Бұл аптада сараптамалық бағдарламалар Қ.Тоқаевтың Қырғызстанға ресми сапарына сюжет арнады: екі ел басшыларының сөзінен үзінді беріп, екі мемлекет арасындағы келіссөздер туралы айтты. Сондай-ақ, апталық бағдарламалар АЭС құрылысы, автокөлік транзиті, бала қауіпсіздігі, такси операторларының мәселесіне тоқталды. 31 мамыр – Саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күні. «Айна» бағдарламасы ғалым Қайым Мұхамедханов, Әлихан Бөкейхановтың қызы Элизабета Әлиханқызы туралы құнды естеліктер ұсынды. Смағұл Сәдуақасовтың күлін елге әкеліп жерлеу туралы айтып, ол жерленген қорым жайлы маңызды деректер қамтылған сюжет әзірледі. Apta авторлары белгілі қаламгер Смағұл Елубайдың шығармасының желісі бойынша түсірілген «Ақ боз үй» фильмнің тұсаукесері өткенін айтып, 2 жыл бұрын құрылған Саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау жөнінде комиссияның жұмысына тоқталды. Ал «Жеті күн» бұл атаулы датаға сюжет арнаған жоқ.

«Жеті күн», «Хабар»

Бағдарламаны Дархан Әбдіуахитұлы референдумға аз уақыт қалғанын ескерте бастап, алғысөзде Конституцияға енгізілетін өзгертулер жайында ұзақ айтты. Бұл өзгерістерге Президент Қырғызстанға сапары кезінде де тоқталған екен. Сөзінен ұзақ үзінді берілді.

Осыдан кейін ресми сапардан сюжет жасалды. Тілші Президент ұшағының қырғыз әуежайына межеленген уақыттан жарты сағатқа ерте келгенін ерекше атап өтті. Оның пікірінше, бұл Қазақстан билігінің қырғыз тарапымен келіссөз жүргізуге ерекше ынтасын көрсетеді екен. Мұндай байлам тым жасанды естілмей ме? Он минуттан аса созылған сюжетте Президенттің Бішкекке бір күндік сапары толық дерлік қамтылды. Екі ел арасындағы кедендегі өткізу жұмысына қатысты проблемаға тоқталып, кейіпкерді сөйлетіпті. Қазақстандық лауазымды тұлғалардың пікірі, екі ел президенттерінің сөзінен үзінді берілді. Қырғызстан тарапынан экономист сарапшылар да пікір білдірген.

Бұл сапар туралы талқы студияда жалғасты. Дархан Әбдіуахит Стратегиялық зерттеулер институтының сарапшысы Әсел Назарбетовамен сұхбат құрды. Осылайша, бағдарламаның алғашқы жиырма минуты Қырғызстан сапарына арналды.

«Транзиттен түсетін табыс». Бұл сюжетте Қазақстанның логистикалық әлеуеті, әсіресе автокөлікпен жүк тасымалдаудағы проблемалар, соңғы уақытта кеден жұмысын жетілдіруге қатысты атқарылып жатқан шаралар, бюджетке түскен түсім туралы ақпараттар жинақталыпты. Автокөлік жолдарының бойындағы қызмет көрсету саласы дамымай жатқанына қатысты сын айтылып, оған құзырлы орган өкілі жауап беріпті. Сәкен Сейітханұлы сюжетін: «…кедергілер жойылса, көлік транзитінің дамуы алға басып, жұмыс орны көбейіп, бюджетке түсетін салық көлемі артады. Ол әрине экономиканың оң көрсеткішін қалыптастырады» деп жұбата аяқтады. Журналист керісінше саладағы кедергілер неге жойылмай келе жатқанын зерттеп көруі керек емес пе?

Мақпал Мадиярова «Бала қауіпсіздігі» туралы сюжет әзірледі. Мәжіліс депутаты, Бала құқын қорғау жөніндегі омбудсмен, заңгер, Құқық қорғау саласының өкілдері бала қауіпсіздігін қамтамасыз ету, қауіпті ескертуге қатысты пікір білдірді. Сюжеттің алғысөзінде Дархан Әбдіуахит: «Ата-ананың, қала берді тұтас қоғамның жауапкершілігін қалай көтереміз?» деген сауалға жауап, баласын қараусыз қалдырған ата-ананы кінәлауға ойысып кеткендей. Сарапшылар баласын қараусыз қалдырған ата-ананы жауапқа тартатын заң жоқ екенін алға тартты. Ал ата-ананы еренсіздігі үшін жауапқа тарту мәселенің шешімі бола ала ма? Бұл сауал жауапсыз қалды. Тілші сюжетін кінәліні іздеуге емес, проблеманың шешімін табудың жолдарын қарастыруға бағыттаса деген тілек бар.

«Жеті күн» Конституцияға енгізілуі мүмкін өзгерістер туралы жүйелі сюжет ұсынып келеді. Бұл санында 24-баптың жаңа редакциясына қатысты талдау жасады. Әкімшілік құқық бұзғаны үшін айыппұлдың орнына мәжбүрлі еңбекке тарту жазасын тағайындау турасында сарапшылар, заңгерлер, қарапайым тұрғындар пікір білдірген.

Ақбөпе Тәңірберген әзірлеген сюжетте мүмкіндігі шектеулі жандардың жұмысқа орналасу мәселесі көтерілді. Ұзақ сюжеттен ұққанымыз, бұл салада проблема бар, мемлекет мәселенің шешімін қарастыруда. Дегенмен, проблема толық шешілген жоқ, мүмкіндігі шектеулі жандар өзі де кәсіппен айналысып, өз мәселесін шешуге талпынуда.

Ұлыбританияда оқып, ауыл мектебінде қызмет етіп жүрген маман туралы Дастан Сейілханұлы әзірлеген сюжетте әдеби-көркем тіркестер мол болды.  Жас маманның мақсаты ауылдағы білім сапасын көтеру екен. Осы мақсатта бағдарлама әзірлеуде. Жас маманның ауыл мектебінде жұмыс істеуі жаңалық емес, оның жаңа бағдарламасы туралы молырақ ақпарат берілгенде, сюжет анағұрлым маңызды болар еді.

Бағдарлама соңында Айтжан Тоқтағановтың жетекшілігімен Назарбаев мектебінің мыңнан астам оқушысы бір мезетте домбыра сабағына қатысқаны туралы айтылды.

«Жеті күн» 31 мамыр – Саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күніне сюжет арнаған жоқ.

«Айна», «Еуразия  бірінші арнасы»

 «Жамбыл облысы Байзақ ауданында 5-сынып оқушысы бастауыштың екі ұлын жарты жыл бойы зорлап келген». Ғалым Кәлмен бағдарламаны осындай сұмдық оқиғаны айтудан бастады. Кінәсіздік презумпциясын ұмытып, жағымсыз болса да, сенсацияға ұмтылу. Дұрысы «зорлап келді деген күдікке ілінді» болуы тиіс еді.

Сюжетте жәбірленген балалардың ата-аналары сөйлеп, жергілікті билік өкілдері оқиғаны жылы жаппақ болды деген айып тағыпты. Телефонға жазылған әңгімелесуден үзінді беріліпті. Жергілікті билік өкілдері сұхбат бермеді. Сюжет соңы зорлық көрген балаларға арналған орталық ашылғаны туралы ақпарат берумен аяқталды.

«Уәкілдің де даты бар» аталатын келесі сюжет тұрмыстық зорлық көрген отбасының оқиғасын баяндаудан басталып, Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің міндеттерін талдауға дейін қамтыды. Арасында сот орындарының біліксіздігінен зардап шеккен кәсіпкер де өз жайын баяндап үлгерді. Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықта штат саны көбейіп, әр облыс орталығында өкілдік ашылады. Алайда көбейген штат санын қамтуға қаражат керек. Орталық өкілі ақылы қызмет туралы пікір білдірді. Бірақ екіұшты пікірден уәкілдің қызметі ақылы бола ма, жоқ па деген сауалға тиянақты жауап болмады. Сюжет соңы референдумға қатысты тұрғындардың қолдау пікіріне ұласты. «Уәкілдің қандай даты бар?» деген сұраққа нақты жауап ала алмадық.

«Айна» 31 мамыр – Cаяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күніне орай сюжет әзірледі. Алғысөзде жүргізуші Ғалым Кәлмен ғалым Қайым Мұхамедханов туралы ұзақ айтты. Сюжетте Қайым Мұхамедхановтың көзі тірісінде жазылған сұхбаттарынан үзінді беріліп, ғалым туралы естеліктер айтылды. Сондай ақ, Әлихан Бөкейхановтың қызы Элизабета Әлиханқызы туралы құнды естелік айтылды. Смағұл Сәдуақасовтың күлін елге әкеліп жерлеу, ол жерленген қорым жайлы маңызды деректер қамтылған сүбелі сюжет әзірленіпті. Дегенмен, Тәуелсіздік алғаннан кейін саяси көзқарасы үшін істі болған жандар туралы ақпарат берілмеді.

Гүлнәзия Жалғасқызы әзірлейтін «eGov куәгері» айдарында жаз мезгілінде балалар лагерлеріне кімдер тегін жолдама ала алатыны туралы толыққанды ақпарат берілге н. Сонымен қатар «Kids go free» бағдарламасының шарттары туралы да ақпарат қамтылыпты.

«Айна» елімізде такси жүргізіп, нәпақа тауып жүрген шетелдіктер мен ресми такси операторларының жай-күйі туралы материал әзірлепті. Оған Еңбек министрі Тамара Дүйсенованың такси операторларын қызметкері үшін әлеуметтік аударымдар төлеуге міндеттеу туралы бастамасы ықпал етсе керек. Берік Дүйсенбай әзірлеген сюжетте такси операторлары мен мобильді қосымшалар арқылы такси қызметімен айналысатындардың жұмысына талдау жасалып, соңғыларының арасында шетелдіктердің көп екені, олардың елімізге салық төлемейтіні туралы айтылды. Тіпті, мұндай шетелдіктер елімізде «шөп сатумен» айналысады деген дерек келтірілді. Алайда, бұл дәлелді ақпараттан гөрі, сыбысқа көбірек ұқсайды. Кәсіби журналистер үшін сыбысқа сүйену сын екенін ұмытпаған жөн.

Президент Қасым Жомарт Тоқаевтың Қырғызстанға ресми сапары жайлы «Айна» көлемді сюжет әзірлепті. Екі ел басшыларының сөзінен үзінді беріп, бір-бір сарапшыдан пікір алу арқылы сапардың маңызы мен қол қойылған келісім туралы баяндалды.

Ғалым Кәлмен Атырау – Алматы бағытымен келе жатқан пойызда бейтаныс әйелге көмек көрсеткен Абылайхан Убайдуллаевтың да оқиғасын баяндап, кадр сыртындағы мәтін +синхрон форматында ақпарат берді. Шетел жаңалықтарына да шолу жасалды. Алайда, Украина-Ресей қақтығысына тоқталмады.

Бағдарламаны әдеттегіше «Хайпқа бұйырмаңыз» айдары тәмамдады.

Apta, QAZAQSTAN

Apta бағдарламасы Қ.Тоқаевтың Қырғызстанға ресми сапарынан басталды. Сюжетке алғысөзде Қазақстан Президентінің Қырғызстанға бұған дейін барған ресми сапарларын шолып шықты. Екі ел басшыларының синхрондары бар үлкен сюжетті жүк көлігінің жүргізушісі, экономистер және министрлер комментарийімен толықтырыпты. Бірнеше орыннан жасалған стендап сюжетті әрлей түсті.

Таяуда энергетика министрі Қазақстанның қай жерінде АЭС салынуы мүмкін екенін айтты. Оның мәлімдемесін айта келе Қазақстан инженер-энергетиктері одағы директорының комментарийін берді. Ол елдегі энергия өндірісі саласының проблемалары мен АЭС салудың қауіпсіз технологиялары туралы айтты.

Кешегі аптада Бішкекте Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің отырысы өтті. Бұған Қасым-Жомарт Тоқаев та қатысты. Осы отырыс Қазақстанның экспорттық мүмкіндіктерін, Ресейдің ЕАЭО-қа мүше мемлекеттерден астықты үшінші елдерге экспорттау бойынша квота енгізуді талап етіп отырғанын, Ресейдегі компаниялардың Қазақстанға релокациясын, Ресей мен Беларусь елдерінің санкцияны Қазақстан аумағы арқылы айналып өту талпынысын, екінші деңгейлі санкциялар қаупін және тағы басқа мәселелерді талдаған сюжетке арқау болыпты. Экономистер, саясаттанушылар, тасымалдаушылар мен тағы басқа сарапшылар комментарийі бар. Жап-жақсы толымды сараптамалық шолу материал.

Қазақстанның бірнеше өңірінде жұртшылық қантқа таласып, баға өскеніне шағымданып жатыр. Ал Ауыл шаруашылығы министрлігі «елде қант тапшылығы жоқ» деп отыр. Apta авторлары мұны да қысқа қайыра айтып өтті.

Apta редакциясы апта сайын референдум туралы кемі бір сюжет көрсетеді. Бұл жолы да әдетінен жаңылмай, пропаганда тұнған бір сарынды сюжет дайындапты. Шенеуніктер, қоғамдық институт басшылары мен депутаттарды сөйлетіпті. Жастардан да пікір алған. Бәрі де конституциялық реформаны мақтап, референдумға белсене қатысуға шақырады. Apta бағдарламасының конституциялық реформаға арналған сюжеттерінде көбіне көп сол екі-үш сарапшы қайта айналып сөйлей береді. Мәселен, «Рухани жаңғыру» қоғамдық даму институтының» басқарма төрағасы Қазыбек Майгелдинов бір айда үшінші рет комментарий беріп отыр (бірінші және екінші рет). Айтпақшы, бағдарлама авторлары сарапшыдан тағы да комментарий алмай, Майгелдиновтің алдыңғы эфирде сөйлегенін қайталап қойыпты. Еуропалық құқық және адам құқықтары институтының директоры Марат Бәшімов те Apta эфирінде конституциялық реформа бойынша жиі көрінетін сарапшының бірі. Ол бұған дейін 24 сәуірде де сөйлеген.

Жүргізуші Альбина Әшім «Соңғы қоңырау» статистикасын айтып, балабақшалар мәселесіне ойысты. Алғысөзде балалар өлімі мен ата-ана жауапкершілігіне кеңінен тоқталды. Сюжетте мектепке дейінгі мекемелер жетіспейтінін, балаларды ұрып-соғу оқиғалары мен тәрбиеші тапшылығына тоқталды. Ата-ана, балабақша меңгерушілері, БҒМ өкілдері мен Кәсіпкерлер палатасының директорын сөйлеткен толымды әрі жан-жақты сюжет.

Apta әдеттегідей Украинадағы жағдайға шолу сюжет арнады. Ұрыс даласындағы жаңалықтарды, қару-жарақ жеткізу, Франция мен Германия басшыларының РФ президентімен телефон сөйлесуі, РФ президенті В.Путиннің келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеру үшін жас шектеуін жою туралы заңға қол қойғаны, порттар блокадасын да айтып өтті. Украина президентінің, РФ Қорғаныс министрлігі өкілі мен Кремль баспасөз хатшысының комментарийін берді.

Ресейдің байланыс операторлары санкциялардың салдарынан енді бұрын қолданылған құрылғыларды өзге «достас елдерден» әкелуге мәжбүр. Ал Қазақстан 5G-ге көшуге дайындалып жатыр. Үлкен әрі тараптардың бәрін сөйлеткен сюжетте ұялы байланыс проблемаларын, ұялы байланыспен қамту, тарифтер мен нарықтағы жағдайды кеңінен талдады. Барлық тарапқа – абоненттерден бастап ұялы байланыс операторларына дейін, шенеуніктер мен тәуелсіз сарапшыға дейін сөз беріпті.

31 мамыр – Саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күні. Бағдарлама соңында белгілі қаламгер Смағұл Елубайдың шығармасының желісі бойынша түсірілген «Ақ боз үй» фильмнің тұсаукесері өткенін айтып, 2 жыл бұрын құрылған Саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау жөнінде комиссияның жұмысына тоқталды.

«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.

Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.