Бұл аптада «Жеті күн» бағдарламасы әлеуметтік мәселелерге бірнеше сюжет арнаған: өңірлердегі ауыз су проблемасы, бала құқығын қорғау туралы заң жобасы, кәсіптік және жоғары білім беру саласындағы түйткілдер және тағы басқа. Сондай-ақ, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Тамара Дүйсеновамен жәрдемақылар мен зейнетақы көлемі, жастарды қолдау бағдарламалары туралы сұхбаттасқан. «Айна» авторлары кибералаяқтық пен қаржы пирамидаларына алданып жатқан көп тұрғынның жанайқайын айтып, халықтың цифрлық және қаржылық сауаты жөнінде сарапшыларды сөйлетіпті. Ал Apta саяси жаңалықтар туралы сюжет ұсынған. Қасым-Жомарт Тоқаевтың Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу жөнінде кеңес өткізгенін, Тұңғыш президенттің тарихи статусы туралы айтты. Саяси реформалар тақырыбы «Apta қонағы» айдарына да арқау болған, онда «Қазақстандық қоғамдық даму институты» КЕАҚ басқарма төрағасы Қазбек Майгелдиновпен сұхбат өрбіткен.

«Жеті күн», «Хабар»

«Жеті күн» бағдарламасы Президенттің Қаржылық мониторинг агенттігінің төрағасы Жанат Элимановты қабылдағаны туралы ақпараттан басталды. Сыртқа жылыстатылған қаржының есебін айтып, Қаржы министрінің және экономист сарапшының пікірін берді. 

Қайта нақтыланған бюджет жобасына сәйкес Ұлттық қордан 4 трлн теңге алынатыны туралы ақпарат алғашқы сюжетке арқау болыпты. Қаржы министрі Ерұлан Жамаубаев мәжілісте республикалық бюджет жобасын таныстырып, депутаттар талқылады. Сюжет осы отысырқа негізделген.  Сарапшылардың ұсынысын да қамтыды. 

«Жеті күн» таяуда қызметіне кіріскен Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Тамара Дүйсеновадан сұхбат алыпты. Министр 1 сәуірден бастап жәрдемақылар мен зейнетақы көлемі қаншалықты ұлғаятыны, мемлекеттен көмек алатын отбасылар саны, жастарды қолдау мақсатында жүзеге асып жатқан бағдарламалар туралы әңгімеледі. 

Мақпал Мадиярова «Аңқасы кепкен ауылдар» аталатын сюжетінде Шығыс Қазақстан, Қостанай, Солтүстік Қазақстан облыстарында су зардабын тартып отырған бірнеше ауыл туралы айтады. Тұрғындар ауыз су мәселесінің әлі күнге дейін күнтәртібінде тұрғанын айтса, жергілікті атқарушы билік бұл проблеманы шешу үшін атқарып жатқан шаралары туралы баяндапты. Сөз  соңында тілші «Ақбұлақ» бағдарламасы  тиісінше орындалмағанын айтып қалды. Тілші осы бағдарламаға бөлінген қаржы, оны қадағалайтын жауапты мекеме мен бағдарламаның қазір қолданыста бар-жоғына қатысты ақпаратқа терең тоқталмады. Журналистік зерттеуге сұранып тұрған тақырып еді. 

«Баға бағына ма?» Сәкен Сейітханұлы Үкіметтің экономиканың нақты салаларын монополиядан арылту бағытындағы жұмысын талдап, осы сұраққа жауап іздейді. Энергетика, ауыл-шаруашылығы саласында олигополияның халықтың тұрмысына тигізіп жатқан әсері туралы сарапшылар да айтып беріпті. Дегенмен, сюжетте журналистің өзіндік ізденісінен гөрі Үкімет таратқан хаттамалық ақпаратқа сүйенгені байқалады. Ауылшаруашылық жерлерге қатысты кейіпкерді сөйлеткен. Проблема көтерілген, алайда оны әрі қарай талдауда автор сараңдық танытады. 

«Сенім грамотасын тапсыру Ақордада жиі өтетін рәсім және оның өз жөн-жоралғысы бар…» дей тұра Гүлжан Мархабаева осы оқиғаны сюжетіне арқау етіп алыпты. Тілші Президентке сенім грамотасын тапсырған елшілердің елін тізбектей келе, «Чад, Руанда, Бенин секілді бізге беймәлім елдер де бар…» деді. «Бізге беймәлім ел» болардай, ол елшілер басқа планетадан келмеген болар? Сюжеттен Доминикан республикасы елімізге тұңғыш рет елші жібергенін білдік. 

Елордада мемлекеттік күзет қызметінің 30 жылдығына орай салтанатты жиын өтіп, оған Президент қатысты. Бұл оқиға да «Жеті күн» назарынан тыс қалмады. Президент сөзінен үзінді берілді. 

Бас прокуратура мен ІІМ таратқан қаңтар оқиғасының тергеу нәтижелері туралы ақпараттарды баяндауға бір сюжет арналды. 

«Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне баланың құқықтарын қорғау, білім беру, ақпарат және ақпараттандыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасын Парламент қабылдап, Президентке қол қоюға жіберілді. Атышулы «Сарым-Закиева» бабы осы заңда қарастырылған. Бұл заңның өзге де баптарын түсіндірмек ниетте Ақбөпе Тәңірберген «Бала құқығы» аталатын сюжет әзірлепті. Динара Закиева заңға қатысты түсінік берген. Заңның балаға қатысты өзге баптары туралы ақпарат бар. Сюжетте балалардың беті ашық көрсетіліп, әлеуметтік жауапкершілік сақталмапты. 

Жаңа заманда қандай жаңа мамандықтар пайда болады? Еліміздегі кәсіптік және жоғары білім беру саласы заман талабына сай ма? Ол үшін білім саласына қандай жаңашылдықтар енгізілуде? Осы сұрақтарға жауап іздеген сюжетте бірқатар ақпарат берілген. Дегенмен, сюжет тым ауқымды мәселелерді аз уақытта баяндауға ұмтылғандықтан шашыраңқылық басым. 

Дархан Әбдіуахит сенбі күні Президенттің сенбілікке шығып, ағаш егіп, экобелсенді жастармен аз-кем сөйлескенінен үзінді беріп,  «Жеті күннің» бұл санын аяқтады. 

Айна, Еуразия бірінші арнасы 

Өткен жексенбіде Алматыда утилалымның көлеміне қарсы бейбіт митинг өтті. Осы ақпаратқа сүйене отырып, «Айна» қоғамда дау тудырған осы мәселе және жеңілдетілген автонесие турасында сараптама жасапты. Тараптарды сөйлетіп, автонесие бағдарламасы кім үшін тиімді деген сұраққа жауап іздейді. Нақты статистикалық дерек те бар. 

Еліміздегі автокөлік паркінің ескіргені Берік Дүйсенбай әзірлеген тағы бір сюжетке арқау болған. «Алыстан арбалайық па?» аталған сюжет сырттан келетін көліктер проблемасына арналды. Екі сюжет мазмұны тұрғысынан бірін-бірі толықтырып, елдегі автокөліктің ахуалын, мемлекет қабылдаған шаралардың жеткіліксіз екенін, сырттан әкелінген көліктердің ресімделуі туралы ақпаратты толық қамтыған. 

«eGov» куәгері Гүлнәзия Жалғасқызы пәтерақыны субсидиялаудың жай-жапсарын баяндады. 70 мың адамды қамтуы тиіс бағдарламаның талаптары, орындалу шарттары туралы толыққанды мәлімет берді. Пәтер жалдауда қиындық көріп отырған кейіпкердің сұхбаты бар. Видеоқатарда кейіпкердің жағдайы мүшкіл екенін көрсетуге тырысатын артық кадрлар бар. 

Киберқылмыс туралы Махамбет Бейбітшілік әзірлеген сюжетте халықтың цифрлық сауаты төмен, соның салдарынан алаяқтарға жем болу ықтималдығы артып отырғаны туралы орынды мәселе көтерілді. Автор нақты мысалдар келтірген, құзырлы орган өкілінің ақпараты да бар. Тілші сюжетіне тиянақты дайындалып, арнайы бейнекадрлар түсірген. 

Қаржылық сауаттың болмауынан көпшілік қаржы пирамидаларына алданып жатады. Бұл тақырып келесі сюжетке арқау болды. «Табыстың оңайы болмайды». Құзырлы органдар «Q-net» қаржылық ұйымының пирамида екенін жариялады. Осы ақпаратқа сүйене отырып, Махамбет Бейбітшілік аталған ұйымның көшбасшылары жайлы ақпарат беріп, алданған кейіпкерді сөйлетті. Сюжет соңында тілші қаржы пирамидасынан қорғану жолдарын өзі айтып берді.  

Өткен аптада Алматы облысы Талғар қаласындағы «Нұр» балалар үйінің түлектері Президентке ашық хат жолдап, баспанасыз қалғандарын, балалар үйінің басшысы Тұяқ Қазыкенқызымен арадағы кикілжің туралы айтты. «Айна» бұл турасында материал әзірлеп, балалар үйінің түлектерімен және «Нұр» балалар үйінің меңгерушісі Тұяқ Қазыкенқызымен тілдескен. Автор бұл оқиға тиянақты тексерілуі тиіс екенін айтып, сюжетін аяқтады. 

Президенттің соңғы жолдауында айтылған елдегі сайлау жүйесіне өзгеріс енгізу мәселесі туралы жеке сюжет әзірленіпті. Саясаттанушы, Сенат депутаты, Сайлау комиссиясы мүшесінің пікірі бар. Сюжеттің мақсаты Президент бастамасын халық оң қабылдағанын көрсету болса керек. 

«Жеті күн» секілді «Айна» да Президенттің сенбілікке шығып, тал егіп, жастармен әңгімелескенін көрсетіп, Қасым-Жомарт Тоқаев сөзінен үзінді берді. 

Бағдарлама соңында әдеттегідей желіде қызу талқыға салынған оқиғалар туралы «Хайпқа бұйырмаңыз» айдары берілді. 

Apta, QAZAQSTAN

Бағдарлама Қасым-Жомарт Тоқаевтың Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізу жөнінде кеңес өткізгенінен басталды. Apta сол ұсынылған өзгерістерді таныстырып, Тұңғыш президенттің тарихи статусы туралы да айтты. Президент сөзінен цитаталар келтіріп, заң оқытушылары, Еуропалық құқық және адам құқықтары институтының директоры комментарий берді. Хаттама сюжет. 

Тоқаев тақырыбы сюжеттен кейін де жалғасты: Президент Мемлекеттік күзет қызметінің 30 жылдығына арналған іс-шараға қатысып, Ботаникалық бақта ағаш көшетін егіпті.

Алдағы саяси реформалар жайында Мәжіліс депутаты сөйлеп, Ұлттық құрылтай дегеніміз не екенін, қалай жұмыс істейтінін түсіндірді. 

Саяси реформалар тақырыбы «Apta қонағы» айдарына да арқау болды. Студия қонағы – «Қазақстандық қоғамдық даму институты» КЕАҚ басқарма төрағасы Қазбек Майгелдинов. Ол саяси реформалар жөнінде сөйледі.

Apta эфирінде депутаттар «толып кетті». Мәселен, Мәжіліс 2022 – 2024 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы заң жобасына енгізілген түзетулерді мақұлдапты (мұны экономист комментарийі толықтырды). Ал депутат Юрий Ли бюджеттен негізсіз жұмсалатын қаржының жай-жапсарына назар аударып, Қаржы министрі Ерұлан Жамаубаевтан сұрапты (бюджеттен жүздеген миллион теңге сұралатын қажетсіз жобаларды тізіп шығып, бұл қаржыны халыққа қажет жобаларға жұмсауды айтып, мысал келтірді).

Премьер-министр Әлихан Смайылов еліміздің батыс облыстарына барыпты. Мұнда Үкімет басшысының жұмыс сапарына емес, сапасыз, құрылысы аяқталмаған жолдарға көбірек назар аударды. Өйткені президент үш жыл бұрын БҚО-ға сапарында Бөкей ордасы, Жәнібек, Казталовтағы жол құрылысын 2021 жылы аяқтауды тапсырған. Алайда жоба әлі аяқталмапты. Жақсы кадр, көп комментарийі бар сюжет. 

Экранда тағы да депутаттар. Сенатор Ақылбек Күрішбаев су ресурстарын басқару жөніндегі ведомство құруды ұсынды. Сенаторды сөйлетті. Ал сюжет елдегі су ресурстарын басқару проблемасына арналды. 

24 сәуірде «Украинадағы әскери жанжалдың басталғанына тура 2 ай болды». Apta Мариуполь, Донбасс, Одесса, инфрақұрылым, әлеуметтік нысандарды бомбалау, қаза тапқан адамдар, Путиннің Мариупольдегі «Азовсталь» зауытына штурм жасамау бұйрығы, Ресейдің Украина жерін басып алу жоспары, Зеленскийдің пресс-конференциясы, АҚШ жоғары лауазымды тұлғаларының Киевке сапары жөнінде айтып, сюжет берді. Айтпақшы, Apta авторлары Украинадағы жағдайды баяндаған кезде «соғыс» сөзін қолданбайтын болыпты. Бұрынғы жүргізуші Жайна Сламбек «соғыс» деп атайтын. Қазіргі жүргізуші Альбина Әшім «әскери жанжал», «қарулы қақтығыс», «шайқас» деп атап жүр. 

Батыс елдерінің Ресейге «мәдени санкциялары» Қазақстанға қалай әсер етеді? Голливудтың ірі кинокомпаниялары фильмдерін орыс тілінде көрсетпейтінін, Ресейде прокаттамайтынын хабарлаған. Мұның салқыны Қазақстанда қалай сезіліп жатыр? Отандық кинодубляждың жай-күйі қалай? Осы сауалдарға жауап іздеген сюжет мазмұнды әрі толымды боп шықты. 

Бағдарлама Түркістан облысындағы Грейг қызғалдақтарының көз қуантар видеосын көрсетіп, аяқталды. Жүргізуші бұл қызғалдақтардың жойылып бара жатқанын, өйткені адамдар гүлді тамырымен жұлып алатынын айтты.

«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.

Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.

Елімізде ұн тапшылығы болуы мүмкін. Бұл аптада сараптамалық бағдарламалардың басты тақырыбы осы мәселеге арналды. «Жеті күн» бағдарламасы астық өндірушілер ұнды қымбат бағамен экспортқа шығаруды көздейтінін, салдарынан ұнға деген тапшылық тууы мүмкін екенін айтты. Алайда, үкімет маусым айына дейін экспортқа шектеу бекітіп, жағдайды бақылауда ұстап отырған көрінеді. «Айна» авторлары ұн тапшылығы болуы мүмкін деген күдік бидай экспорттаушылар мен ұн зауыттарының арасындағы келіспеушіліктен туғанын, үкімет бұл дауды реттеуде қауқарсыз отырғанын астарлай жеткізді. Ал Apta Ресейдің бидай экспортына тыйым салынғанынан Қазақстандағы диірмендер тоқтап жатқанын айтып, арнайы сюжет ұсынды. Бұл мәселені «Apta қонағы» айдарында бұрын ауыл шаруашылығы министрі болған, қазір сенатор Ақылбек Күрішбаевпен талқылады. Сонымен қатар, апталық бағдарламалар еліміздегі Қаржы пирамидасы, ойыншықтар сапасы, Ресейге салынған санкциялардың Қазақстан экономикасына әсері, көрші елдерден ағылып жатқан мигранттар мәселесі, Украиндағы ахуал, Қаңтар оқиғасына қатысты Бас прокуратураның жаңа мәлімдемесі туралы да сюжет ұсынды.

«Жеті күн», «Хабар»

«Жеті күн» бағдарламасы Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Католик шіркеуінің басшысы, Рим Папасы Францискпен онлайн кездесу өткізгенін баяндаудан басталды. Кездесуден синхрон беріліп, сарапшы пікір айтты. Президенттің апта ішіндегі қабылдаулары туралы хаттамалық ақпаратқа сүйене баяндалды. Премьер-министрдің орынбасары Ералы Тоғжановтың елде 1 миллионға жуық қызметкердің еңбекақысы көтерілетіні туралы мәлімдемесіне ерекше тоқталды. Сарапшылар сөйледі. Сауда және интеграция министрінің бағаны тұрақтандыру мүмкіндігі бар екені туралы пікірі берілді.  

Елде ұн тапшылығы болуы мүмкін. Өйткені шикізат тапшы. Өткен аптада бірқатар ұн зауыты жұмысын тоқтатты. «Жеті күннің» алғашқы сюжеті осы туралы болды. Астық тапшы, өйткені астық өндірушілер оны қымбат бағамен экспортқа шығаруды көздейді. Соның салдарынан ұнға деген тапшылық тууы мүмкін. Алайда, үкімет маусым айына дейін экспортқа шектеу бекітіп, жағдайды бақылауда ұстап отыр. Сәкен Сейітханұлы үкімет жағдайды бақылап отырғанын айтып, алаңдауға негіз жоқ екенін жеткізген сюжет әзірлепті. 

Қасым-Жомарт Тоқаев мемлекеттік аппараттың қызметін бюрократиядан арылту туралы Жарлыққа қол қойды. Бұл туралы Дархан Әбдіуахит кадрда тұрып баяндады, Сенат депутатының пікірі, Мемлекеттік қызмет істері агенттігі төрағасы орынбасарының түсініктемесі берілді. 

Рият Шони әзірлеген «Оңай олжаның ақыры» аталатын сюжет өзіне отқойған қаржы пирамидасы құрбанының әрекетін көрсетуден басталды. Өткен аптада Ішкі істер министрлігінің өкілдері оқыс оқиғаға қатысты түсініктеме берді. Мәжіліс қабырғасында талқыланып, қаржы пирамидасын жарнамалаған блогерлерді жауапкершілікке тарту туралы мәселе көтерілген еді. Сюжетте осы жайттар баяндалды, ІІМ бірінші орынбасары, депутаттардың түсініктемелері мен ұсыныстары келтірілді. Одан бөлек экономист сарапшы мен психолог маманның пікірлеріне сүйене отырып тілші алаяқтарға алдануға бейім келетін жанның әлеуметтік портретін сипаттайды. Сюжетке қаржы пирамидасына алданбаудың жолын графикамен көрсететін нұсқаулық, сарапшылардың дәлелге сүйенген айқын түсіндірмесі жетіспеді. 

Президенттің БҒМ Асхат Аймағамбетовты қабылдауы, ғылымға мемлекет тарапынан бөлінетін қаражаттың өсетіні туралы ақпарат кадр сыртындағы мәтін мен синхрон түрінде қысқа қайырылды. Осыдан соң Дархан Әбдіуахит бірден еліміздегі жол сапасына көңіл бөліп, Мақпал Мадиярова әзірлеген сюжетке кезек берді. Тұрғындар жол сапасының нашар екенін айтып шағымданудан басталған сюжетте жол құрылысына жауапты мекеме басшылары сөйлепті, Мәжіліс депутатының да пікір бар. Жол салынғанмен сапасы сын көтермейтіні, мердігерлердің жауапсыздығы, биыл да жол салуға орасан қаржы бөлінетіні айтылды. 

Президент өткен аптада елорда әкімі Алтай Көлгіновті қабылдады. «Жеті күн» Нұр-сұлтан қаласының экологиялық жағдайы, қоқыс алаңдары туралы сюжет ұсынды. Қаладағы қоқыс алаңдарынан түсірілген кадрлар жан түршіктіреді. Әкімшілік тазаладық деп есеп бергенімен қалада 400-ге жуық қоқыс полигоны көктем шыға қайта көрінген. Қаланың тазалығына, абаттандырылуына жауап беретін мамандардың пікірі бар. Сарапшылар да, тілші де қоқыс шығаратын құрылыс компанияларын кінәлайды, алайда бір де бір құрылыс компаниясы немесе қоқысты тасып жүрген көлік жүргізушісінің пікірі жоқ. Сюжет соңында қоқыс сұрыптау экологиялық қозғалысының жетекшісі өз ұсынысын айтты. Мәселе көтерілгенімен, тақырып толық ашылмады. 

«Қаралы қаңтар». Қаңтар оқиғасына қатысты Бас прокуратура өткен аптада Орталық коммуникациялар қызметінде жариялаған жаңа деректерге сүйене жасалған сюжет. 

«Елде борышкерлерден қарыз өндіру қиын. Оның негізгі себебі –қазақстандықтардың басым бөлігінің төлем қабілеті төмен». Ақбөпе Тәңірберген елімізде талқыланып жатқан «Жеке тұлғалардың банкроттығы туралы» заң жобасы жайлы сюжетін осылай бастады. Жаңа заң жобасының шарттары туралы баяндалған сюжетте экономист, Қаржы министрлігінің өкілі, заңгер, Мәжіліс депутаты пікір білдірді, шетелдік тәжірибе туралы да ақпарат бар. 

Денсаулық министрлігі тексерген балалар ойыншықтарының жартысына жуығы қауіпті екен. «Жеті күн» әзірлеген соңғы сюжет осы тақырыпқа арналды. Тілші сертификаттау саласының мамандарынан пікір сұрап, зертханаға барған, құрамында химиялық қауіпті заттар бар ойыншықтар неге елге жеткізілген деген сауал қойған. Алайда, ойыншықтардың елге емін-еркін жеткізілуіне кім кінәлі? Ойыншықтардан бала зардап шекпеуі үшін тауар елге әкелінбес бұрын неге қауіпсіздік сертификатын алмаған?  Бұл сұрақтар жауапсыз қалды.  

«Айна», Еуразия бірінші арнасы

«Айна» бағдарламасы 15 сәуір күні елімізде бейресми түрде аталып өтетін Қозы Көрпеш-Баян сұлу күніне орай бірнеше сюжет дайындапты. Алғашқы сюжет таныстыру агенттігінің жұмысын баяндаудан басталды, қазіргі жастардың қызға сөз салу дәстүрі жайлы бірнеше кейіпкерді сөйлетіп,  арнадағы Qoslike бағдарламасы арқылы танысып, отбасы құрған жастардан сұхбат алған. Осылайша сюжет соңы арнадағы көпшілік сынына жиі ұшырайтын бағдарламаны ақтап алуға ұласып кетіпті. 

«Айна» бағдарламасы бұл санында өз өнімдерін дәріптеуге белсене кіріскендей. «БАҚ-қа бетбұрыс керек» аталатын сюжетте арнаның жұмысымен танысуға Парламент депутаттары келгені туралы сюжет беріліп, жиынға қатысқан депутаттардың арнадан көрсетілетін бағдарламалар жайлы пікірінен үзінділер берілді. Көпшілік сынаған Qoslike жобасын дамытуға қатысты Дархан Мыңбай пікір білдірді.  

«Жұтаң тартқан қалың мал». Қазақтың қалың мал беру дәстүрінің астарында не жатыр? Махамбет Бейбітшілік әр өңірдегі қалың мал көлемі туралы ақпарат ұсынды. Дәстүр тәртібі қандай болғаны, оның көшпелі халық өміріндегі экономикалық мәні жайлы сөз қозғайды. Қарапайым тұрғындарды, тарихшыны сөйлетіпті. Қазіргі уақытта қалың мал көлемі азайғанын, оның себебі халықтың әл-ауқатының төмендеуі екенін алға тартқан тілші статистикалық деректерге сүйене отырып, қалың мал беру дәстүрі сақталған аймақтарда ажырасу көрсеткіші төмен деген тұжырым жасады.  

«10 сотық кімге бұйырады?». «E-Gov куәгерінде» Гүлмәрия Жалғасқызы 10 сотық жер алу кезегіне қатысты құзырлы мекеме өкілдерін сөйлетіп, толыққанды ақпарат беріпті. 

«Үкімет ресейлік Сбербанкпен бірлесіп цифрлы платформа жасау туралы шешімінен бас тартты ма?» деген сауал басы ашық күйінде қалып отыр. Бастысы Цифрлық даму министрлігі қазір бұл платформаны өз елімізде жасаудың мүмкіндігін қарастырып, техникалық талаптарын әзірлеп жатыр.  Берік Дүйсенбай әзірлеген сюжетте отандық IT мамандарын сөйлете отырып, атышулы меморандумның талаптары қандай еді, өз еліміздің мамандарының қолынан келе ме деген сауалдарға жауап іздепті. Тиянақты сюжет.  

«Айна» да елімізде ұн тапшылығы болуы мүмкін екені туралы мәселе көтерді. Артур Мағзомовтың сюжетінде үкімет мүшелерінің жұбату сөздері болғанымен, ұн тапшылығы болуы мүмкін деген күдік бидай экспорттаушылар мен ұн зауыттарының арасындағы келіспеушіліктен туып отырғаны, үкімет бұл дауды реттеуде қауқарсыздық танытып отырғанын астарлай болса да айта алған.  

Бас прокуратура мен ІІМ-нің «Қаңтар оқиғасына» қатысты тергеу барысы туралы мәлімдемелері туралы Ғалым Кәлмен қысқа ғана ақпарат беріп, Прокуратура өкілінің сөзінен үзінді берілді. 

Елімізде астыртын қаржылық операцияларды анықтау үшін мобилдік аударымдар бақылауға алынады. «Айна» аударымдар қандай жағдайда тексерілетіні туралы ақпарат беретін сюжет әзірлепті. Бұл 2025 жылы басталатын жалпыхалықтық декларацияның алғышарты екені айтылған. 

Қазақ-қырғыз шекарасында әскери міндетін атқарып жүріп, наурыз айының басында іс-түссіз жоғалған Ұлықбек Бердішевтің денесі қырғыз аумағынан табылған еді. Осы ақпаратты негіз етіп алған «Айна» Байзақтағы жарылыста іс-түссіз жоғалып кеткен Бауыржан Дәуітбаевтың да табылмағанын айтыпты. Айдың-күннің аманында баласынан айырылған ата-ана, туыстардың мұңын жеткізген, іздеу жұмысының барысы туралы ақпарат берген сюжет. 

«Айнаның» соңғы сюжеті әдеттегідей «Хайпқа бұйырмаңыз» деген айдармен апта ішінде әлеуметтік желіде талқыланған оқиғалар туралы болды. «Жеті күн» арнайы сюжет арнаған өзін-өзі өртеу оқиғасы да осы айдарда айтылды. 

Apta, QAZAQSTAN

Apta бағдарламасының жүргізушісі тағы ауысып, бұл жолы Альбина Әшім жүргізді. Ол да телеарнадағы жаңалықтар тілшісі әрі дикторы. 

Эфир Қазақстанға АҚШ мемлекеттік хатшысының азаматтық қауіпсіздік, демократия және адам құқықтары жөніндегі орынбасары Узра Зея келгенінен басталды. Оның сапары туралы егжей-тегжейлі айтып, Зея мен қазақстандық саясаттанушы Жұмабек Сарабековтың синхронын берді. Мәтінде де, синхронда да Ресейге салынған санкциялардың Қазақстанға ықпалы мен ел экономикасына әсерін жұмсартуға назар аударды. 

Ресейге салынған санкциялардан Қазақстан қазынасына 300 млрд теңге түспей қалуы мүмкін. Мұны Қаржы министрлігі хабарлады. Ресейдің  бидай экспортына тыйым салынғанынан Қазақстандағы диірмендер тоқтап жатыр. Әлемдегі астық экспорттайтын ел бола тұра, жағдай – осы. Тұқым да тапшы. Бірінші сюжет осы мәселеге арналып, кеңінен толғады. Ауыл шаруашылығы министрлігінен комментарий болмады (тілшінің айтуынша, министрлік спикер тауып бере алмапты). 

Аграрлық саланың мәселесі «Apta қонағы» айдарында да жалғасты. Эфир қонағы – бұрын  ауыл шаруашылығы министрі болған, қазір сенатор Ақылбек Күрішбаев. 

Президент Тоқаев бюрократиядан арылу жөніндегі Жарлыққа қол қойды. Мұның не екенін, қандай пайдасы болатынын жан-жақты түсіндіріп, мамандарды сөйлетті. Олар бұл жарлықтың кереметін айтты. 

Сенат кибербулинг туралы заң жобасын Мәжіліске қайтарды. Қоғам белсенділері бұл заң жобасы осы күйінде қабылданса, әлеуметтік желілердің жұмысын шектейтінін айтып, қарсы болды. Тақырыпты қысқа ғана шолып өтті. Ел назарын аударған тақырыпқа бөлек бір сюжет арнаса да болатындай еді. 

Apta тілшілері Украинадағы жағдайға шолу дайындапты. «Қоршаудағы Мариуполь құлауға жақын» екенін айтып бастап, ресейлік «Москва» крейсерінің өртеніп, суға батып кеткеніне ойысты. Шолудың осы тұсы бұлыңғыр болды. Автор «Алып соғыс кемесінің апатқа ұшырауына не себеп болды?» деп сауал тастап, «Бұл сауалға нақты жауап жоқ» деп өзі жауап береді. Сосын «Кеме бортында болған адам саны шамамен 500 бен 700 аралығында. Ресей экипажды түгелдей эвакуацияладық деді. Десе де, кейбір басылымдар бұған күмән келтіреді» деп түйіндейді. Осылайша Украина мен РФ ресми органдары таратқан ресми мәліметтен сырт айналып, ләм-мим демеді.

«Қазақстан мигранттар еліне айналып кетуі мүмкін бе?». Ішкі істер министрлігі Қазақстанның жеке сәйкестендіру нөмірін алған ресейліктер саны күрт артқанын хабарлады. Осы тақырыпты арқау еткен үлкен сюжет Ресей мен Беларусь мигранттарының хикаясын баяндап, олардың жұмысқа орналасуы, компаниялардың релокациясы жөнінде айтып, Ресейде жұмыс істейтін Орталық Азия мигранттарын көрсетіп, министрлік пен кадр агенттіктерінің комментарийін берді. 

12 сәуір – ғарышкерлер және ғылыми қызметкерлер күні. Сюжет отандық ғылым саласындағы қиындықтар мен жетістіктерге арналыпты. Ғалымдарды көбірек сөйлеткен толымды да мазмұнды сюжет. 

Бағдарлама көп ұзамай Қонаев атын алып, жаңа облыс орталығына айналатын Қапшағай қаласы туралы сюжетпен аяқталды. Қаланың тарихы мен қазіргі жағдайын баяндап, мұндағы казинолар туралы да айтты. 

«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.

Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.

Бұл аптада сараптамалық бағдарламалардың басты тақырыбы – Үкімет сағатында көтерілген мәселелерге арналды. «Жеті күн» авторлары ұлттық қордан алынатын қаражаттың бір бөлігі әлеуметтік төлемдерді инфляцияға сай индекстеуге жұмсалатынын айтты. «Айна» бағдарламасы азық-түлік бағасының қымбаттауын сөз етіп, сала мамандарынан пікір сұраған. Олар бағаның өсуіне өндірушілер мен жеткізушілер арасындағы делдалдар ықпал етіп отырғанын айтады. Ал Apta ветенария саласында шешілмеген мәселелер (мардымсыз жалақы, маман тапшылығы, мал ауруының көбеюі) туралы материал дайындапты. Депутаттарды, ауылдағы мал дәрігерлері мен ғалымдарды сөйлетті. Сонымен қатар, апталық бағдарламалар елімізде су басқан бірнеше өңірдің бүгінгі жағдайы, Украиндағы ахуал, Қаңтар оқиғасына қатысты тергеу істері туралы да сюжет ұсынды. 

«Жеті күн», «Хабар»

«Жеті күн» бағдарламасын Дархан Әбдіуахит Геннадий Головкиннің Жапониядағы жеңісін сүйіншілей жеткізуден бастады. Мемлекет басшысының АҚШ-тың «The National  Interest» басылымында жарияланған мақаласы, апта ішінде өзге мемлекеттердің басшыларымен телефон арқылы сөйлесуі, үш аймақтың әкімін ауыстыруы туралы Дархан Әбдіуахит бір шолып өтті. Бұдан әрі Мәжілісте өткен Үкімет сағатында бюджеттің шығыс бөлігінің ұлғаюы, азық-түлік бағасын реттеуге қатысты мәселе көтерілгенін айтып, отырыстан синхрондар берілді. 

Ұлттық қордан алынатын қаражаттың бір бөлігі әлеуметтік төлемдерді инфляцияға сай индекстеуге жұмсалады. Бұл тақырып бөлек сюжетке арқау болды. Сарапшыларды сөйлетіп, Үкімет мүшелерінің комменарийін қосқан сюжетте жәрдемақыға қосылған аз ғана сома қымбатшылыққа қалқан бола алмасын айтылды. Елдегі инфляция деңгейі өсіп бара жатқаны жайлы Үкімет мүшелері де дабыл қағып отырғанын білдік. Тілші бүкіл әлемде азық-түлік бағасының көтеріліп жатқанын айтып, сюжетті аяқтады. 

«Мұржаның мұршасы». Петропавлдағы ЖЭО-ның 150 метрлік мұржасы құлап, бір адам мерт болды. Келесі сюжетте құзырлы органдардың тексеру нәтижесіне сүйене отырып, осы оқыс оқиғаның себебіне, елдегі өзге ЖЭО-лардың  жағдайына шолу жасалды. Тәуелсіздік алғалы отыз жыл ішінде бірде-бір жаңа ЖЭО салынбағаны, олардың басым көпшілігі көмір жағатыны, газға ауыстыра салу оңай болмайтыны, тариф құнының төмен екені, сондықтан салаға инвестор тарту да оңай шаруа еместігі айтылды. Түрлі сарапшыларды сөйлеткен ақпараты мол сюжет. Энергетика министрі Ақшолақовтың да пікірі бар.   

«Айлығы аз, жұмысы көп мал дәрігерлерінің мәселесі қалай шешіледі?». Дархан Әбдіуахит сюжеттің алғысөзінде осындай сауал тастады. Ал, Ақбөпе Тәңірберген арнайы ауылға барыпты. «…Күзгі мал ауруларының алдын алу жұмысын қазір жалғыз өзім істеп жүрмін» дейді сюжет кейіпкері – мал дәрігері.  Мал дәрігерлері тапшылығын шешу үшін Ауыл шаруашылығы  министрлігі Білім және ғылым министрлігіне мен Ұлттық экономика министрлігіне квота мен жас маманға берілетін жәрдемді арттыру бойынша ұсыныс жолдапты. Жүргізушінің алғысөздегі сұрағына берілген жауап осы.  

Көктемгі егіс науқанына Қазақстан сақадай-сай. Бұл Ауыл шаруашылығы министрлігінің мәліметі. Іс жүзінде шаруашаларға арзан бағада жеткізілуі тиіс жанармай жетті ме, тыңайтқыштар уақтылы беріліп жатыр ма? Дихандар не дейді? Қорған Қонысбайұлы көктемгі егіс науқанына қатысты көлемді, ақпараты мол материал әзірлепті. Тараптарды сөйлетіп, нан бағасы көтерілуі мүмкін деген қорқыныштың бар екенін айтып, оған қатысты АШ министрі мен сарапшылардың уәжін келтіріпті. Биылғы астық түсіміне қатысты болжам мен егіс алқабының көлеміне қатысты да ақпарат берілді. 

Еліміздің батыс және шығыс аймағында көктемгі сел қаупі әлі сейілген жоқ, алдын-алу шаралары жалғасып жатыр. Кей ауылдарда суға кеткен үйлер бар. Осы сарындағы хаттамалық сюжеттің соңын ала берілген депутат Қайнар Абасовтың пікірі көңіл аудартты. Ол жыл сайын көктемде қайталанатын төтенше жағдайға жауапты органдар жылда дайын болмайтынын, мұндай жағдайдан зардап шеккендерге көмек беруге үкіметтен арнайы қаражат бөлінбегенін айтты. 

«Жеті күн» Алматыдағы қымбат аудандарда салынып жатқан тұрғын үйлердің мәселесін көтеріпті. Екі-үш нысанды аралаумен шектелмей, заң бұзып жатқан мердігер компанияның атын атап, кімге тиесілі екенін тексеріп, оны да жария ету керек пе еді? Сюжетте Президенттің де, әкімдіктің де қала құрылысына қатысты нақты талаптары бар екені айтылғанымен, құрылыс  компанияларының басшылары неге талапты орындамай отырғаны ашылмады.

Мемлекет басшысының «Абай» облысын құру туралы бастамасынан кейін «Жеті күн» арнайы сюжет жасаған болатын. Бұл жолы Риат Шонидың Семей қаласына арнаған сюжеті «Шешімін таппаған түйткілдер» деп аталып, қаладағы жөндеу көрмеген жолдар мен жөндеуіне 1 млрд теңге бөлінсе де, көркі көңіл көншітпейтін саябақтың жағдайы баяндалды.

«Айна», Еуразия бірінші арнасы 

«Айна» бағдарламасы бұл санында да елдің батыс өңіріндегі елді мекендерді су басуын басты тақырып етіп алыпты. Батыс Қазақстан, Ақтөбе, Қарағанды облыстарындағы апаттың ауқымы көрсетілген «Тасқын салдары» аталатын сюжетте зардап шеккен тұрғындардың оқиғалары баяндалып, құзырлы орган өкілдері түсініктеме берген. «Жеті күн» әзірлеген сюжетпен салыстырғанда, «Айна» авторлары жауапты мекемелердің салғырт дайындығын сынап, әрекетсіздігіне баса назар аударыпты. 

Ғалым Кәлмен өткен айда өңірлердегі азық-түлік бағасы бірден 40% өсті деген дерек келтірді, дереккөзге сілтеме жасамады. Берік Дүйсенбай әзірлеген сюжет Мәжілісте өткен Үкіметтің кеңейтілген отырысында азық-түлік бағасының қымбаттауы сөз болғанына мән бере басталыпты. Пікір білдірген сарапшылар, сала мамандары азық-түлік өндірушілер мен жеткізушілер арасындағы делдалдар бағаның көтерілуіне ықпал етіп отырғанын айтады. Сюжетке түсініктеме берген мамандар сөзінен Үкіметтің бағаны бақылау үшін атқарып отырған шаралары не себепті нәтижесіз болып отырғанын ұғынуға болады. Тек өндіруші мен тұтынушы арасындағы делдалдардың пікірі берілмеді.   

Келесі сюжет еліміздегі азық-түлік бағасының қымбаттауына арадағы делдал саудагерлердің ықпалын ашық көрсету мақсатында жасалған деп топшыладық. Махамбет Бейбітшілік журналистік зерттеу жанрында материал әзірлеп, Нұр-Сұлтандағы «Шарын» базарындағы келеңсіздіктерді баяндау арқылы, азық-түлік бағасын белгілеудегі монополияның жайын айтыпты. Базар басшылығынан зардап шеккен саудагерлер өз оқиғасын баяндап берді. Басшылардың есімі аталып, кейбір құрылтайшылары пікір білдіріпті.   

 «Айна» бағдарламасы да елдегі электр энергиясының нарығына сюжет арнады. «Тарифі тең, керегесі кең» аталған сюжетте ауыл мен қалада электр жарығына тариф әртүрлі екені және болашақта бұл салада өзгерістер болатыны айтылды. Осы уақытқа дейін қарапайым тұрғындар аз ақша төлеп келсе, енді олар үшін тариф көтеріледі. Әйтсе де, үкімет тұрғындардың энергияға жұмсайтын шығынын субсидиялайды екен. Ал, осы уақытқа дейін тарифті жоғары бағамен төлеп келген бюджеттік ұйымдар мен кәсіпорындар үшін баға арзандатылмақ.  

Жан басына шаққанда қаржыландыру әдісімен ашылған балаларға арналған тегін үйірмелер айналасында туындаған дауға қатысты да сюжет әзірленген. Баласы үйірмеге бармаса да, artsport.kz жүйесіне тіркелген кейіпкерді сөйлетіпті.  Дау неден туды, үйірмелерге қанша қаражат бөлінді, қандай және қанша үйірме ашылғаны туралы мәлімет келтірілді. Бұл мәселе Үкімет отырысында да талқыланған, министрдің де сөзі берілді. Алайда, үйірме ұйымдастырып, мемлекет ақшасын талан-таражға салған кімдер? Бейтараптық үшін үйірмелерді ашқан мекемелердің өкілдерінен де пікір сұралу керек еді. 

Отандық телехикаяларды негізге ала отырып, материал әзірлеу «Айна» авторлары үшін дәстүрге айналып келеді. Бұл жолы құмар ойындар жайлы «Игрок» фильміндегі оқиғаны негізге ала отырып, өмірде дәл осы жағдай кездесетінін, кейіпкерлерді сөйлете отырып баяндайды. Букмекерлік конторлар, ойын автоматтары, казиноларға қатысты деректер келтірілген, психологты сөйлеткен көлемді сюжет. 

«Хайпқа бұйырмаңыз» әдеттегідей апта ішінде әлеуметтік желілерде жиі талқыланған оқиғалар турасында болды. 

«Айна» Геннадий Головкиннің Жапониядағы жеңісін де ұмтыпады. Жекпе-жек  бағдарламаның эфирдегі уақытына тұспа-тұс келсе де, хабар соңында көрерменнен сүйінші сұраған Ғалым Кәлмен кадрда тұрып, сайыстың қалай өткенін бір-екі ауыз сөзбен сипаттап берді. 

Apta, QAZAQSTAN 

Apta бағдарламасының жүргізушісі ауысты. Жайна Сламбек «Хабар» телеарнасының директоры болды. Кешегі эфирді Саламат Омаш жүргізді. 

Бағдарлама ауыс-түйістен басталды: Жамбыл, Қызылорда және Атырау облыстарының әкімдері тағайындалды. Желіде Жамбыл облысының бұрынғы әкімі Бердібек Сапарбаевтың тұрғындармен қоштасып, көзіне жас алған видеосы тараған еді. Сол видеоны да көрсетті. 

Қарағанды облысында бір қала мен бірнеше ауылдық округ әкімдерін сайлау өтті. 

Елімізде бірнеше өңірді су басты. Бұл бағдарламаның бірінші сюжетіне арқау болды. Орталық және солтүстік облыстардағы жағдайға тұрғындарды, ТЖД қызметкерлері мен ауыл әкімдерін сөйлете отырып, шолу жасады. 

Су тасқынынан БҚО мен Ақтөбе облысы көп зардап шекті. Бұған бөлек сюжет арнады. Материалда суға кеткен мүлік шығыны пен мемлекет көмегіне көбірек назар аударды (AMANAT партиясы зардап шеккен отбасыларға азық-түлік берген екен. Мұны да көрсетті). 

Бір тақырыпқа арналған екі сюжеттің де мазмұны жаңалық іспеттес боп шықты. Талдау жоқ. «Кім кінәлі?», «Келер жылы мұндай оқиға тағы қайталанбас үшін не істеу керек?» деген сияқты сауалдарға жауап жоқ. 

Ветенария саласында шешілмеген мәселе (мардымсыз жалақы, маман тапшылығы, мал ауруының көбеюі) көп. Үшінші сюжеттің тақырыбы осы, өйткені Мәжілісте ветеринария саласын реформалау жөнінде сөз болған екен. Депутаттарды, ауылдағы мал дәрігерлері мен ғалымдарды сөйлетті. 

Ұлыбритания премьер-министрі Борис Джонсон Киевке барды. Еурокомиссия басшысы Урсула фон Дер Ляйен Буча қаласына келіп, жағдайды көрді. Apta жүргізушісі мұның барлығын айта келіп, Буча қаласындағы сұмдықтың кадрларын көрсетіп, Украина мен РФ тарапының мәлімдемелерін берді. 

Украина тақырыбы «Apta қонағы» айдарында жалғасты. Студия қонағы – экономист Қайырбек Арыстанбеков. Ресейге салынған санкциялар Қазақстан экономикасына қалай, қаншалықты әсер ететіні жөнінде сұхбаттасты. 

Қазақстан Украинадан дәрі-дәрмек жеткізуді тоқтатты. Қазақстандықтар кейбір өмірлік қажет дәрілерді дәріханадан таба алмай жүр. Үкімет балама жолдарды іздестіріп жатыр. Кейіпкер хикаясы, сарапшылар мен министрлік өкілдерінің комментарийі бар сюжет. 

Бас прокуратурының қаңтар оқиғасы бойынша есебі «Қару ұстауға кімдер құқылы?» деген тақырыптағы сюжетке негіз болыпты. Толымды материал. 

Apta редакциясы жаңадан құрылатын облыстар тақырыбын жалғастырды. Өткен аптада Абай облысына қай аудандар кіретінін шолып шыққан болатын. Бұл жолы Алматы облысынан бөлініп шығатын Жетісу облысы туралы сюжет дайындапты. Материалдың мақтап өтер бір тұсы – жергілікті тұрғындарды көбірек сөйлетті. Олар шекара шебіндегі ауылдардың жағдайын айтып, бірнеше ауданды да бөлуді ұсынды. 

Жетісу облысы туралы сюжет эфирді түйіндеді. Геннадий Головкиннің жеңісі жөнінде ештеңе айтпады. 

«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.

Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.

Бұл аптада «Жеті күн» бағдарламасы Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың бастамасымен жүзеге асып жатқан іс-шараларға тоқталған. Атап айтсақ, 1 сәуірден бастап БЖЗҚ-дан берілетін бір реттік төлемнің жеткілікті шегі өсті, бұл туралы сарашылар не дейді? «Қазақстан халқына» қоры мұқтаж жандарға көмектесуді бастады,  таяуда 4 сәбиге құны миллиард теңге тұратын дәрі алып берген. Сондай-ақ, игерілмей бос жатқан жерлерді шаруаларға беру, Алқа билердің қарауына ұсынылатын істердің санатын кеңейту мәселесі және тағы басқа. «Айна» тілшілері көктемгі су тасқынын басты тақырып етіп алыпты. Төтенше жағдайлар министрі Юрий Ильиннің мәлімдемесіне сүйене отырып, тұщымды талдау жасаған. Сондай-ақ, отандық кино өндірісі, оған мемлекеттен бөлінетін қаржы туралы сюжет ұсынып, қазақ дубляжының бүгінгі ахуалы жөнінде мәселе көтерді. Ал Apta елімізде болған төтенше жағдайлардың себеп-салдарына үңілген: Каспий құбыр консорциумы желісіндегі апат, БҚО-дағы су тасқыны, мұржасы құлаған Петропавл жылу орталығындағы апат, онда көз жұмған машинист әйел тағдыры.

«Жеті күн», «Хабар»

Президенттің орындалған тапсырмалары, геосаяси шиеленістің Қазақстан экономикасына әсері. «Жеті күн» бағдарламасының бұл саны әдеттегідей Президент тақырыбында басталды, Мемлекет басшысының Рамазан айымен құттықтағаны, бастамалары, өткізген қабылдаулары жайлы Дархан Әбдіуахит кадрда тұрып баяндады. Дегенмен, Президенттің апталық жұмысына қатысты бағдарлама басында сюжет берілмеді. Осылайша, «Жеті күн» мазмұнына аз да болса өзгеріс еніпті. 

Бағдарламаның алғашқы сюжетін Сәкен Сейітханұлы әзірлепті. «Қымбатшылық қысымы» аталатын сюжет доллар бағамының көтерілуі, Ұлттық банк интервециясы, елдің импортқа тәуелдігі мен бағаның шарықтауы жайында. Сарапшылар жағдайға баға берген. Тілші  бағаны  тұрақтандыру үшін «тиісті қадамдар жасалып жатқанын» айтып, сюжетті аяқтапты. 

1 сәуірден бастап БЖЗҚ-дан алуға болатын бір реттік төлемнің жеткілікті шегі өсті. «Жеті күн» осы мәселеге де сюжет арнаған. Сарапшылар азаматтардың зейнетақы қорынан мерзімінен бұрын ақша алуы тұрғын үй нарығында бағаны өсіргенін айтады. Дегенмен, бұл Мемлекет басшысының бастамасы бойынша халыққа берілген мүмкіндік болғандықтан сюжетте негізінен бағдарламаның жағымды тұсын сөз етіпті. 

«Қазақстан халқына» қорын құру да Мемлекет басшысының бастамасы болатын. Қор таяуда аса мұқтаж 4 сәбиге құны миллиард теңге тұратын дәрі алып берді. Жалпы «Жеті күн» бағдарламасы бұл қордың жұмысы, жиналған қаржы, ол қаражатты кім алады, қорға қандай өтініштер келіп түсетіні туралы да ұдайы ақпарат жариялап келген еді. Бұл сюжет мұқтаж жандарға қордан қажетті көмектің беріле бастағанын жария етуге арналған.  Сондай-ақ, сюжетке пікір білдірген сарапшылардың бірі онкология, гемотология, трансплантологияға қатысты проблемалары бар, қазір шетелде ем алып, қаражаттан таршылық көріп жатқан сәбилерге қатысты өтініштер кері қайтарылғаны, оларға қаражат бөлінбейтіні туралы айтып берді. 

«Жер бар, өріс тар». Гүлжан Мархабаева әзірлеген бұл сюжет Мемлекет басшысының игерілмей бос жатқан жерлерді шаруаларға беру туралы бастамасына негізделген. Тілші Қостанай және Ақмола облыстарындағы өрістен таршылық көріп отырған шаруаларды сөйлетіпті, жергілікті атқарушы билік өкілдерінің де түсініктемесі бар. Ауыл шаруашылығы министрлігі өкілі де пікір білдірген.  

Президент наурыз айындағы Жолдауында алқа билердің қарауына берілетін істердің санатын кеңейтуді тапсырды. Ақбөпе Тәңірберген «Сот төрелігі» деп аталатын сюжетінде 2020 жылы Шығыс Қазақстан облысында алты жасар балаға зорлық көрсетті деген күдіктіні алқа билері ақтап алғаны туралы мысал келтірген. Алайда, осы оқиғаға қатысы бар бірде-бір жанның пікірі жоқ. Алқа билері ісінің маңызын көрсетуде бұл мысал орынсыз. Өйткені, көрермен Алқа билері баланың әлсіздігін пайдаланғандай қабылдауы мүмкін. Жалпы Алқа билері қандай істерді қарай алады, олар қалай іріктелетіні және АҚШ-тағы Алқа билердің тәжірбиесі туралы ақпарат береді. 

Дархан Әбдіуахит Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың Ресей Президенті Владимир Путинмен телефон арқылы сөйлескені туралы кадрде тұрып ақпарат берді. Сондай-ақ, ол Украина мен Ресей шиеленісіне байланысты Бас Прокуратураның ақпарат таратуға қатысты ескерту жариялағанын айтты. 

Талғатбек Әбдіқожа StopFake айдарында әлеуметтік желілерде тараған бірнеше жалған ақпаратты талдаған. Алайда, бұл сюжетте әдеттегідей ақпараттың жалған екенін дәлелдеудің  методологиясы ескерілмейді. «Жеті күн» авторларына ақпараттың шын не жалған екенін анықтаудың алгоритмімен танысуға және соны ұстануға кеңес береміз. Бұл сюжеттің анағұрлым мазмұнды әрі қызықты болуына ықпал ететіні сөзсіз. 

Жыл сайын көктемде еліміздің шығыс және батыс аймағындағы ауылдарды су басу қаупі артады. Биыл да бірқатар елдімекенді су алып, көптеген ауыл үшін қауіп әлі сейілмей тұр. «Жылы-жылы жел соқты» аталатын сюжет осы проблемаға арналды. Сюжетте бірнеше облыстағы жағдай сөз етілсе де, негізінен құзырлы орган өкілдерінің «шара қолданып жатырмыз» деген есеп беру мақсатында айтатын пікірінен аса алмады. Проблема бар, десе де, жылдағы жағдай неге қайталануда, әкімдік өкілдері неге алдын-ала қамданбаған деген секілді маңызды сұрақтар көтерілмеді. Оның орнына сюжет авторы дүлей боран мен күрт жылынған күн райын алға тартып, жергілікті атқарушы органдардың дайындық жасамағанын ақтап алғысы келгендей. Түйткілді мәселелерді сөз еткенде тілшілердің өткір материал әзірлеуіне не кедергі? Оның үстіне, төтенше жағдай Президенттің тікелей бақылауында екенін ескерсек, мұндай проблемаға арналған сюжет сараптамалық бағдарламаның басты тақырыбы болуға лайық. 

Мемлекет басшысының апта соңындағы қабылдауларын шолып шыққан Дархан Әбдіуахит, ораза айының басталуына орай әзірленген сюжетке кезек берді. «Сағындырған рамазан» аталатын сюжет пандемиядан кейінгі оразаның ерекшелігіне арналыпты. 

«Айна», «Еуразия бірінші арнасы»  

Айна бағдарламасы көктемгі су тасқынын басты тақырып етіп алған. «Көктемгі тасқын – 2022» аталатын сюжетті Берік Дүйсенбай әзірлепті. «Жеті күн» бағдарламасының сюжетімен салыстырғанда «Айна» авторлары су тасқынына қатысты жағдайдың картинасын толық қамти алған. Тіпті видеоқатарлардың өзі төтенше жағдайдың ауқымын нақты көрсетіп тұр. Төтенше жағдайлар министрі Юрий Ильиннің мәлімдемесіне сүйене отырып жасалған талдау да орынды. 

Сюжеттен кейін де жүргізуші елдегі төтенше жағдайға қатысты  ақпаратты  қосымша мәліметтермен толықтырды. Осыдан кейін Ғалым Кәлмен студияда АҚШ-тың резевтегі мұнайды нарыққа шығаратыны, Батыс елдерінің Ресейден газ импорты үшін рубльмен төлеуден бас тартқаны, Украинаның Мариупольдағы бейбіт тұрғындарды эвакуациялағаны, Ауғанстандағы жағдай туралы ақпараттарды шолып шықты. 

Бұдан кейін Ғалым Кәлмен бірден еліміздегі мәдениет саласына, атап айтқанда, қазақ киносына кететін шығын туралы сөз қозғады. «Қайтарымы жоқ индустрия» аталатын сюжетте Махамбет Бейбітшілік еліміздегі кино өндірісін қаржыландыруға қатысты жан-жақты мәлімет береді. Соңғы уақытқа дейін елімізде мемлекет қолдауымен түсірілген киноларға «Қазақфильм» киностудиясы қаражат бөліп келген. Кейін бұл құзырет Ұлтттық киноны қолдау мемлекеттік орталығына беріліпті. Ал мемлекет қаржысына түсірілген көп кино прокатта өз шығынын ақтай алмаған.  Авторлық кино түсіретін режиссерлер көрерменнің сұранысын елемейтіні туралы пікір берілген соң, бейтарап болу үшін сол фильмді өндірушілерден де пікір сұралуы тиіс еді. Сюжетте отандық кинотеатрлар желісі өкілінің  еліміздің қай аймағында қазақ тілі басым екенін анықтау мақсатында зерттеу жүргізіліп жатқаны туралы пікірі бар. 

Келесі сюжет те кино саласына арналды. Нақтырақ айтқанда, Ресейге салынған санкциялардан кейін елімізге голливуд киноларын жеткізетін дистрибьюторлық компаниялар жұмысы тоқтауда. Бұл мәселеге қатысты Ғалым Кәлмен ұзақ толғанды. «Қазақ көрерменге қазақша сөйлейтін Брэд Питтер мен Уилл Смидтер керек болмай тұр» деді «Айна» жүргізушісі. Дубляждың жайын қозғаған «Жетімсіреген қазақ дубляжы» аталатын сюжетті Махамбет Бейбітшілік әзірлепті. Ресейге салынған санкция біздің елдегі тұтас бір саланың дамуына түрткі болуы тиіс деген ойды жетелеген сюжетте дубляж саласының мамандары пікір білдіріпті. Кино саласын дамытуға байланысты жаңа заң жобасы әзірленіп, онда жылына кем дегенде 15 фильмді дубляждауға қатысты талаптарды енгізу ұсынылып жатқаны айтылды. 

«Қит етсе қирап қалатын порталдар бізде мемлекеттік органдар үшін де, тырнақшаның ішінде «нормалні…». Ғалым Кәлмен enpf-otbasy.kz порталының соңғы аптада баяу жұмысына қатысты осылай дейді. «eGov куәгері» айдарында Гүлнәзия Жалғасқызы 1 сәуірден бастап БЖЗҚ-дан алатын бір реттік төлемнің жеткілікті шегі өсетініне байланысты сюжет әзірлепті. Онда бір жылдан астам уақыт ішінде қанша адам бір реттік төлем алып үлгерді, ол қандай мақсаттарға жұмсалды, Мәжіліс депутаттары бұл мүмкіндікті пайдаланды ма деген сауалдарға жауап бар. 

«Көп түкірсе, көл» сюжетінде  Жамбыл облысында мұқтаждарға асарлатып үй салып беретін дәстүрдің шарапатын көрген отбасыдан сұхбат алыныпты. Жергілікті атқарушы орган өкілдері бастама жалғасатынын айтады. Сюжет осымен аяқталғандай еді, тілші әңгімені Тараз қаласына бұрып, облыс әкімі Бердібек Сапарбаевтан сұхбат алған. Әдетте «Айна» бағдарлама соңында студияда сұхбат алатын. Алайда, тілшінің сұрақтарынан оны ұйымдастыруға нақты  инфосебеп болмағаны байқалды. 

«Хайпқа бұйырмаңыз», «Айнаның» көрерменді хабар соңына дейін ұстап тұру үшін берілетін айдары. «Аш жүргенше, ең құрығанда акула жесін алаш баласы» деп әзілдеген Ғалым Кәлменнің сөзінен кейін берілген сюжетте соңғы күндері желіде қызу талқыланған оқиғалар баяндалды.  

Рамазан айы басталды. Ораза айының басталғаны туралы сюжет әзірлеген «Айна» да «Жеті күн» авторлары секілді карантин шектеулері кезінде мешіттерге жамағаттың жинала алмағанына, биыл бұл шектеу алынып тасталғанына мән беріпті. 

Apta, QAZAQSTAN

Apta бағдарламасы ҚР ҰҚК-нің шетел барлау агентін ұстағаны туралы хабарламасынан басталды. Содан кейін Тоқаев пен Путиннің телефон арқылы сөйлескенін хабарлады.

Каспий құбыр консорциумы құбыр желісінде апат болғанын айта келе, сарапшыларды сөйлетті. Олар мұның ел экономикасына кері әсерін айтты. Бағдарламаның бірінші сюжеті ЕАЭО елдері арасында тауар айналымын шектеу, қымбатшылық (қағаз, қант), экспорт-импорт, Ресейге салынған санкциялардың теріс салдарына арналды. 

Батыс Қазақстан облысының бірнеше ауданында су тасқыны болып, төтенше жағдай жарияланды. Бұған қатысты сюжет болмады, бірақ жергілікті тұрғындардың комментарийін беріп, арыққа ағып кете жаздаған қызды құтқару видеосын көрсетті. 

Петропавл жылу орталығының мұржасы құлап, апат болды. Үйінді астында қалып қойған машинист әйел көз жұмды. Сюжет марқұмның отбасынан басталды. Күйеуі мен әріптесін сөйлетті. Жұмысына салғырт қарағаны үшін кәсіпорын басшылығы тұтқындалды. Материалда осы оқиғамен шектелмей, жалпы елдегі жылу орталықтарының проблемасын қозғады. Министрлік өкілі мен сарапшылар комментарийі бар. 

Ермұхамет Ертісбаев Қазақстан халық партиясының төрағасы болып сайланды. Осыны айтып, «Apta қонағы» айдарына ойысты. Студия қонағы – AMANAT партиясының атқарушы хатшысы Асхат Оралов. Партияның атқарған жұмысын баяндайтын есеп-сұхбат. 

Абай облысының құрамына қай аудандар кіреді? 7 минуттық сюжет осы сауалға жауап береді. Сюжетте шекара маңындағы елдімекендер мәселесін көрсетіп, өңір тұрғындары, әкімдік мен министрлік өкілдерінің комментарийін берді. Тұрғындар ұсыныстарын айтты. 

Алматыда Игорь Дужновтың сот отырысы басталды. Ол банкте кепілде тұрған үйін босатуды талап етіп келген бес адамды атып өлтірді деп айыпталған. Осы оқиғадан кейін борышкерлердің құқығын қорғайтын заңнамаға өзгерістер енгізіле бастады. Сюжетте банк кепілінде тұрған баспанасын айырылғалы жүрген адамдардың хикаясын айтып, оларды сөйлетті. Сот орындаушылары, қорғаушылар мен депутаттарға дейін сөйледі. Апталық бағдарламаға лайық өзекті тақырыпты зерттеген ауқымды материал. 

Бағдарлама Украинадағы соғыс тақырыбымен аяқталды. Келіссөздер туралы айтылды, «Франс пресс» пен «Рейтерс» журналистері басқыншылардан азат етілген Буча қаласында түсірген жан түршіктірер фотосуреттерді көрсетті. Шетелдік БАҚ хабарлауынша, қала көшелерде ондаған мәйіт жатыр. Ресейде әскери цензураға байланысты «Новая газета» басылымының жұмысы тоқтағанын да хабарлады. 

«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.

Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.