2021 жылғы 10 қаңтарда ҚР Парламенті Мәжілісі және жергілікті мәслихат депутаттарын сайлау өтеді.
БАҚ редакциялары мен журналистер сайлаудан қалай ақпарат таратады, дауыс беру барысын қалай хабарлайды, жабық учаскелерге кіруге бола ма, дауыстарды санау процесін қалай жазып алады? Сайлаудан ақпарат таратуға қатысты қандай ережелер, шектеулер мен тыйымдар бар?
Internews Қазақстан медиазаңгері Ольга Диденко осы және тағы басқа сұрақтар бойынша нұсқаулық дайындады.
I кеңес. Артықшылық жасамаңыз, кандидаттарды алаламаңыз
Сайлауалды үгіт-насихат дегеніміз — белгілі бір кандидатты жақтап не қарсы дауыс беруге үндеу ғана емес, сонымен қатар:
қандай да бір кандидатқа артықшылық жасау;
кандидатты сайлаудың немесе сайламаудың мүмкін салдарларын сипаттау;
кандидат туралы жағымды не жағымсыз аргументтелген көрінеу басым мәліметтерді қамтитын материалдар (ережеден үзінді).
Бұқаралық ақпарат құралдарынан сайлауда еш бағалаусыз, комментарийсіз, болжамдарсыз, арнайы эффектілерсіз, яғни толықтай бейтарап ақпарат жариялау күтіледі. Сайлауалды үгіт-насихат жүргізу ережесінде былай жазылған:
Артықшылық беру немесе алалау деп нақты кандидат немесе саяси партия туралы, мерзімді баспасөз басылымының жеке нөміріндегі көлемі бойынша басым, жеке телерадиохабардағы көлемі бойынша басым және арнайы әсерлермен ерекшелендірілген оң да, келеңсіз де сипаттағы хабарларды, жаңалықтар дикторының мәтініне кандидаттың немесе саяси партияның оларға үндеулер мен өтініштерді бағалауын енгізу деп түсінген жөн.
II кеңес. Қоғамдық пікір сұрау кезінде абайлаңыз
Қоғамдық пікірге сұрау салу нәтижелерін, сайлау, сайлауға байланысты өзге де зерттеулер, кандидаттарды не саяси партияларды қолдап дауыс беру нәтижелерінің болжамдарын дауыс берілетін күннің алдындағы бес күн ішінде және дауыс берілетін күні интернет желісінде (желілік басылымдар, әлеуметтік желілер) жариялауға болмайды.
Басқа да БАҚ-та қоғамдық пікірге сұрау салу негізінде әзірленген материал жарияламақ болсаңыз, сұрау салуды кім жүргізгенін дереу тексеріңіз. Сайлауға байланысты қоғамдық пікірге сұрау салу нәтижелерін жариялағанда сұрау жүргізген заңды тұлғаны, сұрау жүргізуге тапсырыс берген және оның ақысын төлеген адамдарды, сұрау жүргізілген уақытты, ақпарат жинау әдісін, сұрақтың нақты тұжырымын, сұралғандардың саны мен сұрау салу нәтижелерінің қателік коэффициентін көрсету міндетті.
III кеңес. 2021 жылғы 9 қаңтар — Тыныштық күнін бұзбаңыз
Дауыс беру күніне бір тәулік қалғанда сайлауалды үгіт-насихаттың барлығы тоқтатылып, Тыныштық күні жарияланады (2021 жылғы 9 қаңтар, сағат 00:00-ден сайлау учаскелері ашылған сәтке дейін). Дауыс беру күні үгіт-насихат жүргізілмейді. Жаңа материал жариялауға болмайды, бұрын жарияланған материалдар сол орнында сақталады.
Бұрын жарияланған материалдарды интернет-ресурстың бас бетіне шығаруға тыйым салынады.
Сайлау учаскелеріндегі дауыс беру процесін жариялау бойынша кеңестер:
• БАҚ өкілдері-журналистер дауыс беру басталғаннан аяқталғанға дейін, сондай-ақ дауыс санау кезінде сайлау учаскелерінде қалуына болады. Қызметтік куәлігіңіз бен редакция тапсырмаңыз болуы керек;
PRESS деген жазуы бар кеудеше мен жапсырғыш болғаны жөн;
Сайлау учаскелерінде дауыс беру процессін өз орныңыздан бақылауға, үй-жай ішінде фото-видеотүсірілім жасауға болады;
Дауыс беруге арналған кабина ішіне кіруге, фотовидео түсіруге болмайды;
Қоғамдық пікірге сұрау салуға тыйым салынған. Демек сайлаушылардан кімге дауыс бергенін сұрауға болмайды.
Журналистер де байқаушылар сияқты сайлау учаскесінен тыс жердегі дауыс беру туралы хабардар болуы міндетті;
Сайлау учаскесінен тыс жердегі дауыс беру кезінде сайлау учаскесіне келіп дауыс бере алмайтын сайлаушыларға барғанда байқаушылар не кандидаттардың сенім білдірілген адамдарысайлау жәшігін бақылап жүруіне болады;
Журналистер де жабық учаскелерге барғанда бақылап жүруіне болады;
Журналистер дауыс беру аяқталғаннан кейін дауыс санауға қатысып, бақылауына болады. Сайлау комиссиясының төрағасына хабарлап қойыңыз.
Сайлау учаскесінде жұмыс істеу үшін аккредиттелу (жергілікті БАҚ-тарға) қажет емес. Шетелдік БАҚ-тар мен журналистер ҚР СІМ-інде арнайы аккредитациядан өтеді.
Халықаралық байқаушылар да, жергілікті байқаушылар да жария мәлімдеме жасауына, дауыс беру барысы туралы комментарий беруіне, құжаттай дәлел көрсетуіне болады. Тек байқаушылардың онлайн-видеотрансляция жасау мүмкіндігі шектелген, бұл шектеу журналистер мен БАҚ өкілдеріне қолданылмайды.
IV кеңес. COVID-19-ға байланысты шектеулерді сақтаңыз
Бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері сайлау учаскесінде болған барлық кезең ішінде бетперде режимін сақтауды (бетперде мұрынды, ауызды және иекті тығыз жабуы тиіс), күні бойы қолды антисептикалық құралдармен тұрақты өңдеуді қамтамасыз етеді. Бұл ретте бір рет қолданылатын қорғаныш бетперделері әр үш сағат сайын ауыстырылады, деп жазылған ҚР бас мемлекеттік санитар дәрігерінің қаулысында.
Сұхбат кезінде де әлеуметтік қашықтық — 1,5-2 метр аралықты сақтау керек. Сенім білдірілген адамдардың, байқаушылардың және бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерінің орналасатын жерін сайлау комиссиясының төрағасы кемінде 1,5-2 метр қашықтықтағы әлеуметтік қашықтықты ескере отырып айқындайды. БАҚ өкілдеріне ПТР-тестілеу қажет емес.
Егер мәселе туындаса, не істеу керек?
аудиоға жазып не видеоға түсіріп алыңыз;
журналистердің кәсіби құқықтары бұзылғаны туралы акт жасаңыз;
сотқа немесе жоғары тұрған сайлау комиссиясына құқық бұзушылық әрекеттер бойынша шағымданыңыз.
Денсаулық сақтау мәселелеріне қатысты жалған ақпарат көбейіп жатыр. Журналистер мен БАҚ қызметкерлері денсаулық сақтау саласындағы түрлі қиындықтар, мәселен COVID-19, туралы жан-жақты әрі тиімді әңгімелеу үшін күрделі ақпарат ағыны ішінен дұрыс бағыт-бағдар алуына тура келеді.
CRDF Global ұйымы АҚШ Мемлекеттік департаментінің қолдауымен онлайн-тренинг өткізеді. Мамандар тренингте денсаулық сақтау саласына қатысты жалған ақпаратты анықтайтын машықтарды меңгеріп, қажет білім алады. Ұдайы өзгеріп, тез дамып жатқан ақпарат майданында жұмыс істеу стратегиясын үйренеді. Қазір вакцинация туралы жалған ақпараттар да шыға бастады. Жалған ақпаратты анықтаудан бөлек, сенімді ақпарат көздерін табуды да біледі.
Денсаулық сақтау мәселелері туралы жазатын журналистерді, зерттеуші-журналистер мен мына аталған елдердегі медиаұйымдарды тренингке қатысуға шақырамыз:
• Шығыс Еуропа: Грузия, Украина, Армения, Болгария, Молдавия;
• Орталық Азия: Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түркіменстан;
• Оңтүстік / Оңтүстік-Шығыс Азия: Индонезия, Малайзия, Вьетнам, Үндістан;
• Таяу Шығыс / Африка: Египет, Иордания, Алжир, Эфиопия.
Қатысу — тегін, бірақ 2021 жылғы 2 ақпанға дейін тіркелу керек. Тіркелу үшін онлайн-өтінішті толтырыңыз (тренингке қай тілде қатысқыңыз келетінін таңдаңыз).
Тренинг бағдарламасы алдын ала жазылған оқу модулдері мен онлайн-вебинарлардан құралған. Қатысушылар дайын модулдерге 11 ақпаннан кешіктірмей қол жеткізеді, ал вебинарлар 23 және 25 ақпанда өтеді.
2020 жылғы 26-27 желтоқсанда (сенбі-жексенбі) эфирге шыққан ақпараттық-сараптамалық бағдарламалардың барлығы жылжабар сюжет көрсетіп, жылды қорытындылады. “7 күн” авторлары ҚР Тұңғыш президенті Нұрсұлтан Назарбаев пен қазіргі президент Қасым-Жомарт Тоқаев 2020 жылды қалай өткізгенін шолып шықса, “Басты бағдарлама” Сиыр жылдарындағы тарихи оқиғаларды тізіп, келер жылға болжам жасады. Ал “Apta” редакциясы коронавирус пандемиясы кімдерге ауыр тигенін айтып, Жыл кейіпкерін де таңдады.
Сонымен дәстүрлі мониторингімізде “Хабар”, “Еуразия бірінші арнасы” және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламасын қамтыдық.
Бағдарламаны Дархан Әбдіуахит жүргізді. Ол ҚР Тұңғыш президенті Нұрсұлтан Назарбаев ақпанда Қауіпсіздік кеңесі отырысын өткізгенін, “Тұңғыш Президент қорынан” елге көмек берілгенін және тағы басқасын атап өтті.
Жүргізуші: “Сарапшылар 2020 жылғы жағдайды өткен ғасырдағы «Ұлы тоқыраумен пара-пар” деп бағалағанын айтып, «Ал біз мұндай күрделі жағдайлардан айналып өте білдік» деді. Мұндай тұжырымды сарапшы, үкімет не мемлекет басшысы айтса, жөн. Алайда эфир жүргізушісінің баға беруі артық көрінді. Жүргізушінің ұзақ алғысөзінен кейін Нұрсұлтан Назарбаев туралы жылжабар сюжетке де кезек жетті.
Сюжет Тұңғыш президенттің наурызда Мәскеуге сапарынан басталып, РФ президенті В.Путинмен кездесуін көрсетті. Екі саясаткердің сөзінен үзінділер берді. Назарбаевтың орыс тілінде сөйлеген сөзін аудармасыз көрсетсе, В.Путиннің орысша айтқанын қазақшаға аударып берді. Бағдарлама авторларының мұндай ала-құла шешімінен еш қисын табылмады. Бұдан бөлек шолуда Н.Назарбаев Қазақстан өңірлерін аралағаны, түрлі жиналыстар мен халықаралық жиындарға, құрылыс нысандарының ашылуына қатысқанын да қамтыды. Ұзақтығы 50 минуттық бағдарламаның бірінші сюжеті 14 минутқа созылды.
Қазіргі президент Қасым-Жомарт Тоқаев туралы жылжабар сюжеттің алғысөзінде Мемлекет басшысының биылғы бастамаларын айтып шықты. Шолу-сюжет Тоқаевтың халықаралық кездесулерінен басталып, пандемияға қарсы іс-шаралар, тұрғындарға көмек пен жеңілдіктерді баяндады. Тоқаевтың кейбір тапсырмалары “қағаз жүзінде орындалғанын”, карантинде біраз олқылық мәлім болғанын да айтты. Ел ішіндегі сапарлары, Волонтер жылының ресми жабылуына қатысқанын және тағы басқасын тізіп шықты. Шолу ұзақтығы 10 минутқа жуықтады.
Президенттер жылын айтып болғаннан кейін, бүгінге оралып, Тоқаев пен Назарбаевтың апта ішіндегі қабылдауларына шолып шықты.
Қазақстан өңірлеріндегі коронавирус індетінің таралуына арналған сюжет карантин шектеулері қашанға дейін жалғасарын, Қазақстанда коронавирусқа қарсы вакцина егу ақпанда басталатынын да айтты.
2020 жылғы әлеуметтік қолдаулар туралы сюжет көпбалалы отбасыларға арналған жәрдемақының өсуі, баспанамен қамтамасыз ету, зейнетақы қорындағы қаражаттың бір бөлігін беру туралы жаңалықтарды жинақтапты. Мұның барлығы президент бастамасын жүзеге асыру үшін орындалып жатқанын да атап өтті.
Соңғы сюжет «Карантин жағдайында жаңа жылды қалай атап өтеміз» деген сұраққа жауап іздейді. Тілші Мақпал Мадиярова ZOOM платформасында онлайн кеш ұйымдастыратын асабалар, мейрамхана залын фотостудияға айналдырған кәсіпкер, пандемияға байланысты шетелдегі оқуына бара алмай, торт пісіріп сата бастаған адамды көрсетті. Сюжет торт сатушының: «Карантинде адамдар Жаңа жылды үйде қарсы алғаны дұрыс, дастархан жайып, менен торт тапсырыс беріп, менің тортымды жеп, Жаңа жылды қарсы алғаны дұрыс” деген сөзімен аяқталды. Осылайша сюжет — карантинде Жаңа жыл тойлатудың әдіс-амалдарын көрсетудің орнына кейіпкерлер кәсібіне жарнама жасағандай әсер қалдырды.
Айта кетер тағы бір жайт — бағдарлама студиясында Жаңа жыл мерекесін сезіндірер ешқандай безендіру болмады.
Студияға әсем безендірілген жаңажылдық шырша қойылыпты. Бағдарламаның «Коронавирус кет, вакцина кел» деп аталатын аңдатпасынан-ақ сюжетте қандай тұжырым жасалары байқалды.
Сюжет «Вакцина салдыруға дайынсыз ба?» деп аталыпты. Тілші коронавирус індеті әлемді қалай өзгерткеніне шолу жасайды. Қазақстанда ресейлік Спутник-V вакцинасын шығару қолға алынып, «KazCovid-IN» отандық вакцинасы да сынақтан сәтті өтіп жатқанын айтты. Тұрғындар арасында «Вакцина алуға дайынсыз ба» деп сауалнама да жүргізіпті. Сюжетте “Отандық вакцина сынақтан сәтті өтіп жатса да Қазақстанда ресейлік вакцинаны неліктен өндіріп жатыр” деген қисынды сауал жауапсыз қалды.
«Ұр тоқпақ» айдарының жүргізушісі Айдана Үсембай қылмысқа күдікті ер адаммен селфиге түскені үшін қызметінен шеттетілген шымкенттік полицей туралы материал дайындапты. Тілші: «Бір нәрсе анық, шымкенттік полицейдің суреті қай жағынан алып қарағанда да «Жыл селфиі» деуге келеді, негізі. Әлі біраз уақыт ел аузында жүрері хақ» деген баға береді. Ел аузында жүргені үшін «Жыл селфиі» деген баға беріле ме екен?!
«Кеселдің кесірі тимеген коррупция» сюжеті бюджет ашықтығы тақырыбына арналыпты. “Мемлекеттік сатып алулар порталы арқылы жасалатын сауда-саттық астарында жемқорлық фактісі болуы мүмкін бе” деген сұраққа жауап іздейтін сюжетте бірнеше деректі мысалға келтіреді. Бюджетті зерттейтін сарапшыларды сөйлетеді. Елімізде жемқорлық фактісін азайту үшін журналистер, азаматтық белсенділер де порталды бақылап, бақылап отыруы керек екенін айтады. Мазмұнды, өзекті сюжет.
“Басты бағдарлама” авторлары 2021 жыл — Сиыр жылына арналған сюжетте тарихқа үңіліпті. Сиыр жылдарында болған тарихи оқиғаларды шолып шығады. Тілші Әсем Изатқызы сиыр сауып отырып, стэндап жасапты. Сюжетте кадр сыртындағы мәтін мен бейнекадрлер сәйкеспейтін тұстары бар. Мысалы, «85-тің наурызы мен 86-ның наурызы аралығы да қазақ жылнамасында Зеңгі Бабаның баласынікі» деген мәтін оқылғанда сапасы бір ғасыр бұрын түсірілген видеоға ұқсайтын кадрлер көрсетті. Тарихи кадрлердің дереккөзін, яғни архив материалдары қайдан алынғанын белгілемепті.
«2021 жылы экономика өсуі мүмкін…» деген сюжетте дәрігер, риэлтор, экономист, мұнайшы, тіпті нумеролог пен астролог та сөйлейді. Ел экономикасы, тұрғын үй нарығына қатысты болжамдарды тілшінің өзі айтты. Мұнайшы: “Инвесторлар аз болады” десе, риэлтор: “Тұрғын үй нарығында жаңа салынатын үйлер көп, сондықтан қайталама нарықтарда үй бағасы арзандауы мүмкін” деп болжайды. Тағы бір сарапшы онлайн-бизнес жүргізуді меңгерген бизнесмендер ісі алға жылжитынын, ал нумеролог пен астролог жыл позитивке толы боларын айтады. Экономикаға эзотериканың көмегімен болжам жасауға бола ма?!
«Basty bagdarlama» редакциясы көрерменмен 2021 жылғы 10-қаңтарға дейін қоштасты.
Apta бағдарламасы, дәстүрінен айнымай, Covid-19 және коронавирусты пневмония статистикасынан басталды. ДДСҰ бас директоры Тедрос Гибрейсус мәлімдемесін, яғни 2020 жылғы коронавирус пандемиясы адамзат тарихындағы соңғы індет емес екенін де айтып өтті. Тыйымға қарамастан жаңажылдық кеш өткізіп жатқан түнгі клубтар, кафе-мейрамханаларға рейдті көрсетті.
Бірінші жылжабар сюжет — “Ауыр болды” деп аталады. Тілші стендапта қазақстандықтар 2020 жылы Google іздеу жүйесінде қандай сөздерді жиі іздегенін айтты. «Коронавирус” сөзін ең көп іздепті. Содан кейін осы коронавирусқа қатысты тақырыптар: “онлайн-мектеп” және “42 500 еңбек кз” сөздерін жиі іздеген екен. Сюжетте әлеуметтанушы Серік Бейсембаевпен сұхбат бар. Сұхбатта пандемияның халыққа зардабы, кімдерге қатты ауыр тигенін әңгімелейді. Әлеуметтанушы әлсіз топтар көп зардап шеккенін айтып, ең ауыр салмақ әйелдерге түскенін айтады. Кәсіпкерлер мен мүгедектігі бар адамдарға ауыр болыпты. Әрбір санат бойынша кейіпкерлер бар. Еріктілер мен дәрігерлерді де сөйлетті. Ауқымды, өзекті, толымды сюжет.
Алматы маңында Bek Air ұшағының апатқа ұшырағанына 27 желтоқсанда бір жыл толды. Мейлінше толымды сюжетте осынау бір жыл ішінде оқиға қалай өрбігенін, сот істері мен тергеу қалай жүріп жатқанын, жолаушылар мен компания қызметкерлерінің қазіргі жағдайын қамтиды. Алайда бір кемшін тұсы — оқиғаның бас кейіпкері Bek Air компаниясы басшылығынан комментарий алмапты. Егер компания өкілдері комментарий беруден бас тартса, сюжетті мұны да айтпады.
Apta редакциясы саясаттанушылардың Facebook әлеуметтік желісіне жазған посттары негізінде алдағы сайлауға шолуын жалғастырып келеді. Дәстүрлі шолуда қамтылатын дәстүрлі авторлар: Андрей Чеботарев пен Марат Шибутовтың қатарына Данияр Әшімбаев пен Расул Жұмалыны қосыпты. Олардың төртеуі посттарын орыс тілінде жазады (бағдарламада қазақша аударып береді). Неге екенін, тек қазақ тілінде хабар тарататын телеарна орыс тілінде пост жазатын сарапшыларды шолуға қосады.
Саясаттанушылардың жазған-сызғанына арналған шолу партиялардың сайлауалды үгіт-насихатын баяндайтын сюжетке жалғасты. Сюжетте бес партияның іс-шараларына бірдей уақыт бөлді.
Коронавирус пандемиясы кезеңінде отандық автоиндустрия қарқынды дамыпты. Сюжетте жеңіл автокөлік пен автобустар құрастыратын зауыт жұмысын көрсетті. Қай зауыт екенін айтпай, “Қостанайдағы зауыт” деп атады. Мазмұны жарнамалық материалға ұқсайтын, бірақ бренд аталмайтын сюжетті (жүргізуші де алғысөзде мұның жарнама емесін айтты) неліктен көрсеткені еш түсініксіз. Бір зауыт — тұтас автоиндустрияның жағдайынан хабар бере алмайды. Қазіргі автонарықтағы көп мәселені бүгіп қалған, үгіт-насихат сюжет.
Соңғы материалдың да алғысөзі түсініксіз. Жүргізуші Жайна Сламбек сөзін «Биыл азаматтық қоғамның дамуы артты» деп бастады. Ал материалда мектеп оқушыларын көрсетті. Дәлірегі оқушылар арман-тілегін, болашаққа жоспарын, қашықтан оқу қиындығын және тағы басқасын айтып берді. Азаматтық қоғамның бұған не қатысы бар?!
Apta редакциясы бір жыл ішінде эфирге шыққан материал кейіпкерлерінің арасынан «Жыл кейіпкерін» таңдапты. Өткен бағдарламадағы сюжет кейіпкері: ұшқыш, Тәуелсіздік құрдасы Өрден деген жігіт — “Жыл кейіпкері” болыпты.
«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.
Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.
Қазақстан Республикасы территориясының біртұтастығына қатысты ресейлік депутаттардың түрлі мәлімдемелері кешегі аптадағы қорытынды жаңалықтардың басты тақырыбына айналды. “7 күн” және Apta эфирі ҚР Тұңғыш президенті Н.Назарбаевтың қазақстандықтарды Тәуелсіздік күні мерекесімен құттықтауынан басталса, “Басты бағдарлама” сюжет арнады. Апталық бағдарламалар сайлау науқанын ұмытпады.
Дәстүрлі мониторингімізде “Хабар”, “Еуразия бірінші арнасы” және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламасын қамтыдық.
Сенбі, 19-желтоқсанда эфирге шыққан бағдарламаны екінші апта қатарынан Дархан Әбдіуахит жүргізді. Әдетте 1 сағатқа созылатын бағдарлама ұзақтығы 10 минутқа қысқарып, 50 минут болды.
Әуелі Тәуелсіздік күніне орай ҚР президенті атына келіп түскен құттықтау жеделхаттарына шолу жасап, Тұңғыш президент Н.Назарбаевтың Қазақстан халқын Тәуелсіздік күнімен құттықтауынан үзінділер берді. Назарбаев: “Алтайдан Атырауға, Алатаудан Арқаға дейінгі ұлан-ғайыр атырапты мекендеген, баһадүр бабалардың ұрпағымыз!” деп, “Үстірт пен қарт Каспий жағасын, Сыр менен Ертістің арасын алып жатқан байтақ даланың заңды мұрагерлері — қазақ халқы екенін” айтты.
Тәуелсіздік күні мерекесіне мемлекет басшысы наградалар үлестірді. Бұған сюжет арнап, кімдерге марапат берілгені баяндалды.
«Келер аптада ерекше жаңалық болғалы тұр». Дархан Әбдіуахит Қазақстан мен Ресей бірігіп, коронавирусқа қарсы вакцина өндіретіні туралы жаңалыққа осындай баға береді. Ал тілші Гүлжан Мархабаева ТМД елдері президенттерінің онлайн басқосуынан сюжет дайындапты. Ол кейбір сарапшылардың “ТМД ұйымы өз міндетін атқарып отырған жоқ” деген пікір бар екенін айтып, “алайда ұйым өз өміршеңдігін дәлелдеді” деген баға береді. Бұл сарапшылар пікірі ме әлде президенттер пікірі ме, бұл жағы түсініксіз.
Президент Тоқаев бірқатар мемлекет елшілерінен сенім грамоталарын қабылдады, әкімдермен кеңес өткізді.
“7 күн” тілшілері Тоқаев аптасына шолудан кейін Тұңғыш президентке қайта оралды. Өткен аптада Н.Назарбаев «Тәуелсіздік жолын жалғастырар ұрпақ» атты онлайн форумына қатысты. «Қос бастама» деп аталатын сюжет форумнан бастап Тұңғыш президент қорының жұмыстарына дейін баяндады.
Белгілі қазақстандық боксшы Геннадий Головкин кезекті жекпе-жегін өткізіп, Камил Шереметаны техникалық нокаутпен жеңді. “7 күн” авторлары осы жаңалықты хабарлады. Қазақстанның екі президенті де Головкинді жеңісімен құттықтаған екен. Мұны да айтып өтті.
Президенттер тақырыбы аяқталып, сайлау науқанына кезек жетті. Тілші Ерболат Қайыржан Нұр-Сұлтан қаласындағы учаскелік сайлау комиссиясының төрағасынан, бақылаушыдан, мәслихат депутаты мен қала тұрғынынан сұхбат алыпты. Азаматтарды сайлауға шақыратын мазмұнды сюжет.
«Тәуелсіздік тартуы» сюжеті Қазақстанның түкпір-түкпірінде Тәуелсіздік мерекесі қалай аталып өткеніне шолу жасайды. Пайдалануға берілген нысандарды көрсетеді.
Бағдарламаның соңғы сюжеті де алдыңғы сюжетке ұқсас болды. Қызылорда облысында пайдалануға берілген нысандарға шолу жасап, облыс әкімі Г.Әбдіхалықовамен сұхбаттасты.
Бағдарлама соңғы кездегі даулы да шулы ақпараттан басталды. Телеарна тілшілері Ресейдегі “Единая Россия” партиясының мүшесі, Дума депутат В.Никоновтың «Қазақстанға сыйға берілген жерлер” туралы мәлімдемесіне арнайы сюжет дайындапты. Сюжетте Никоновты қолдаған және қарсы пікір айтқан ресейлік саясаттанушыларды сөйлетіп, қазақстандық сенаторлардың жауабын, тарихшы Сұлтанхан Аққұлұлының пікірін берді. ТМД мемлекеттері басшыларының онлайн басқосуында ҚР президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың: “байыпты саясат жүргізе отырып, еліміздің ұлттық мүддесін қатаң түрде қорғайтын боламыз” деген мәлімдемесін, Тұңғыш президент Назарбаевтың Тәуелсіздік күніне арнаған құттықтауынан үзінді көрсетті. ҚР СІМ Ресей елшісіне наразылық нотасын жолдағаны да айтылды.
“Ұр тоқпақ” айдарына “Тышқан жылында болған тышқани тірліктер мен бейпіл сөздердің жинағы” ілініпті. Айдар жүргізушісі Айдана Үсенбай лауазымды тұлғалардың коммуникация мәселесін сынға алады.
Карантин шектеулеріне құлақ аспай, жаңажылдық кештер өткізіп жатқан мейрамханалар. Сюжетте тілші Әсем Изатқызы мобильді топпен бірге кафе-мейрамханаға тексеріс жүргізеді. Тілші түнгі сағат екіге дейін рейдте жүргенін, ал «ертең қой кезек» екенін айтып, сюжетті аяқтайды. Әзіл-қалжыңнсыз сюжеттен мұндай сөз тіркесі ерсі естілді.
Нұр-Сұлтан қаласының ауа сапасы мен қаланы жоспарлауды жағдайын зерттеген сюжет шаһар сәулеті мен құрылыс компаниясына қойылатын талаптар төмен екенін қозғайды. Қаланы жоспарлаумен айналысатын білікті урбанист мамандар жоғын да ескеріпті. Тұрғынға да, кәсіпкер мен шенеунікке де ой салар сюжет.
Бағдарлама әдеттегідей Covid-19 және коронавирусты пневмония статистикасынан басталып, қазақстандық вакцинаны адамдарға сынап көру басталғанын хабарлады.
16 желтоқсан — ҚР Тәуелсіздігі күніне ҚР Тұңғыш президенті Н.Назарбаевтың құттықтауын көрсетіп, Қазақстан территориясы туралы ресейлік депутаттар айтқан мәлімдемелерге қатысты саясаттанушы Расул Жұмалының пікірін берді. Саясаттанушы мұндай мәлімдемелерді жауапсыз қалдыруға болмайтынын айтты. Ресейлік “Новая газета” басылымының мақаласынан: “Ресей саясаттанушылары Ресейді одақтассыз қалдыру үшін қолынан келгеннің барлығын жасап жатыр” деген үзінді келтірді.
Президент Тоқаев мемлекеттік наградалар мен сыйлықтар тапсыруға арналған салтанатты рәсімге қатысты. Жиында президент геостратегиялық белгісіздік жағдайында мемлекеттердің халықаралық аренадағы саяси өзімшілдігі мен экономикалық ұлтшылдығы күшейетініне назар аударды. Келесі жылдың басында жарияланатын жаңа реформалар топтамасы туралы да айтты.
2020 жыл қалай өткеніне аз-маз шолу жасаған сюжет қазақстандықтарға қандай әлеуметтік көмек беріліп, пандемияға қарсы қандай іс-шаралар жасалғанын айтады. ҚР президентінің көмекшісі Ерлан Қарин Жаңа жылдан кейін жарияланар реформалар туралы комментарий берді.
Apta авторлары саясаттанушылардың әлеуметтік желі парақшасындағыа сайлау туралы посттарына шолуын жалғастырып келеді. Неге екенін, бағдарлама авторлары екі-үш саясаттанушы, атап айтқанда: Андрей Чеботарев пен Марат Шибұтовтың посттарын шолып шығады.
Алдағы сайлауға қатысар 5 саяси партиясының сайлауалды үгіт-насихаттарына арналған сюжетте барлық партияға бірдей шамада уақыт бөлінген.
Қазақстан 2015 жылы Дүниежүзілік сауда ұйымына мүше болды. Содан бері бес жыл өтіп, нарықты ДСҰ-ы шарттарына дайындаудың өтпелі кезеңі де аяқталды. Енді шетелдік банктер мен сақтандыру компаниялары Қазақстаннан филиал ашуына болады. Экономист-сарапшылардан бұл жөнінде сұхбат алды, бірақ сюжет болмады. Өте-мөте маңызды тақырыптыңжалғасын күтеміз.
Павлодар облысында 35 үздік мұғалімнің әрқайсысына 1000 АЕК (2 млн 778 мың теңге) шамасында сыйлықақы берді. Сома көлемді бола тұра басқа апталық бағдарламалардың ешқайсысы бұл жаңалықты айтпады. Apta тілшілері осы тақырыпқа сюжет арнапты. Сюжет қызықсыз әрі созылыңқы жасалыпты. Айтпақшы, сюжетте мұндай жомарт сыйлықты неліктен Павлодар облысы әкімдігі ғана үлестіргені, басқа өңірлер неліктен тыс қалғанына жауап болмады.
«Желтоқсан оқиғасына орай материал жасамау дұрыс емес болар еді». Жүргізуші Жайна Сламбек 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасына арналған сюжет аңдатпасын осылай бастады. Сюжетте Желтоқсан оқиғасы қатысушыларының қазіргі өмірін көрсетті. Екеуі де ер адам.
Жалпы Apta бағдарламасындағы сюжет кейіпкерлерінің көбі — ер адам екенін байқаймыз. Гендерлік теңсіздік көзге ұрып тұр.
Бағдарламаның соңғы сюжеті де Тәуелсіздік тақырыбына, дәлірегі Тәуелсіздік құрдасына арналды. Ұшқыш жігіт (мұнда да кейіпкер — ер адам) туралы портрет сюжет дайындапты. Ол Қытайда туған. 2006 жылы Қазақстанға көшіп келген. Көңіл қуантар мерекелік сюжет.
«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.
Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.
Ғылым туралы пікірін қарапайым әрі түсінікті тілде жеткізуді көздеген журналистер, блогерлер мен ғалымдар үшін Орталық Азиядағы алғашқы Ғылыми және медициналық журналистика мектебі өтеді. Оқыту сабақтары 2021 жылғы 18-29 қаңтар аралығындақазақ, орыс, тәжік және өзбек тілдерінде онлайн форматта ұйымдастырылады. Мектепке қатысуға өтінім берудің соңғы мерзімі — 11 қаңтар. Сабаққа қатысу — тегін, өтінімдер негізінде конкурстық іріктеу болады.
Ғылым туралы қарапайым және түсінікті тілде қалай жазу керек? Бұл шынымен ғылыми сенсация ма әлде спикер асыра сілтеп отыр ма? Журналист әлемдегі және өз еліндегі ғылымның дамуы туралы не білуі тиіс? Оқырман мен көрерменді үркітіп-қорқытпай, толық ақпарат беру үшін медицина бағытындағы, дәрі-дәрмектер мен вакциналар туралы ақпаратты қалай жеткізуге болады?
Ғылыми және медициналық журналистика мектебінің қатысушылары жоғарыда айтып өткен және басқа да сұрақтарға жауап алады. Екі апта бойы дәрістер, уоркшоптар, интерактивті сабақтар өтеді. Сабақ барысында алған білімдерін тексеріп, оларды бірден іс жүзінде бекіту үшін тесттер, чек-парақтар, жадынамалар дайындадық. Мектеп жұмысының аясында қатысушылар екі материал дайындайды, тренингтерден кейін бір ай бойы менторлық қолдау бағдарламасы жоспарланған.
Мектептің бас тренері — Николай Воронин, BBC Global News ғылыми журналисі. Қазақстандағы тренерлер командасында «100 жаңа оқулық» жобасының редакторы Есей Жеңісұлы, «Перемена.медиа» порталының бас редакторы Айжан Мадиходжаева. Өзбекстандағы тренерлер командасында – лингвист, ғылыми журналист, редактор, «Асанов формати» Telegram-арнасының авторы Эльдар Асанов, Тәжікстанда — ғалым, тренер Абдулназар Абдулназаров.
Шақырылған спикер ретінде «Медуза» интернет-басылымының редакторы, «Намочи манту» Telegram-арнасының авторы Дарья Саркисян қатысады. Сондай-ақ спикер ретінде Қазақстан, Тәжікстан және Өзбекстаннан келген ғалымдар мен ғылымды дәріптеушілер сөз сөйлейді.
Мектепке Қазақстан, Тәжікстан, Өзбекстан медиаларында жұмыс істейтін журналистер (меншік нысанына қарамастан), ғылым тақырыбында жазатын блогерлер, жеке медиа немесе блог ашқысы келетін ғалымдар қатыса алады. Оқыту сабақтары орыс, қазақ, тәжік және өзбек тілдерінде өтеді. Сонымен қатар, ілеспе аударма арқылы орыс және ұлттық тілдерде өтеді. Мектепке тіркелу үшін 2021 жылғы 11 қаңтарға дейінонлайн-өтінішті толтырыңыз.
Оқыту бағдарламасы өте тығыз болатындықтан, келесі жағдайларды ескеріңіз. Қаңтардың 18-і мен 29-ы аралығында екі апта бойы жұмыс кестеңізден Алматы уақыты бойынша сағат 16.00-ден 18.00-ге дейін (Ташкент және Душанбе уақыты бойынша сағат 15.00-17.00 аралығында) уақыт бөлу қажет болады. Сонымен қатар, үй тапсырмасын орындайсыз. Тренинг аяқталғаннан кейін бір ай ішінде медицина және ғылым тақырыбындағы материалдар бойынша менторлармен жұмыс істеу мүмкіндігіне ие боласыз.
Орталық Азиядағы алғашқы Ғылыми және медициналық журналистика мектебі Internews бастамасымен «Алтын Өркен» Қоры (Қазақстан), «Лочвар» қоғамдық бірлестігі (Тәжікстан), «Асанов формати» Telegram-каналымен (Өзбекстан) бірлесе отыра өтеді.
Жоба АҚШ Халықаралық даму агенттігінің (USAID) қолдауымен MediaCAMP Орталық Азия бағдарламасы аясында жүзеге аспақ.
2021 жылғы 10 желтоқсанда өтетін ҚР Парламенті мәжілісі және жергілікті мәслихат депутаттарын сайлауына алты саяси партиясының бесеуі қатыспақ. Жалпыұлттық социал-демократиялық партиясы (ЖСДП) сайлауға бойкот жариялады. Ал 10 желтоқсанда сайлауалды үгіт-насихат басталып, бес партия электоратты жаулап алу “шайқасына” кірісті. «Жаңа репортер» медиасыншысы Назира Дәрімбет сайлау науқанының алғашқы онкүндігі БАҚ бетінде қалай көрінгеніне шолу жасады.
Үгіт-насихат басталған күні партиялардың бюллетендегі реттік нөмірі белгілі болды. QAZAQSTAN ұлттық телеарнасы хабарлағандай, тізімде бірінші — “Қазақстан халық партиясы”, екінші — Nur Otan, үшінші — «Ауыл», сәйкесінше «Ақ жол» және ADAL партиялары орналасады. Мәжіліске партиялардан барлығы 312 үміткер ұсынылса, оның 222-і ер адам, 90-ы әйел адам. Үміткерлердің ең кішісі 25 жаста, ал ең үлкені 70-те екен.
Nur Otan: есіктен есікке
Сайлауға қатысатын партиялардың БАҚ-тағы белсенділігіне қарасақ, жарияланған ақпараттың басым бөлігі билік партиясына қатысты екенін көреміз. Бұл таңғаларлық жағдай емес. Бас партияның мүмкіндігі де, қаржысы мен ықпалы да жеткілікті.
Nur Otan партиясы мүшелерінің Жамбыл, Қызылорда облысының шағын ауылдарында өткізген кездесулерден бастап партия төрағасының бірінші орынбасары Бауыржан Байбектің «халықпен» кездесуіне дейінгі әрбір қадамы есепке алынып, БАҚ-та жарияланып отыр.
Тіпті мазмұны бірдей ақпаратты тақырыптарын өзгертіп, “креатив” жасап-ақ жатыр. Осылайша партия халық назарына ұғымды контент ұсынуға мән бермейтін сыңайлы.
10 күн ішінде Nur Otan партиясы көп кездесу өткізді. Көпбалалы аналардан бастап ардагерлер, «зауыт-фабрика» жұмысшыларына дейін кездесу ұйымдастырды. Nur Otan барлық өңірді аралауға уәде берген еді. Әзірге бұл уәдесін орындап жатыр. Алайда партияның үгіт-насихат науқанында айтқан міндеттемелері орындала ма, жоқ па?
Мәселен, осы партияның басты ақпарат құралы — «AIQYN» газеті сайлауалды штабтың Алматыға сапары кезінде партия 1000 IT-компания құрып, бизнесті дамытып, жаңа жұмыс орындарын ашуға жәрдемдесуді уәде еткенін хабарлаған.
Жарияланымдар жиілігі жөнінен кейбір өңірлік медиа платформалар: мысалы шымкенттік сайттардың күтпеген «көркеюі» таңғалдырды. Мәселен, Oinet.kz сайты бір күнде судың қос тамшысындай, бір-біріне ұқсайтын бес «үгіт-насихат» материал жариялады.
ҚХП: шың басына шығып, үгіт-насихат жасау
Бұрынғы ҚКХП, қазіргі “Қазақстан халық партиясы” (ҚХП) БАҚ-тағы жарияланымдар саны мен ақпарат кеңістігін қамтуы жөнінен Nur Otan партиясынан әлдеқайда артта келеді. Дегенмен партия ақпараттарының тақырыбы ерекше.
Мысалы, бұрынғы коммунистер автошеру өткізіп, елорда тұрғындарын жолда қырағы болуға шақырды. Тағы бір ақпаратта балалар денсаулығы мәселелерін талқылап, қазақстандықтардың зейнетке шығу жасын төмендетуге уәде береді.
Nur Otan партиясы аймақтық БАҚ-та ақпарат жариялауды көздесе, ҚХП туралы ақпараттың дені Inform.kz, Turkistan халықаралық газеті, КТК телеарнасы сияқты республикалық ақпарат құралдарында үгіт-насихат материалдары жариялап жатыр.
Партия өкілдері жұртшылық назарын аудару үшін шыңға да көтеріліпті. Бұл туралы екі басылым жазды. Айтпақшы, ҚХП-лықтар онлайн-митинг өткізді. Олардың бұл іс шарасын еліміздің бас телеарнасы — QAZAQSTAN ұлттық телеарнасы хабарлады.
БАҚ-тағы сайлауалды үгіт-насихат жұмыстарының барысы туралы «жоқтан бар» деп айтуға болады.
«Ақ жол» партиясы ертегі айтпайды
Сайлау науқанының басында партия атауын латын қарпімен жаза бастаған ақжолдықтар үгіт-насихатын “Ақмола вагон жөндеу зауытынан” бастапты. Бұл туралы партия өздерінің «Қазақ үні» газетінің сайтында жариялады. Ақжолдықтар енді сыбайлас жемқорлық істері бойынша сотталғандар мерзімінен бұрын бостандыққа шықпайтынын айтып, бұл бағытта күресті жалғастыруға уәде берді.
Бір қызығы, “Ақ жол” партиясының сайлауалды үгіт-насихатына Nur Otan-ның ақпарат құралы саналатын AIQYN газеті мен интернет-сайты белсенді қатысып жатыр. Мысалы, «Халыққа ертегі айту емес, нақты жұмысымызды көрсету қажет» – Азат Перуашев» атты шағын жаңалықта партия көшбасшысы Telegram парақшасында сайлау науқаны басталғанын хабарлағанын айтады.
“Ақ жол” партиясының сайлауалды үгіт-насихат жұмыстарын бастауы — көп үміт күттіретін ұрандар, жалынды сөздер, жалпы, «үлкен» саясатта белгіленгендей, ақпарат кеңістігін толтыру. Партия қазақ тілін қолдану аясын кеңейтіп, «Қазақстанда кедейлер болмайды» ұранымен елдегі кедейлікті жоймақ екен.
«Ауыл» партиясы: «Ауылдан ауылға»
Ауыл проблемаларын айтуы тиіс “Ауыл» партиясы аймақтарға турнесін бастады. Егер Nur Otan «Есіктен есікке қарай қозғалса”, ауылдықтар «Ауылдан ауылға» жүрмек екен.
Бұл туралы «бас» газет — Egemen Qazaqstan газеті жазды. Мақаланың авторы бар, бірақ «қаражатынан төленді…» деген белгі жоқ.
«Ауыл» партиясына «Жер сатылмайды» ұранымен жеңімпаз картасын ойнату бұйырғандай. Бұл тақырып ауыл тұрғындары мен қазақ тіліндегі аудиторияның жанына жақын. Міне, сондықтан партиялықтар мұны ұтымды пайдалануға тырысып-ақ жатыр.
Партияның үгіт-насихат жұмысында басқаларынан ерекшелік байқалмайды. Ауыл халқы осы сайлауда «Ауыл» партиясының әлі бар екенін біліп қалатын болды.
ADAL адал бола ала ма?
Таяуда “Бірлік” партиясы деген атауын өзгертіп, ADAL партиясына айналған саяси ұйым қол астына кәсіпкерлер мен ықпалды бизнесмендерді жинады.
Сайлауалды бағдарламасында жұмыссыздықты жоюға, кәсіпкерлердің мүдделерін қорғауға уәде беріп, аймақтардағы сайлаушылармен де кездесіп жатыр.
Араларында әйел көшбасшылары бар екенін көрсетуге тырысқан жалғыз партия болып отыр.
БАҚ бетінде ADAL партиясы туралы үгіт-насихат материалдары жиі ұшыраспаса да Алматы облысының жұрт біле бермейтін бір ауданында бұл партияның халықпен кездескенін жергілікті аудандық газеттен көріп қалуыңыз әбден мүмкін.
Партия білім беру мәселелерін шешіп, тұрмыстағы зорлық-зомбылықты талқыламақ екен. Бір мезетте екі ірі басылымда – AIQYN және TURKISTAN газеттерінде фотосуреті бірдей, бірақ тақырыбы әртүрлі бірдей мәтін жарияланды. Екі басылымда да бұл ақылы үгіт-насихат материалы екенін көрсетер белгі жоқ.
Сайлауалды үгіт-насихаттың алғашқы онкүндігінде партия өкілдерінің халықпен кездесулері туралы негізінен өңірлік медиада жарияланған қысқа ақпараттар жиі ұшырасты.
10-қаңтарда болатын сайлау науқаны кезінде бұған дейін беймәлім болып келген газеттер мен уеб-сайттарды білдік. Бұл науқан солардың көпшілігі үшін «жарыққа шығу» және ақша табудың жалғыз мүмкіндігі.
БАҚ-та жарияланған үгіт-насихат материалдарында белгілі бір партияның “Сайлау қорының қаражатынан төленді” белгісі қойылмаған.
* Жарияланымдарды талдау Alem Media Monitoring жүйесінің іріктемесі негізінде жүргізілді. Зерттеу барысында 2020 жылдың 10-20 желтоқсаны аралығында барлық бұқаралық ақпарат құралындағы (баспа БАҚ, электронды БАҚ, теледидар) 1000-нан аса материал талданды.
16-17 желтоқсан — ҚР Тәуелсіздігі күні мерекесінде қазақстандық телеарналар не көрсетті? Ел тәуелсіздігінің жиырма тоғызыншы жылында көрерменге қандай тың дүние ұсынды? “Жаңа репортер” медиасыншысы Меруерт Хусаинова 2020 жылғы 16 желтоқсан күні телеарналарды шолып шықты.
Сағыныш кадрлері мен сағызша созылған сериалдар
КТК телеарнасы Тәуелсіздік мерекесіне көп уақыт бөле қоймапты. Тәуелсіздікке тарту ретінде «90-ые: забытые пленки» деректі фильмін көрсетіп, ары қарай әдеттегідей сериал-фильмдерге орын берді.
Фильм қазақстандықтардың өткен ғасырдың 90-жылдарындағы тоқыраудан бүгінге дейін жүріп өткен жолын баяндайды. Әсіресе телевизия мұрағаттарындағы тың деректер мен көне кадрларды жарыққа шығарыпты. Өткенді сағына еске алып, бұрынғы күндерге ойша саяхат жасауға мүмкіндік берген фильм.
Ал “31 арнада” ел мерекесіне орайластырылған бағдарлама жоғын байқадық. 20 ғасырдың 70 жылдары түсірілген «Кек және заң» үнді фильмі мен ырду-дырдуға толы әзіл-сықақ бағдарлама көрсетті. Осылайша республикалық телеарна эфирінде Тәуелсіздік күнінде салмақты дүние болмады.
Қазақстан — аты бар, заты жоқ ел болған ба?
«Хабар» телеарнасының эфирі таңғы сағат 06:00-де басталып, түнгі сағат 02:00-ге дейін жалғасады. 20 сағатқа созылатын эфир уақытында Тәуелсіздік күніне арналған небәрі екі бағдарлама, бір мерекелік концертпен шектелді.
«Тәуелсіздік күні» арнайы жобасы мен «Шекара – қауіпсіздік кепілі» деректі фильмі Тәуелсіздік күні мерекесінің тұтас жүгін көтеріп тұрғандай.
«Тәуелсіздік күні» арнайы жобасы — аймақтардан жүргізілген мерекелік марафоны тікелей эфирде өтті. Телеарна тілшілері бүгінге дейін жеткен жетістіктерге шолу жасады. Құттықтаулар, видео жолдаулар көрсетті. Патриоттық әндер, Қазақстанның өткені мен бүгіні туралы фильмдер де еніпті.
“Шекара – қауіпсіздік кепілі” деректі фильмі ҚР Тұңғыш президенті Н.Назарбаев ел шекарасын қалай бекіткенін, қазіргі президент Қ.Тоқаевтың Тұңғыш президент арқасында Қазақ елі тәуелсіздікке қалай қол жеткізгенін баяндайтын сөзінен басталады. Фильмде «Қирандыдан ел түзеп, тәуелсіз мемлекет орнату» қалай жүзеге асқаны, Назарбаевтың қандай зор рөл атқарғаны айтылды. Тарихшы М.Жолдасбеков: «Аты бар, заты жоқ елден мемлекет орнатқан Назарбаевтың арқасында қазір 50 дамыған елдің қатарындамыз» деді. Ал Қ.Тоқаев: «Бұрын бізде заң тұрғысынан шекарамыз болған жоқ» деп айтады. Фильм Нұрсұлтан Назарбаевтың атқарған жұмыстары мен саясат сахнасындағы образын ерекшелеуге бағытталыпты.
Қазақстанның бүгіні мен кешесі
Almaty tv телеарнасы 16 желтоқсан күні мерекелік контент пен еліміз тәуелсіздік жылдарында қандай ірі жетістіктерге жеткенін баяндайтын бағдарламалар ұсынды.
«Тәуелсіз Қазақстан жетістіктері» бағдарламасында еліміздің сыртқы саяси жағдайы мен танымал тұлғалардың Қазақстан туралы пікірі топтастырылған. Қазақстандағы АҚШ елшісі Уильям Мозер, қоғам қайраткері Бірғаным Әйтімова ел тәуелсіздігі туралы пікір білдірді.
Телерна тілшісі Асылбек Тойбектің бейнематериалында да еліміз бұл азаттыққа қалай қол жеткізгенін, қандай қилы заманды басынан кешіргенін саясаткерлер пікірі арқылы берді.
Ал «Алматы – тәуелсіздік бесігі: Тарих — туризм көзі» бағдарламасында Қазақстан әлемнің дамыған 50 мемлекеті қатарына енуі, соңғы 29 жылда Қазақстанның әлем саясатындағы салмақты орны мен Н.Назарбаевтың саяси қадамдары жайында айтты.
https://www.youtube.com/watch?v=RqsOxwfTNZU
Тәуелсіздік мерекесі және Назарбаев тұлғасы
QAZAQSTAN ұлттық арнасында таңғы сағат 06:05-те “Тәуелсіздікке тағзым” мерекелік концерті эфир шымылдығын түрді.
«Таңшолпан» таңғы бағдарламасының тақырыбы да Тәуелсіздік күніне арналды. Ән де, би де, салмақты сұхбат та, ұлттық құндылықтарды дәріптейтін сюжеттер легі толастамады. Бағдарламаның Алматы студиясына қонақ болған әнші Еркін Шүкіманмен ел тәуелсіздігі туралы сұхбат болды. Әншінің әуелете шырқаған «Алаш арыстары» әні рухты көтерсе, сонау Африка елінен бір топ адам Қазақстанды Тәуелсіздік мерекесімен құттықтаған ақжарма тілегі ерекше назар аудартты.
«Таңшолпан» аяқталғаннан кейін “Томирис” тарихи көркем фильмін, сосын 1 желтоқсан — ҚР Тұңғыш президенті күнінде тұсауы кесілген «Түркістан: көне мен келешек көпірі» фильмін қайта көрсетті. Бұл фильм Нұрсұлтан Назарбаевтың телеарна басшысы Ләззат Танысбайға сұхбатына негізделген. Тұңғыш президент Түркістанның маңызы мен облыс орталығы мәртебесін беру туралы тарихи шешім жайында әңгімелейді.
Қайталанған бағдарламалар
Ұлттық арна Тұңғыш президент күнінде «Тәуелсіздік тәуекелдері» жобасын көрерменге ұсынған. Бұл бағдарламада Қазақстан тәуелсіздігін қалай алғаны және Нұрсұлтан Назарбаев рөлі туралы айтылады. Жүргізуші Нұрбек Бекбау «коммунистерге кекірік атқызған заманды» жарты сағат егжей-тегжейлі сөз етіп, «Қара майдың құны түсіп кеткенде мұрын сүзіп құлады» дей келе, бірдей әріптен басталатын сөздерден сөйлем құрап, тарихты талдайды. «Әрі қарай тәуелсіздік дәуірі басталды» деп ентіге екпінін басқан жүргізуші жоба жалғасы қашан эфирге шығатынын, жалғасы бар не жоқ екенін көрерменге ескертпестен бағдарламаны аяқтайды.
«Парламентте Тасмағамбетов неге жоқ?»
Түс қайта эфирге шыққан «Ұлы дала – Тәуелсіз ел!» театрландырылған концерті түрлі тақырыптағы әндер ұсынды.
QAZAQSTAN ұлттық арнасының 16 желтоқсандағы эфирінен көрермен назарын аудартар бір бағдарлама болса, бұл «Алтын домбыра» республикалық ақындар айтысы болса керек. «Абай тағылымы – Тәуелсіздіктің тірегі» тақырыбындағы айтыста ел тәуелсіздігі туралы жыр маржанын күттік. Өкінішке қарай, жыр додасы күйбең тірлік пен айтыскер ақындардың бірін-бірі сынауынан аса қоймады.
Айтыскер ақын Мейірбектің:
«Тәуелсіздікті 15 республика ішіндегі ең соңында алған елміз,
Бірақ 30 жылда даму жағынан сол елдердің алдына шыққан елміз»
деп айтқаны,
тағы бір ақын Еркөштің
«Нағыз тәуелсіздік – әр қазақтың тәуелсіз баспанасы, өз үйі болса ғана»
деген жыр жолдары ғана бүгін Тәуелсіздік күні екенін еске салғандай болды. Басқа ақындар “Абайды дәріптейміз” деп қазіргі қашықтан оқытуды сөз етсе, енді бірі мемлекеттен алған медалін тізіп шықты.
Ақын қыз Жансая:
«Парламентті пенсионерлер жайлады, неге сол парламентте Иманғали Тасмағамбетовке орын жоқ»
деп сұрау салды.
Айтыста “Нұр-Сұлтандағы мұз қалашық орнына әр қазаққа үй салып берсін” деген сөздер айтылып, Тәуелсіздік күніне арналған жыр жолдары болмады.
Содан кейін екі сағаттай «Келін әні» түрік сериалын, ізінше «Абай» телехикаясын көрсетті. Сериал мен телехикаяны аяқтап, мерекелік тақырып «Азаттықтың асқақ әні» концертіне қайта оралды.
Өткенге шолу сюжеттер
QAZAQSTAN ұлттық телеарнасы 00:10-да «Білім бәйгесі» интеллектуалды телешоуын көрсетіп, кейін «Ұлы дала – Тәуелсіз ел!» театрландырылған концертін қайталады.
02:10-да «Тәуелсіздік тарландары» шағын деректі фильмнің 15 желтоқсандағы нұсқасын қайта берді. Н.Оразалиннің терең күрсінісінен басталатын бағдарламада Тәуелсіздік тұғыры бекітілген бұрынғы парламент ғимаратынан кадрлер тізбегі жасалыпты. Өткен күндерді күрсіне еске алған Н.Оразалин: «Бұл залда 1991 жылғы 16 желтоқсан күні тарихи күн болғанын» айтып: «Мына жерде Нұрқаділов отыратын, әлі есімде» деп залдағы орындықты нұсқап, сол тұстағы ел тарихында өшпес із қалдырған азаматтар туралы сөз етеді. Қай орындықта кімнің отырғанын сағынышпен еске алған және соны есінде мықты сақтаған Нұрлан Оразалин неге екені белгісіз, М.Горбачевті «бетінде қалы бар президент» деп еске алды.
Жазушы өткен мен бүгінді салыстыра келе Н.Назарбаевтың саяси көрегенділігі арқасында осы күнге жеткенімізді мақтанышпен айтады. Қазіргі үш тілде білім беру жүйесіне қарсылығын да білдіреді.
Тәуелсіздік мерекесіне байланысты отандық телеарналардың көрерменіне ұсынған бағдарламалардың ұзын-ырғасы осы.
Неге екені белгісіз, ешбір телеарна Желтоқсан көтерілісі туралы деректі фильмдер, «Қызғыш құс» фильмін экранға шығармады. Жылда көрсетілетін осы екі дүние Қазақстанның тәуелсіздікке қалай жеткенін айқындай түсетін. Әлде 1986 жылғы «Желтоқсан оқиғасын» сөз етсе, 2011 жылғы 16 желтоқсанда болған Жаңаөзен оқиғасы да айтылар деген қауіп болды ма екен?!
Тұтас бір мемлекеттің ең ұлық мерекесі — Тәуелсіздік күнінде шын тарихқа негізделген бір де бір фильм, тым болмаса деректі фильм көрсетілмеуі көңілге көлеңке түсіреді.
1986 жылы қаны төгілген боздақтардың арқасында еліміз тәуелсіздікке қол жеткізгенін білдіретін «Аллажар» сияқты фильм орны отандық арналарда ойсырап тұрды. Есесіне «Қазақстан 29 жылдық тәуелсіз жылдарында дамыған 50 елдің қатарына қосылды, Н.Назарбаевтың сарабдал саясатының арқасында бұл күнде Қазақстанды әлем елдері таниды» деген жалынды сөздерге толы бағдарламаларды көп көрсетті.
Телеарналарымыздан 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасының жазықсыз құрбандары, есімі ешқашан ұмытылмайтын Қайрат Рысқұлбеков, Ләззат Асанова, Сәбира Мұхамеджанова туралы естеліктер, олардың ерлігін дәріптейтін бағдарламалар көрсетпегені өкінішті.
7-13 желтоқсанды қорытындылаған апталық бағдарламалардың барлығы Волонтер жылының ресми жабылуына сюжет арнады. Apta эфирі осы тақырыптан басталса, “7 күн” редакциясы президенттер Назарбаев пен Тоқаевтың Жоғары еуразиялық экономикалық кеңес отырысына қатысқанын басты тақырып етті. Ал “Басты бағдарлама” авторлары елдегі жемқорлықпен күрес жұмыстарын алға шығарды.
Дәстүрлі мониторингімізде “Хабар”, “Еуразия бірінші арнасы” және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламасын қамтыдық.
Бағдарламаны Дархан Әбдіуахит жүргізді. Тұңғыш президент Назарбаев пен қазіргі президент Тоқаев Жоғары еуразиялық экономикалық кеңес отырысына қатысқанын айта келе, сюжетке кезек берді. Сюжет Назарбаев пен Тоқаевтың айтқан сөздерінен құрылып, отырысты баяндады. Басқа мүше-мемлекет президенттерінің не айтқанын ести алмадық.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Реформалар жөніндегі жоғары кеңестің кезекті отырысына қатысты. Сюжет авторы Рауан Мыңбаевтың айтуынша, келер жыл — реформалар жылы болмақ. Тұңғыш президент Назарбаев Реформалар жөніндегі Жоғарғы Кеңес төрағасының орынбасары Сума Чакробартиді қабылдағанын да айтып өтті.
“7 күн” бағдарламаның үшінші сюжеті де президентке арналды. Кешегі аптада Қасым-Жомарт Тоқаев Волонтер жылының ресми жабылуына қатысты. Сюжетте осы ресми іс-шараға қатысқан қазақстандық, шетелдік волонтерлердің пікірі, президент Тоқаевтың айтқаны да бар. Волонтерлер өз жұмысы туралы да әңгімеледі.
Ұзақтығы 50 минуттық бағдарламаның төртінші сюжетіне де Тоқаев тақырыбы, дәлірегі президент қатысқан тағы бір жиын арқау болыпты. Мемлекет басшысы “Алтын сапа” байқауының жеңімпаздарын марапаттады. Хаттама-сюжетте президент сөзінен үзінділер беріп, марапат иегерлерін де сөйлетті.
Бағдарламадағы мазмұнды да маңызды сюжет — ЕАЭО-ға мүше-мемлекеттер мигранттарына зейнетақы төлеу туралы келісімнің ратифицикациялануын түсіндірді. Тілші елімізде және Ресейде жұмыс істеп жүрген мигранттарды мысалға алып, осы құжаттың маңызын баяндады. Одаққа мүше бес мемлекеттегі еңбек мигранттарының саны, зейнетақы мен еңбекақыдан ұсталатын жарна көлемін көрсетер инфографика да дайындапты. Ақпараты мол, тартымды сюжет.
Эфир соңына таман, дәлірегі 38-минутында елдегі коронавирус ахуалына кезек жетті. Батыс, шығыс, солтүстік аймақтардағы коронавирус індетінің таралауына шолу жасады. Қазақстан-Қытай шекарасындағы кеден бекетінде жүздеген жүк көлігі жиналып қалғаны, Қытай тарапы экспорт тауарларды қабылдамай жатқаны да айтылды. Атырау облысында да Ресейге экспортталатын өнімдер жөнелтілмепті. Бұл да карантин салдары екен.
Бағдарламаның соңғы екі сюжеті имидж материалға ұқсайды. Екі сюжеттің біріншісі Алматыда ашылған Hyundai Trans Kazakhstan компаниясына арналса (кәсіпорын қызметкерлерінен сұхбат алып, құрастырылып жатқан көліктер туралы әңгімеледі), екіншісі “Сұңқар” құс фабрикасының жетістіктерін баяндайды.
“Басты бағдарлама” елде коронавирус індетінің таралуына қысқаша шолудан басталды.
Содан кейін 9 желтоқсан — жемқорлықпен күрес күні екенін, елдегі жемқорлық қылмыстардың саны артқанын да айтып өтті.
“Ұр тоқпақ” айдарында «Transparency Kazakhstan» үкіметтік емес ұйымының ауылдарға бюджеттен қанша ақша бөлінетінін анықтағаны сөз болды. Мәлімет бойынша елімізде ауылға ең көп қаражат жұмсаған өңір — Түркістан облысы екен. Бюджет ашықтығы тақырыбына терең зерттеу жүргізілмесе де талдау жасауға талпыныс байқалды. Бұл тақырып жыл соңында орынды көтерілді. Бағдарлама авторларынан алдағы уақытта да ашық бюджет туралы зерттеу-талдаулар күтеміз.
Волонтер жылынаың жабылуына арналған сюжет “7 күн” мен Apta әзірлеген сюжеттерге ұқсамайды. Мұнда авторлар волонтердің бір күнін баяндайды. Волонтерлердің жақсы істерін санамалай келе ерікті болып жүріп, тұрмыс жағдайын түзетіп алғандар да, өздерін ерікті ретінде таныстырған алаяқтар болғанын да айтып өтті. Алайда мұны негіздейтін дәлел келтірмеді, қандай да бір сарапшы пікірін де, құзырлы орган өкілінің сөзін бермеді. Тағы бір кемшілік — сюжетте волонтерлер көпбалалы отбасының үйіне материалды көмек әкеледі. Осы сәтті бейнелейтін видеода отбасындағы балалардың бет-жүзі анық көрінеді.
Z-ұрпақ туралы сюжет қазіргі балалаларға тән ерекшеліктерді жинақтапты. Сюжеттегі сарапшылар бұл буынның алғыр, жаңашыл екенін айтса, кейбір сарапшылар смартфонға телмірген балалар руханияттан хабарсыз болмай ма, деп қауіптенеді. Сюжетте NASA-да тәжірибеден өткен баланы да сөйлетеді. Тілші Айбек Қосан сюжетті «Заман өзгерер, сана өзгерер. Бірақ барлығына ортақ бір ғана құндылық қалуы тиіс. Ұрпақ көп, тәуелсіздік біреу ғана» деп түйіндейді.
Соңғы сюжет “Теріс діни ағымдар- қоғамға, тіпті тәуелсіздікке төнген қауіп” деген мәселені қозғайды. Сюжетте жазасын өтеуші ер адам камераға ашық сұхбат беріп, басынан өткен жағдайды баяндайды. Ал сарапшы-теолог Жандәулет Отарбайұлы теріс ағымдар ұстанымы мен уағыздары жөнінде байыпты түсіндіреді. «Жусан» операциясының ұйымдастырылғанына бір жыл толғаны да ұмыт қалмады. Айта кетейік, “Басты бағдарлама” редакциясы бұған дейін де теріс діни ағым жетегінде кеткен адамдар туралы сюжет жасаған.
Бағдарлама Covid-19 және коронавирусты пневмония статистикасынан басталып, қызыл аймаққа енген өңірлерді атап өтті.
Бірінші сюжет — Волонтер жылының ресми жабылуы. Сюжет кейіпкерлерінің қатарында: мұқтаж отбасыларға азық-түлік тарататын ер адам, бетперделерді тастайтын қоқыс жәшіктерін орнатқан эковолонтер және тағы басқа еріктілер бар. Бұл сюжет волонтерлер үшін емес, президент үшін басты тақырыпқа айналыпты, өйткені президент Тоқаев Волонтер жылының ресми жабылуына қатысқан. Сюжетке Мемлекет басшысының сол жиында сөйлеген сөздерінен де үзінділер қосыпты.
Президент Тоқаев Реформалар жөніндегі жоғары кеңес отырысын өткізді. Екінші сюжет осы отырысты баяндайды. Тілші кадр сыртындағы мәтіндерде президенттің айтқанын қайта әңгімелеп, сихнрондарын да енгізіпті. Зеріктіретін сюжетте көрерменді қызықтырар ешқандай амал-тәсіл байқалмайды.
Үшінші сюжет тағы бір жиынға: Жоғары еуразиялық экономикалық кеңес отырысына арналды. Бұған Тоқаев та, Назарбаев та қатысты. Бұл отырыстың маңызды сәті — ЕАЭО-ның 2025 жылға дейін стратегиясының бекітілуі. Өткен мамырда президент Тоқаев осы құжаттың әлі де пысықтауды қажет ететін тұстары бар екенін айтқан. Міне, сондықтан да мұндай маңызды құжат талқыланған кешегі отырыс туралы сюжетте сарапшылар пікірі жетіспеді. Авторлар отырыста айтылғанды қайта айтып беруден аспады.
Сенатор Мұхтар Құл-Мұхаммед РФ Мемлекеттік думасының депутаты Вячеслав Никоновтың “Первый канал” телеарнасының “Большая игра” бағдарламасында “Қазақстан территориясы — Ресейдің үлкен сыйлығы” деп айтқан сөзіне жауап қайтарды. Ал ҚР СІМ Ресейге наразылық нотасын жолдады. Айта кетерлігі, басқа қорытынды бағдарламалар кешегі аптада қызу талқыланған бұл оқиғаны елеусіз қалдырды.
Apta авторлары “Жас отан” ЖҚ съезінен де сюжет дайындапты. Бұл съезге Назарбаев қатысты. Тұңғыш президент сөздерінен құралған сюжеттің кадр сыртындағы мәтіні де Назарбаевтың жиында айтқанын қайталайды.
2021 жылғы 10 қаңтарда өтетін сайлауға қатысатын бес партияның сайлауалды үгіт-насихат жұмыстары туралы сюжетте әр партияның бір-бір іс-шарасын көрсетті.
Apta редакциясы президенттер туралы жаңалықтарды түгендеп болып, бағдарлама соңына дейін қалған ең төзімді көрермендеріне өзекті сюжеттерін көрсете бастады. Жалпы Apta бағдарламасы мықты сюжеттерін эфир соңына қалдыруы мызғымас дәстүріне айналғандай.
Қытаймен шекарадағы Nur joly кеден бекетінде мыңдаған жүк көлігі үш айдан бері қаңтарылып тұр. Қытай тарапы оларды өткізбейді. Сюжетте үш айдан бері көлік ішіне түнеп жатқан жүргізушінің хикаясы бар. Сюжет авторы барлық тараптың пікірін білуге тырысыпты. Бір кемшін тұсы: сюжет кейіпкері — жүргізушінің сөзінше ол Электронды кезек жүйесіне тіркелген. Сосын оның тіркеуі де, кезегі де жойылып кеткен. Міне, осы тұста осы Электронды кезек жүйесіне жауаптылардың пікірін естімедік.
Дания мемлекеті Солтүстік теңізде мұнай барлауды тоқтатады. 2050 жылы мұнай өндіруден бас тартады. Ал Қазақстанда жасыл экономиканың жағдайы қалай? Сюжетте даму мүмкіндіктері мен қиындықтарды кеңінен айтып, бірақ жасыл экономиканы дамытуға мемлекет қазынасынан қанша теңге бөлінгені туралы ләм-мим демеді.
Қарапайым мектепте оқитын балалардың мемлекеттен қаржыландырылып, сапалы білім беретін мектептерге (мысалы, НЗМ, “Білім-Инновация” лицей-интернаты) оқуға түсуі қиын, тіпті мүмкін емес. Бұл үшін репетитор жалдау керек. Ал көп отбасының репетитор жалдап, баласын оқытуға шамасы жетпейді. Міне, сондықтан да орта білім саласын теңдей қаржыландыру туралы ұсыныстар айтылып жатыр. Apta авторлары соңғы сюжетте осы мәселені көтеріпті. Өзекті тақырып, соңғы кездері қызу талқылауға түскен. Толымды әрі жан-жақты әзірленген сюжеттің қызық кейіпкерлері, сарапшы пікірлері де бар. Алайда Білім және ғылым министрлігінен ұғынықты комментарий болмады.
«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.
Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.
2-3 жыл бұрын тұрақты жаңаратын қазақша подкастілер саусақпен санарлық болса, қазір көбейіп, 30-ға жуықтады. Әдетте орысша подкаст жүргізетін танымал подкастерлер де қазақша эпизодтар шығара бастады. Мәселен, FindyourB подкасті ара-тұра қазақша эпизодтар жариялап, қуантып қояды. Сан артты, ал сапа ше?
“Жаңа репортер” медиасыншысы Бэлла Орынбетова тұрақты жаңартылатын бірнеше подкастіні тыңдап, талдады.
Подкаст дегеніміз не? Подкаст — жүктеп алуға не онлайн тыңдауға болатын, rss файл арқылы таралатын аудио контент. Подкаст жанрларының алуан түрі: екі не бірнеше адам әңгімесіне негізделген сұхбат, бір оқиғаға не дерекке негізделген документаль подкаст, көркем-әдеби подкаст, аудиоблог, сериал форматындағы подкаст және т.б. бар.
подкастілерін талдаймын. Не себепті осы үш подкастіні таңдадым? Эпизод саны, жазылушылар саны мен тыңдалым саны бойынша іріктедім. Алдағы уақытта қазақ тіліндегі басқа да подкастілерге медиасын жазамын.
Бірінші эпизоды 2017 жылғы 22 қаңтарда шықты. Қазір эпизод саны 104-ке жетті. Тамаша жыл — The Big Year подкасті барлық негізгі подкаст платформаларында (Apple Podcasts, Castbox, Spotify, Google Podcasts, Pocket Casts) бар. Автордың жеке сайтына да жинақталған.
Тамаша жыл — The Big Year— қазақ тіліндегі подкастілердің ең байырғы әрі тұрақтысы. Подкаст мазмұны өте жарқын әрі позитивті.
Мұны тіпті алғашқы секундтарынан-ақ сезесіз:
“Қайырлы күн, Қазақстан және барлық әлем! Бұл — күн шуағымен жарыса оянып, күнін жаңа идеялармен, қуанышпен бастағысы келетіндердің аудиоблогы. Бақытты болу — біздің таңдауымыз”
Әуелде Талшын подкаст эпизодтарын апта сайын тұрақты түрде шығарып отырды. Форматы қысқа, яғни ұзақтығы 4-7 позитив минуттық аудиоблог форматында болатын.
— Тыңдармандарыма “әр жаңа эпизодты дүйсенбі және бейсенбі күндері шығарып тұрамын” деп уәде бердім. Уәдемді орындауға тырыстым,-дейді Талшын.
Осылайша алғашқы жылы 74 эпизод эфирге шықты. Кейінгі жылдары эпизодтар саны азайған еді. Биыл Талшын подкаст жазылушыларын қайта қуантты. Эпизод жариялау жиілігі сиреді, бірақ эпизод хронометражы ұзарды.
Соңғы кездері шыққан эпизодтарға: Эллиот Аронсонның “Көпке ұмтылған жалғыз. Әлеуметтік психология” кітабын талқылау, креатив экономика, қазақстандық жас ғалымдар жаңалығы мен соларды қолданысқа бейімдеу, полиглоттардың практикалық кеңесі, қазақ тілін үйренушілерге пайдалы кеңес сияқты тақырыптар арқау болды.
Тамаша жыл — The Big Yearерекшелігі — автордың өмірге, білімге құштар, елден ерек кейіпкерлерді таба білуі.
Мәселен соңғы шыққан #105 эпизод қонағы — физик Жадыра Кеңесбек. Ол Гонконгте физика мамандығы бойынша докторантурада оқиды.”Подкаст тақырыбы физика туралы болады” деп ойламаңыз. Жадыра ағылшын, қытай, араб, түрік, орыс тілдерін жетік меңгерген. Пандемия кезінде Қытайдағы зертханасы жабылуына байланысты елге оралып, қытай-ағылшын тілдерінде синхрон аударма жасайды. Синхрон аударма кезінде Қытай делегаттарының әзілдеп айтқан мақалы герман-қытай арасындағы іскерлік қатынасқа қалай қауіп төндіргені, аудармашылар абыройын қалай сақтап қалғаны туралы тартымды әңгімелейді.
Жақсы подкастер сұхбат қонағына өз ойын таңып, көп сөйлеуге тырыспайды. Талшын да сұхбат барысында қалың жіптің орамасын тарқатқандай, әңгімені баппен суыртпақтап отырады. Өз подкастына тән позитив көңіл-күй мен салиқалы әңгіме ауанын қатар ұстай біледі.
JaIQ podcast
Бұл подкаст— ұжымдық топ еңбегінің жемісі. Жоба ашылғанда “Мұнда модератор жоқ, ғылымда, бизнесте, түрлі салалардағы тең дәрежелі адамдар кездесіп, өзара сұхбат құрады” деп хабарлаған болатын. Өздерін “жаңа community” деп атайтын топ барлығы 111 эпизод шығарды. Бірінші эпизодын 2020 жылғы 19 маусымда жариялады.
Бастапқыда тақырыптары да, спикерлері де мықты еді. Cardiff университетінде Медицина саласы бойынша PhD зерттеуші Мұхит Құлмағанбетов пен Венада резидентурада оқып жүрген Жансая Үмбетқызының “Шетелдегі медицина” туралы, Edinburg университетінің түлегі Ильяс Жолдасбаев пен Goteborgs университетінің түлегі, UX дизайнер Динара Жұбаниязованың UX дизайн туралы әңгімелері подкастқа қызығушылықты арттырған еді.
Білімді, озық жастардың өзара сұхбаттасуына мүмкіндік беретін мұндай платформа тамаша идея болды.
Бұл подкастта модератор жоқ деуге келмейді. Тұрақты жүргізушілері, әрқайсысының тақырыптары, қамтитын салалары да бар. Мәселен, білім тақырыбында Ерназар Қайрат, IT тақырыптарына Ақерке Исабекова мен Айдана Бәсенова, ал әлеуметтану және психология жайында Ержан Мырзабаев қонақтармен сұхбат құрады.
JaIQ podcast бірнеше адамның сұхбатынан бөлек, кейде-кейде бірнеше шумақ өлең эпизодтар жариялайды. Хронометражы да әртүрлі. Екі сағаттық эпизодтар да, екі минуттық шығарылымдары да бар. Кейбір ауқымды тақырыптарды бірнеше бөлімге бөліп салады.
“Білім-Инновация” лицейінің физика пәні мұғалімі Ерназар Қайрат OpenU онлайн университетінің ректоры Қанат Қожахметпен осы сұрақ төңірегінде әңгімелеседі.
Жалпы JaIQ podcast қауымдастығында подкаст жүргізу, білім, ғылым тақырыптарына келелі сұхбат жасаудан Ерназар Қайратқа жететіні жоқ сияқты. Ол “Мектептегі теңсіздік” эпизодында Astana Garden School негізін қалаушы, Кембридж университетінің түлегі Нұрмұхамед Досыбаевпен әңгімелесті.
Қазақстанның білім саласындағы айырмашылық та жер мен көктей. Элитар мектептердің бюджеті, білім сапасы мен қарапайым мектептер шамасы.
Сұхбаттасушылар “Мектеп қабырғасында балаларды дұрыс нәрсемен жарысуды үйретуіміз керек. Көркем мінез, көркем тәрбие, мысалы. Өркениетті елдерде адамдар лауазымымен, ақшасымен, атағымен жарыспайды, көркем мінезімен жарысады” деген ой айтады.
“Оқушы білімінің көрсеткіші ретінде олимпиадалар қаншалықты қажет” деген мәселеге келгенде спикерлер пікірі екіге жарылды. Нұрмұхамед “олимпиадалар қажет” десе, Ерназар өз аргументін алға тартады:
— PISA емтиханында алты түрлі деңгей бар. Оның алтыншы деңгейіне жеткен оқушы— мықты инженер, мықты ғалым, сыни ойлау қабілеті өте жоғары. Бесінші деңгейде өте мықты маман, төртінші деңгей — компетентті азамат, үшінші деңгейдегі адам -қарапайым құқықтарын жақсы білетін адам, екінші деңгейдегі адам — қарапайым құжаттарды түсінуде қиналатын адам. Ал бірінші деңгейдегі адам — экономикаға аса пайдасын тигізе алмайтын қара жұмысшы. Яғни алты деңгейге қарағанда Қазақстанда құжат бойынша дарынды оқушыларға арналған мектептер көп. Олимпиадалардың мәні де сол ғой. Бірақ алтыншы деңгейге жеткен балалар үлесі 0,1%, ал Сингапурда 5,7%. Демек Қазақстанда 1000 адамның ішінен 1 адам, ал Сингапурда 1000 адам ішінен 57 адам сол алтыншы деңгейге жетіп отыр,-дейді Ерназар Қайрат.
Қазақстан мектептеріндегі теңсіздік, білім берудегі айырмашылық мәселесі Connect-Ed, Teach for Kazakhstan жобасын құрушылардың бірі Гүлназ Қордановамен “Ауылдағы жетіспеушілік” эпизодында да жалғасады.
Спикерлер қала мен ауылдағы балалардың білім айырмасын жою туралы сөйлесіп, “Оқушы географиялық, әлеуметтік жағдайына қарамастан сапалы білім алуға мүмкіндігі болуы керек, бұл үшін не істеуге болады” деген сұрақтарға жауап табуға тырысады. Тақырып өзекті, спикерлер танымы терең, талқылау да сапалы.
Алайда 111 эпизодтың барлығы біртекті емес.
Мәселен “Гендегі қасиеттер” эпизодында тұрақты жүргізушілердің бірі Әйгерім Әубәкірова ІТ-маман Асыл Әбіләкіммен ген, гендер, ұлттық менталитет туралы әңгіме-дүкен құрады.
Эпизодтағы диалогтан үзінді келтірейін:
— Кейбіреулердің возможно әйелдері ұрады да, типа күйеулері эмоционально шаршайды деген сияқты. Но ұлдарда как то оны шығаратын не бар да. Қолданады да, экстрим спорт болсын, там анау-мынау или там жаман жолға түсіп кететіндер бар. Но қыздарға всегда үлгілі, идеальный болып жүру керек. Общество солай көреді типа. Идеальный ғып көрмесе, сразу жамандап бастайды. Андай белгілі бір жағдайларға қатысты, қыздарға менің ойымша қиын сияқты. Сондықтан да менің жеке ойым, осы қыздарға шынымен де оларды тыңдай алу керек шығар.
— Иә, қыздардың минусы бірден байқалады.
— Бірден айтады, қыздар әдемі боп жүруі керек қой. Тырнақтары болсын, там бірнәрсе. Ал ұлдарға бәрібір болуы керек те..
— это нормально типа, ұлдар ұл ғой.
— иә, иә, маймылдан әдемі болса болды.
— Например кеш келсе, бір күн, екі күн жоқ болып кетсе нормально. Ұл ғой патамушто. Ал қыздар жетіге дейін келу керексің.
— Бірдей сену керек сияқты меніңше, қызға да, ұлға да.
— Қыз өзін безопасно сезінуі керек сияқты ғой. Қай жақта қайда жүрсе де, өзіне сенімді болуы керек.
Осы жағынан болсын, типа бізде қазақта қыздарды қырық үйден тыю деген сияқты мақалдар айтады. Менің ойымша тек қыздар үшін ғана емес, барлық адамдар үшін қолдану керек.
Бұл диалогты алудағы мақсатым — тіл шұбарлығын көрсету емес. (Көптеген эпизодта келген қонақтар: “мен ойымды қазақша жеткізе алмаймын, орысша сөйлейінші” деп, әңгімесін орысша бастайды. Кейін қазақ тілінде еркін сөйлеп, ойын жинақы жеткізетін Әйгерім сияқты жүргізушілердің әсерінен қазақша тәп-тәуір сөйлеп кетеді. Сондықтан осы ұстанымы мен мінезі үшін Әйгерім Әубәкіроваға жеке алғыс). Керісінше, бұл — ең шынайы подкаст.
Біз, дәстүрлі қазақ қоғамы барлық проблеманы, кем-кетікті, ауруды тығып тастап, “біздің ел бақытты, біздің ел осындай” деп айтып отыруға үйреніп қалдық. Ал мұнда “біреуге ақылды болып көрінейін, жұрт мен туралы қандай пікір қалыптастырады” деген ой жоқ.
иә, шұрайлы қазақ тілінде сөйлейтіндер өте аз,
иә, қазіргі жастар аға буын қалап берген “инабатты қазақ” пішінін кигісі келмейтін шығар,
бәлкім, арман-мұратымыз сондай асқақ емес шығар?!
Қазіргі қоғам үні мен жастарды танып, түсінгіңіз келсе дәл осы подкастіні тыңдауды ұсынамын.
JaIQ podcast ерекшелігі — бұл подкастке бағыты пен тақырыбы, стилі мынадай деп анықтама беру мүмкін емес. Мазмұны да әркелкі, айтары да әртүрлі. Біздің қоғам сияқты.
Автор подкаст сипаттамасына: «Өзгеру керек» — бұл күрделі философиялық немесе арнайы мамандандырылған тақырыптарға арналған подкаст емес. Бұл жерде әрқайсысымыздың өмірімізде кездесетін, күнделікті тұрмысымызға әсер ететін қарапайым тақырыптар талқыланады… ” деп жазған.
Соған қарамастан OZGERU KEREK подкасті iTunes-те “Әлеумет және мәдениет” тақырыбындағы қазақстандық подкастілердің үздік ондығына кірген.
Тыңдалым саны мен аудитория пікіріне қарасақ, подкаст тақырыбы да форматы да дұрыс таңдалған.
Форматы жағынан да басқа подкастілерге ұқсамайды. Сұхбат жанрына құрылмаған. Хронометражы да қысқа, 10-15 минуттан аспайды.
Айна бір эпизодында “Бұл подкастіні өзіме арнаған сияқтымын. Кейде бір тақырыптарға өзіммен сөйлескім келеді” деп айтқан еді. Ол оқып-білгенін, өмірден түйгенін бөліседі.
Автордың танымы мен жеке ойларына негізделген подкасттің жағымды да, қауіпті де тұстары бар.
Әуелі кемшілігіне тоқталайық: Автор ара-тұра субъективизмге қалай бой алдырғанын аңғармай қалады. Мәселен, “35-кеңес” эпизодында 35 жасқа толған автор тыңдармандарға практикалық ақыл-кеңес береді.
Сол ақыл-кеңестерінің арасында:
“Көп ойлану — көп жасаумен тең емес. Сондықтан әрекет ет, қатесін жүре түзейсің”;
“Балам көп болсын” десең, шынымен де бірінен соң бірін туып тастаған дұрыс, қалай өскенін байқамай қаласың. Және оны жас кезіңде жасау керек, уақыт өте денсаулығың да, құштарлығың да болмауы мүмкін”;
деп айтады. Тағы бір он жылдан кейін автордың дәл осы көзқарастары өзгеріп қалуы әбден мүмкін.
Жағымды тұстарына да тоқталайық: Автор ойын шашыратпай, бірден жеткізеді. Жұрттың жаман мінезін сөгіп, “данышпансымайды”, көлгірсімейді. Қайта жаман мінез, ерсі дағдылармен қалай күресуге болатынын айтады.
Мысалы, “Дұрыс шыдап жүрміз бе?” эпизодында актив және пассив шыдам туралы түсіндіре келе, “Өмірді өзгерту қолымыздан келе ме? Келмесе, оған деген көзқарасты қалай өзгертуге болады?” деген сұрақтарға жауап береді.
Ал “Жұрт не дейді?” эпизодында “әрдайым сөгіп, мін тағып сөйлеуге дайын тұратын “жұрт” дегеніміз кім, оның пікірі соншалық маңызды ма, өзгенің емес, өзіңнің қалағаныңды жасау үшін не істеу керек екенін айтып, практикалық тапсырмалар береді. OZGERU KEREK-тің осы эпизоды көп адамның өмірге, жұрт пікіріне деген ойын өзгертуге қауқарлы.
“Аудиоблог форматын таңдаған автор өзгелердің пікіріне құлақ салмайды” деп ойлап қалмаңыз.
“Ер адамның бақыты неде?” эпизодында нағыз пікір алуандығына куә боласыз. Маған ең қызық бөлімдердің бірі. Эпизод хронометражына қарап, әуелде қипақтап қалдым. 40 минут!
Айна алғашқы эпизодтарында “подкаст ұзақтығы 5-10 минут болады” деп еді. “Ақыл-кеңес үшін қырық минут ұзақ емес пе” деген ой келді. Эпизодтың монтажында да кемшіліктер бар.
Автордың “омыр”, “себебы” сияқты орысша реңді қазақша акцентіне де үйрене қоймап едім. Алайда бұл эпизод сауалнамаға құрылыпты. Аудиосауалнаманы жинап, монтаждау қаншалық қиын екенін жақсы білемін.
Респонденттер дауысы, диалекті мен сөйлеу мәнерін тыңдап, сауалнамаға қатысқан адамдардың жасы, географиясы, әлеуметтік жағдайы, білім деңгейі әртүрлі екенін түсіндім. Сауалнама да сонысымен тартымды әрі қызық шығыпты.
Соңғы эпизоды көп энергия мен ұзақ уақыт алды ма? Әйтеуір Айнаның подкастынан жаңалық күткелі бір жарым айдан асты. Эпизодтардың жиі жаңаруы подкасттің танымалдығы мен рейтингісіне тікелей әсер етеді. “OZGERU KEREK подкасті iTunes-чарттағы тағынан таймайды” деп үміттенемін.
Өкінішке қарай, тұрақты эпизод шығару — подкастерлердің басты проблемасы. Бірнеше эпизодымен жарқ етіп, тыңдармандарын ұзақ күттіріп қоятын подкастерлер көп. Сәлем, Taigaqta.
Бастысы соңғы кезде қазақша подкастілер көбеюі, тақырып пен жанр тұрғысынан дамуы қуантып қана қоймай, таптаурын түсініктерді де бұза бастады.
Подкаст дегеніміз — құлағынан құлаққап түспейтін жастардың ермегі ғана емес. Мұны Дана Маратованың “Әжемнің әңгімесі” подкастында 80 жастағы Дина әже дәлелдемей ме?!
Подкастілердің әртүрлі платформада жариялануы, бірегей каталогтың болмауы, жүйеленбеуі — қазақша подкастілердің кең танылуына кері әсерін тигізеді. Дегенмен, жақсы подкаст тыңдармандарын міндетті түрде табады. Бұған тек жақсы контент пен табандылық қажет.
QAZAQSTAN ұлттық телеарнасынан сәрсенбі, бейсенбі, жұма күндері сағат 16:20-да «Ауылдастар» бағдарламасын көрсетеді. Әр шығарылымы жарты сағатқа созылып, нақты бір ауылға арналады. Осылайша, телеарна тілшілері Қазақстан ауылдарын таныстырады. Ауылға саяхатты немесе әсем табиғат көрсетуді көздемейді. «Жаңа репортер» медиасыншысы Меруерт Хусаинова қазіргі ауыл тұрмысын мейлінше жақсы жағынан көрсетуге тырысатын бағдарламаны талдады.
Телеарнаның ресми сайтында «Ауылдастар» туралы: «Бұл тележоба – ауыл адамдарының күнделікті өмірі туралы. Елді мекендерді қолдау жөніндегі түрлі мемлекеттік бағдарламалардың игілігін көріп, өз алдына кәсіп ашып, түтінін түзу түтетіп отырған ағайынның тұрмыс-тіршілігі сипатталады. Сауыншы, бағбан, құдықшы, зергер, малшы секілді жекелеген ауыл адамдары өзгеге үлгі боларлық өмірлері туралы өзері баяндап береді. Жобада ене мен келіннің, ата мен баланың татулығын көрсету арқылы адами және отбасылық құндылықтар дәріптеледі. Жергілікті халықпен етене араласып, бір атаның баласындай болып кеткен өзге ұлт өкілдерінің өмірі де көрсетіледі» деп жазылған.
Бір жыл ішінде бағдарламаның барлығы 70 шақты эпизоды эфирге шықты. Түсірілім командасы еліміздің көптеген ауылына барды. Бір эпизодында елдің оңтүстігінде жүрсе, тағы бірде солтүстікке сапарлайды. Жүргізуші неліктен дәл осы ауылға келгенін түсіндірмейді. Ауыл үстінен дронмен түсірілген кадрлер де көп қолданылады.
«Ауылдастар» жүргізушісі Гүлназ Ауданбаева әр эпизодта белгілі бір ауылдың адамымен, яғни бағдарламаның бас кейіпкерімен кездеседі. Кездесу де қызық жағдайда өтеді. Тілшіні күтіп алатын кейіпкерлер осы кездесуге барынша дайындалатыны анық байқалады.
Мәселен, Павлодар облысындағы Евгеньевка ауылына барғанда ағаш шебері Асылбектің үйіне түседі. «Журналист келеді» деп күткендері, барынша дайындалғаны көрініп тұр. Асылбектің анасы тойға баратындай жасанып киінген. «Тапсырыс беріп едім» деп келген көршісі де алдын ала дайындалғаны байқалады. Ұстаға келіп, тілшімен сұхбаттасқан көрші апа бұған дейін ауылға ешқандай БАҚ өкілі келмегенін айтады.
Шебердің әйелі «Балапан қаз» әнін орындайды. Әннің «Ей, ахау, сабаз» деген жолдарын «Ей, ахау, самал» деп, сөзін бұзып айтады. «Ауылдастар» бағдарламасы алдын ала әзірленген сценарий бойынша түсірілсе де ән сөзін бұзып айтқан тұсы эфирге қаз қалпында шығыпты. Редакторлар бұл қатені байқамады ма әлде түсірілім шынайы шығуы үшін солай түзетпей көрсетті ме?!
«Ауылдастар» командасы қай ауылға барса да, сондағы халық санына, тұрғындардың қалай күнелтіп жатқанына назар аудармайды. Нақты бір кейіпкердің тұрмысын көрсетіп, соны ғана айтады. Бір адамды не отбасыны көрсетуіп, ауыл халқының бәрі де осылай өмір сүріп жатқан сияқты көрсетуге тырысады.
Тілші-жүргізуші Гүлназ Ауданбаева Нұр-Сұлтан қаласының маңындағы Қоянды ауылына (Ақмола облысының құрамында- ред.) барғанда, осында шағын маркет ашқан Гүлсімге жолығады.
— Ауылда шағын маркет ашуға қорықпадыңыз ба? Ауылдарда мұндай шағын маркет болмайды, негізі,- дейді тілші. Шығарылымның жалпы мазмұны Қоянды ауылының проблемасынан гөрі, дүкен сатушысымен арадағы әңгімеге ауып кетеді. Жүргізуші осы шығарылымда тұшпара түйіп сататын отбасына да барады.
Тілші кейіпкерлермен кездесу барысында Қоянды елдімекені өмір сүруге өте қолайлы ауыл екенін жиі қайталайды. Ал қояндылық хореограф бұл жақта халық тынығатын орындар жоғын айтады.
Бағдарламаның тағы бір түсірілімі Қызылорда облысындағы Жайылма ауылында өтеді. Тілші қауын өсіретін шаруа қожалығына барады. Шаруа қожалығының иесі бақша басында тұрып, балаларының түрлі мамандық таңдағанын, сөз арасында: «Сендер оқыңдар. Біз оқымаған соң, міне осылай жүрміз» деп, айтып қалады.
Осы шығарылымда жүргізуші қауын өсіретін диханның баласымен де сөйлеседі.
— Қараңыздаршы, міне, біз бір түсірілімнің өзіне әрең шыдап тұрмыз. Ал бұлар күні бойы, күн сайын осы ыстықта еңбек етеді. Қауын сатушыға «түсіңіз, түсіңіз» дейміз. Мынадай маңдай тер еңбекпен келетін қауынды «түсіріп» алу болмайды екен. Енді мен қауынды «түсірмей» алатын болдым,-дейді жүргізуші.
Тілші «түсу», «түсіру» сөздерін қате қолданады. Кейбір көрермен мұны «қауынды жерге түсіріп алу» деп те ойлаған болар. Әңгіменің қауын бағасына қатысты екенін ескеріп, «бағасын түсіріп» деп бір рет те айтпайды.
Гүлназ Ауданбаева әр эфирде «ауылдан шыққанмын» деп айтады. Алайда сөйлеу мәнері мен кейбір сұрақтары таңғалдырады.
Мысалы, түйе шаруашылығын аралап жүріп: «Мынау бота аппақ екен»,- десе, түйекеш: «Бура ақ болған ғой»,- деп жауап береді. Сол сәтте жүргізуші «Бура?» деп, сұраулы жүзбен таңырқайды. Ботаның түсіне бураның қатысы барын түсінбеген жүргізушіге түйекеш «бура» деген «ботаның әкесі» екенін түсіндіреді.
— А, ботаның әкесі ақ түсті ме?-дейді жүргізуші. Түйе атауларынан хабарсыз, бірақ «ауылдан шыққан» жүргізуші осылайша ауыл аралап, халыққа ауыл өмірін көрсетеді.
«Ауылдастар» бағдарламасы ауылға бармаған, ауыл өмірі туралы біле бермейтін көрерменге арналған болар. Алайда тілшінің тосын естілер сұрақтары бар.
Мысалы, өренің жанына келіп: «Мынау бұлбұлдың ұясындай не нәрсе?»-деп сұрайды. Құртқа арналған өре екенін білген соң: «Сиырдың құрты ма?»-деп сұрақ қояды.
Жүзім бағына келіп, «Ата, жүзімді неге байлап қойғансыз?»-деп сұрайды. Жүзім бұтақтары байланып өсетінін, байланбаса, жайылып, өнім бермейтінін білмегені қалай?
Бағдарлама қала тұрғындарына арналса да тілші көрерменін «қаладан мүлдем шықпаған, ешқашан теледидар қарамаған, интернеттен мақұрым, уикипедияны оқымаған» деп ойлайтын әсер қалдырады.
Түркістан ауылының Тұрар Рысқұлов ауылында алма терушілермен кездескен жүргізуші егде жастағы әйелдің жанына келіп, сұхбаттасады. Әйел адам алма қалай терілетінін, биыл мол өнім барын айтып, басшыларының да мақтауын асырады. Жүргізуші алма сұрыптап жатқан келіншектің жанына келгенде, жаңа ғана алма теріп жүрген апамыз енді алма сұрыптауға кіріседі. Жүргізуші де «Апамыз жаңа ғана алма теріп жүр еді» деп таңданады. Апаның жүргізуші қайда барса, сол жаққа баруы бекер емес екен. «Алма бағына қатысты нәрсені тек сол кісі айтады» деп бекітілген болса керек. Сұхбат беру тізгінін де өзі алады.
Түркістан облысының Құлан ауылында жүргізуші қызанақ түбін кетпенмен қопсытқан кісінің жанына келіп, «мен де шауып көрейінші» деп кетпен ұстайды.
«Кетпенмен жерді қазып жатсыз. Осының не пайдасы бар?» деп сұрап, кетпенді ебедейсіз сермейді. «Осының бәрін тек қолмен істеп шығасыз ба?» деп таңданады.
«Бәрін тек қолмен шауып шығамын, трактор бір рет қана келеді» деп жауап берген дихан, шыдамаса керек, күліп жібереді.
Павлодар облысындағы Еңбек ауылы елсіз жерде орналасқанын «Ауылдастар» бағдарламасынан білдім. Ірі қара ұстайтын отбасының тіршілігін көрсетті. Айдалада сиыр қора, кепе там және вагон үйшік. Жиырмадан астам сиырды сауатын егде жастағы әйел мен оның баласы осы шаруа қожалығында жұмыс істейді. Сауыншы «жағдайының өте жақсы екенін» айтады.
Шаруа қожалық иесі Ерболат тілшімен сұхбатында көлік жүргізушісін боп жұмыс істейтін адам таппай жүргенін айтып, «Жастардың бәрі қалаға кетті» деп ағынан жарылды.
Ақмола облысының Үш сарт ауылындағы тоғыз балалы отбасы «Ауылдастар» командасын арнайы күтіп алады. Тілші оларға: «Барлық әдемі көйлектерін киіп алыпты ғой мына қыздар» деп айтады. Отағасы: «Үйге кіріңіздер, сізді күтіп отырмыз» деп, тілшіні екі жерде дастарқан жайылған бөлмеге ертіп кіреді.
Тілші осы отбасының қариясымен сұхбаттасу үшін аулаға шығады. Ақсақал киген шапанын қомсынды ма, шапанының қаусырма тұсын қайта-қайта жауып, әлекке түсті. Ал ақ кимешек киген әжеміз ауылдағы жастардың кетіп қалғанын айтты.
Жүргізуші Гүлназ Ауданбаеваның кейіпкерлері бар жақсысын киіп, дайындалса да, ара-тұра нағыз ауыл көрінісі де кадрге түсіп қалады. Мысалы, бағдарламада «ауылда тұру қандай керемет» деген сөз үнемі қайталанады. Алайда кейбір сәттер ауылда тұрудың кереметін терістейді.
Мысалы, Үш сарт ауылының төбесінен түсірілген кадрден ауылда топырақ жолдан басқа жол жоқ екені анық көрінеді. Тілші жолды шаңдатып, арбасын сүйреп суға кетіп бара жатқан балаларға еріп, құдық басына келеді. Құдық иесі Ерболат жұмыссыз екенін айтып: «Ақшаны әйелім мен балам табады» деп күледі. Ал тілші құдық суын ішіп, «Тұздың дәмі бар екен» дейді. Ауыз су құбыры тартылмаған, асфальт жолы жоқ ауыл тұрғындары тек мал ұстайды екен.
«Ауылдастар» бағдарламасы «пәлен жыл бұрын шелекпен су тасыған туған жерімнен арманымды арқалап қалаға кетіп едім» деп күрсіне еске алатын жанның қазіргі сағынышына көбірек ұқсайды. Cондай сағынышпен теледидар қараған шенділердің «ауылда тұрған қандай керемет» деп алып, сосын көбігі бұрқыраған джакузиге сүңгитінін елестетеді.
