса жариялау жөн емес. Жеке парақшада әркім не жазса да, ерікті. Десе де, ҚР журналисінің этикалық кодексінде әлеуметтік жауапкершілік туралы айтылады. Атап айтқанда, «Журналист қоғамның моральдық және этикалық қағидаттарының нығаюына ықпал етеді» делінген. Кәсіби журналист БАҚ бетіне боқтық сөз жарияламауы тиіс. Аталған постта Қаженов «Барыс» хоккей клубының мүшесі айына 32 млн теңге жалақы алатынын жазып, айтарлықтай нәтиже жоғын, әлем біріншілігінде 7 команданың алтауынан ұтылатынын сынайды.

baq.kz сайтынан скриншот

Baq.kz сайты депутат Қазыбек Исаның футбол клубтарына бөлінетін қыруар қаржыны қысқарту қажеттігі туралы ұсынысын берген. «Есепсіз миллиардтарды далаға шашамыз, бірақ гол жоқ. Ал ауылдарда қаржы тапшылығынан жол жоқ» дейді ол.

Jas Qazaq газетінің 15 шілде күнгі №27 санында Рыбакинаның жеңісіне қуанған мақала жарық көрді. «Wimbledon бізге де бұйырды!» деп сүйіншілеген материал бірінші беттен басталып, жетінші бетте жалғасады. Қуаныш Рахметтің мақаласында Еленаны кезінде Ресейдің өзі өзекке тепкеніне көбірек мән берілген. Жоғарыдағыдай легионерлерге  ашық қарсылық білінбейді. Тіпті Несіп Жүнісбайұлының жазбасын тілге тиек етіп, «Қазаққа келін бол, Елена!» деп арнайы тақырыпшамен берген. Сөз соңында автор: «Еленаның жеңісінен кейін қазақ жерінде кенже қалған теннис спортына алабөтен қызығушылық оянары сөзсіз. Пайдасыз, тек қарақан басының қамын күйттеп келушілердің қатарынан емес, керісінше, осы елдің көк байрағын биікке ұстауды мұрат тұтып жүрген жандарға қолдау көрсету керек» деп тәмамдайды.

azattyq.org сайтынан скриншот

Легионерлер мәселесіне қатысты нағыз сараптама деп azattyq.org сайтында жарияланған «Шенеуніктерге нәтиже керек». Кениялық атлеттер Қазақстанда жеңіл атлетиканы дамыта ала ма?» деген мақаланы айта аламыз. Автор Руслан Меделбек түбі кениялық спортшы Нора Джерутоның жеңісінен кейін жеңіл атлетика мысалында спорттың жай-күйін әдемі сараптайды. Материалда жағдайға баға бермейді, жеке пікірін қоспайды. Бұл міндетті ол сарапшылардың мойнына жүктеген. Осылайша бейтарап позиция ұстанады. Спорт комментаторы Сергей Райлянға «Кениялықтардың Қазақстанға келуі елдегі жеңіл атлетиканың дамуына оң әсер ете ме?» деген сауал қояды. «Джеруто биыл әлем чемпионатында алтын алса да, Қазақстанда балалар жаппай жеңіл атлетика секциясына жазылмайды» дейді сарапшы. Осылай дей келе, комментатор жеңіл атлетикаға тиісті инфрақұрылым жоғын, оны бұқаралық спортқа айналдыру керектігін айтады. Мақалада аттандаған эмоция жоқ, ұстамдылық бар.

Біздегі сараптамаларға көбіне осы нәрсе жетпейді. Журналисттің бейтарап болуы деген ұстаным ескерілмей жатады. Оны лидтен не қорытындыдан көре аламыз. Өйткені көпшілігі сөзіне дәлел келтірместен эмоциямен өз ұстанымын білдіріп қояды. Мәселені ашып жазу керек, сынау керек. Дегенмен автор тілімен «түйрейтін» сарапшылар тауып, өзі бейтарап қалғаны дұрыс.

Киноға рецензияны қалай жазады? Киносыншы Дмитрий Мостовойдың 8 кеңесі

Жәнібек Нұрыш
-
0
Киноға рецензияны қалай жазады? Киносыншы Дмитрий Мостовойдың 8 кеңесі

Фильм мен сериалды қалай көреді? Көрген соң не жазуға болады? Киносыншы неден аулақ болуы керек? Осы сауалдарға «Медиасын шеберханасы» аясында өткен вебинарда қазақстандық журналист, Қазақстан киносыншылары қауымдастығының мүшесі, Orda.kz сайтындағы «Ордынка» бөлімінің редакторы Дмитрий Мостовой жауап берді. «Жаңа репортер» оның кинорецензия жазатын авторларға пайдалы сегіз кеңесін жазып алды. 

Дмитрий Мостовой
  1. Сынау «≠» ұрсу.
  2. Рецензияның құрылымын түзіп алған жақсы. Мәтін бөлімдерден құралып, әр бөлімнің тақырыпшасы сұрақ түрінде болса, оқырман жеңіл қабылдайды. 

Қандай фильм? Фабуласы. Кім түсірген, неге арналған, не түрткі болған, рөлдерді кімдер сомдайды? Егер актерлері белгілі адамдар болса, онда аудиторияны қызықтырады. Ал беймәлім актерлер болса, аса қызықтыра қоймайды. 

Фильм не туралы? Сюжетін қысқаша баяндау. Мұнда асыра сілтемей, спойлерсіз (сюжетін айтып қойсаңыз, басқа көрермендердің фильмнен алар әсерін құртасыз) жазу керек. «Сюжеті туралы ештеңе айтпаған дұрыс», деп санайтындар да бар. Мен өзіме ереже жасап алдым: фильмнің алғашқы 15 минутына дейін, яғни шиеленісін айтуға болады.

Кімдер не үшін көруі керек? Мәтіннің ең үлкен бөлігі осы. Бұл рецензия саналады. 

«Время патриотов» фильмінен скриншот
  1. Рецензия дегеніміз — репортаж да, шолу да емес, бұл — киноөнімді көрерменге ұсынып, көруге қызықтыратын не уақытын бос шығындамауға шақыратын шығармашылықтың дербес түрі. Актер мен режиссердің төл сөзі айтар ойымды бейнелемесе, мұны рецензияға қосуға қарсымын. Актерлердің жұмысына үзілді-кесілді баға беруден аулақ болған жөн. Мысалы, «актер рөлін алып шықты / алып шыға алмады» деп біржақты бағалауға болмайды. Өйткені режиссер актерге қандай міндет жүктеп, қандай тапсырма бергенін, актер оны орындай алды ма, жоқ па, мұны ешқашан білмейміз. Егер экраннан нақты бір актерді емес, өз өмірін сүріп жатқан кейіпкерді көрсем, демек, актер өте мықты болғаны. Сондай-ақ, рецензияда киносыншының «МЕН-і» фильм жасаушылары мен фильмнен көп болмауы керек. Рецензияда «Менің есептеуімше, …», «Менің ойымша, …» деген сияқты тіркестерді екеуден артық қолданбаған жөн. «Фильм … деп ойлауға жетелейді» деген тіркес те орынсыз. 
  2. Рецензия фильмді көру кезінде жазыла бастайды. Телефоныма түртіп отырамын. Титрларды, әсіресе, отандық фильмдердің титрін видеоға түсіріп аламын. Титрда көптеген құнды ақпарат бар. Орталық Азия елдеріндегі кинокомпаниялардың маркетинг департаменті кеш жұмыс істейді, фильм актерлері мен түсірілім тобының басқа да қатысушылары туралы ақпаратты кино көрсетілімінен кейін бірден алу қиынға соғады. 
  3. Фильмді көргеннен кейін 1-1,5 сағат үзіліс жасап, «Қазір не көрдім», «Не үшін көрдім?», «Мұны не үшін түсірді/жасады?», «Мұның барлығын қалай жазуға болады?» деген сияқты сауалдың жауабын ойлап, қорытамын. Не жазатынымды дереу біліп отыратын фильмдер де бар. Бірнеше күн қинап, толғатып жазылатын рецензиялар да бар. Рецензия не туралы болатынын айқындайтын 1-2 идеяны бөліп аламын. Рецензия жалпылама жазылмайды, нақты бір қамтитын ауқымы болады, әйтпесе оқылмайды. 
  4. Рөлдер қаншалықты анық бөлінгенін, әр кейіпкердің оқиғасы қаншалықты толымды екеніне мән беріңіз. Фильмнің бірінші бөлімінде бас, қосалқы және эпизодтағы кейіпкерлерді таныстырып, олардың мінезін ашып көрсетеді. Егер қосалқы кейіпкер фильм соңына дейін еш себепсіз жоғалып кетсе, онда бұл — фильмнің шикілігі. Бас кейіпкер жағымсыздан жағымды кейіпкерге айналып, оны бұған не жетелегенін, жан-дүниесі неліктен өзгергенін көрерменге түсіндірмесе, бұл да шикілік. Мәселен, «Құдалар» қазақстандық фильмінде ененің рөлін түсіндірмеді. Диалогтарға да назар аударыңыз. Қазақстандық, ресейлік фильмдердің диалогы жақсарта түсуді қажет етеді. 
«Құдалар» фильмінің постері
  1. Киносыншы продюсердің, режиссер, оператор, суретші, дыбыс режиссері, гример және тағы басқасының жұмысын бағалауына болады. Әрине, бұл талпынысы кәсіби деңгейге шыға қоймайды. Десе де экранда басқа заманға сай зат тұрса, онда бұл – қоюшы суретшінің кемшілігі, егер видеода жарық дұрыс түспесе, онда бұл – жарық қоюшыға сын. 

Процесс кезінде кинорөлдердің арасындағы айырмашылықты түсіну маңызды. Біз көбіне фильмді режиссерге теліп жатамыз, шын мәнінде, жауапкершілікті бөліп қарастыру керек: өйткені режиссер түсірілім алаңын басқарады, ал продюсер ақша береді. Дәстүрімізде фильмді режиссермен ғана байланыстыру кеңес заманына қалған, өйткені кеңес заманында фильмнің бірінші адамы режиссер болатын. Батыс дәстүрінде фильмді продюсермен байланыстырады, үздік фильм үшін берілген «Оскар» сыйлығын продюсер алады. Рецензент режиссерге «мынауың дұрыс емес» деп айтпас бұрын тап соған режиссер жауапты екеніне көз жеткізіп алуы керек. Фильмдегі назар аударатын жайтқа режиссер ма, продюсер ма, кім жауапты екенін білмегенде «фильм жасаушылары» деген эвфемизм қолданамын. 

  1. Отандық, шетелдік фильмдер мен сериалдарға рецензия жазу дегеніміз — үш түрлі жанр.

Отандық фильм. Рецензияны ел ішінде ғана оқып қоймайды, сондықтан бәріне түсінікті болуы керек. Мысалы, режиссерді атағанда «бұрын… фильмдерін түсірген режиссер» деп нақтылау қажет. Не режиссер профайлына / бұрынғы фильмдеріне гиперсілтеме қоямыз. Рецензент түсірілім тобының мүшелерімен таныс болуы мүмкін. Бұл бір қым-қиғаш сәт. Кез келген рецензия түйінді болуы керек. Кейбір авторлар жасаушыларын танитыны себепті қандай да бір фильмге рецензия жазудан бас тартса, мұны әлсіздік не кәсібилікке жат тірлік санамаймын. «Жаман емес,» «тәуір шығыпты» деп жазғаннан гөрі ештеңе жазбаған дұрыс. 

Шетелдік фильм. Фильм авторларын ешқашан бетпе-бет кездестірмейсіз, олар туралы жазылған рецензия да көп, бірақ медиакеңістік бір және автоаударма бар. Бәрін түсініп кетпесеңіз де, жалпылама түсінесіз. Еліңізде боп жатқан оқиғаларды мысалға алып, параллель жүргізе отырып жазсаңыз, рецензияңыз құнды болмақ. Батыстың жақсы фильмдерінен еліңізбен, қалаңызбен параллель табасыз. 

Сериалдар. Сериалды сирек көремін, бірақ көретін кездер боп тұрады. Сериалға рецензия жазудың фильм рецензиясынан еш айырмасы жоқ. Үшінші сериясынан кейін рецензия жазуға болады. Меніңше, үшінші серияның рейтингі ең жоғары, екінші серияның рейтингі ең төмен, бірінші серияның рейтингі орташа болады. Бірінші серияда барлығын жайып салса, екінші сериясында кейіпкерлердің мінезін ашады, ал үшінші сериясынан бастап сюжет қайда бағыт алатынын түсінесіз. 

«Медиасын шеберханасы» 2022 жылғы 17 мамырда басталып, 14 маусымға дейін жалғасты. Қазақстан, Тәжікстан мен Қырғызстаннан 41 адам қатысты. Барлығы 96 өтініш келіп түсті. Шеберханада редакторлар Анна Шабалдина, Лилия Гайсина, Иршод Сулаймони, медиасыншылар Маргарита Бочарова, Нәзира Дәрімбет, Сергей Ким, медиатренерлер Ольга Каплина, Анатолий Вербин, Икбалжан Мирсайитов, Әлия Бөпежанова, Лола Олимова, Наргис Косимова, Питер де Туа, құқыққорғаушы Жанар Секербаева, киносыншы Дмитрий Мостовой дәріс оқып, тәжірибесін бөлісті.

Бұл жоба АҚШ Халықаралық даму агенттігінің (USAID) қолдауымен Орталық Азияның MediaCAMP бағдарламасы аясында жүзеге асып жатыр.

Sarap Times бағдарламасы несімен ерекше?

Риза Исаева
-
0
Sarap Times бағдарламасы несімен ерекше?

Sarap Times – AstanaTV арнасының 10 сәуірден бастап эфирге шыққан апталық-сараптамалық бағдарламасы. Биыл «Тұмар-2022» ұлттық телевизия бәйгесінің «Үздік ақпараттық бағдарлама» жүлдесін алды. «Жаңа репортер» медиасыншысы Риза Исаева 17 шілдеде бірінші маусымын аяқтаған бағдарлама несімен ерекшеленгенін талдады.

Телеарна сайтында: «Бағдарламаның негізгі мақсаты – қоғамдық диалог, ашықтық, халықтың мұң-мұқтажына жергілікті биліктің назарын аудару» деп жазылған. Алғашқы маусымын аяқтаған бағдарлама осы мақсатына жетті ме?

Sarap Times – «Жаңа Қазақстан» жарияланған жарты жыл көлемінде эфирге шыққан қазақ тіліндегі жаңа сараптамалық бағдарлама. Бағдарламаны Армангүл Тоқтамұрат пен Саят Жөкенұлы жүргізеді.

Еліміздегі республикалық арналарда апталық-сараптамалық бағдарламалар көп емес. Басым бөлігі мазмұны мен форматы жағынан бір-біріне ұқсас, ортақ тақырыптары да көп. Бұл тұрғыдан «Sarap Times» бағдарламасын ерекшелеп тұрғаны – Саят Жөкенұлы жүргізетін бағдарлама ішіндегі сұхбат.

Бағдарлама сюжеттерінде негізінен Amanat партиясының жұмысына мән береді (AstanaTV телеарнасы Amanat партиясына қарасты медиа-холдингтің құрамына кіреді). Мәселен, бағдарламаның 3 шілде күнгі санындағы негізгі тақырып шаруаларға  жайылым жерлердің жетіспеуі туралы болды. Көлемді сюжетте еліміздің бірнеше аймағынан наразы тұрғындарды сөйлетті, Мәжіліс депутаттарының отырыста сөйлеген сөзінен, Ауыл шаруашылығы министрінің атына айтқан сынынан үзінді берілді. Сюжет осымен аяқталғандай болып еді, алайда тілші Amanat партиясының жанынан құрылған «Жер-Аманат» ұйымының нәтижелі жұмыс істеп жатқанын қосып, соның арқасында кейбір ауылдарда латифундистердің жерді мемлекет меншігіне қайтарғанын жариялады. Ал студияда Саят Жөкенұлы «Жер-Аманаттың» өкілі Мұрат Әбеновпен  осы ұйымның жұмысы туралы ұзақ сұхбаттасты. Осылайша, бағдарлама синопсисінде жазылғандай, қарапайым халықтың мұң-мұқтажы көтерілді дегенмен, партияның жұмысын насихаттауға басымдық берілді.

Мемлекеттің ақпараттық саясатын жүргізетін арналардағы бағдарламаларда президенттің жұмысын насихаттау басым болатыны түсінікті. Бұл үрдіс Sarap Times бағдарламасына да жат емес. Хабар авторлары бағдарлама басында президенттің сапарларын, мәлімдемелерін бірінші орынға қояды. 17 шілде күнгі санында негізгі сюжет президенттің үкімет жұмысына «орташа» баға бергені жайлы болды. Дегенмен, Тараздағы «Қазфосфат» кәсіпорнынан тараған қою түтін туралы екінші сюжет толымды әрі тиянақты жасалыпты. Тұрғындар, экобелсенділер, кәсіпорын қызметкерінің пікірі толық қамтылған сюжетте өңірдегі экологиялық ахуал, «Қазфосфат» зауытының қоршаған ортаға зияны туралы жан-жақты мәлімет бар. Зиянды қалдықтардың ауаға таралуынан зардап шегіп отырған тұрғындар туралы сюжеттен кейін, бағдарлама концепциясына сәйкес, бұл мәселе құзырлы органдарға, жауапты министрлікке жеткізілуі тиіс емес пе? Экология министрімен осы жағдайды талқылауға болмас па еді? Оның үстіне, алғашқы сюжетте Экология министрі президенттен сөгіс алғаны айтылды, орайы келіп тұрған сұхбат еді. Алайда Sarap Times Аmanat партиясы жастар қанаты атауының «Жастар рухы» болып өзгергені жайлы сюжет әзірлеп, студияға осы ұйымның жетекшісін шақырған. Бұдан әрі спорттағы легионерлер туралы материал әзірленіпті.

29 мамыр күнгі шығарылым да әдеттегідей президенттің Қырғызстанға сапарынан басталды. Кадр сыртында мәтін+синхрон бағытында ақпарат берілді. Осыдан соң жүргізуші Армангүл Тоқтамұрат трансшекаралық өзендердің проблемасы жайлы ұзақ толғады. Көп мәселеге баға беріп, жеке пікірін қоса, тоқтам жасайтынын айта кету керек. Дегенмен, тілші Тәжімұрат Әлжанның сюжетінде трансшекаралық өзендер ғана емес, еліміздегі суармалы жері мол өлкелердің жалпы проблемасы толық, жан-жақты қамтылды.

Sarap Times бағдарламасының қанша санын шолып шықсақ та, «халықтың мұң-мұқтажына жергілікті биліктің назарын жедел аударуға» тырысқан сюжет көре алмадық. «Проблемасын шешу үшін түрлі кеңсенің табалдырығын тоздырған жандардың үнін» де естімедік. Кейіпкерлердің проблемасына мән беретін журналистік зерттеулер жоқтың қасы.

Бағдарламаның YouTube-тегі қараламы көп емес. Sarap Times-тың отандық телеарналардағы сараптамалық бағдарламалармен ортақ элементтері көп. «Еуразия бірінші арнасындағы» «Айнаға» түрлі мультимедиялық құралдар пайдалану жағынан еліктеу бар. Жүргізушінің студияда кез келген оқиғаны бағалауға ұмтылысы Qazaqstan-дағы Aptа-ны, әр бағдарламаны президент тақырыбымен бастауы «Хабар» арнасындағы «Жеті күнді» еске түсіреді. «Айнаның» бағдарламаны «Хайпқа бұйырмаңыз» айдарымен аяқтайтыны секілді Sarap Times хабарды жеңіл ақпараттармен аяқтауға жиі талпыныс жасайды. Дегенмен, сарапшылар тартуда, өңір проблемасын көтеруде, бір сюжетте бірнеше өңірдегі ұқсас мәселені қамту тұрғысынан үлгі аларлық тұстары бар екенін айта кету керек.

Бағдарламаның жаңа маусымында хабар өз концепциясына берік болып, тың журналистік зерттеулер ұсынады деген үміттеміз.

IJNET басылымы LGBTQI+ қауымдастықтары туралы материал дайындау бойынша 10 кеңес ұсынады

Редакция
-
0
IJNET басылымы LGBTQI+ қауымдастықтары туралы материал дайындау бойынша 10 кеңес ұсынады

Гендерлік және жыныстық азшылықтар (LGBTQI+) бүкіл әлемде қатты дискриминацияға, жалған наным-сенім мен зорлық-зомбылыққа ұшырайды. Ең сорақысы, мұндай қауымдастықтар туралы материалдар қауіпті мифке толы. Тіпті, кейде бұқаралық ақпарат құралдары бұл тақырыпты «тыйым салынған» деп санайды. 

IJNET басылымы біз, яғни журналистер гендерлік және жыныстық алуандық тақырыбына материал дайындағанда адамгершілікке жат таптаурын түсініктерге ермей, байсалды материал бере аламыз, соған міндеттеміз, деп санайды. Бұл үшін соқыр сенімнен бас тартып, кәсібіміздің маңызды принциптері — әділдік, дәлдік және әдептілікті басшылыққа алуымыз керек екен. LGBTQI+ қауымдастықтар туралы материал сапасын жақсартатын 10 тәсілді ұсынамыз. 

  1. Қауымдастықтан үйреніңіз

Жыныстық және гендерлік алуандық туралы жазбас бұрын аймағыңыздағы LGBTQI+ өкілдері тап келетін қиындықтарды біліп алыңыз. Мұны білудің ең дұрыс жолы — жергілікті LGBTQI+ қауымдастық өкілдерімен танысу. Олардың кейбірі қауіпсіздігін ойлап немесе бұған дейін БАҚ-тың жөнсіз әрекетіне ұшыраса, сізбен сөйлескісі келмеуі мүмкін. Десе де әрекет етіп, талпыныс жасап көрген жөн. 

Tabuom Media Production Guide деген ресурстың (ағылшын және француз тілдерінде) 13-тарауында жергілікті қауымдастық өкілдерімен байланысуға арналған ақпарат бар. Африка мен шетелдегі LGBTQI+ құқығын қорғау бойынша ұйымдардың байланыс мәліметі жинақталған. Бұл ұйымдар гендерлік және жыныстық азшылық өкілдерімен диалог бастап, байланысуға көмектеседі. 

  1. Аудиторияңыздың сауатын ашыңыз

Материалдарымыз аудиторияның сауатын ашады, ақпарат береді не көңілін көтереді. Кейбір басылымдар аудиторияны елітіп не оқырман қорқынышына манипуляция жасап, қаралымды арттыру үшін жыныстық және гендерлік азшылық тақырыбын пайдаланады. Мұның барлығы қауіпті әрі этикаға жат тәсіл. Осы тақырып туралы әдепті әрі сауаттандыратын  мазмұндағы ақпарат жариялауға талпынуымыз керек. Бұл дәл әрі түсінікті сөздерді қолдануды, оқырман білмейтін кез келген терминді түсіндіруді талап етеді. Taboom нұсқаулығының 4-тарауында білуге тиіс  негізгі терминдер бар. Сондай-ақ, сіз тұратын аймақта жиі қолданылатын терминдерді білу және бұл терминдерді жергілікті LGBTQI+ қауымдастықтар қалай қабылдайтынын, яғни дұрыс сөз санай ма әлде қорлайтын сөз санай ма, соны анықтап алу маңызды. 

  1. Мифтерге қарсы шығыңыз

Журналистердің ағартушылық функциясы түрлі мифтерді, таптаурын және қате түсініктерді теріске шығаруға келіп саяды. Егер дереккөзіңіз жалған мифті әдейі қайталаса, онда бұл айтқанын материалдан толықтай алып тастауыңызға не дәйексөзді сөйлеушінің надандығы мен біржақтылығын анық көрсететін сенімді ақпаратпен бірге жариялауға болады. Материал жазғанда қауіпті өшпенділік тілінен аулақ болыңыз. 

Түрлі мифтер мен өшпенділік сөздерін ең көп тарататын сарапшылардың қатарында дәрігерлер, заңгерлер, дін көшбасшылары, психологтар мен ғалымдар да ұшырасады. Олар LGBTQI+ тақырыбында не айтып не қойғанын білмейді немесе жеке сеніміне байланысты әдейі жалған ақпарат таратады. Аудитория көбіне олардың мамандығына не қоғамдағы жағдайына қарап, айтқанына сенеді. Сондықтан олардың сарапшы мәртебесін тексеру маңызды. 

  1. Әртүрлі дереккөзді пайдаланыңыз, ұстамды көзқарасқа ие адамнан сұхбат алыңыз

Тарихта ешқашан екі тарап қана болмайды. LGBTQI+ проблемасын «ақ не қара» деп ғана көрсетпей, мәселенің «сұр» жағын да зерттеңіз. Түрлі дереккөздерге жүгініп, ұстамды көзқарасы бар адамнан сұхбат алыңыз. Дереккөзіңіз сіз жариялайтын қиын да күрделі әрі тым эмоционалды мәселенің ерекшеліктерін атап, мәселенің шын өмірдегі жан-жақты қырын көрсете алуы керек. Егер сіз қандай да бір мәселе бойынша бір-біріне қарама-қарсы көзқарасты ұстанатын сөйлеушілердің сөзін ғана келтірсеңіз, онда сенімі осы қарама-қарсы көзқарастың екі ортасындағы көптеген адамды елемей, қалыс қалдырасыз. 

  1. Дереккөзіңіз өзі үшін өзі айтуына мұрсат беріңіз

LGBTQ+ құқығын қорғау қозғалысы белсенділері мен тағы басқа маргинал топтардың ортақ ұраны: «Бізсіз біз жайлы айтудың мәні жоқ». 

Жыныстық және гендерлік алуандық тақырыбына материал жариялағанда жыныстық және гендерлік азшылық өкілдерінің де көзқарасын, ой-пікірін қосыңыз. LGBTQI+ өкілдері күнделікті өміріне әсер ететін мәселелер туралы кез келген сырт сарапшыдан не жүргізілген зерттеуден көбірек біледі. Олардың дәйексөзін келтіру материалыңызға адам факторын қосып, хикаяңыз аудиторияның назарын аударады. 

  1. Дереккөзіңізге ұнайтын терминологияны қолданыңыз 

«Квир», «гей» не «трансгендер» деп айдар тағудың орнына дереккөзіңіздің өзін-өзі атауына мұрсат беріп, мүмкін болса, өзі қалайтын терминологияны қолданыңыз. Мысалы, аудиторияңыз «квир» сөзін білмесе, анықтамасымен бірге жазып, мағынасын түсінуі үшін контекст қосыңыз. 

Сондай-ақ, дереккөзіңіз өзі туралы айтқанда қандай есімдік сөзді пайдаланғысы келетінін ескеріңіз. Бұл — адамды құрметтеудің негізі. 

  1. Дереккөзіңізді және өзіңізді қорғаңыз

Бәрін қорғаудың ең жақсы тәсілі — асықпау. Сезімтал тақырып не әлсіз қауымдастықтар туралы материал жариялағанда қатты асығып, көбіне көп қате жібереміз. Дереккөзге хабарласпас бұрын қауіпсіздікті қамтамасыз ету машығыңызды жетілдіріңіз: VPN қолданыңыз, шифрланған коммуникация арналарын, қорғаныстың басқа да шараларын пайдаланыңыз.

Кейде дереккөзді қауіптен қорғау үшін оны аноним қалдырып, бүркеншік ат берген, кім екенін анықтауға көмектесетін егжей-тегжейлі мағлұматтарды жойған дұрыс. 

  1. Материалға мазмұны сай келетін сурет қойыңыз

Таңдаған суреттеріңіз хикаяға сай болуы және адамды таптаурын түсініктер мен адамгершілікке жатпайтын сипатта көрсетпеуі керек. Мәселен, Гананың трансгендер қауымдастығы туралы мақала жаздыңыз, делік. Онда мақалаға Канададағы ақ нәсілді әйелдердің үйлену тойынан түсірілген фото қоймаңыз. Бұл фото орынсыз әрі жыныстық және гендерлік алуандықты батыс феномені етіп көрсететін мифті тіпті қоюлата түседі. 

LGBTQI+ өкілдерін тым сексуал етіп көрсетпеу де маңызды. Егер мақалаңыз денсаулық сақтау саласындағы дискриминация туралы болса, онда төсекте жатқан беліне дейін жалаңаштанған ер адамның фотосуретін қолданбаңыз. Кәдімгі кемпірқосақ жалау мен гендерлік белгілердің суреті аудиторияңызға тақырыптың LGBTQI+ проблемасына арналғанын түсіндіре алады. Десе де мұндай суреттер де тым жиі қолданылады. Әуелі «материалым не туралы?» деп өзіңізден сұраңыз. Егер денсаулық сақтау саласы туралы болса, онда медицина тақырыбындағы сурет қолданыңыз. Егер дискриминация туралы болса, онда сот жүйесіне қатысы бар сурет қойыңыз. 

  1. Жетістік тарихы туралы да айтыңыз

LGBTQI+ қауымдастықтар туралы материалдың көбі олардың азап шегуі мен зорлық-зомбылыққа ұшырауына бағытталған. Бұл мұңлы, қайғылы әрі күмәнсіз шынайылық шығар, бірақ азшылық өкілдерінің өмірі тек қайғы-мұңнан тұрмайды. Олар да басқа адамдар сияқты қуаныш, махаббат, шат-шадыман сәттерді бастан кешіреді. Дереккөзіңіздің тек жәбір көргенін ғана айтып қоймай, ерік-жігері мен күш-қуатын да атап өтіңіз. Мұның бір жарқын мысалы — Африкадағы квир-қауымдастықтардың белсенділігі туралы Hopes and Dreams That Sound Like Yours деген мақалалар сериясы. 

  1. Өзіңізді алдамаңыз

Бәріміздің сеніміміз бен үстірт түсініктеріміз бар. Егер LGBTQI+ тақырыбында әділ, шынайы, дәл және байсалды бола алмасаңыз, онда мұны істей алатын әріптес табыңыз. Барлық қалада гендерлік және жыныстық азшылықтар бар, олардың хикаясын айту керек.

Ауыр күнә һәм қоғам қасіреті: қазақша БАҚ жасанды түсік тақырыбын қалай жазып жүр?

Жадыра Аққайыр
-
0
Ауыр күнә һәм қоғам қасіреті: қазақша БАҚ жасанды түсік тақырыбын қалай жазып жүр?

Жарты ғасырдай уақытты араға салып, АҚШ-тың Жоғарғы соты «әйелдердің өз еркімен аборт жасау құқығына» қатысты шешімін өзгертті. Енді әр штат өз заңнамасы аясында бұл мәселеге рұқсат беріп, тыйым сала алады. Консерватив штаттар эмбрионның адам ретіндегі құқына қол сұғуға болмайды деген ұстанымда. Жергілікті халық бұл шешімге қарсылық білдіріп те, қолдап та жатыр. «Жаңа репортер» медиасыншысы Жадыра Аққайыр отандық басылымдарда аборт тақырыбы қалай жазылып жүргеніне шолу жасады.

Абортқа қарсы белсенділер Себастиан Шуфф пен Нелли Сасиллас «Балаңды біз асырап алайық» деген плакатпен шыққан

Іздеу жүйесіне «аборт жасату» деп жазғанда демде 125 мыңнан астам нәтиже шығады, ал қазақша «жасанды түсік» десек, 19 мыңға тарта материалды көреміз. Бірінші болып islam.kz cайтындағы «Шариғат қандай жағдайда түсік (аборт) жасатуға рұқсат береді?» деген материал тұр. Қазақстан халқының 70 пайыздан астамы мұсылман болғандықтан, шариғаттың бұл тақырыпта не дейтініне көптің алаңдауы заңды.

Ал БАҚ не жазып жүр? Отандық басылымдар аборт туралы жазғанда, көбіне дін тұрғысынан ауыр күнә дегенге келіп тірейді. Одан кейін жасанды түсіктің ана денсаулығына зияны, болашақта құрсақ көтере алмай қалу қаупі туралы жазады. Арагідік «әркім аборт жасауға қатысты шешімді өзі қабылдауы керек» деген мәндегі материалдарды көре аламыз. Мәселен manshuq.com сайты «Ал, егер» жобасы аясында жасанды түсік жасау үшін нені білу керектігі жайлы танымдық мақала жариялаған. «Ал егер мен жасанды түсік жасатқым келсе ше?» материалында түсік түрлері, қайда жасату керек, аборт алдында қандай тексерістен өту қажет дейтін сауалдарға жауап бар. Мақаланың лидінде былай делінген: «Жасанды түсік жасау не жасамау – бөгде адамдардың бұған қатысты басқа ойлары болып жатса да, әрбір әйелдің өзінің ғана жеке шешімі. Бұл сұрақта белгілі бір шешімге келу құқығы әйелдің өзіне ғана тиесілі».

manshuq.com сайтынан скриншот

Жасанды түсік жайлы жазылған көлемді мақала көп. Тақырыбында екіұдайы сауал, болмаса ашық айыптау да жиі кездеседі. Айталық, zhasalash.kz сайтында «Алтын құрсақ ажал апанына айналды» деген материал жарық көрген. Аңдатпасында: «Елімізде жыл сайын 78 мыңнан астам әйел жасанды түсік жасатады. World Population Review сайтының мәліметінше, әлемдік рейтингте Қазақстан түсік жасату бойынша үшінші орынға жайғасқан» делінген. Дәл осы факті бірнеше материалға арқау болған. Бір қызығы, бұл рейтиң 2004 жылғы деректерге негізделген. 10-орындағы Қытайдың статистикасы 1998 жылғы екен. Тілшілер материал әзірлегенде бұл фактінің жылын (ескіргенін) көрсетпеген.

zhasalash.kz сайтынан скриншот

Айталық, newsroom.kz cайты былтыр сәуірдің басында «Қазақстан аборт жасату бойынша үштіктердің қатарына енді» деген тақырыппен ақпарат жариялады. Алайда World Population Review статистикасының 20 жыл жаңармағанына мән бермеген. Портал: «Статистикаға сүйенсек, бұл рейтингте Ресей бірінші орында тұр. БҰҰ мәліметінше, Ресейде аборт жасау коэффициенті 1000 әйелге 53,7 құрайды. Тізімде Вьетнам – 35,2 көрсеткішімен екінші орында, ал Қазақстан (35) үшінші орынға жайғасқан» деп жазады.

newsroom.kz сайтынан скриншот

Осы тақырыпқа қатысты Factcheck сайты аборт жасатудан 3-орында екеніміз рас-өтірігін зерттеген. Барлығын егжей-тегжей талдай келе, автор бұл ақпараттың үкімін манипуляция деп бағалаған. Қорытындысы былай: «Қазақстан аборт жиілігі бойынша әлемде 3-орын алады» деген ақпарат манипуляция болып саналады, себебі ол қатты ескірген деректерге сүйеніп жазылған. Оның үстіне кейбір қазақстандық БАҚ «жиілік» дегенді «сан» деп ауыстырып, ақпаратты одан сайын бұрмалап жіберген. 2019 жылғы деректер бойынша, Қазақстанда аборт жиілігі фертильді жастағы (тууға қабілетті) 1000 әйелге шаққанда 16,8-ді құрайды. Бұл World Population Review сайтында көрсетілген саннан екі есе аз».

factcheck.kz сайтынан скриншот

Ресми деректерге сүйеніп жазылған материалдардың бірі inbusiness.kz сайтында жарық көрген. Тақырып «Қазақстанда аборт жасату көрсеткіші жоғары болып тұр» деп аталады. Артынша «Қазақстанда әйелдердің жартысы ғана жүктілікті жоспарлайды. Соңғы онжылдықта қазақстандық әйелдердің контрацепциямен қамтылуы төмен деңгейде қалып отыр. Бұл ретте, Қазақстан түсік жасау көрсеткіші жоғары елдерге жатады, әрбір алтыншы жүктілік жасанды түрде үзіледі, ал 15-19 жастағы 100 жасөспірім қыздың үшеуі жүкті болып, олардың 15% аборт жасайды» деген дерек келтіреді. Мәліметтер Біріккен Ұлттар Ұйымының Қазақстандағы халықты қоныстандыру қоры (ЮНФПА) ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің акушерлік, гинекология және перинатология ғылыми орталығымен бірлесіп ұйымдастырған дөңгелек үстелде айтылған.

Оtyrar.kz сайтында «Қазақстанда әйелдер аборт жасату үшін күйеуінен рұқсат алатын болады» деген материал жарық көрген. Ашып қарайтын болсақ, бұл тақырыптың кликбейт екенін көреміз. Өйткені «болады» дегені заң аясында қабылданғанын білдірмейді екен. Мәжіліс депутаты Магеррам Маггерамов екі жыл мынадай ұсыныс айтқан: «Мемлекеттік орган тіркеген заңды некеде тұрған әйел түсік жасату мәселесін жолдасымен ақылдаса отырып жасату дегенді ұсындым. Себебі, неке және отбасы туралы заңда неке куәлігін алғаннан кейін ер мен әйел тең құқық пен жауапкершілікке ие болады делінген. Онда барлық мәселе ортақ шешілуі керек деп жазылған».

otyrar.kz сайтынан скриншот

Айтқандай, аборт тақырыбындағы материалдардың көбінде құрылым мынадай: ашық дереккөзде бар статистика, акушер-гинекологтың және дін маманының пікірі. Сондай-ақ, автордың жеке пікірін білдіретін мақалаларды да көруге болады. Мысалы egemen.kz сайтына Гүлзейнеп Сәдірқызы «Ең ауыр күнә» деген материал жариялаған. Мұнда тілші «Әйел ағ­­засында жүріп жатқан табиғи қа­лыпты күшпен бұзып, баланы жасанды жолмен алдырып тас­тау әйел үшін құдай алдында күнә, адам алдында қылмыс де­се де болғандай» деп келтіреді. Ал anatili.kazgazeta.kz сайтында «Жасанды түсік жасату – күнәнің ең ауыры» деген мақала бар. Автор аборт жасатуға кімдер көбірек барады дегенге қатысты дәлелденбеген, бірақ ел ішінде бейресми пікір ретінде қалыптасқан мына ойды алға тартады: «Әлбетте, ауылдан арман қуып келген қыздар өзіне таңсық қала тір­шілігіне келгенде алды-артын ба­ғамдамай алданып жатады. Амалсыз әке-шешесіне айта алмағандықтан әлі дүние есігін ашпаған сәбидің өмірін қияды».

Аборт мәселесі төңірегіндегі талқылау БАҚ-та осылай өрбиді. Көпшілігі үйдегі тәрбиемен, иман мәселесінің әлсіздігімен байланыстырып, бір сәттік құмарлықтың жетегінде жасалған ағат қадам дегенге келтіреді. Сондай-ақ, қоғам қасіреті деп баға беретіндер де бар.

Навье-Стокс теңдеуінің Қазақстандағы хикаясы

Ерлан Оспан
-
0
Навье-Стокс теңдеуінің Қазақстандағы хикаясы

Өткен мақалада қазақстандық медиаға тіпті орта мектеп деңгейіндегі білім тұрғысынан сын көтермейтін ғылым мен инженерия жаңалықтары шығып кететінін көрсеткен болатынбыз. Ал Навье-Стокс теңдеуіне енді кәдімгідей білік керек. Бірақ Google заманында журналистің ең болмаса фактографиялық қате жібермеуіне болатынын да білеміз.

Навье-Стокс теңдеуі – Клэй математикалық институты «Мыңжылдық мәселесі» деп жариялаған 7 есептің бірі. 2010 жылы Пуанкаре гипотезасы шешілді деп танылып, ол есептердің алтауы қалды. 2014 жылы оның бесеуі қала жаздады.

Себебі сол жылы академик Мұхтарбай Өтелбаев Навье-Стокс теңдеуін шешті деген жаңалықтар шықты. Бұл хабар Қазақстан медиасында бірден трендке айналды. Сол кезеңде шыққан жаңалықтардың бәріне «шешімін ұсынды» деген емес, «шешті» деген нақты тұжырым тән.

tengrinews.kz сайтынан скриншот

Қызығы, бастапқы жаңалықтарда журналистер сілтеме берген Еуразия Ұлттық Университеті сайтындағы ақпараттың тақырып атауында да «шешті» («решена») деп берілген. Бірақ мазмұнында академик «зерттеуін аяқтап, баспаға берді» депті. Дегенмен, «тығын ашылды»: Қазақстан медиасында нағыз шу көтерілді.

Бірден айту керек, академик Мұхтар Өтелбаевтың өзі еш жерде (сол кезде және қазір өзім танысқан материалдарда) «шештім» демеген. Консерватив ғалымға тән ұстамдылықпен тек шешім ұсынғанын айтып жүрді. Бірақ ол өзі ньюсмейкер бола тұра, тақырып атауы мен мазмұны екіұдай бағдарламалар мен мақалалар арынына тосқауыл бола алмады. Мыcалы, Qazaqstan ұлттық арнасының мына бағдарламасында жүргізуші «шешті» десе, бірақ сюжеттегі журналист әлі де мойындалуы тиіс дейді.

Мұнда да солай, кіріспе сөзде – «шешкен», бірақ әңгіме барысында әлі де ұсыныс екені айтылады.

Біз тек қуатты қаржылай қолдауы бар телеарнаны әдейі алып отырмыз. Кликбейт тақырып қуған саржағал сайттар мен арналардан арнайы редактура немесе кәсібилік талап етудің жөні жоқ болғасын. Ал ресмиетте Навье-Стокқа байланысты сөз саптау тек бірнеше айдан кейін түзелген сияқты. Журналист Мұхтар Түменбаев академик Өтелбаев туралы бағдарламасының алғысөзінде: «Басқа әлемді қайдам, бірақ қазақ елі мәселенің төркініне бара бермесе де, бұл жаңалықты ерекше қуана қарсы алды» дейді.

Ғылым саласын жазатын журналистерге неге дәл осы кейс маңызды?

Біріншіден, «мыңжылдық мәселесіне» кіретін есеп шешілді деу – өте-мөте батыл, әлемдік деңгейдегі мәлімдеме. Контексі – қатардағы жаңалықтардан, хабарламалардан тыс. Ол журналист немесе редактор өзімен қоса ғалымның беделіне де әсер етеді.

Екіншіден, Google арқылы қарапайым фактчекиң тұспал мен тұжырымның аражігін айырып берер еді. Мәселен, жаңалық дәл сол – Клэй институтының сайтына шығар еді немесе Григорий Перельман Пуанкаре гипотезасын шешкен кездегідей – әлемдік БАҚ шулап кетер еді.

Үшіншіден, ең маңыздысы, классикалық ғылым тым консерватив: ондағы жаңалықтар мойындалуға бірнеше жыл кетеді. Әлемдік ғылыми бюрократия күрделі, Нобельді, Абельді, Филдсты алу жолында ғылыми еңбек немесе топтама бірнеше сатылы сүзгіден өтеді. Мысалы, айтылмыш Григорий Перельманның еңбегі жариялағаннан мойындалғанға дейін 7 жыл өткен және ол біреулердің қитұрқылығынан емес. Математика популяризаторы Алексей Савватеевтің айтуынша, Перельманның еңбегін оқи алатын әлемде әрі кеткенде 15 адам болуы мүмкін. Өтелбаевтың еңбегі де сондай. Ол жариялай сала 100 беттік есепті оқитын оппонент табыла қойып, шешімінің дұрыстығын растады деу – ғылыми публицистикада өте орынсыз. Оның үстіне, Өтелбаевтың еңбегі орыс тілінде жарияланып, әлемдік ғылыми қауымдастық таныса алмады.

Қорыта келгенде, қазақ уикипедиясындағы мына мақаланың беймәлім редакторынан тұжырымын өзгертіп қоюды сұрар едім.

Елорда мен Елбасының туған күні: БАҚ бұл туралы не жазды?

Риза Исаева
-
0
Елорда мен Елбасының туған күні: БАҚ бұл туралы не жазды?

6 шілде – Астана күні. Сондай-ақ бұл күні – ҚР тұңғыш президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың туған күні. Еліміздегі БАҚ аталмыш күндер туралы не жазды? «Жаңа репортер» медиасыншысы Риза Исаева отандық басылымдарға шолу жасап көрді.

Бұл атаулы күнге орай жарияланған ақпараттың дені – мерекелік шаралардың ретін баяндау сипатында болды. Онлайн басылымдардың басым көпшілігі тек Астана күніне орай ақпарат берген. Дегенмен Azattyq радиосының жаңалығында бұл мерекенің «маңызы» ерекше ескеріліпті. Azattyq сайтының «Назарбаев қандай мұра қалдырды?» аталатын материалында сарапшылар биыл 82 жасқа толған тұңғыш президенттің ел тарихында алатын орнына баға берген. «Назарбаевты құттықтау». Астана күнінде экс-президентті сотқа тартуды талап еткен белсенділер ұсталды» – Астана күні Нұрсұлтан Назарбаевтың «30 жылдағы қылмыстары» туралы акция өткізген «Демпартия» өкілдерін полиция ұстап әкеткені туралы ақпарат жариялаған.

Orda.kz басылымы 2021 жылы «Астана күні 6 шілде болғалы қалай тойланып жүр?» деген тақырыпта материал жариялап, онда соңғы 14 жылда Астана күні қалай тойланғанын анықтап көрген еді. Қала күнінің тарихына тоқталып, әр жылдары қалай тойланғаны, қанша қаражат жұмсалғаны туралы мәліметтер топтастырды. Биыл 6 шілдеде «Путин Назарбаевты туған күнімен құттықтады» деген ақпарат жариялап, «Елдеріміз арасында одақтастық қатынастар мен стратегиялық ынтымақтастық орнатуға, сонымен қатар Еуразия кеңістігіндегі интеграциялық процестерді ілгерілетуге Сіздің қосқан үлесіңіз зор» делінген Владимир Путиннің жеделхатында» деген үзінді келтіріпті.

kaz.orda.kz сайтынан скриншот

Айта кету керек, ресми онлайн басылымдардан «ҚазАқпарат» тұңғыш президенттің туған күнін еске алды. Ақпарат агенттігі тұңғыш президенттің ресми сайтына сілтеме жасап, «Нұрсұлтан Назарбаевтың атына Елорда күніне және өзінің туған күніне орай мерекелік хаттар мен жеделхаттар келіп түсуде» деп жазды. Тұңғыш президенттің суретін де жариялады. Ақпаратта Ресей Президентінің, Қытай Халық Республикасының Төрағасының жеделхатынан үзінді келтірілген. «Жылы лебізін білдіріп жеделхат жолдаған, Нұрсұлтан Назарбаевтың ел президенті қызметіндегі рөліне жоғары баға берген басқа да шетел мемлекеттері мен үкіметтері басшыларының қатарында Өзбекстан Республикасының Президенті Шавкат Мирзиёев, Тәжікстан Республикасының Президенті Эмомали Рахмон, Беларусь Республикасының Президенті Александр Лукашенко, Қырғыз Республикасының Президенті Садыр Жапаров, Ресей Федерациясы үкіметінің төрағасы Михаил Мишустин және басқалары бар» деп жазды агенттік. «Түрлі буын өкілдері мен кәсіп иелері Нұрсұлтан Назарбаевқа Қазақстан Президенті кезінде атқарған қызметі үшін алғыс білдірді» деп Тұңғыш Президенттің ресми сайтындағы ақпарат еш өзгеріссіз көшіріліпті.

elbasy.kz сайтынан скриншот

Сондай-ақ «ҚазАқпарат» мереке күніне орай тағы бірнеше ақпарат жариялады. «АҚШ елшісі қазақстандықтарды елорда күнімен құттықтады», «Бүгін елордада өтетін мерекелік шаралар» және «Астана тарихы: 24 жыл хронологиясы».

Мереке күні өзге ақпараттық сайттарда жарияланған материалдар да негізінен осы сипатта. «Turkistan» басылымы «Алтай Көлгіновтің қала күнімен құттықтауын» жариялап, «Астана туралы қызықты деректер» ұсынды.

turkystan.kz сайтынан скриншот

«El.kz» онлайн басылымы қала тарихына, оның «Нұр-Сұлтан» атауын қалай иеленгеніне баса назар аударыпты.

Nege.kz басылымы Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың ұсынысымен «Нұр-Сұлтан» атауы берілгеніне назар аударып, оның сөзінен үзінді келтіреді: «Біз, қазіргі және келешек ұрпақ өкілдері, Елбасының саяси мұрасын жадымыздан шығармай, қадір тұтып, Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың тарихи еңбегіне лайықты құрмет көрсетуіміз қажет».

7kun.kz басылымының шағын ақпаратында қала күніне қатысты өтетін мерекелік шараларға және қала тарихына қысқаша шолу бар.

7kun.kz сайтынан скриншот

«Биыл Нұр-Сұлтанда Астана күніне орай отшашу болмайды. Бірақ қаланың 24 жылдығына орай концерттерден бастап спорттық фестивальдерге дейін ондаған түрлі іс-шаралар өтеді» деп жазды «adyrna.kz».

Жалпы 2020 жылы жарияланған коронавирус пандемиясына дейін Астана күні – еліміздегі ең атаулы мерекелердің бірі болған еді. Бұл мейрамның құрметіне бірнеше күн бойы түрлі шаралар ұйымдастырылып, соңы отшашумен аяқталатын еді. Orda.kz сайтының жоғарыда келтірілген мақаласы да соны меңзеген.

Әсіресе телеарналар үшін бұл күн үлкен ақпарат науқанына айналатын. Алайда биыл «Хабар», Qazaqstan, тіпті Astana арнасынан да мұндай ақпарат науқаны байқалмады. Аталған телеарналарда аптаның ортасы болса да, демалыс ретінде жарияланған бұл күні эфирде жаңалықтар шығарылымы болмаған. Дегенмен Qazaqstan арнасы «Алып шаһар тынысы» аталатын деректі фильм ұсынды, онда қаланың қазіргі ахуалы, оны дамытуға қатысты жоспарлар туралы баяндалады.

Бірақ, «Еуразия» бірінші арнасы қала күніне орай ақпарат таратуды тоқтатпаған. Жаңалықтар шығарылымында екі сюжет арнады. Оның бірі қала күніне орай өтіп жатқан көрмеден жасалды. Гүлнәзия Жалғасқысы көрмені аралап, қаладағы мерекелік көңі-күйді көрсетуге тырысты. Айдана Байтұрсынова әзірлеген материал ел астанасына композиторлар арнаған әндер туралы болды. Тілші Төлеген Мұхамеджановпен бірге ән шырқап, мерекелік концерт өткенінен ақпарат беретін тартымды материал әзірлепті.

Негізгі контенті жаңалықтар таратудан тұратын «24.kz» телеарнасының да қала күніне арналған сюжеті бар. Ол да жоғарыдағы басылымдардың ақпаратымен мазмұндас. Қала күнін атап өту тарихына тоқталған.

«Елрданың туған күнін»  кадр сыртындағы мәтін және синхрон форматында баяндап, бұл күні өткен спорт шараларына басымдық берген «KTK»арнасы да тұңғыш президенттің туған күні туралы айтуды жөн санамапты.

Осылайша, Астана күні, әсіресе тұңғыш президенттің туған күні туралы ақпарат тарату жылдағыдан біршама ерекшеленген. Атап айтқанда, Елбасы – тұңғыш президенттің елге сіңірген еңбегі туралы ода материалдар мен ақпараттар жоққа тән. Сонымен қатар Нұр-сұлтан күнін атап өту туралы ақпараттар легі – пропаганда құралы болудан қалып жатқан секілді.

Феминитив: қазақша БАҚ қалай жазып жүр?

Жадыра Аққайыр
-
0
Феминитив: қазақша БАҚ қалай жазып жүр?

«Төраға» десе көз алдыңызға ер адам ғана келе ме? «Медбике» тек әйелдерді меңзейтін секілді көріне ме? Кейінгі кездері феминитив мәселесі оқтын-оқтын қозғалып, бұрынғыдан басқаша бағытта көрініс тауып келе жатыр. Олай дейтініміз, бұрындары мерзімді баспасөз беттерінде тіл мамандары бұл мәселеге келгенде «гендердің қатысы жоқ, аударма арқылы жаңа сөз ойлап табудың қажеті шамалы» деген ой айтатын. Ал қазір феминистер мұндай оймен келіспей, гендерлік сипаттағы сөздердің көптеп айтылып, қоғамға сіңгені дұрыс дейді. «Жаңа репортер» медиасыншысы Жадыра Аққайыр қазақша БАҚ-та феминитив мәселесі қалай көтерілетінін және мақалаларда қалай көрініс тапқанын талдап көрді.

Әлқисса, қазақ тілінде «род» категориясы жоқ. Орыс тілінде «спортсмен» деп жігітті айтса, «спортсменка» деп әйелді атайтыны білініп тұрады. Біздің тілдің ерекшелігіне салсақ, жаңа сөз тудырып, оған жыныстық мән берудің қажеті қанша деп ойлап қалуыңыз мүмкін. Жеке көзқарас емес, бұған дейін БАҚ беттерінде жазылған мәселелерден үзінді бере кетейік. Филология ғылымдарының докторы, профессор Жеңіс Сәдуақасұлының «Ана тілі» газетінің 2014 жылғы № 10 санында « Сөз саптаудағы самарқаулық» атты мақаласы шыққан. Сонда ғалым былай дейді: «Ертеректе «төраға» (жиналыс төрағасы) деген жаңа сөзді ер адамға ғана тән деп түсінген кей білгіштеріміз, қазақ тілінде сөздің «родқа» бөлінбейтініне қарамастан, әйел адамдарға қатысты «төрайым» сөзін енгізген болатын. Осы сөздің «төр»-і түсінікті болғанымен, «айым»-ы «аға» сөзіне балама бола алмайтыны ескерілген жоқ (еркелету мәніндегі «айым», «күнім» сөздері тек әйелге қатысты айтылмайды). Бұл сөз жөнінде кезінде әңгіме болғанымен, көпшілік қолданысқа түсуіне байланысты үйреншікті сөзге айналып, қазірге дейін қолданылып келе жатыр. Сол тұста орыс тіліндегі «секретарь», «секретарша» сөзін аудара келіп, алдыңғы ер адамға қатыстысын «хатшы» деп аудардық, ал екінші әйел адамға қатысты сөзді аудара алмай, ақырында сол «хатшы» сөзін қолданыста қалдырдық».

qaz.ulysmedia.kz сайтынан скриншот

Расында хатшының нақты ер не әйелге қатысты нұсқасы әлі шыққан жоқ. Десе де, жоғарыда атап өткендей, төраға мен төрайым күнделікті қолданысқа сіңіп кетті десек болады. Мысалы, 2021 жылы Adyrna сайтында «Әлия Назарбаева төрайым болды» деген тақырыппен материал шықты. Ulysmedia сайтында былтыр «22 жылда 5 төрайым: Президент жанындағы Әйелдер комиссиясы» деген мақала жарық көрген. Мұндай мысалдарды жүздеп келтіре беруге болады. Бір қызығы, Qazaqstan республикалық телерадиокорпорациясының сайтында басшылық туралы ақпарат беретін бөлімде әйел басшылар төрайым деп көрсетілген. Айталық, қазіргі уақытта басқарманы Ләззат Танысбай басқарады. Ол аз болса, лауазымды «Басқарма Төрайымы» деп бас әріппен беретінін байқадық. Отандық БАҚ-та ел президенті жайлы айтылған жерде дәл солай бас әріппен жазатын тенденция бары еріксіз еске түсіп отыр. Әдетте атақ-лауазым, дәреже, титулды білдіретін сөздер кіші әріппен жазылады. Бас әріпті қолдану мәтіннің ресмилік сипатына тікелей қатысты. «Қазақ газеттері» сайтында қазақ тіліндегі бас әріп орфограммасы туралы материалда автор, Филология ғылымдарының кандидаты Н.Әміржанова: «Президент, премьер-министр тәрізді сөздер ресми мәтінде бас әріппен жазылса (Мысалы, ҚР Президенті), ресми емес мәтінде кіші әріппен жазылады» дейді. Төрайым да титулды білдіреді деп, айрықша құрметтен шыққан болса керек.

rtrk.kz сайтынан скриншот

«Төраға» мен «төрайым» мысалы Ақылбек Шаяхметтің Abai.kz сайтына жарияланған «Дұрыс сөйлеп жүрміз бе?» мақаласында да айтылады. Автор мұны орыс тіліне еліктеу дейді. «Орыс тіліндегі сөйлемдердің өзін жынысқа бөлу дегенді түсіну қиын. Мұндай бөліністі білмейтін қазақ тілінің мүмкіндігі әлдеқайда кең екені айтпаса да түсінікті. Бірақ, оқытушы қыз-келіншектерді мұғалима, мәжілісті басқарған төрағаны «төрайым» деп атау ара-тұра болса да тілімізде ұшырасады. Кезінде әйел азамат деген сөз «азаматша» деп айтылғанын да білеміз. Бірақ, гражданинді – азамат, гражданканы – азаматша дегеннен де пайда жоқ секілді. Қалай болса да бұлардың бәрі кейін кірген сөздер. Орыс тіліне еліктеуден туған сөздер. Сөздердің түп негізінде ер мен әйелге деген көзқарас жатыр. Ер мен әйел теңдігін насихаттап жүрміз дейтін орыстар іс жүзінде оған қарама-қайшы, әйелді немесе еркекті төмендететін, басқаша айтқанда ерекшелейтін сөз саптауға жүгінсе, нағыз тепе-теңдік біздің ана тілімізде сақталған».

egemen.kz сайтынан скриншот

Бөгенбай Зиялы Іslam.kz сайтына «Азамат» сөзі әйелдерге қатысты қалай қолданылады?» деген мақала жариялаған. Автор заңнамада көрсетілген нұсқаны қолдану керек дейді. «Орыс тілін білетіндер үшін «род» тақырыбы таңсық емес. Ал қазақ тілінде «женский, мужской, средний род» жоқ. «ҚР азаматы деймін бе, азаматшасы деймін бе?» деп қыздар қауымы ойланып қалады. Дұрысы –«азамат» сөзін қолдану. Себебі, жоғарыда айтқанымыздай, қазақ тілінде жалпы айтылады. Сол сияқты «төраға – төрайым» сөздерінен «төраға» деген нұсқа дұрыс. ҚР барлық құжатында да, заңнамасында да азамат және төраға сөздері қолданылады. Лауазым білдіру мағынасында «аға оқытушы, аға сержант» т.б. сөздер көп кездеседі. Бұл жерде де ер мен әйелге бірдей «аға» сөзін қолдана береміз».

baq.kz сайтынан скриншот

«Азаматша» сөзін материалда қолдану да жиі кездеседі. Айталық, egemen.kz сайтында 30-ға жуық тұрғынды алдаған азаматша бас бостандығынан айырылғаны туралы жаңалық жарық көрген. «Қызылордада сотталған азаматша анасына алғыс білдірді» деген тақырыппен шыққан baq.kz материалы да сөзімізге дәлел бола алады. Аzattyq ruhy сайты да14 жылдан бері туыстары іздеп жүрген өзбекстандық азаматша Нұр-Сұлтаннан табылғаны жайлы жаңалық берген.

azattyq-ruhy.kz сайтынан скриншот

Байқағанымыздай, мәселе ретінде көтерілген материалдардың денінде аударма тұрғысынан қарастырылған. Ал жалпы қолданыста жүрген феминитивтерді көбіне жаңалықтар лентасынан көруге болады. Жақында ғана factcheck.kz сайтына Думан Терлікбаевтың «Қазақ тілінде феминитивтер бар ма?» мақаласы жарияланған. Гендер тұрғысынан зерттелген материал деуге әбден болады. Өйткені басты фокус ретінде феминитивтердің қолданысы алынған. Автор мысал ретінде ағылшын, француз, орыс тілдерінде феминитив сөздің қалай қалыптасатынын келтіреді. Артынша мамандардың пікірін біледі. А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының жетекші ғылыми қызметкері Нұрсәуле Рсалиева қолдан жасап керек емес десе, редактор әрі тіл маманы Назгүл Қожабек мамандық пен лауазымда жыныс болмайды деп пікір білдірген. Ендеше, феминитив керек дейтіндер кімдер? Мәселен, феминист белсенді Гүлзада Сержан тілдің өзгеріске ұшырап, дамып отыратынын алға тартады. Яғни азаматтар десе, тек ер адам ойға келуі мүмкін дейді. Пікірінен үзінді келтірсек: «Әйел өзін қалай атағаны дұрыс деп санаса, солай атауы қажет. Бұл жерде қысым болмауы керек. Феминистер салғыласып, ұрыс-керіс жасау үшін емес, әйелдердің еңбек саласына келгенін атап өтіп, көрсетіп және бағалау үшін феминитивтер туралы айтады».

Отандық БАҚ-та, соның ішінде қазақша жазатындар арасында феминитивтерге қатысты нақты бір қатып қалған қағида жоқ. Сондықтан әркім қалауына қарай ішкі ереже бойынша жазады. Гендерлік теңдік мәселесін алға тартатын редакцияда «азаматша» сөзіне аса мән беруі мүмкін. Дегенмен тіл мамандарының айтқанымен келісетін ұжым барлығын бірдей «төраға» деп береді. Болмаса, баспасөз баянына рерайт жасаған кезде түпнұсқа қалай ұсынса, солай бере салуы да ғажап емес.

Медиасауат саясатын қалай насихаттауға болады? Финляндия тәжірибесі

Жәнібек Нұрыш
-
0
Медиасауат саясатын қалай насихаттауға болады? Финляндия тәжірибесі

«Медиасауат — адамның қоғамдағы мәдени, әлеуметтік және демократиялық процесстерге қатысуына жол ашатын негізгі құзірет. Медиасауат машығы дегеніміз — қауіпсіз өмір, жақсы жұмыс, бақуат тұрмыс және ұлттық қауіпсіздік кепілі». Финляндия Білім министрлігіндегі Аудиовизуал медиа ұлттық институтының медиасауат бойынша аға кеңесшісі, доктор Лаури Пальса ұжымдық медиасауат дамыту тәжірибесі туралы презентациясын осылай бастады. Бұл зерттеу институты Финляндияда медиасауаттылықты таныту-тарату, насихаттауға үлес қосып жүрген ұйымдар мен адамдарды қолдап, медиасауат дамыту жұмысын үйлестіреді. Финляндияның медиасауат дамыту тәжірибесі Еуропада ғана емес, жалпы әлемде озық саналады.

Доктор Лаури Пальса

Финдердің медиабілім беру саясаты сонау ертеден басталады. Мектептерде жүйелі білім беру 1970 жылдары енгізілді. Алғашқы ұлттық медиасауат саясаты 2013 жылы қабылданды. Әрекет ету мерзімі 2016 жылы аяқталды. 2019 жылы Білім және мәдениет министрлігі жаңа медиасауат саясатын жетілдіріп, пысықтауды Аудиовизуал медиа ұлттық институтына тапсырды. Медиабілім берудің фин моделі әлемге әйгілі, халықаралық деңгейде мойындалған. «Еуропадағы медиа және ақпарат сауаты бойынша мемлекеттік саясат» зерттеуде Дания мен Финляндия ең озық елдер ретінде аталған. Зерттеу қорытындысы бойынша екі елде де медиасауат ұлттық саясатпен тығыз бірігіп, белсенді азаматтық ұстаным және адам құқықтары концепциясымен айқын байланысқан. 

Финляндияда әр адам медиасауатын дамытуға жағдай жасалған. «Медиасауат бәріне» деген ұранмен дамып жатыр. Жақсы әрі мәнді өмір сүруге ықпал ететін медиасауат азаматтық біліктіліктің маңызды элементіне жатады. Сапалы, жүйелі және кешенді медиабілім білім беру арқылы медиасауат дамып, тарайды. Финляндиядағы кешенді медиабілім беру дегеніміз — мазмұны, перспективасы, мақсатты топтары мен географиялық қамту ауқымы жағынан жан-жақты медиабілім беруді білдіреді. Сапалы медиабілім дегеніміз — мазмұнды, ешкімді кемсітпейтін, ұдайы дамып отыратын, зерттеулерге сүйеніп бағаланатын білім. Ал жүйелі медиабілім беру дегеніміз — тұрақты және қисынды медиабілім беру. 

Медиабілім беруді қолдану ауқымы кең және әралуан. Медиабілім беруді түрлі деңгейде насихаттауға, зерттеуге, дамытуға және жүзеге асыруға болады. Финляндияда медиабілім беру барлық жерде: ресми, бейресми және информалды білім беру мекемелерінде бар. Мектепке дейінгі білім беру, мектеп, кітапхана, жастар ұйымы, музей, мемлекеттік және қоғамдық ұйым, үкіметтік емес ұйымдар, ұлттық, аймақтық және жергілікті компанияларда медиабілімді оқытады. Білім беру жүйесі медиабілім берудің негізін қалыптастырып, қамтамасыз етеді. Бұл әркімнің білімге теңдей қол жеткізуіне жол ашады. Медиабілім беру түрлі мақсатты топтарды қамтиды. Медиабілім беру мәселесі білім және мәдениет, көлік және байланыс, әлеумет пен денсаулық саласы сияқты ұйымдастырушылық секторды да қамтиды. 

Медиасауат саясатын дайындау барысында ауқымы, мақсаты мен перспективасы өзгеретінін ұмытпаңыз. Мәселен, медиасауат бойынша халықаралық және ұлттық саясат болуы мүмкін. Медиасауат саясаты оқу жоспарының бір бөлігі, сондай-ақ, мемлекеттік бағдарламаның да бөлігі бола алады. Медиасауат салаларға да бөлінеді, мәселен, кітапханадағы, білім беру саласындағы медиасауат, жастармен жұмыс істеудегі медиасауат. Аймақтық деңгейдегі медиасауат саясаты да бар. Сондай-ақ, медиасауат муниципалитет деңгейінде де тарап жатыр. Медиасауат саясатын жүзеге асыру кезінде жұртшылықтың түрлі сұранысына назар аударып, сұранысты қанағаттандыратын іс-әрекет таңдалады. Форматы әртүрлі болады: зерттеу, сауалнама, сұхбат, сайт жасау, консультация. 

9-10 маусым күндері Алматыда өткен Медиасауат халықаралық конференциясында доктор Лаури Пальсаның «Цифрлы технологиялар дәуірінде тұрақтылыққа жету жолы: ұжымдық медиасауат саясатын әзірлеу» деген ашық лекциясы болды. Лекцияның видеожазбасы Қазақстандағы Internews өкілдігінің YouTube-арнасында сақтаулы .

Бұл материал АҚШ Халықаралық даму агенттігінің (USAID) қолдауымен Internews жүзеге асыратын Орталық Азияның MediaCAMP бағдарламасы аясында дайындалды. 

1...121314...77Страница 13 из 77

Бұл уеб-сайт америкалықтардың АҚШ халықаралық даму агенттігі (USAID) арқылы көрсеткен көмегімен мүмкін болды. Internews Қазақстан жарияланымдардың мазмұнына жауап береді, бұл АҚШ Үкіметі немесе USAID позициясын міндетті түрде білдірмейді. «Медиасын» бөліміндегі жарияланымдар автордың көзқарасын көрсетеді, бірақ Internews-тің, USAID-тің немесе АҚШ Үкіметінің позициясын міндетті түрде білдірмейді.

Хабарласыңыз: info@newreporter.org

СІЛТЕМЕЛЕР