Медиа аудиторияға жұмыс істейді, әйтсе де әріптестердің құрметі мен ықыласы маңызды. Кәсіби байқаулар бәсекені дамытып, жұмысымызға деген жаңаша көзқарас қалыптастырады, түптеп келгенде — журналист жұмысының сапасын көтереді.
Былтыр небір керемет мақала жазып, қызық репортаж түсіріп, маңызды зерттеу жүргізген шығарсыз. Жариялаған жұмыстарыңызды шолып, мұрағатыңызды ақтарып, Орталық Азия тұрғындары білуі тиіс материалдарыңызды бөлісіңіз.
Біз, Internews командасы Орталық Азия журналистері арасында IV рет өтетін MediaCAMP Award 2022 байқауына өтініш қабылдау басталғанын қуана хабарлаймыз.
Байқауға Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түркіменстан мен Өзбекстандағы тәуелсіз не мемлекеттік медиада жарияланған материалдар қабылданады. Редакция атынан да, егер қоғамдық маңызы бар контент жасаушы автор не журналист, фотограф, видеограф болсаңыз, онда жеке өз атыңыздан да өтініш жолдауыңызға болады. Редакцияда жұмыс істейтін не штаттан тыс жұмыс істейтін қызметкерлер де қатыса алады.
Байқауға Орталық Азия елдеріндегі тәуелсіз не мемлекеттік медиада 2021 жылғы 1 маусым мен 2022 жылғы 31 мамыр аралығында жарияланған кез келген формат пен жанрдағы (қазақ, қырғыз, тәжік, түркімен, өзбек және орыс тілдерінде) материалдар қабылданады.
Үздік материалыңызды және қатысатын номинацияны асықпай таңдаңыз, бірақ созып жүріп алмаңыз, өйткені өтініш қабылдау 2022 жылғы 8 шілдеде аяқталады.
Барлық номинацияға өтініш қабылдау сол күні сағат 23:59-де жабылады.
Өтініш жолдамас бұрын байқау шарттарын мұқият оқыңыз. Лайық номинацияны дұрыс таңдаңыз. Егер номинацияны дұрыс таңдамасаңыз, өтінішіңізді қарастыра алмаймыз, басқа номинацияға да ауыстыра алмаймыз. MediaCAMP Award байқауының тағы басқа ережелері бар: мәселен, байқауға шетелдік қаржы көзі бар ұйымдар, мемлекет аумағынан тыс жерде тіркелген медиа ұйым қатыса алмайды. Шетелдік медиаға қандай медиа жатады? MediaCAMP Award байқауының ережесін оқып, танысыңыз.
*MediaCAMP Award байқауы жөнінде жиі қойылатын сұрақтарға жауап видеоны көріңіз. Бұл видео 2021 жылы түсірілген. «Жыл тақырыбы» номинациясы өзгерді.
Байқауға қатысу үшін:
байқау шартымен танысыңыз,
материалыңызды таңдаңыз,
номинация таңдаңыз;
байқауға ұсынатын әрбір материал бойынша бөлек өтінішті толтырыңыз (әр номинацияның сілтемесі төменде берілген),
материалыңызды байқауда қолдануға рұқсат беретін хатқа қол қойып, сканерлеп тіркеңіз. Келісім хатсыз өтініш қабылданбайды. Хат үлгісін жүктепалыңыз.
Материалдар төмендегі аталымдар бойынша бағаланады:
Өтінішті қалай толтыруды түсіндіретін видеонұсқаулықты көріңіз. Бұл 2021 жылы түсірілген.
Байқау финалистері екі жылдан кейін алғаш рет қыркүйекте офлайн өтетін Орталық Азиядағы MediaCAMP Fest фестиваліне шақырылады.
Былтырғы байқау қалай өткенін білгіңіз келсе, сілтемені ашыңыз, ал MediaCAMP Award 2020 жеңімпаздары кім болғанын білу үшін мына сілтемеге өтіңіз, MediaCAMP Award 2019 жеңімпаздары мұнда жарияланған.
Қандай да бір қосымша нақтылайтын сұрағыңыз болса, Central-Asia-Applications@internews.org электронды поштасына (тақырыбын «MediaCAMP Award 2022 байқауы бойынша сұрақ» деп көрсетіңіз) не +7 771 701 38 38 (Telegram, WhatsApp) нөміріне хат жазыңыз.
Бұл байқау америка халқының АҚШ Халықаралық даму агенттігі (USAID) арқылы көрсеткен қолдауына мүмкін болды және USAID қаржылай қолдауымен Internews жүзеге асыратын Орталық Азияның MediaCAMP бағдарламасы аясында өтіп жатыр. Internews мазмұнына жауапты және мазмұны USAID не АҚШ үкіметінің көзқарасына сай келмеуі мүмкін.
Бұл аптада сараптамалық бағдарламалар Қ.Тоқаевтың Қырғызстанға ресми сапарына сюжет арнады: екі ел басшыларының сөзінен үзінді беріп, екі мемлекет арасындағы келіссөздер туралы айтты. Сондай-ақ, апталық бағдарламалар АЭС құрылысы, автокөлік транзиті, бала қауіпсіздігі, такси операторларының мәселесіне тоқталды. 31 мамыр – Саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күні. «Айна» бағдарламасы ғалым Қайым Мұхамедханов, Әлихан Бөкейхановтың қызы Элизабета Әлиханқызы туралы құнды естеліктер ұсынды. Смағұл Сәдуақасовтың күлін елге әкеліп жерлеу туралы айтып, ол жерленген қорым жайлы маңызды деректер қамтылған сюжет әзірледі. Apta авторлары белгілі қаламгер Смағұл Елубайдың шығармасының желісі бойынша түсірілген «Ақ боз үй» фильмнің тұсаукесері өткенін айтып, 2 жыл бұрын құрылған Саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау жөнінде комиссияның жұмысына тоқталды. Ал «Жеті күн» бұл атаулы датаға сюжет арнаған жоқ.
«Жеті күн», «Хабар»
Бағдарламаны Дархан Әбдіуахитұлы референдумға аз уақыт қалғанын ескерте бастап, алғысөзде Конституцияға енгізілетін өзгертулер жайында ұзақ айтты. Бұл өзгерістерге Президент Қырғызстанға сапары кезінде де тоқталған екен. Сөзінен ұзақ үзінді берілді.
Осыдан кейін ресми сапардан сюжет жасалды. Тілші Президент ұшағының қырғыз әуежайына межеленген уақыттан жарты сағатқа ерте келгенін ерекше атап өтті. Оның пікірінше, бұл Қазақстан билігінің қырғыз тарапымен келіссөз жүргізуге ерекше ынтасын көрсетеді екен. Мұндай байлам тым жасанды естілмей ме? Он минуттан аса созылған сюжетте Президенттің Бішкекке бір күндік сапары толық дерлік қамтылды. Екі ел арасындағы кедендегі өткізу жұмысына қатысты проблемаға тоқталып, кейіпкерді сөйлетіпті. Қазақстандық лауазымды тұлғалардың пікірі, екі ел президенттерінің сөзінен үзінді берілді. Қырғызстан тарапынан экономист сарапшылар да пікір білдірген.
Бұл сапар туралы талқы студияда жалғасты. Дархан Әбдіуахит Стратегиялық зерттеулер институтының сарапшысы Әсел Назарбетовамен сұхбат құрды. Осылайша, бағдарламаның алғашқы жиырма минуты Қырғызстан сапарына арналды.
«Транзиттен түсетін табыс». Бұл сюжетте Қазақстанның логистикалық әлеуеті, әсіресе автокөлікпен жүк тасымалдаудағы проблемалар, соңғы уақытта кеден жұмысын жетілдіруге қатысты атқарылып жатқан шаралар, бюджетке түскен түсім туралы ақпараттар жинақталыпты. Автокөлік жолдарының бойындағы қызмет көрсету саласы дамымай жатқанына қатысты сын айтылып, оған құзырлы орган өкілі жауап беріпті. Сәкен Сейітханұлы сюжетін: «…кедергілер жойылса, көлік транзитінің дамуы алға басып, жұмыс орны көбейіп, бюджетке түсетін салық көлемі артады. Ол әрине экономиканың оң көрсеткішін қалыптастырады» деп жұбата аяқтады. Журналист керісінше саладағы кедергілер неге жойылмай келе жатқанын зерттеп көруі керек емес пе?
Мақпал Мадиярова «Бала қауіпсіздігі» туралы сюжет әзірледі. Мәжіліс депутаты, Бала құқын қорғау жөніндегі омбудсмен, заңгер, Құқық қорғау саласының өкілдері бала қауіпсіздігін қамтамасыз ету, қауіпті ескертуге қатысты пікір білдірді. Сюжеттің алғысөзінде Дархан Әбдіуахит: «Ата-ананың, қала берді тұтас қоғамның жауапкершілігін қалай көтереміз?» деген сауалға жауап, баласын қараусыз қалдырған ата-ананы кінәлауға ойысып кеткендей. Сарапшылар баласын қараусыз қалдырған ата-ананы жауапқа тартатын заң жоқ екенін алға тартты. Ал ата-ананы еренсіздігі үшін жауапқа тарту мәселенің шешімі бола ала ма? Бұл сауал жауапсыз қалды. Тілші сюжетін кінәліні іздеуге емес, проблеманың шешімін табудың жолдарын қарастыруға бағыттаса деген тілек бар.
«Жеті күн» Конституцияға енгізілуі мүмкін өзгерістер туралы жүйелі сюжет ұсынып келеді. Бұл санында 24-баптың жаңа редакциясына қатысты талдау жасады. Әкімшілік құқық бұзғаны үшін айыппұлдың орнына мәжбүрлі еңбекке тарту жазасын тағайындау турасында сарапшылар, заңгерлер, қарапайым тұрғындар пікір білдірген.
Ақбөпе Тәңірберген әзірлеген сюжетте мүмкіндігі шектеулі жандардың жұмысқа орналасу мәселесі көтерілді. Ұзақ сюжеттен ұққанымыз, бұл салада проблема бар, мемлекет мәселенің шешімін қарастыруда. Дегенмен, проблема толық шешілген жоқ, мүмкіндігі шектеулі жандар өзі де кәсіппен айналысып, өз мәселесін шешуге талпынуда.
Ұлыбританияда оқып, ауыл мектебінде қызмет етіп жүрген маман туралы Дастан Сейілханұлы әзірлеген сюжетте әдеби-көркем тіркестер мол болды. Жас маманның мақсаты ауылдағы білім сапасын көтеру екен. Осы мақсатта бағдарлама әзірлеуде. Жас маманның ауыл мектебінде жұмыс істеуі жаңалық емес, оның жаңа бағдарламасы туралы молырақ ақпарат берілгенде, сюжет анағұрлым маңызды болар еді.
Бағдарлама соңында Айтжан Тоқтағановтың жетекшілігімен Назарбаев мектебінің мыңнан астам оқушысы бір мезетте домбыра сабағына қатысқаны туралы айтылды.
«Жеті күн» 31 мамыр – Саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күніне сюжет арнаған жоқ.
«Айна», «Еуразия бірінші арнасы»
«Жамбыл облысы Байзақ ауданында 5-сынып оқушысы бастауыштың екі ұлын жарты жыл бойы зорлап келген». Ғалым Кәлмен бағдарламаны осындай сұмдық оқиғаны айтудан бастады. Кінәсіздік презумпциясын ұмытып, жағымсыз болса да, сенсацияға ұмтылу. Дұрысы «зорлап келді деген күдікке ілінді» болуы тиіс еді.
Сюжетте жәбірленген балалардың ата-аналары сөйлеп, жергілікті билік өкілдері оқиғаны жылы жаппақ болды деген айып тағыпты. Телефонға жазылған әңгімелесуден үзінді беріліпті. Жергілікті билік өкілдері сұхбат бермеді. Сюжет соңы зорлық көрген балаларға арналған орталық ашылғаны туралы ақпарат берумен аяқталды.
«Уәкілдің де даты бар» аталатын келесі сюжет тұрмыстық зорлық көрген отбасының оқиғасын баяндаудан басталып, Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің міндеттерін талдауға дейін қамтыды. Арасында сот орындарының біліксіздігінен зардап шеккен кәсіпкер де өз жайын баяндап үлгерді. Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықта штат саны көбейіп, әр облыс орталығында өкілдік ашылады. Алайда көбейген штат санын қамтуға қаражат керек. Орталық өкілі ақылы қызмет туралы пікір білдірді. Бірақ екіұшты пікірден уәкілдің қызметі ақылы бола ма, жоқ па деген сауалға тиянақты жауап болмады. Сюжет соңы референдумға қатысты тұрғындардың қолдау пікіріне ұласты. «Уәкілдің қандай даты бар?» деген сұраққа нақты жауап ала алмадық.
«Айна» 31 мамыр – Cаяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күніне орай сюжет әзірледі. Алғысөзде жүргізуші Ғалым Кәлмен ғалым Қайым Мұхамедханов туралы ұзақ айтты. Сюжетте Қайым Мұхамедхановтың көзі тірісінде жазылған сұхбаттарынан үзінді беріліп, ғалым туралы естеліктер айтылды. Сондай ақ, Әлихан Бөкейхановтың қызы Элизабета Әлиханқызы туралы құнды естелік айтылды. Смағұл Сәдуақасовтың күлін елге әкеліп жерлеу, ол жерленген қорым жайлы маңызды деректер қамтылған сүбелі сюжет әзірленіпті. Дегенмен, Тәуелсіздік алғаннан кейін саяси көзқарасы үшін істі болған жандар туралы ақпарат берілмеді.
Гүлнәзия Жалғасқызы әзірлейтін «eGov куәгері» айдарында жаз мезгілінде балалар лагерлеріне кімдер тегін жолдама ала алатыны туралы толыққанды ақпарат берілге н. Сонымен қатар «Kids go free» бағдарламасының шарттары туралы да ақпарат қамтылыпты.
«Айна» елімізде такси жүргізіп, нәпақа тауып жүрген шетелдіктер мен ресми такси операторларының жай-күйі туралы материал әзірлепті. Оған Еңбек министрі Тамара Дүйсенованың такси операторларын қызметкері үшін әлеуметтік аударымдар төлеуге міндеттеу туралы бастамасы ықпал етсе керек. Берік Дүйсенбай әзірлеген сюжетте такси операторлары мен мобильді қосымшалар арқылы такси қызметімен айналысатындардың жұмысына талдау жасалып, соңғыларының арасында шетелдіктердің көп екені, олардың елімізге салық төлемейтіні туралы айтылды. Тіпті, мұндай шетелдіктер елімізде «шөп сатумен» айналысады деген дерек келтірілді. Алайда, бұл дәлелді ақпараттан гөрі, сыбысқа көбірек ұқсайды. Кәсіби журналистер үшін сыбысқа сүйену сын екенін ұмытпаған жөн.
Президент Қасым Жомарт Тоқаевтың Қырғызстанға ресми сапары жайлы «Айна» көлемді сюжет әзірлепті. Екі ел басшыларының сөзінен үзінді беріп, бір-бір сарапшыдан пікір алу арқылы сапардың маңызы мен қол қойылған келісім туралы баяндалды.
Ғалым Кәлмен Атырау – Алматы бағытымен келе жатқан пойызда бейтаныс әйелге көмек көрсеткен Абылайхан Убайдуллаевтың да оқиғасын баяндап, кадр сыртындағы мәтін +синхрон форматында ақпарат берді. Шетел жаңалықтарына да шолу жасалды. Алайда, Украина-Ресей қақтығысына тоқталмады.
Apta бағдарламасы Қ.Тоқаевтың Қырғызстанға ресми сапарынан басталды. Сюжетке алғысөзде Қазақстан Президентінің Қырғызстанға бұған дейін барған ресми сапарларын шолып шықты. Екі ел басшыларының синхрондары бар үлкен сюжетті жүк көлігінің жүргізушісі, экономистер және министрлер комментарийімен толықтырыпты. Бірнеше орыннан жасалған стендап сюжетті әрлей түсті.
Таяуда энергетика министрі Қазақстанның қай жерінде АЭС салынуы мүмкін екенін айтты. Оның мәлімдемесін айта келе Қазақстан инженер-энергетиктері одағы директорының комментарийін берді. Ол елдегі энергия өндірісі саласының проблемалары мен АЭС салудың қауіпсіз технологиялары туралы айтты.
Кешегі аптада Бішкекте Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің отырысы өтті. Бұған Қасым-Жомарт Тоқаев та қатысты. Осы отырыс Қазақстанның экспорттық мүмкіндіктерін, Ресейдің ЕАЭО-қа мүше мемлекеттерден астықты үшінші елдерге экспорттау бойынша квота енгізуді талап етіп отырғанын, Ресейдегі компаниялардың Қазақстанға релокациясын, Ресей мен Беларусь елдерінің санкцияны Қазақстан аумағы арқылы айналып өту талпынысын, екінші деңгейлі санкциялар қаупін және тағы басқа мәселелерді талдаған сюжетке арқау болыпты. Экономистер, саясаттанушылар, тасымалдаушылар мен тағы басқа сарапшылар комментарийі бар. Жап-жақсы толымды сараптамалық шолу материал.
Қазақстанның бірнеше өңірінде жұртшылық қантқа таласып, баға өскеніне шағымданып жатыр. Ал Ауыл шаруашылығы министрлігі «елде қант тапшылығы жоқ» деп отыр. Apta авторлары мұны да қысқа қайыра айтып өтті.
Apta редакциясы апта сайын референдум туралы кемі бір сюжет көрсетеді. Бұл жолы да әдетінен жаңылмай, пропаганда тұнған бір сарынды сюжет дайындапты. Шенеуніктер, қоғамдық институт басшылары мен депутаттарды сөйлетіпті. Жастардан да пікір алған. Бәрі де конституциялық реформаны мақтап, референдумға белсене қатысуға шақырады. Apta бағдарламасының конституциялық реформаға арналған сюжеттерінде көбіне көп сол екі-үш сарапшы қайта айналып сөйлей береді. Мәселен, «Рухани жаңғыру» қоғамдық даму институтының» басқарма төрағасы Қазыбек Майгелдинов бір айда үшінші рет комментарий беріп отыр (бірінші және екінші рет). Айтпақшы, бағдарлама авторлары сарапшыдан тағы да комментарий алмай, Майгелдиновтің алдыңғы эфирде сөйлегенін қайталап қойыпты. Еуропалық құқық және адам құқықтары институтының директоры Марат Бәшімов те Apta эфирінде конституциялық реформа бойынша жиі көрінетін сарапшының бірі. Ол бұған дейін 24 сәуірде де сөйлеген.
Жүргізуші Альбина Әшім «Соңғы қоңырау» статистикасын айтып, балабақшалар мәселесіне ойысты. Алғысөзде балалар өлімі мен ата-ана жауапкершілігіне кеңінен тоқталды. Сюжетте мектепке дейінгі мекемелер жетіспейтінін, балаларды ұрып-соғу оқиғалары мен тәрбиеші тапшылығына тоқталды. Ата-ана, балабақша меңгерушілері, БҒМ өкілдері мен Кәсіпкерлер палатасының директорын сөйлеткен толымды әрі жан-жақты сюжет.
Apta әдеттегідей Украинадағы жағдайға шолу сюжет арнады. Ұрыс даласындағы жаңалықтарды, қару-жарақ жеткізу, Франция мен Германия басшыларының РФ президентімен телефон сөйлесуі, РФ президенті В.Путиннің келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеру үшін жас шектеуін жою туралы заңға қол қойғаны, порттар блокадасын да айтып өтті. Украина президентінің, РФ Қорғаныс министрлігі өкілі мен Кремль баспасөз хатшысының комментарийін берді.
Ресейдің байланыс операторлары санкциялардың салдарынан енді бұрын қолданылған құрылғыларды өзге «достас елдерден» әкелуге мәжбүр. Ал Қазақстан 5G-ге көшуге дайындалып жатыр. Үлкен әрі тараптардың бәрін сөйлеткен сюжетте ұялы байланыс проблемаларын, ұялы байланыспен қамту, тарифтер мен нарықтағы жағдайды кеңінен талдады. Барлық тарапқа – абоненттерден бастап ұялы байланыс операторларына дейін, шенеуніктер мен тәуелсіз сарапшыға дейін сөз беріпті.
31 мамыр – Саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күні. Бағдарлама соңында белгілі қаламгер Смағұл Елубайдың шығармасының желісі бойынша түсірілген «Ақ боз үй» фильмнің тұсаукесері өткенін айтып, 2 жыл бұрын құрылған Саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау жөнінде комиссияның жұмысына тоқталды.
«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.
Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.
Бұл аптада сараптамалық бағдарламалар 5 маусымда өтетін референдум тақырыбына сюжет арнады: сарапшыларды сөйлетіп, тұрғындардан пікір сұрапты. Бұдан бөлек, Қасым-Жомарт Тоқаевтың Мәскеуге барып, ҰҚШҰ-ға мүше мемлекеттердің Ұжымдық қауіпсіздік кеңесінің мерейтойлық сессиясына қатысқаны және өткен аптада отандық кәсіпкерлермен кездескені де күнтәртібінде айтылды. Сондай-ақ, апталық бағдарламалар16 мамырда басталған 4 пайызбен жеңілдетілген автонесие беру бағдарламасына тоқталған. Ауыл шаруашылығы, жүк тасымалы, жол сапасының проблемаларына да сараптама жасалыпты.
«Жеті күн», «Хабар»
Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың отандық бизнес өкілдерімен кездесуі – «Жеті күн» әзірлеген алғашқы сюжеттің тақырыбы болды. Автор құқық қорғау органдарының әділетсіздігінен зардап шеккен кәсіпкердің мысалында бизнес иелеріне жасалатын қысым туралы әңгімелейді. Мәжіліс депутаты, Кәсіпкерлердің құқын қорғау жөніндегі уәкіл және өзге де сарапшыларды сөйлетіп, проблеманың қаншалықты терең екенін көрсетуге тырысады. Президент сөзінен бір ғана үзінді берілген.
4 пайыздық жеңілдетілген автонесие бағдарламасы туралы Риат Шони көлемді сюжет әзірлеген. Бағдарламаға өтініш берушіден бастап, экономистер, банк өкілдері, сала сарапшылары және «Өнеркәсіпті дамыту қоры» басқарушы директорына дейін пікір білдіріп, бағдарлама туралы егжей-тегжейлі ақпарат берді. Аталмыш бағдарлама арқылы көлік алған бірінші адамның пікірі бар. Тараптар бағдарламаның кемшілігі мен артықшылығы туралы айтады. Толымды сюжет.
Еліміздің ауыл шаруашылығы саласындағы проблемалар да «Жеті күннің» тұрақты көтеретін тақырыптарының бірі. Бұл жолы Ауылшаруашылығы министрлігі тарапынан қолға алынған реформалардың ауылды жерлерге жете бермейтіні туралы сюжет әзірленген. Ауыл әкімдері мен министрлік арасында тиімді байланыстың жоқ екені жайында айтылды. Сюжетте проблема қозғалады, оған түрлі сарапшылардың пікірі бар, алайда нақты түйін жоқ.
Түлектердің ҰБТ тапсыратын мерзімі таяды. «Жеті күн» осы мәселе турасында сюжет ұсынды. Биылғы ҰБТ ерекшеліктері, «Алтын белгі» иегеріне қойылатын талаптар, емтиханның балалардың психикасына әсері секілді көптеген сауалға жауабы бар толымды материал.
Дархан Әбдіуахит кадрде тұрып ҮҚШҰ мерейтойлық саммитінен кейін Қасым-Жомарт Тоқаевтың Ресей президенті Владимир Путинмен екіжақты кездесу өткізгені туралы баяндады. Екі ел президенттерінің сөзінен үзінді берілді.
Ал саммит туралы Қорған Қонысбайұлы сюжет әзірлепті. Автор жиынға қатысушы барлық мемлекет басшыларының ұстанымын беруге тырысқан. Сюжетте пікір білдірген сарапшылар бұл ұйымның аймақта маңызды әрі қажет құрылым екенін айтты.
Дархан Әбдіуахит студияда саясаттанушы Жұмабек Сарабекпен бірге саммит туралы талқылауды жалғастырды. Саясаттанушы геосаяси жағдайға байланысты Ұйымға мүше елдердің ұстанымы туралы пікірін білдіріп, бұл мәселеде алты мемлекетке ортақ бір позиция болмауы мүмкін екенін айтады.
Сыртқы істер Мұқтар Тілеубердінің АҚШ-қа сапары жайлы кадр сыртындағы мәтін және синхрон форматында баяндалды. Осыдан кейін, Конституцияға енгізілетін өзгерістер жайлы сюжет берілді. Бұл жолы Адам құқы жөніндегі уәкілге қатысты Конститутцияға енгізілетін 83 баптың, 1-тармағы туралы заңгерлер, Мәжіліс депутаты және өзге де сарапшылар айтып беріпті.
«Ғылым және ғалым» атты сюжеттің алғысөзі Nazarbaev университетінің бастамасымен 2016 жылдан бастап 28 қазақстандық ғалым елге оралғаны туралы ақпараттан басталды. Сюжетте сол ғалымдардың бірқатарын таныстырып, олардың өнертабысы туралы әңгімелейді. Nazarbaev университеті Ғылыми департаментінің басшысы пікір білдірді. Еуразия университетінің өкілі Президент бастамасымен қолға алынған шаралар нәтижелі болғанын айтты. Сюжеттің мақсаты Nazarbaev университеті туралы айту ма, әлде Президент бастамасының нәтижесін көрсету ме?
21мамыр күні Алматыда «Хабар» агенттігінде көп жыл еңбек еткен әйгілі спорт комментаторы, журналист Амангелді Сейітханұлын еске алуға арналған шағын футболдан республикалық турнир өтті. «Жеті күн» тілшілері осы шарадан көлемді сюжет әзірлепті.
«Айна», «Еуразия бірінші арнасы»
21 мамыр күні Шымкентте Перинаталдық орталық маңында орналасқан дәріханада жарылыс болды. «Айна» бағдарламаны осы ақпараттан бастады. Оқиға туралы баяндап, куәгерлердің пікірін, құзырлы орган өкілдерінің мәлімдемесінен үзінді берді.
4 пайыздық жеңілдетілген автонесие бағдарламасы туралы кадр сыртындағы мәтін және синхрон форматында қысқа қайырды. Бағдарламаның басталғанын, салондарда көлік тапшы екенін айтумен, тұрғындардың пікірі және құзырлы мекеме өкілінің сөзінен үзінді берумен шектелді.
«Айна» әзірлеген көлемді сюжет жүк тасымалдаушылардың проблемасына арналды. Еліміздегі жүк тасымалы саласының бірқатар проблемасын айтып жүргізушілер шағымданыпты. Ақылы жол тарифінің қымбат болуы, жол сапасы, логистердің тарифі секілді біршама мәселе көтерілген. Сюжет авторы бұл мәселеге қатысты «ҚазАвтоЖол» өкілінен пікір алыпты, Индустрия министрлігінің жауабы бар. Толымды сюжет.
«Айна» бағдарламасы бір проблеманың айналасында бірнеше сюжет әзірлеп, тақырыпты жан-жақты талдауға бейіл. Бұл жолы да жол мәселесіне қатысты бірнеше сюжет бар. Берік Дүйсенбай әзірлеген сюжет бірінші материалды толықтырып, елімізде сапалы жол жасау үшін неге көңіл бөлу керек, жол құрылысы саласында қандай проблемалар бар деген тақырыпты қамтыпты. Сарапшыны, жауапты министрлік өкілін сөйлеткен.
Өткен аптада Үкімет басшысы өңірлердегі жол сапасын сынға алып, сонда әкімдердің рейтингі өңірдегі жолға қарап анықталатыны айтылған еді. «Айна» сюжетінде Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Шығыс Қазақстан және Қарағанды облыстарында салынып жатқан жол сапасына шолу жасалып, тұрғындарды сөйлетіпті. Жол сапасы бойынша облыстардың рейтингі жасалған. Сюжет соңында Үкімет отырысындағы премьер-министрдің сөзінен үзінді берілді.
Елорда маңындағы мобильді интернет сапасының төмендігінен бастап, «Қазақтелеком» ұсынатын кабельді интернет, ауылдардағы интернет пен мобильді байланыс сапасы туралы көлемді проблеманы қамтыған сюжет берілді. Осылайша «Айна» бағдарламасы елдегі инфрақұрылым мәселесіне бағдарламаның жартысын арнады. Сюжетте «Қазақтелекомның» ғана емес, «Kcell» операторының жұмысына шағымданған кейіпкер бар. Құзырлы министрлік және «Қазақтелеком» компаниясы өкілдерінің уәжі бар. Интернет сапасына қатысты тәуелсіз сарапшылардың пікірі де артық болмас еді.
«EGov куәгері» айдарында Гүлнәзия Жалғасқызы «Аңсаған сәби» бағдарламасы аясында бөлінетін квота шарттарын, кімдер алатыны туралы көлемді материал әзірледі. Осы бағдарлама аясында сәбилі болған отбасыны құттықтап қайтыпты. Президент тапсырмасымен жүзеге асып жатқан бағдарламаның артықшылығы жайлы материалды барынша хаттамалық сипаттан арылтуға басымдық берілгені көрініп тұр.
Мектептегі кезекті оқу жылының аяқталуына орай әзірленген материалда түлектердің қоштасу кешін қалай атап өтетіні туралы айтылды. Карантинге дейін лимузин жалдап, мейрамханада өткен кештің куәсі болған түлектің, карантин кезінде мектеп бітіріп, мүлдем кеш өткізе алмаған түлектің естелігі бар. Алайда, биыл Білім және ғылым министрлігі тарапынан қойылған шектеу жайы айтылмады. Автор сюжетін мұндай кештерді өткізуде қаржылай салмақ ата-анаға түсетінін еске сала аяқтайды.
Референдум тақырыбын «Айна» авторлары жаңадан құрылатын Конституциялық сот мысалында қозғады. Жеке кейіпкердің мысалынан басталған сюжетте 2014 жылы туылған бала мектепте жоғары сынып оқушылары тарапынан сексуалдық зорлық көрген, кінәлілер әлі жауапқа тартылмаған. Баланың анасы мен әжесінің бетін көлегейлеп, есімін өзгертіп сөйлеткен. Баланың әжесі егер бұл оқиғаға байланысты қылмыстық іс қозғалмаса, жаңадан құрылатын Конституциялық сотқа жүгінетінін айтады. Бірақ, жаңа құқықтық құрылымның мақсаты мен міндетін түсіндірген сарапшылардың бірі бұл сот: «… екі азаматтың арасындағы дауды шешпейді, азаматтық істі шешпейді,әкімшілік істі шешпейді, қылмыстық істі шешпейді. Тек сол істерді қарау барысындағы қолданылатын заңдар нормаларының Конституцияға сәйкес немесе сәйкес емес екенін шешеді», дейді. Демек, журналистің Конституциялық Соттың құзыретіне қатысты келтірген мысалы сәтсіз деген сөз.
Мемлекет басшысының отандық кәсіпкерлермен кездесуін «Айна» жүргізушісі қысқа қайырды. Президенттің сөзінен үзінді берді (орыс тіліндегі сөзі аудармасыз ұсынылды).
Әдеттегідей желіде қызу талқыға салынған жайттар «Хайпқа бұйырмаңыз» айдарында сөз болды.
Apta ресми жаңалықтан басталды. Қасым-Жомарт Тоқаев Мәскеуге барып, Ұжымдық қауіпсіздік туралы шартқа қол қойылғанына 30 жыл және Ұйымның құрылғанына 20 жыл толуына орай өткен ҰҚШҰ-ға мүше мемлекеттердің Ұжымдық қауіпсіздік кеңесінің мерейтойлық сессиясына қатысты.
Мәскеуден келгеннен кейін Қасым-Жомарт Тоқаев отандық кәсіпкерлермен кездесті. Ұзақ алғысөзде ірі монополиялық компаниялардың басшылары, өкілдері ұсталғанын, солардың бірі Қайрат Сатыбалдының Дубайға ұшпақ болған ұшағынан 1,5 млрд доллар табылғанын, сот жүйесі мен ҰҚК-ны реформалау туралы айтты. Сосын сюжет көрсетті. Хаттама мәндес сюжет Тоқаевтың бизнесмендермен кездесуде сөйлеген сөзінен ғана (бес синхрон) құралды. Кадр сыртындағы мәтін де Президент сөзін қайталады. Сюжет жасағанша, сол отырыстың бейнежазбасын көрсетсе де болғандай екен.
Еліміздің барлық өңірінде егіс науқаны қыза түсті. Сюжет отандық агроғылым проблемаларын, ғылым мен өндіріс арасында байланыс жоғын, елімізде бидайдың жаңа сорты шыққанын, жердің құнарын сақтау жайын баяндады.
Ұлттық статистика бюросының дерегінше, халық жалақысының 52,8 пайызын азық-түлікке жұмсайды. Азық-түлік қымбаттаса да халықтың кірісі бәз-баяғы қалпында. Жүргізуші Альбина Әшім айтуынша, «тапқаны тамағынан аспайтын адамдар үшін баспана да, көлік те жүрген сайын алыстап, алдап тұратын сағымға айналғандай…». Осы мәселе үлкен сюжетке арқау болыпты. Сюжетте астанадан 60 шақырым қашықтағы Жаңаесіл ауылы тұрғындарының өмірін көрсетті. Жалақыдан жалақыға әрең жететін олар азық-түлікті ауылдағы дүкеннен қарызға алады. Тұрғындар мен дүкен иесі бағаның өсуінен қалай қиналып жатқанын айтып, комментарий беріпті. Дүкендегі қарыз дәптері тез толып қалады екен. Ауыл шаруашылығы министрінің, әлеуметтанушы мен экономист пікірі бар. Елдің қиын жағдайын айқын көрсеткен сюжет болыпты.
16 мамырда 4 пайызбен жеңілдетілген автонесие беру басталды. Алғысөзінде осы бағдарламаның кейбір қиын тұстарын (каско сақтандыру, көлікте болуы тиіс қосалқы бөлшектерді де сатып алуға міндеттеу, салондардағы автомобиль тапшылығы) айтып өтті. Сюжет көлік тапшылығына байланысты таңдау жоғын, қосалқы бөлшектер, бағдарламаның пайдасын айтып, осы жеңілдетілген автонесие бойынша көлік алған адамды сөйлетті. Банк, автоиндустрия мен автозауыт өкілдеріне сөз берді. Материалда тараптар тепе-теңдігі бар.
Apta бағдарламасының басқа телеарналардың қорытынды бағдарламаларынан бір артықшылығы – Украинадағы жағдайды елеусіз қалдырмай, әр шығарылымында не көлемді шолу, не сюжет арнайды. Бұл жолы соғыс даласындағы ахуалды баяндап, келіссөздер шартын, бомбалау, батыс елдерінің көмегі туралы айтты. Украина президентінің кеңесшісі, РФ Қорғаныс министрлігі өкілі мен Германия қаржы министрінің синхроны бар.
Украинадағы жағдайды айта келіп, ЕуроОдақ Ресей отынынан бас тарту жөніндегі кешенді жоспарын жариялағанына, әлемдік алпауыт компаниялар РФ нарығынан жаппай кетуіне, ресейлік танымалдардың Қазақстанға келіп, ЖСН алып жатқанына (былтыр қаңтар мен сәуір аралығында 3,5 мың ресейлікке ЖСН берілсе, биыл осы кезеңде ЖСН алған ресейліктер саны 35 мыңнан асқан) назар аударды. Ал QAZAQSTAN ұлттық телеарнасының Мәскеудегі тілшісі әзірлеген сюжет Батыс елдерінің Ресейге салған санкциясы ресейліктердің өміріне қалай әсер еткенін баяндайды. Тұрғындар өмір сүру қиындап, азық-түлік қымбаттап, кірісі азайғанын айтады. Сюжетте кейбір компаниялардың Қазақстанға көшіп жатқанын да атап өтті. Сарапшылардың комментарийі бар. Шынайы әрі тартымды материал.
Екі аптадан кейін референдум өтеді. Apta редакциясы дәстүрінен жаңылмай, референдум тақырыбына да сюжет арнады. Мемлекеттік хатшы, Әділет министрі, депутат, қалалық қоғамдық кеңес мүшесі, ауыл тұрғыны, адвокат пен қоғамдық даму институтының басшысы комментарий беріпті. Олар Конституцияға енгізілетін өзгерістер жақсы екенін, тағатсыздана күтетінін айтады.
Бағдарлама көшеде жүргізілген сауалнамамен аяқталды. Тұрғындардан «Сіз референдумға қатысасыз ба?» деп сұраған екен. Респонденттердің бәрі қатысатынын, бұл өзгерістер қоғам үшін маңызды екенін айтып, жауап беріпті.
«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.
Aptaбағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.
Қостанай өңірлік университетінде «Қазақстандық Медиа Желі» қоғамдық бірлестігінің ұйымдастыруымен журналистика және коммуникация менеджменті кафедрасының оқытушылары мен студенттері, университет Медиа орталығының мамандары сондай-ақ аймақтық журналистер қатысқан медиа этикасы және редакциялық саясат тақырыбында тренинг өтті.
Семинар-тренинг спикерлері — «Новая газетаның» басылымының редакторы Вячеслав Половинко және қазақстандық медиасарапшы Бақтыгүл Бурбаева. Біз Вячеслав Половинкомен медиаэтика мәселелері, журналистиканың болашағы туралы әңгімелестік.
«Новая газета» сайтының бас продюсері Вячеслав Половинко – Қазақстан тумасы. Ол ақтөбелік, оралдық БАҚ-тарда жұмыс істеп, кейін Ресейге қоныс аударған. Ресейде «Новая газета» басылымы қызметін тоқтатқан соң, «Новая газета Европа» ресурсында жұмыс істей бастады.
— Вячеслав, Қостанайдағы негізгі аудиторияңыз – студенттер. Қалай ойлайсыз, TikTok буыны медиаэтиканы қалай қабылдайды?
— «TikTok» буыны деп бөліп-жара көрсетпес едім, өйткені біз оған қандай да бір анықтама бере алмаймыз. TikTok пен жастар арасына толыққанды теңдік белгісін қоюға негіз жоқ. Ал егер белгілі бір форматтары бар, клипше ойлауды қажет ететін әлеуметтік желіде жұмыс істей алатын жастарды айтып отырсаңыз, олар медиаэтиканы түрліше түсінеді. Олар жұмыс істейтін алаңдар мен платформаларда медиаэтиканы бұзу жиі кездеседі. Себебі, әлеуметтік желілер ресми БАҚ емес, ол жерде ақпаратты верификация жасау, адамның деректерін жариялауға рұқсат сұрау талап етілмейді. Көп жағдайда тіпті құрмет көрсету де талап етілмейді. Мұндай ережелер жоқ.
Бірақ соған қарамастан жас буын этикаға сезімтал әрі нормаларды сақтауға тырысады.
— Пранк, фейк, ақпараттық соғыстар дәуірі келіп жетті. Қалай ойлайсыз, өзін-өзі реттеу мен ауызекі нормалар арқылы ақпарат саласына тәртіп орнатуға бола ма?
— Пранк, фейктер, ақпараттық соғыстар бүгін және қазір басталмады. Бұл біраз уақыттан бері жалғасып келе жатыр. Қазір соғыстың кесірінен токсик контент көбейіп кетті. Соғыс уақытында мұндай көбейе түседі. Бірақ соған қарамастан, құжат, жазбаша заң, т.б. көмегімен сырттан реттеу — медиа саласына тек зиян тигізеді деген пікірді қолдаймын. Ақпараттық сала өзін-өзі реттеуі керек. Бұл — мен аксиома деп санайтын мызғымас ереже. Реттеу функциялары неғұрлым көп енгізілсе, ол соғұрлым жаман.
Түсінесіз бе, ен салғандай етіп ереже енгізсеңіз, ол ережені көбірек бұзуға стимул бересіз. Интернет әу бастан күрделі әрі бейберекет, сонымен қатар еркін жүйе ретінде құрылған.
Әрине, кейбір ережелер бар, ананы-мынаны бір айтып кетсем кешірерсіз, бірақ олар — әрдайым жазылмаған ережелер. Меніңше, өзін-өзі реттеу — бұл жағдайда жалғыз дұрыс жол. Ресми БАҚ-қа келсек, ол жерде әңгіме басқа. Әрине, «БАҚ туралы» бұдан да жетілдірілген заң керек, онда медиа этикасына қатысты істер нақты жазылуы керек. Бұрын болып кеткен этика бұзушылықтар сараланып, өңделіп және шындық деп түсіне отырып заңға енгізілуі керек.
— Қазір интернет-журналистикадағы негізгі этика бұзушылықтар қандай? Мысал келтіре аласыз ба?
— Қазіргі Қазақстан журналистикасының, жалпы кез келген журналистиканың негізгі проблемасы — оның негізгі артықшылығында жатыр. Ал журналистиканың ең басты артықшылығы — ақпаратты жеткізу жылдамдығы. Мәселе мынада: ақпаратты беру жылдамдығы артқан сайын, оған верификация жылдамдығы төмендейді. Рейтинг, қаралым, хайп немесе бірінші болу үшін журналистер көбіне ақпаратты тексермейді. Ақпаратты қайта тексеру — кез келген журналиске, кез келген редакцияға тән болуы керек басты қасиет.
— Блогерлер, журналистер, азаматтық белсенділердің арасындағы шекара бұлыңғырланып барады. Сіздің ойыңызша, журналист дегеніміз кім?
— Шын мәнінде, журналиске берілер анықтама бұрынғыша қала бермек. Журналист дегеніміз ақпарат жинап, оны талдап, верификациялап (бұл маңызды) және оқырманға, тұтынушыға жеткізетін адам. Екінші бір жайт, негізінде бұл істі кез келген блогер де атқара алады. Сондықтан журналистің осы мамандыққа қатысы оның қандай да бір ресми медиаға тиесілі болуымен анықталады. БАҚ-та жұмыс істейтін журналист — журналист. Ал өз бетімен жұмыс істейтін адам — блогер. Сондай-ақ, азаматтық журналистер бар, олар басқа категорияға жатады, оларға бөлек анықтама берілуі керек.
— Соңғы сұрақ — жас журналистерге, студенттерге кеңес берсеңіз.
— Жаңадан бастап жатқан журналистерге, бұл сала 15 жыл бұрынғымен салыстырғанда әлдеқайда салаланғанына қарамастан, мамандыққа еш қорықпай араласа беруге кеңес берер едім. Оның осылай салалануы мамандықты қызық ете түседі.
Жақсы теориялық базаның болуы маңызды. Практик ретінде айтарым, жұмысқа кіріскенде, алдыңғы буын әріптестердің тәжірибесін ескеру керек. Мұны аксиома ретінде қабылдауыңыз керек демеймін. Қалыптасқан нормаларды өзгерте аласыз, бірақ ол үшін тәжірибе жинап, кедір-бұдырларыңызды толықтыру керек. Бұдан қорықпаңыз.
Қазақ тіліне аударған:Оразай Қыдырбай
***
Бұл тренинг Америка халқының көмегі арқасында АҚШ Халықаралық даму агенттігінің (USAID) қаржысымен Internews ұйымы іске асыратын «Орталық Азияның MediaCAMP бағдарламасы» аясында өтті. «Қазақстандық Медиа Желі/KazMediaNetwork» ақпараттың мазмұнына тікелей жауапты және ол ақпарат USAID, Америка Құрама Штаттары үкіметі немесе Internews пікіріне сай келмеуі мүмкін.
«Қазақстандық Медиа Желі/KazMediaNetwork» қоғамдық бірлестігі Өскемен қаласындағы журналистерді, журналистика факультетінің студенттері және баспасөз хатшыларын 27 мамыр, бейсенбі күні сағат 9-да өтетін офлайн-тренингке шақырады.
Тақырып: Медиаэтика: негіздері, журналист қауіпсіздігі және конфликт-сезімтал тақырыптар
Медиатренерлер:
— Бақтыгүл Бурбаева, KazMedia Network қоғамдық ұйымының атқарушы директоры; — Жұлдыз Әбділда, Медианың өзін-өзі реттеуі жөніндегі қоғамдық комитет төрағасы
Тренинг бағдарламасында:
Журналитикаға арналған халықаралық этика стандарттары.
Медиа этикасының негіздері және медиа ортасының өзін-өзі реттеуі. Қазақстандағы медианың негізгі принциптері
Қазақстандағы және шетелдегі этикалық кейстер
Заңға қарағанда этика маңызды болатын журналистерге арналған жағдаяттар. Не істеу керек?
Қазақстандағы медианың өзін-өзі реттеуі жөніндегі қоғамдық Комитет қалай жұмыс істейді?
бұдан басқа да көптеген тақырып бар.
Тренинг, арасында кофе-брейк үзілістерімен, кешке дейін жалғасады. Қатысушыларға сертификат беріледі. Тренинг қазақ және орыс тілдерінде өтеді.
Мекенжайы: Өскемен, М.Горький көшесі, 76. Қазақстан-Американдық еркін университетінің бас ғимараты
Тренингіге мына телефон нөмірлері арқылы жазыла аласыз:
8-777-213-13-67 Бақтыгүл Бурбаева, медиатренер 8-707-700-0439 Ольга Настюкова, жоба жетекшісі
***
Бұл тренинг Америка халқының көмегі арқасында Америка Құрама Штаттарының Халықаралық даму агенттігінің (USAID) қаржысымен Internews ұйымы іске асыратын «Орталық Азияның MediaCAMP бағдарламасы» аясында дайындалды. «Қазақстандық Медиа Желі/KazMediaNetwork» ақпараттың мазмұнына тікелей жауапты және ол ақпарат USAID, Америка Құрама Штаттары үкіметі немесе Internews пікіріне сай келмеуі мүмкін.
Сіздерді 24 мамыр, сейсенбі, сағат 14.00-де басталатын «Қазақстанның дәрілік қауіпсіздігі» вебинарына шақырамыз. Қазақстандағы ірі дәрілік заттар өндіруші — SANTO компаниясы фармацевтика нарығындағы жағдай және пандемияның қандай шешімдер қабылдауға мәжбүр еткенін баяндайды.
Спикер: Анна Фарленкова, SANTO рецепттік препараттар бизнес-бөлімшесінің директоры.
Мына тақырыптар туралы айтамыз:
— Қазақстандағы фармацевтика нарығының құрылымы, рецепттік және рецептсіз препараттар туралы;
— препараттардың технологиялық трансферлері және отандық өндірушілер рөлінің маңызы;
— сапалы медицинаға қолжетімділік неліктен маңызды?;
— толық емделмеген науқастар — неге емделу өте ұзақ болса да терапияны жалғастыру керек?
Вебинар соңында квиз ойын болады. Ең мұқият тыңдаушыларға сыйлығымыз бар! Смартфондарыңызды дайындап, интеллектуалды викторина сұрақтарына жауап беруге дайын отырыңыз.
Шара ZOOM-да өтеді.
Қатысу үшін онлайн-өтінішті толтырып, алдын-ала тіркелуге болады.
Біз сізге вебинар сілтемесін шарадан бір күн бұрын және басталуына бір сағат қалғанда жібереміз.
Сіздерді 2022 жылғы 24 мамыр, Алматы уақытымен сағат 14:00-де күтеміз.
Сұрақтарыңыз болса, қоңырау шалыңыздар: 8-707-7000-439 Ольга Настюкова (KazMediaNetwork білім беру жобасының қолдауымен «Медиа Сервис» агенттігі)
Қазақ тілінде өтетін Öner Tili киносауат курсына тіркеу басталды. Медиа қызметкерлерін, студенттер мен кино саласына қызығатын барша жанды қатысуға шақырамыз.
Курсты белгілі кинотанушы, журналист, аудармашы, Лондондағы Мэри патшайым университетінің (Queen Mary University of London) докторанты, «Болашақ» стипендиясының түлегі Әсия Бағдәулетқызы жүргізеді.
Кино — демалыста уақыт өткізіп, көңіл көтеретін нәрсе ғана емес. Кино — медианың бір түрі, кино — өнер, кино — күнделікті өміріміздің айнасы. Әлемде видео контент тұтыну көлемі жылдан жылға артып, Қазақстан кино индустриясы да жыл өте ілгерілеп келеді. Бүгінде киносауаттың маңызы арта түсті. Қазір әрбір көрермен киносауат негізін білгені жөн.
Бұл курс фильмді қалай дұрыс қарап, оны қалай дұрыс талдап, қалай дұрыс тұтынуға болатынын үйретеді. Киноны ойын-сауық түрі емес, өнер саласы ретінде қарауға баулиды.
Курс барысында:
Кино тарихы;
Кино теориясы;
Кино формасы: түрлері, жанрлары;
Кино стилі: монтаж және дыбыс;
Кино және қоғам
және басқа да маңызды тақырыптар талқыланады.
Курс жазда, 2022 жылғы маусым — тамыз айларында болады. 11 аптаға жалғасады. Кино саласы бойынша барлығы 11 дәріс жоспарланған. Екі мәрте кино талқылау ұйымдастырылады. Курс мазмұны мына жерде.
Дәрістер толықтай қазақ тілінде, аптасына бір рет, бейсенбі күндері кешкісін Zoom платформасында өтеді.
Курсқа қатысу үшін онлайн-өтінішті толтыру қажет. 2022 жылғы 5 маусымға дейін өтініш қабылданады.
***
Бұл курс Америка халқының көмегі арқасында Америка Құрама Штаттарының Халықаралық даму агенттігінің (USAID) қаржысымен Internews ұйымы іске асыратын «Орталық Азияның MediaCAMP бағдарламасы» аясында дайындалды. Öner Tili ақпараттың мазмұнына тікелей жауапты және ол ақпарат USAID, Америка Құрама Штаттары үкіметі немесе Internews пікіріне сай келмеуі мүмкін.
Құрметті әріптес журналистер! «Қазақстандық медиа желі/KazMediaNetwork» қоғамдық бірлестігі мен Қазақстандағы медианың өзін-өзі реттеуі жөніндегі қоғамдық комитет Қазақстанның ақпарат кеңістігіндегі жағдайға байланысты сіздерге үндеу жолдайды.
Украинадағы әскери әрекеттердің соңы ақпараттық соғысқа әкеліп, оған бізді де қатты тартып жатыр. Мысалы, Тигран Кеосаянның Қазақстанға және басқа елдерге қатысты соңғы кездегі риторикасында ашықтан-ашық ксенофобия бар. Кемсітетін мәнде айтылған сөздер, «біз» және «олар» қарама-қарсы позициясы, агрессив мәлімдемелерге арандату – жеккөруді тудыратын «өшпенділік тілі». Біз коммуникацияның бұл түріне жол беруге болмайды деп санаймыз және ол журналистік этика ұстанымдарына, адамдық ар-намысты құрметтеу принциптеріне сәйкес келмейді деп есептейміз.
Сөз бостандығын сақтай отырып, өшпенділік тілін шектеу мәселесі бүгінде әлемдегі барлық мемлекеттің ақпараттық кеңістігі үшін өзекті. Әр тарап пікір білдіру еркіндігін өзінің қол сұғылмас құқығы деп біліп, екінші бір тараптың шамына тиетін кикілжіңдерді тек заңнамамен реттеуге болады деп ойлау қауіпті. Біз мұны БАҚ пен әлеуметтік желілердің өзін-өзі реттеуі арқылы шешуге болады деп есептейміз. Атап айтқанда, проблеманы талқылау, оның шешімін іздеу, кемсітетін және ксенофобиялық мәлімдемелерге қарсы ағарту жұмыстары және оларға наразылық білдіру арқылы шешуге болады деп санаймыз.
Біз журналистерді өшпенділік тіліне тап болғанда үнсіз қалмауға шақырамыз. Эмоцияға берілмеңіз, медиа дау тудыратын және дұшпандықты қоздыратын орын емес, диалогқа арналған пікірталас алаңы болуы керек екенін есте сақтаңыз, бұл әсіресе конфликтіге сезімтал тақырыптар тұсында маңызды.
Тағы бір назар аударғымыз келетін мәселе, Қазақстанға әлі күнге дейін Ресей ақпараттық кеңістігі зор ықпал етіп отыр. Қазақстандық кабельдік телеарналар ресейлік арналармен тең емес бәсеке жағдайында тұр. Одан бөлек, «көлеңкелі» спутниктік антенналардың нарықта белгілі бір үлесі бар. Біз нарықтағы барлық қатысушыны тең бәсеке жағдайына қоя отырып, өз контентімізді дамыту қажет деп есептейміз.
«Мен бұл туралы министрлікке де айтып отырмын. Ақпараттық қауіпсіздік деген ұғым бар. Неліктен Қазақстан Республикасындағы шетелдік телеарналардың хабар тарату құқығы қазақстандықтарға қарағанда көбірек? Олар кабельдік желілерді ресейлік теледидарды көрсетпеуге мәжбүрлей алмаймыз дейді. Жарайды, олай болса, біздің телеарналарға тең құқық берсін! Менің ойымды түсінуіңіз үшін айтайын – ресейлік телеарналар Қазақстан нарығында ақша табады. Кеосаян өз позициясын ресейлік телеарнада көрсетіп, ал бұл телеарна әлі күнге дейін қазақ көрерменінен ақша тауып жүргені ғой? Өзіңді қорлағаны үшін ақша төлеу – мазохизмнің жоғары деңгейі!» – дейді Медианың өзін-өзі реттеуі жөніндегі қоғамдық комитет мүшесі, «Новое Телевидение» телеарнасының директоры Руслан Никонович.
Бұл аптада сараптамалық бағдарламалардың басты тақырыбы – Қасым-Жомарт Тоқаевтың Түркияға мемлекеттік сапары туралы болды. Ол Анкарада Түркия басшысымен кездесіп, ел үшін маңызды келіссөздер жүргізді, сондағы ірі компаниялардың басшыларымен жүздесті. Өткен аптада Нұр-Сұлтанда Сәбит пен Сағи есімді екі азамат тұрғын үйдің 8-қабатында терезеде ілініп тұрған баланы құтқарып қалды. Аптаны қорытындылайтын бағдарламалар осы оқиға туралы арнайы сюжет ұсынды. «Жеті күн» бағдарламасы екі жігіттің ерлігі туралы баяндап, «Қауіптің көзі» аталатын сюжетте балалардың қауіпсіздігі туралы мәселе көтерді. «Айна» авторлары құтқарылған баланың анасымен сұхбаттасқан. Ал Apta ұсынған материалда психологтар, депутаттар мен ата-аналар бұл жағдайды талдауға тырысады. Үй салғанда бала қауіпсіздігін сақтауға байланысты ұсыныстар айтылды.
«Жеті күн», «Хабар»
«Жеті күн» бағдарламасы Президенттің Түркияға мемлекеттік сапарына ерекше мән берді. Бағдарламаның басым бөлігін президент тақырыбына арнайтын мемлекеттік арна үшін бұл қалыпты нәрсе. Алдымен бағдарлама жүргізушісі Дархан Әбдіуахит сапар туралы студияда тұрып әңгімеледі, екі жақты кездесу барысындағы сөйлеген сөздерден үзінді берілді. Содан кейін арнайы сюжетке кезек берілді. Сюжетте сапар барысына, жасалған келісім-шарттардың маңызына терең сараптау аз. Қазақстанның Түркиядағы елшісін, еліміздің Сауда және интеграция министрін, түркиялық кәсіпкер мен жазушыны сөйлеткен.
Өткен аптада Сәбит пен Сағи есімді екі жігіттің ерлігі қоғамда қызу талқыланды. Олар Нұр-Сұлтандағы көпқабатты үйлердің бірінде 8-қабатта терезеден құлағалы тұрған бүлдіршінді құтқарған еді. Бұл туралы Дархан Әбдіуахит студияда тұрып баяндап, Сәбиттің, оның ата-анасының пікірін берді. Бұл тақырып «Қауіптің көзі» аталатын сюжетте жалғасты. Көп қабатты үйдің терезесі бүлдіршіндерге қауіпті баяндаған сюжетте 4-қабаттан құлап, аман қалған баланың әкесін сөйлетті, Төтенше жағдайлар мекемесінің өкілі, психолог мамандар, «Әкелер одағы» ұйымының мүшесін сөйлетті. Сондай-ақ, Назарбаев зияткерлік мектебінің оқушысы терезені қауіпсіз ашу мақсатында ойлап тапқан өнер табысын көрсетті. Мәселені шешудің жолы ұсынылды. Тиянақты сюжет.
«Жеті күн» несие тақырыбын жиі сөз ететін болды. Бұл жолғы сюжетке Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің төрағасы Мәдина Әбілқасымованың мәжілістегі баяндамасы арқау болған. Проблемалық несиелер, микроқаржы ұйымдары мен онлайн берілетін несие мәселесін айта келе, «Жеке тұлғаның банкроттығы туралы» заң талқыланып жатқанын баяндаған сюжет.
«Ауыл аманаты» – Жамбыл облысында шаруалардың табысын көтеру мақсатында жүзеге асып жатқан жоба. Осы бағдарлама беретін мүмкіндіктер, оның мақсат-міндеті туралы сюжет ұсынылды. Сюжетте сарапшылар, жауапты мамандар, кейіпкерлер бұл жобаның тиімді тұсын, қарапайым шаруаларға зор көмек болғанын айтты. Сарапшылар бұл бағдарламаның басқа өңірлерде де жалғасын табуы керектігін, Қаржы министрлігі мен Ұлттық экономика министрлігі бұл бастаманы қолдап, қаржы бөлуі керек екенін айтқан. Алайда, министрлік өкілдерінің түсініктемесі берілмеді.
Конституцияның 6-бабы, 3-тармағына енгізілетін өзгерістерге талдау жасалған сюжет әзірленген. Сарапшылар аталмыш тармақтың ескі және жаңа редакциясын салыстыра отырып, «Жер мен оның байлығы халыққа тиесілі» деген жаңа редакцияның маңызын түсіндірді. Осылайша референдум тақырыбын да қозғап өтті.
Ашық нормативтік-құқықтық актілер порталында Нұр-Сұлтан қаласының сәулетіне қатысты ережелер талқыға шығарылды. Ақбөпе Тәңірберген әзірлеген сюжет жаңа ережелерді негізге ала отырып жасалған. Бұл материалға елорда тұрғындарының жақын салынып жатқан құрылысқа қарсы болып, пикет ұйымдастыруы себеп болған. Әдетте апталық сараптамалық бағдарламаларда Ашық нормативтік-құқықтық актілер порталында талқыға шығарылатын қаулылар мен жобалар туралы сюжет әзірлене бермейді. Сондықтан «Жеті күннің» бұл талпынысы қуантты. Алдағы уақытта авторлар аталған порталда талқыға түсетін жобаларды халыққа жиі таныстырып, бұл жолғыдан да терең талдау жасайды деген үміттеміз. Жалпы «Жеті күн» бағдарламасының бұл санында авторлардың ізденісі, пікір алуандығын сақтауға, тақырыпты ашуға талпынысы байқалды.
«Айна», «Еуразия бірінші арнасы»
Махамбет Бейбітшілік әзірлеген сюжет Қазақстан мен Түркия арасындағы әскери, экономикалық саладағы ынтымақтастық туралы болды. Президент бастаған қазақстандық делегацияның мемлекеттік сапарына терең тоқталмағанымен, екі ел арасындағы негізгі келісімдерді атап өтті. Соның бірі – әскери саладағы ынтымақтастық. Атап айтқанда, «Анка» ұшқышсыз ұшу аппараттарын жасау туралы келісім. Осы бағытта бірлесе жұмыс істеуге ниеттеніп отырған қазақстандық компания басшысын сөйлетіпті.
«eGov куәгері» айдарында Гүлнәзия Жалғасқызы әдеттегідей мемлекеттен берілетін жәрдемақы түрі – атаулы әлеуметтік көмек туралы сөз етті. Студияға Еңбек министрлігінен жауапты маман шақырып, халықтың атаулы әлеуметтік көмек алуға қатысты сауалдарына жауап берді. Тікелей эфирге көрермендер хабарласып, сұрақ қойды. Тұрғындарға берілген азық-түлік арасынан құрт шыққаны туралы фото-дәлел келтірді, алайда министрлік өкілінің жауабы аса тұщымды болмады. Жүргізуші де сұрақты терең қазбаламады. Былтыр да мерзімі өткен азық-түлік берген дүкенге қандай шара қолданылды деген сұрақтың басы ашық қалды.
«Айна» бағдарламасы Нұр-Сұлтандағы ретсіз құрылыс мәселесін көтерді. Махамбет Бейбітшілік қала әкімшілігінің қаулысымен тұрғын үй кешендерінің жанына салынуы тиіс әлеуметтік нысандарға тиесілі жердің мақсатын өзгерте салатынын сынға алып, бірнеше мысал келтірді. Құзырлы орган өкілдері, тұрғындар мен жауапты мекеме өкілдерін сөйлетті. Тиянақты зерттеу жасалған сюжет. Дегенмен, құрылыс компанияларының өкілдерін де сөзге тарту артық болмас еді.
Тұрғын үй мәселесі туралы тағы бір сюжет – «Доллар құр сылтау ма?» деп аталды. Онда баспана бағасының қымбаттау себебіне үңіледі, құрылыс компания өкілдері, экономист сарапшылар тұрғын үй нарығындағы бағаның қалыптасуына қатысты уәжін айтты. Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі өткен аптада тұрғын үй нарығындағы бағаның көтерілуіне ықпал етіп отырған жағдайларға қатысты мәлімдеме жасады. Сюжетте министрлік өкілдерінің түсіндірмесі бар.
Нұр-сұлтандағы және Түркістан облысы Леңгір қаласындағы тұрғын үй құрылысының сапасына қатысты Берік Дүйсенбай көлемді сюжет әзірлепті. Қабырғасы сөгіле бастаған үй кәріз желісіне қосылмаған. Бір-біріне жапсарласа тығыз салынған ғимараттар. Тілші осы мәселелерді топтастырып, тұрғындардан, құрылыс компания өкілдерінен, жауапты мекемелерден сұхбат алған.
11 мамырда Нұр-Сұлтандағы көппәтерлі үйлердің бірінің 8-қабатында ілініп тұрған бала құтқарылды. «Айна» бағдарламасы бұл оқиға туралы сюжет әзірлеп, баланың анасымен сұхбаттасыпты. Этика тұрғысынан кейіпкердің жүзі жасырылып, дауысы өзгертілген.
«Айна» бағдарламасында референдум тақырыбы да көтерілді. Айгерім Достанбай Мәжіліс депутаттарының өңірлерді аралап, түсіндіру жұмысын жүргізіп жатқанына назар салған. Сюжетте тек Дархан Мыңбайдың жұртпен кездескені айтылды. Материалда Конституцияға енгізілетін өзгерістерді талқылауға емес, Дархан Мыңбайдың жеке басына басымдық берілгендей.
Apta бағдарламасы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Түркияға мемлекеттік сапарынан басталды. Ол Анкарада Түркия басшысымен кездесіп, ел үшін маңызды келіссөздер жүргізіп, сондағы ірі компаниялардың басшыларымен жүздесті. Тоғыз минуттық сюжетті ерекше детальдар әрлей түсті: екі елдің басшылары пинг-понг ойнады; Тоқаев зүмірет түстес галстук тағыпты («өзіне сенімді, келіссөзге дайын әрі ашық, достық пен дәстүрді дәріптейтін» деген ишара екен); Қазақстан президентін Анкараға жеткізген ұшақты да айтты (Airbus A330 ұшағымен бұған дейін Елбасы ұшып жүрді). Мемлекеттік сапарды түйіндейтін сюжетте министрлер, инвесторлар мен президенттер сөйледі.
Қазақстан мен Түркия ынтымақтастығы тақырыбы тағы бір сюжетте жалғасты: гееосаяси, геостратегиялық ахуал ушығып тұрғанда екі елдің серіктестігі нығайып жатыр. Мысалы, әуе тасымылы екі артып, бұрын аптасына ұшақтар 61 рет ұшса, енді 124 рейс жасалады. Сюжетте екі елдің қарым-қатынасына саясаттанушылар, халықаралық сарапшылар мен шығыстанушы баға берді. Қарым-қатынас нығайып, серіктестік артып жатыр екен. Сюжет тілшінің «… бірақ түбі кіммен одақтассақ та біздің мүдде екінші қатарға ысырылып қалмаса болар, бұрынғыдай» деген сөзімен аяқталды. Тілші стендапында “Бұрынғыдай” деп нені меңзеді екен? Түсініксіз.
Apta тәуелсіздік жылдарында Конституция қалай өзгергенін еске алды. Жүргізушінің 4 минуттық монологының түйіні 2022 жылы 5 маусымда өтетін референдумға арналды. Ұсынылатын өзгерістерді өткен аптада да айтқан еді. Тарихқа үңілу неліктен қажет болғаны тағы да түсініксіз.
Алдағы реформалардан былтырғы реформаларға ауысты. Соның бірі – ауыл әкімін сайлау. Ақмола облысы, Кеңбидайық ауылының тұрғындары ауыл әкімін таңдаған екен. Сюжет тұрғындардың шат-шадыман күйінен хабардар етіп, реформа жұмыс істеп жатқанын әйгілейді.
4 пайыздық жеңілдетілген автонесие беру басталмақ. Бұл бағдарлама бірнеше рет кейінге шегерілді. Apta сюжеті осы жаңалықты арқау етіп, автосалондардағы көлік тапшылығы, бағаның өсуі, қазақстандықтардың несиесі көп екеніне назар аударды. Сюжет кейіпкерлері материалды қызықты ете түседі, бірақ мәселеленің себебіне үңіле бермеді. Өйткені, автокөлік құрастыру зауыттары мен дилерлік орталық өкілдерін сөйлетпеді.
Қасым-Жомарт Тоқаев Абу-Дабиге ұшып барып, Біріккен Араб Әмірліктерінің Президенті шейх Халифа бин Зайд Әл-Нахаянның қайтыс болуына қатысты көңіл айтты. Жүргізуші Абу-Дабиге басқа да әлем лидерлері арнайы келіп жатқанып тізіп шығып, содан кейін марқұмның қандай жақсы адам болғанына тоқталып, Қазақстан мен БАӘ қарым-қатынасын дамытуға қосқан үлесін баяндады. Шын мәнінде, керісінше болғаны жөн-ақ: әуелі жақсылығын айтып, сосын қонақтарды атап шығу керек еді.
Халықаралық топтама Украина мен әлемдегі жалпы жағдайды баяндады. Украина жеріндегі соғыс жаңалықтарын, Ресей БҰҰ-ның Адам құқықтары жөніндегі кеңесінен шығарылып, оның орнын Чехия басқанын, Финляндия мен Швецияның НАТО-ға қосылу жоспарын айтып шықты.
Биыл Қасым ханның туғанына – 576 жыл. Осы аптада Қасым ханның өмірін баяндайтын «Ұлы дала таңы» деп аталатын фильмнің премьерасы өтіпті.
Осы шолуды дайындап жатқан кезде Қытаймен шекаралас аймақтағы ауылдардың мәселесіне арналған сюжет телеарнаның ресми сайтынан да, YouTube-тегі арнасынан да өшіріліпті. Сюжетте тұрғындар аудан орталығына жету мұңға айналғанына шағымданады. Бұрын Шығыс Қазақстандағы үш ауданды біріктірген екен. Содан аудан ішіндегі қарым-қатынас қиындаған. Шекара маңындағы ауыл тұрғындары басқа жаққа көшіп жатыр, жастар ауылда қалмайды, интернет байланысы да нашар. Ауылда қалған тұрғындар шекаралас аймақтың қауіпсіздігіне алаңдайды. Мұны өздері айтып отыр. Тақырыпты сарапшылар, ғалымдар, әкімдік пен департамент өкілдерінің комментарийі толықтырды. Толымды әрі сәтті сюжетті бағдарламаның толық нұсқасынан көруге болады.
Сегізінші қабаттан құлағалы тұрған сәбиді құтқару оқиғасы бағдарламаны түйіндеді. Баланы құтқарған жігіттерге астанадан үй берді. Осы оқиғаны арқау еткен сюжет бала қауіпсіздігіне арналды. Психологтар, депутаттар мен ата-аналар жағдайды талдауға тырысады. Әйткенмен бәрінің айтары бірнеше тезисті қайталайды: баланы қараусыз қалдыруға болмайды, мемлекет ата-аналарға материалды жағынан көмектесуі керек, адамдар бала бағудың орнына жұмыс істеуге мәжбүр. Сюжеттегі пайдалы бір мәлімет – үй салғанда бала қауіпсіздігін сақтауға байланысты ұсыныстар болса керек.
«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.
Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.
Жарнаманың төрт деңгейі бар: бренд, категория, нарық және мәдениет. Бұған дейінгі екі сессияда жарнаманың бренд деңгейін айттық. Ал қорытынды сессиямыз қалған үш деңгей туралы айтамыз. Мысалы, қандай да бір тренд пайда болса, Instagram-да жаппай Reels түсіре бастайды не бір шрифт аса танымал боп жатады.
Мұнда «Кәдімгі кір жуатын ұнтақ пен жарнамаланған кір жуатын ұнтақ» деген тәсілді қолданған. Егер нағыз «Буратино» ішсеңіз, онда өміріңіз сәнді.
Кейбір елдерде бәсекелестердің брендін жарнамада қолдануға тыйым салынған. Әйтсе де компаниялар көзге түсудің басқа да амалын ойлап табады.
Oson төлем қосымшасының жарнамасы (Өзбекстан). Бұл жарнама мәдениет проблемаларына назар аударады. Қандай да бір өнімді сатып алуға шақырып ғана қоймай, манифестке айналып, маңызды мәдени хабар жолдайды. Мобайл қосымшаны жарнамалаудан да ауқымды мәнге иә.
Семиосфера түсінігі
Юрий Михайлович Лотман — кеңес әдебиеттанушысы, мәдениеттанушы, семиотик, Тарту-Мәскеу семиотика мектебінің негізін салушы, «Орыс мәдениеті туралы әңгіме» бағдарламалар сериясының авторы, Пушкиннің «Евгений Онегиніне» жазған пікірімен белгілі адам. Тіл түрлі мәдениетке жатады, вербальды және вербальды емес болады. Тілді зерттесек, айналамыздағы адамдар жайында көп нәрсе білеміз.
Юрий Лотман семиосфера түсінігін енгізді. Семиосфера — коммуникацияның барлық қатысушысын, олардың жасаған таңбаларын, таңбалар жүйесі мен мәтіндерін қамтитын семиотика кеңістігі. Мәдениет — семиосфераның бір мысалы. Бұл түсінік Владимир Иванович Вернадскийдің идеясын дамытады. Ол ноосфераны (Адамзаттың барлық білімі мен ойынан жинақталған ақыл-ой сферасы) ойлап тапты.
Семиосфераның қасиеті — шекара (бір мәдениет аяқталып, басқасы басталады), ядро (классикалық әдеби шығарма мен кино), периферия (маргинал құбылыс, мысалы субмәдениет) және изоморфизм
Шекара дегеніміз — өзінікі және өзгенікі деген бөлініс, диалог пен кіріктіру мүмкіндігі, аударма жасау. Мысалы — «Техномарт» дүкенінің кондиционер жарнамасы. Шаттануды білдіретін «ооо» одағайы мен негатив эмоцияны сездіретін «эээ» одағайы — Өзбекстан мәдениетінің ерекшелігі.
Ядро мен периферия: мәдениет иерархиядан тұрады; жоғары және бұқаралық мәдениет (мейнстрим және маргинал мәдениет); ядро мен периферия арасындағы диалог. Ядро мен периферияны қолданудың бір мысалы — Asl Baraka шұжығының жарнамасы. Бұл шұжықты қарапайым адамдарға арналған «жай шұжық» ретінде көрсетеді.
Изоморфизм — табиғат пен мәдениеттің көптеген құбылысы бір-біріне ұқсас құрылымға ие. Бөлшек бір бүтін сияқты. Мәтін адам жадына ұқсаса, жад — тұтас мәдениет.
Семиотика шаршысы
«Семиотика шаршысын» француз және литва лингвисі, фольклоршы, әдебиеттанушы Альгидрас Жюльен Греймас ұсынды.
Греймастың семиотика шаршысы — бинар позицияларды қолданатын кез келген категорияның логикалық өрнегі.
Бұл диаграммадан семиотика шаршысына орналастырылған парфюм жарнамасын көре аласыз. Мәндес жарнамаларды бір шаршыдан көру де қызық.
