Домой Блог Страница 33

Флешмоб пен «тәтті» уәделер: қазақша медиадағы сайлау науқанының соңғы аптасы

Назира Даримбет
-
0
Флешмоб пен «тәтті» уәделер: қазақша медиадағы сайлау науқанының соңғы аптасы

Тыныштық күнінің басталуына санаулы сағаттар қалды. Саяси партия өкілдері сайлау науқанының соңғы апталарында сайлаушыларға салмақты ақпарат беруге тырысты. “Жаңа репортер” медиасыншысы Назира Дәрімбет сайлау науқаны қазақ тіліндегі медиада қалай көрініс тапқанына шолу жасады. Айта кетсек, бұған дейін сайлауалды үгіт-насихаттың алғашқы декадасы қалай өткеніне шолу жарияладық. 

Бұқаралық ақпарат құралдарында партиялардың «тәп-тәтті» уәделерінен бөлек, сайлауалды үгіт-насихаттың жалпы ландшафтын “бүлдірген » сыни материалдар да шықты. Тіпті Nur Otan партиясының толассыз жарияланымдары да мұндай “ыңғайсыз” сәттердің тігісін жатыстыра алмады.

Мәселен, Arasha.kz  порталы жариялаған “Көпбалалы ана Парламент дәлізіне түнемек” деген ақпарат депутаттарға ескерту болғандай. Тап осы оқиғаны қазіргі парламенттегі билік партиясының депутаттары пайдасына жарата алар еді, бірақ елеп-ескермеген сыңайлы.

Азаттық Радиосы сайлау қарсаңында белсенділерге экзитполдар мен сауалнамалар нәтижесін «заңсыз» ұйымдастырғаны және жариялағаны үшін айыппұл салынатынына назар аударды. 

Атыраулық «Ақ Жайық» порталы сауалнама видеосын жариялады. Сауалнамаға қатысушылардың бірі Қазақстанда қандай партиялар бар екенін білмейтінін, бірақ дауыс беруге баратынын айтады.

Болашақ депутаттар басты мақсаты – парламентке өту күресін жалғастырып жатыр. Олар “Соғыста барлық құралды пайдалану керек” ұстанымын ту етіп алғандай. Мәселен, бұрынғы коммунистер сайлауалды жұмыстарының алдын-ала нәтижесін қорытындылай келе, өте риза екенін атап өтті.

Ал «ҚазАқпарат» ресми агенттігі жариялаған ақпаратта Қазақстан Халық партиясы көшбасшыларының бірі Жамбыл Ахметбеков: «Экономика өсімді көрсетсе де, халық мұны сезбейді» деп мәлімдеді.

“Айтылған сөз – атылған оқ” мақалын нысанаға алған Adyrna.kz порталы партия көшбасшыларының сөйлеген сөзіне лингвистикалық талдау жүргізіпті. 

Мақалада: «Бауыржан Байбек ірі шенеунік сияқты сөйлесе, Азат Перуашев тәжірибесін көрсетті, Айқын Қоңыров – функционер, Әли Бектаев – агроном, ал Эльдар Жұмағазиев кабинет теоретигі екенін көрсетті» деп жазылған. 

Автор Қазақстандағы пікірталастарды АҚШ-тағы дебаттармен салыстырып, “Американың президент сайлауларында пікірталаста озу президенттік бәйгеде жеңіске жеткізгені мен дұрыс таңдалмаған стратегияның жеңіліске ұшыратқаны туралы айтылып жатады” деп келтіреді. 

Бір айта кетерлігі, біздегі сайлауалды дебаттарға ADAl және Nur Otan партияларының көшбасшылары қатыспады.

Пікірталас жанрына сәйкес, биліктегі партия сын астында қалады, бірақ біздегі пікірталастарда сайлауға түсіп жатқан саяси партиялардың өкілдері бір-бірімен дауласпайды. Барлығы тек проблемаларды қайталап айтып, сонымен шектеледі.

Nur Otan партиясының «Есіктен есікке» жорықтары туралы хабарламалар «салмақты» хабарларға алмасыпты. 

Билік партиясы Түркістан облысының Төлеби ауданында  тау шаңғысы курортын салып, турист санын көбейтуге уәде етті. Алайда бұл уәдесін 2025 жылға қарай орындамақ. Сондай-ақ, Павлодар облысында 45 мыңға дейін жұмыс орнын ашпақ екен. Екі мақала да ірі басылым — Turkistan республикалық газетіне шығыпты. Біріншісі мақалада мұның сайлауалды үгіт-насихат аясындағы материал екені көрсетілсе, екіншісінде бұл белгіні “ұмыт қалдырыпты”.

Nur Otan партиясы республикалық БАҚ-пен қатар аудандық деңгейдегі басылымдарды үгіт-насихат материалдарына “толтырып жатыр”.

Алматы облысындағы Еңбекшіқазақ ауданының mezet.kz қоғамдық-саяси апталығы «Nur Otan менің жүрегімде» фоторепортажын жариялапты. Мәтінде партияның ауданда акциялар өткізгені айтылып, бірақ мұның не іс-шара екені түсініксіз боп қалды. Фотосуреттерде әлдебір ғимарат алдындағы партия туының аясына шоғырланған бейтаныс адамдар көрінеді. 

Басылымдар сайлау науқанына баға беретін мақалалар да жариялап жатыр. Мазмұнында да ерекшеліктер бар. 

Мысалы, “Жас Алаш” республикалық басылымы саясаттанушы Дос Көшімнің “Бәсекелестік жоқ «қызық» сайлау” деп мақаласын жариялапты.

Саясаттанушы мақаласын: “Бәлкім, «билік» деген бір шинельдің ішінен шыққан «сан түрлі партиялардың» арасында нағыз бәсеке ешқашан болмайтын шығар” деп түйіндейді. 

Almaty aqshamy газеті қалалық Ардагерлер кеңесінің төрағасы Ақан Бижановтың пікірін беріпті. Ол алдағы сайлаудың бұрынғы сайлаудан өзгешелігін, партиялар мен халықтың «саяси белсенділігін» атап өтеді.

— Менің ойымша, сайлау демократиялық негізде өтеді және өз кандидатураларын ұсынған барлық саяси партияларға, олардың сайлау алдындағы өкілеттіктерін іске асыру үшін барлық мүмкіндіктер беріледі, яғни олар халықпен кездесіп, БАҚ-та жер мәселелері, ел өмірі, елдің ішкі саяси өмірі бойынша өз ұсыныстарын ашық білдіре алды. Сайлау және басқа да процестер ұйымдасқан түрде, тиісті деңгейде өтуде, — дейді Ахан Бижанов.

ADAL партиясы КТК телеарнасындағы сюжетінде «қазақтарды ауылға қайтару» жайын қозғайды. “Басты мақсат – урбанизация процесін тоқтату, Реурбанизация жүргізу. Қазақты ауылда алып қалу. Оны қалай алып қаламыз? Күшпен, зорлықпен ешкім алып қала алмайды. Осы ауылға тиімді жағдай жасау керек. Қазақтың қорасына малын қойып беріңіз” депті Adal партиясының мүшесі Алмасбек Садырбаев. Сосын бірден партия мүшелерінің Семейдегі Әлихан Бөкейханов ескерткішіне гүл шоқтарын қою рәсіміне ұласады.

Astana TV телеарнасының сюжетінде «ауылдықтар» енді ауыл экологиясымен де айналысатынын насихаттайды. Сюжетте “Ауыл” партиясының мүшелері Ақмола облысындағы мал шаруашылығы кооператив мүшелерімен кездесіп, ауылдағы экология мәселелерін шешуге арналған жаңа жоба туралы айтады. Бұл жоба ауыл экологиясын қалай жақсартатынын түсіндірмейді. 

Qazaqstan Ұлттық телеарнасындағы Қазақстан халық партиясы туралы сюжет көрерменді шатастырады. Сюжет жүргізушінің «Ауыл өркендесе – ел көгереді. Бүгін саяси партиялар елді мекендерді түлету мәселесін көтерді. Тұрғындарға тұрақты жұмыс, жайлы тұрмыс жайындағы жоспарларымен таныстырды. Сондай-ақ әлеуметтік салаға енгізбек өзгерістерімен де бөлісті» деген сөзінен басталады. Әрі қарай «Алматыда Қазақстан халық партиясының ұйымдастыруымен флешмоб өтті» деп, сюжетте ҚХП мүшелерінің флешмобын көрсетеді. 

Сайлау науқанының соңғы күндеріндегі үгіт-насихат жұмыстары қисынсыз әрі бұлдыр-бұлыңғыр болып көрінді. Саяси партиялар үгіт-насихатын жүргізеді, ал БАҚ соны мүмкіндігінше жариялайды. Бұл “ойында” бәрінің де белгілі рөлі бар екенін барлығы да жақсы түсінген сыңайлы. Сондықтан да алдағы сайлау нәтижесі үгіт-насихат қалай жүргізілгеніне байланысты болмаса керек-ті.

2020 жыл: қазақша медиадағы трендтер мен тақырыптар

Риза Исаева
-
0
2020 жыл: қазақша медиадағы трендтер мен тақырыптар

Медициналық бағдарламалар, жаңа тәуелсіз медиа-ресурстар, ашылған-жабылған телеарналар, әлеуметтік-тұрмыстық ток-шоулар, журналистік зерттеулер. Коронавирус пандемиясының құрсауында қалған 2020 жылы қазақ тіліндегі медиада елеулі жаңалықтар болды. “Жаңа репортер” медиасыншысы Риза Исаева 2020 жылы қазақша медиадағы елеулі оқиғалар мен трендтерге шолу жасады. 

2020 жылдың наурызында коронавирусқа байланысты төтенше жағдай жарияланып, қатаң карантинде балабақша, мектеп, университеттер қашықтан оқытуға көшті. Мектеп оқушыларының үйде отырып білім алуына телеарналар да қатысты. Balapan және Kazakh TV телеарналары 1-11 сыныпқа арналған негізгі пәндер бойынша күнделікті ұзақтығы 10 минуттық телесабақтар көрсетті.

Коронавирустан сақтану, ауру белгілері, үйде емделу бойынша кеңес беретін бірнеше телебағдарлама эфирге шықты. Astana TV телеарнасы «COVID-19» , ал QAZAQSTAN Ұлттық телеарнасы тікелей эфирде “Теледәрігер” бағдарламасын көрсетті. Көрермен студияға хабарласып, сұрақ қоятын бағдарламасының әр шығарылымы коронавирустан басқа да тақырыптарға арналды. 

2020 жылы Абайдың 175 жылдығы және Әл-Фарабидің 1150 жылдық мерейтойы аталып өтті. Маусымда ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрі Аида Балаева «Абай» және «Әл-Фараби» телеарналары ашылатынын мәлімдеді. «Әл Фараби» телеарнасы жыл соңына дейін ашылмады. Ал “Қазақстан” РТРК” АҚ құрамына кіретін «Тамаша» жастар арнасы жабылып, орнына ABAI TV телеарнасы ашылды.

Жарты жылда ABAI TV телеарнасы халықтың рухани құндылықтарын дәріптейтін «Көне дәуір құпиялары», «Үркер», «Дәуір даналары» деп аталатын циклді бағдарламалар көрсетті. Бұл негізгі контенті ойын-сауық пен әлеуметтік ток-шоулардан тұратын телеарналардағы олқылықтың орнын толтыратындай жаңалық болды. Әйтсе де көрермен тарапынан әлі лайық бағаланбады. 

QAZAQSTAN Ұлттық телеарнасы «Абай» телехикаясын түсіріп, Тәуелсіздік мерекесі қарсаңында эфирге шығарды. Абайдың алғашқы жинағы қалай жарық көргенін баяндайтын деректі фильм әзірледі. Әлеуметтік желілерде «Абай» телехикаясы туралы пікірлер екіге жарылып, мақтаушылар да, сынаушылар да көп болды. 

“Хабар” телеарнасы «Абай жолы» телехикаясын ұсынды. Режиссер Мұрат Есжанның телетуындысындағы оқиғалар: Абай өмір сүрген уақыт, репрессия кезеңі және “Абай жолы” роман-эпопеясы жазылған 40-50жж жылдарды қамтиды. Телехикая желісі үш кезеңді қатар сипаттай отырып, өрбиді. «Абай жолы» шығармасының жазылуын да көрсетеді. Әлеуметтік желілерде режиссердің осы тапқырлығына разы посттар жарияланды.

Желтоқсан ортасында QAZAQSTAN Ұлттық телеарнасын «Әл-Фараби» телехикаясы көрермен назарына ұсынды.

2020 жылы ҚР Тұңғыш президенті — Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев 80 жасқа толды. «Хабар» телеарнасы Нұрсұлтан Назарбаев жайлы бірнеше деректі фильм түсірді. 

Медианарық қатары «Халық арна» деп аталатын тағы бір телернаға толықты. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының жанынан ашылған телеарнаның негізгі контенті — діни бағдарламалар, сұхбаттар мен сюжеттер екен. Бұған дейін діни тақырыптағы контент көрсетіп келген «Асыл арна» телеарнасының директоры Мұхамеджан Тазабек бұл арна хабар таратуды тоқтататынын  мәлімдеді. Айтуынша, “Асыл арна” телеарнасының орнына «Тәлім TV» атты жаңа телеарна ашылып, әлеуметтік, мәдени-ғылыми, ағартушылық бағытта хабарлар дайындайды.  

Мұхамеджан Тазабек QAZAQSTAN ұлттық арнасында “Тәлім TREND” бағдарламасын жүргізе бастады. Бұл бағдарлама эфирге шыққанға дейін де әлеуметтік желілерде көп талқыланды. Бағдарламаның алғашқы эфирі — полиция мәртебесіне арналды. Эфирде айтылған әңгімелерден кейін бұл хабар жайлы түрлі пікір туындады. Айтпақшы, “Жаңа репортер” медиасыншысы Назира Дәрімбеттің “Тәлім TREND” хабарына талдау жасаған.

Басқа да республикалық телеарналарда әлеуметтік-тұрмыстық тақырыптағы ток-шоулар шығып жатыр. КТК телеарнасының «Астарлы ақиқат» ток-шоуы карантин кезінде де тікелей эфирдегі түсірілімін студиядағы көрерменсіз жалғастырды. Әнші Ернар Айдардың карантинде өткізген ұтыс ойынына екі хабар арнады. Сол эфир қонағы, кәсіпкер Ахметбек Нұрсиланың эстрада әншілерін шегірткеге теңегені көпке дейін ел аузынан түспеді. 

«31 арна» эфирінен шығатын «Кел, татуласайық» реалити-шоуы да жұртшылық сынына ілінді. Медиасыншы Назира Дәрімбеттің осы реалити-шоу туралы талдауы қоғам талқысына түсті. 

Astana TV-ның «Айтарым бар», QAZAQSTAN ұлттық арнасының «Ниет», “Хабар” эфирінен шығатын «Бүгін» ток-шоуларына әлеуметтік-тұрмыстық мәселелер арқау болды.

“Хабар” телеарнасының «Қаламаймын» ток-шоуын “Еуразия бірінші арнасынан” көрсетілген “Қалаулым” ток-шоуына ұқсататындар да көп. Қос бағдарлама да екі жастың танысып, шаңырақ құруына арналады. 

Айта кетерлігі, «Еуразия бірінші арнасы” тікелей эфирде көрсететін «Қалаулым» және «Қалаулым сен» бағдарламасы туралы сын-пікірлер президент Тоқаевқа да жетіп, Мемлекет басшысының баспасөз хатшысы Берік Уәли: «Халықтың пікірі ескеріліп, арналардың да саясатына нұқсан келтірілмей тиісті шешім шығарылады» деп мәлімдеді. Қазір екі бағдарламаның атауы («Бір болайық» және «Qos Like») да, жүргізушілері де өзгеріп, бұрынғы форматта эфирге шығып жатыр. Коронавирусқа байланысты төтенше жағдай жарияланған кезде де студияда түсірілім жұмыстары тоқтамады.

Коронавирус пандемиясында түрлі жалған ақпарат көбейді. Елді әбігерге салған фейк-жаңалықтар легі бұқараның медиасауатын арттыру маңызды екенін көрсетті. Ал ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі жанынан «Stopfake.kz» сайты ашылды.

Бірнеше медиаресурс бірігіп, арнайы жоба дайындады. Мәселен, “Жаңа репортер”, .Үш. нүкте. және Factcheck.kz редакцияларының “Коронавирус, кет, кет, кет” арнайы жобасын айтуға болады.

Жаз мезгілінде коронавирус күшейіп, көп адам қайтыс болды. The Village Kazakhstan, Vласть, «Орталық Азиядағы Медиазона», Factcheck.kz, «Азаттық Радиосы», «За нами уже выехали» және «Тіл кеспек жоқ» редакциялары бірігіп, COVID-19 инфекциясынан көз жұмған қазақстандықтар туралы мәлімет жинақтайтын Umytpa.kz базасын жасады. 

2020 жылы бірнеше тәуелсіз медиаресурстар: адам құқықтарына қатысты талдау материалдар жарияланатын Masa Media порталы, қоғамдық-саяси бағыттағы ақпараттық-талдамалы ORDA. сайты ашылды. Екі ресурс та қазақ және орыс тілдерінде хабар таратады.

2020 жылы бірнеше медиа-ресурс қазақ тілінде де контент жариялай бастады. Бұған дейін тек орыс тілінде хабар таратып келген Vласть интернет журналының қазақша нұсқасы ашылды. Ал Kaztag.kz Қазақ телеграф агенттігі қазақ тіліндегі сапалы контентін көбейтті. 

Ашық бюджет тақырыбына арналған материалдар көбейді. «Мінбер» ақпарат агенттігі мен AIQYN газеті бюджет тақырыбына материалдар жариялады. Пандемия кезінде мемлекеттік сатып алу порталында жарияланған лоттардағы жөнсіздіктерге қатысты журналистердің ескертпелері бірқатар қисынсыз сауда-саттықтың өтпеуіне септігін тигізді. Мемлекеттік органдар бұл мәселелерге қатысты түсініктеме беруге мәжбүр болды.  Ашық деректерді пайдаланып дайындалған DATA журналистика жанрындағы мақалалар аз болса да шығып жатыр. 

2020 жылы журналистік зерттеу жанрындағы деректі фильмдер шықты. Азаттық радиосының саясаткер Заманбек Нұрқаділовтің жұмбақ қазасы, полициямен арпалыста көз жұмған Бауыржан Әжібаевтың хикаясы және тағы басқа деректі фильмдері көпшілік назарын аударып, аудитория жылы қабылдады. Соңғы кезде кенжелеп қалған журналистік зерттеу жанрында бірқатар оң талпыныс байқалды. 

2020 жылы коронавирус пандемиясы ел өмірін шектеп, карантин жағдайында өтсе де қазақ тіліндегі медиада бірқатар өзгерістер жылы болды. 

Сайлауға 3 күн қалды. БАҚ редакциялары мен журналистерге арналған нұсқаулық

Жәнібек Нұрыш
-
0
Сайлауға 3 күн қалды. БАҚ редакциялары мен журналистерге арналған нұсқаулық

2021 жылғы 10 қаңтарда ҚР Парламенті Мәжілісі және жергілікті мәслихат депутаттарын сайлау өтеді.

БАҚ редакциялары мен журналистер сайлаудан қалай ақпарат таратады, дауыс беру барысын қалай хабарлайды, жабық учаскелерге кіруге бола ма, дауыстарды санау процесін қалай жазып алады? Сайлаудан ақпарат таратуға қатысты қандай ережелер, шектеулер мен тыйымдар бар?

Internews Қазақстан медиазаңгері Ольга Диденко осы және тағы басқа сұрақтар бойынша нұсқаулық дайындады.

I кеңес. Артықшылық жасамаңыз, кандидаттарды алаламаңыз

Сайлауалды үгіт-насихат дегеніміз — белгілі бір кандидатты жақтап не қарсы дауыс беруге үндеу ғана емес, сонымен қатар:

  • қандай да бір кандидатқа артықшылық жасау;
  • кандидатты сайлаудың немесе сайламаудың мүмкін салдарларын сипаттау;
  • кандидат туралы жағымды не жағымсыз аргументтелген көрінеу басым мәліметтерді қамтитын материалдар (ережеден үзінді).

Бұқаралық ақпарат құралдарынан сайлауда еш бағалаусыз, комментарийсіз, болжамдарсыз, арнайы эффектілерсіз, яғни толықтай бейтарап ақпарат жариялау күтіледі. Сайлауалды үгіт-насихат жүргізу ережесінде былай жазылған:

Артықшылық беру немесе алалау деп нақты кандидат немесе саяси партия туралы, мерзімді баспасөз басылымының жеке нөміріндегі көлемі бойынша басым, жеке телерадиохабардағы көлемі бойынша басым және арнайы әсерлермен ерекшелендірілген оң да, келеңсіз де сипаттағы хабарларды, жаңалықтар дикторының мәтініне кандидаттың немесе саяси партияның оларға үндеулер мен өтініштерді бағалауын енгізу деп түсінген жөн.

II кеңес. Қоғамдық пікір сұрау кезінде абайлаңыз

Қоғамдық пікірге сұрау салу нәтижелерін, сайлау, сайлауға байланысты өзге де зерттеулер, кандидаттарды не саяси партияларды қолдап дауыс беру нәтижелерінің болжамдарын дауыс берілетін күннің алдындағы бес күн ішінде және дауыс берілетін күні интернет желісінде (желілік басылымдар, әлеуметтік желілер) жариялауға болмайды.

Басқа да БАҚ-та қоғамдық пікірге сұрау салу негізінде әзірленген материал жарияламақ болсаңыз, сұрау салуды кім жүргізгенін дереу тексеріңіз. Сайлауға байланысты қоғамдық пікірге сұрау салу нәтижелерін жариялағанда сұрау жүргізген заңды тұлғаны, сұрау жүргізуге тапсырыс берген және оның ақысын төлеген адамдарды, сұрау жүргізілген уақытты, ақпарат жинау әдісін, сұрақтың нақты тұжырымын, сұралғандардың саны мен сұрау салу нәтижелерінің қателік коэффициентін көрсету міндетті.

III кеңес. 2021 жылғы 9 қаңтар — Тыныштық күнін бұзбаңыз

Дауыс беру күніне бір тәулік қалғанда сайлауалды үгіт-насихаттың барлығы тоқтатылып, Тыныштық күні жарияланады (2021 жылғы 9 қаңтар, сағат 00:00-ден сайлау учаскелері ашылған сәтке дейін). Дауыс беру күні үгіт-насихат жүргізілмейді. Жаңа материал жариялауға болмайды, бұрын жарияланған материалдар сол орнында сақталады.

Бұрын жарияланған материалдарды интернет-ресурстың бас бетіне шығаруға тыйым салынады.

Сайлау учаскелеріндегі дауыс беру процесін жариялау бойынша кеңестер:

• БАҚ өкілдері-журналистер дауыс беру басталғаннан аяқталғанға дейін, сондай-ақ дауыс санау кезінде сайлау учаскелерінде қалуына болады. Қызметтік куәлігіңіз бен редакция тапсырмаңыз болуы керек;

  • PRESS деген жазуы бар кеудеше мен жапсырғыш болғаны жөн;
  • Сайлау учаскелерінде дауыс беру процессін өз орныңыздан бақылауға, үй-жай ішінде фото-видеотүсірілім жасауға болады;
  • Дауыс беруге арналған кабина ішіне кіруге, фотовидео түсіруге болмайды;
  • Қоғамдық пікірге сұрау салуға тыйым салынған. Демек сайлаушылардан кімге дауыс бергенін сұрауға болмайды.
  • Журналистер де байқаушылар сияқты сайлау учаскесінен тыс жердегі дауыс беру туралы хабардар болуы міндетті;
  •  Сайлау учаскесінен тыс жердегі дауыс беру кезінде  сайлау учаскесіне келіп дауыс бере алмайтын сайлаушыларға барғанда байқаушылар не кандидаттардың сенім білдірілген адамдарысайлау жәшігін бақылап жүруіне болады;
  • Журналистер де жабық учаскелерге барғанда бақылап жүруіне болады;
  • Журналистер дауыс беру аяқталғаннан кейін дауыс санауға қатысып, бақылауына болады. Сайлау комиссиясының төрағасына хабарлап қойыңыз.
  • Сайлау учаскесінде жұмыс істеу үшін аккредиттелу (жергілікті БАҚ-тарға) қажет емес. Шетелдік БАҚ-тар мен журналистер ҚР СІМ-інде арнайы аккредитациядан өтеді.
  • Халықаралық байқаушылар да, жергілікті байқаушылар да жария мәлімдеме жасауына, дауыс беру барысы туралы комментарий беруіне, құжаттай дәлел көрсетуіне болады. Тек байқаушылардың онлайн-видеотрансляция жасау мүмкіндігі шектелген, бұл шектеу журналистер мен БАҚ өкілдеріне қолданылмайды.

IV кеңес. COVID-19-ға байланысты шектеулерді сақтаңыз

Бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері сайлау учаскесінде болған барлық кезең ішінде бетперде режимін сақтауды (бетперде мұрынды, ауызды және иекті тығыз жабуы тиіс), күні бойы қолды антисептикалық құралдармен тұрақты өңдеуді қамтамасыз етеді. Бұл ретте бір рет қолданылатын қорғаныш бетперделері әр үш сағат сайын ауыстырылады, деп жазылған ҚР бас мемлекеттік санитар дәрігерінің қаулысында.

Сұхбат кезінде де әлеуметтік қашықтық — 1,5-2 метр аралықты сақтау керек. Сенім білдірілген адамдардың, байқаушылардың және бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерінің орналасатын жерін сайлау комиссиясының төрағасы кемінде 1,5-2 метр қашықтықтағы әлеуметтік қашықтықты ескере отырып айқындайды. БАҚ өкілдеріне ПТР-тестілеу қажет емес.

Егер мәселе туындаса, не істеу керек?

  • аудиоға жазып не видеоға түсіріп алыңыз;
  • журналистердің кәсіби құқықтары бұзылғаны туралы акт жасаңыз;
  • сотқа немесе жоғары тұрған сайлау комиссиясына құқық бұзушылық әрекеттер бойынша шағымданыңыз.

COVID-19 туралы жалған ақпаратты қалай анықтаймыз: журналистерге арналған онлайн-тренинг

Жәнібек Нұрыш
-
0
COVID-19 туралы жалған ақпаратты қалай анықтаймыз: журналистерге арналған онлайн-тренинг

Денсаулық сақтау мәселелеріне қатысты жалған ақпарат көбейіп жатыр. Журналистер мен БАҚ қызметкерлері денсаулық сақтау саласындағы түрлі қиындықтар, мәселен COVID-19, туралы жан-жақты әрі тиімді әңгімелеу үшін күрделі ақпарат ағыны ішінен дұрыс бағыт-бағдар алуына тура келеді.

CRDF Global ұйымы АҚШ Мемлекеттік департаментінің қолдауымен онлайн-тренинг өткізеді. Мамандар тренингте денсаулық сақтау саласына қатысты жалған ақпаратты анықтайтын машықтарды меңгеріп, қажет білім алады. Ұдайы өзгеріп, тез дамып жатқан ақпарат майданында жұмыс істеу стратегиясын үйренеді. Қазір вакцинация туралы жалған ақпараттар да шыға бастады. Жалған ақпаратты анықтаудан бөлек, сенімді ақпарат көздерін табуды да біледі.

Денсаулық сақтау мәселелері туралы жазатын журналистерді, зерттеуші-журналистер мен мына аталған елдердегі медиаұйымдарды тренингке қатысуға шақырамыз:

• Шығыс Еуропа: Грузия, Украина, Армения, Болгария, Молдавия;
• Орталық Азия: Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түркіменстан;
• Оңтүстік / Оңтүстік-Шығыс Азия: Индонезия, Малайзия, Вьетнам, Үндістан;
• Таяу Шығыс / Африка: Египет, Иордания, Алжир, Эфиопия.

Қатысу — тегін, бірақ 2021 жылғы 2 ақпанға дейін тіркелу керек. Тіркелу үшін онлайн-өтінішті толтырыңыз (тренингке қай тілде қатысқыңыз келетінін таңдаңыз).

Тренинг бағдарламасы алдын ала жазылған оқу модулдері мен онлайн-вебинарлардан құралған. Қатысушылар дайын модулдерге 11 ақпаннан кешіктірмей қол жеткізеді, ал вебинарлар 23 және 25 ақпанда өтеді.

Тренинг туралы көбірек ақпаратты CRDF Global ұйымының ресми шақыртуынан оқып-білесіз. Жобаның аға жетекшісі Карстен Боллдың kball@crdfglobal.org эл.поштасына хат жазып, хабарлассаңыз болады.

Коронавирус және жылжабар сюжеттер. 21-27 желтоқсан апталық бағдарламаларға шолу

Риза Исаева
-
0
Коронавирус және жылжабар сюжеттер. 21-27 желтоқсан апталық бағдарламаларға шолу

2020 жылғы 26-27 желтоқсанда (сенбі-жексенбі) эфирге шыққан ақпараттық-сараптамалық бағдарламалардың барлығы жылжабар сюжет көрсетіп, жылды қорытындылады. “7 күн” авторлары ҚР Тұңғыш президенті Нұрсұлтан Назарбаев пен қазіргі президент Қасым-Жомарт Тоқаев 2020 жылды қалай өткізгенін шолып шықса, “Басты бағдарлама” Сиыр жылдарындағы тарихи оқиғаларды тізіп, келер жылға болжам жасады. Ал “Apta” редакциясы коронавирус пандемиясы кімдерге ауыр тигенін айтып, Жыл кейіпкерін де таңдады.

Сонымен дәстүрлі мониторингімізде “Хабар”, “Еуразия бірінші арнасы” және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламасын қамтыдық.

“7 күн”, “Хабар”

Бағдарламаны Дархан Әбдіуахит жүргізді. Ол ҚР Тұңғыш президенті Нұрсұлтан Назарбаев ақпанда Қауіпсіздік кеңесі отырысын өткізгенін, “Тұңғыш Президент қорынан” елге көмек берілгенін және тағы басқасын атап өтті.

Жүргізуші: “Сарапшылар 2020 жылғы жағдайды өткен ғасырдағы «Ұлы тоқыраумен пара-пар” деп бағалағанын айтып, «Ал біз мұндай күрделі жағдайлардан айналып өте білдік» деді. Мұндай тұжырымды сарапшы, үкімет не мемлекет басшысы айтса, жөн. Алайда эфир жүргізушісінің баға беруі артық көрінді. Жүргізушінің ұзақ алғысөзінен кейін Нұрсұлтан Назарбаев туралы жылжабар сюжетке де кезек жетті.

Сюжет Тұңғыш президенттің наурызда Мәскеуге сапарынан басталып, РФ президенті В.Путинмен кездесуін көрсетті. Екі саясаткердің сөзінен үзінділер берді. Назарбаевтың орыс тілінде сөйлеген сөзін аудармасыз көрсетсе, В.Путиннің орысша айтқанын қазақшаға аударып берді. Бағдарлама авторларының мұндай ала-құла шешімінен еш қисын табылмады. Бұдан бөлек шолуда Н.Назарбаев Қазақстан өңірлерін аралағаны, түрлі жиналыстар мен халықаралық жиындарға, құрылыс нысандарының ашылуына қатысқанын да қамтыды. Ұзақтығы 50 минуттық бағдарламаның бірінші сюжеті 14 минутқа созылды.

Қазіргі президент Қасым-Жомарт Тоқаев туралы жылжабар сюжеттің алғысөзінде Мемлекет басшысының биылғы бастамаларын айтып шықты. Шолу-сюжет Тоқаевтың халықаралық кездесулерінен басталып, пандемияға қарсы іс-шаралар, тұрғындарға көмек пен жеңілдіктерді баяндады. Тоқаевтың кейбір тапсырмалары “қағаз жүзінде орындалғанын”, карантинде біраз олқылық мәлім болғанын да айтты. Ел ішіндегі сапарлары, Волонтер жылының ресми жабылуына қатысқанын және тағы басқасын тізіп шықты. Шолу ұзақтығы 10 минутқа жуықтады.

Президенттер жылын айтып болғаннан кейін, бүгінге оралып, Тоқаев пен Назарбаевтың апта ішіндегі қабылдауларына шолып шықты.

Қазақстан өңірлеріндегі коронавирус індетінің таралуына арналған сюжет карантин шектеулері қашанға дейін жалғасарын, Қазақстанда коронавирусқа қарсы вакцина егу ақпанда басталатынын да айтты.

2020 жылғы әлеуметтік қолдаулар туралы сюжет көпбалалы отбасыларға арналған жәрдемақының өсуі, баспанамен қамтамасыз ету, зейнетақы қорындағы қаражаттың бір бөлігін беру туралы жаңалықтарды жинақтапты. Мұның барлығы президент бастамасын жүзеге асыру үшін орындалып жатқанын да атап өтті.

Соңғы сюжет «Карантин жағдайында жаңа жылды қалай атап өтеміз» деген сұраққа жауап іздейді. Тілші Мақпал Мадиярова ZOOM платформасында онлайн кеш ұйымдастыратын асабалар, мейрамхана залын фотостудияға айналдырған кәсіпкер, пандемияға байланысты шетелдегі оқуына бара алмай, торт пісіріп сата бастаған адамды көрсетті. Сюжет торт сатушының: «Карантинде адамдар Жаңа жылды үйде қарсы алғаны дұрыс, дастархан жайып, менен торт тапсырыс беріп, менің тортымды жеп, Жаңа жылды қарсы алғаны дұрыс” деген сөзімен аяқталды. Осылайша сюжет — карантинде Жаңа жыл тойлатудың әдіс-амалдарын көрсетудің орнына кейіпкерлер кәсібіне жарнама жасағандай әсер қалдырды.

Айта кетер тағы бір жайт — бағдарлама студиясында Жаңа жыл мерекесін сезіндірер ешқандай безендіру болмады.

“Басты бағдарлама”, “Еуразия бірінші арнасы”

Студияға әсем безендірілген жаңажылдық шырша қойылыпты. Бағдарламаның «Коронавирус кет, вакцина кел» деп аталатын аңдатпасынан-ақ сюжетте қандай тұжырым жасалары байқалды.

Сюжет «Вакцина салдыруға дайынсыз ба?» деп аталыпты. Тілші коронавирус індеті әлемді қалай өзгерткеніне шолу жасайды. Қазақстанда ресейлік Спутник-V вакцинасын шығару қолға алынып, «KazCovid-IN»  отандық вакцинасы да сынақтан сәтті өтіп жатқанын айтты. Тұрғындар арасында «Вакцина алуға дайынсыз ба» деп сауалнама да жүргізіпті. Сюжетте “Отандық вакцина сынақтан сәтті өтіп жатса да Қазақстанда ресейлік вакцинаны неліктен өндіріп жатыр” деген қисынды сауал жауапсыз қалды.

«Ұр тоқпақ» айдарының жүргізушісі Айдана Үсембай қылмысқа күдікті ер адаммен селфиге түскені үшін қызметінен шеттетілген шымкенттік полицей туралы материал дайындапты. Тілші: «Бір нәрсе анық, шымкенттік полицейдің суреті қай жағынан алып қарағанда да «Жыл селфиі» деуге келеді, негізі. Әлі біраз уақыт ел аузында жүрері хақ» деген баға береді. Ел аузында жүргені үшін «Жыл селфиі» деген баға беріле ме екен?!

«Кеселдің кесірі тимеген коррупция» сюжеті бюджет ашықтығы тақырыбына арналыпты. “Мемлекеттік сатып алулар порталы арқылы жасалатын сауда-саттық астарында жемқорлық фактісі болуы мүмкін бе” деген сұраққа жауап іздейтін сюжетте  бірнеше деректі мысалға келтіреді. Бюджетті зерттейтін сарапшыларды сөйлетеді. Елімізде жемқорлық фактісін азайту үшін журналистер, азаматтық белсенділер де порталды бақылап, бақылап отыруы керек екенін айтады. Мазмұнды, өзекті сюжет.

“Басты бағдарлама” авторлары 2021 жыл — Сиыр жылына арналған сюжетте тарихқа үңіліпті. Сиыр жылдарында болған тарихи оқиғаларды шолып шығады. Тілші Әсем Изатқызы сиыр сауып отырып, стэндап жасапты. Сюжетте кадр сыртындағы мәтін мен бейнекадрлер сәйкеспейтін тұстары бар. Мысалы, «85-тің наурызы мен 86-ның наурызы аралығы да қазақ жылнамасында Зеңгі Бабаның баласынікі» деген мәтін оқылғанда сапасы бір ғасыр бұрын түсірілген видеоға ұқсайтын кадрлер көрсетті. Тарихи кадрлердің дереккөзін, яғни архив материалдары қайдан алынғанын белгілемепті.

«2021 жылы экономика өсуі мүмкін…» деген сюжетте дәрігер, риэлтор, экономист, мұнайшы, тіпті нумеролог пен астролог та сөйлейді. Ел экономикасы, тұрғын үй нарығына қатысты болжамдарды тілшінің өзі айтты. Мұнайшы: “Инвесторлар аз болады” десе, риэлтор:  “Тұрғын үй нарығында жаңа салынатын үйлер көп, сондықтан қайталама нарықтарда үй бағасы арзандауы мүмкін” деп болжайды. Тағы бір сарапшы онлайн-бизнес жүргізуді меңгерген бизнесмендер ісі алға жылжитынын, ал нумеролог пен астролог жыл позитивке толы боларын айтады. Экономикаға эзотериканың көмегімен болжам жасауға бола ма?!

«Basty bagdarlama» редакциясы көрерменмен 2021 жылғы 10-қаңтарға дейін қоштасты.

Apta, QAZAQSTAN

Apta бағдарламасы, дәстүрінен айнымай, Covid-19 және коронавирусты пневмония статистикасынан басталды. ДДСҰ бас директоры Тедрос Гибрейсус мәлімдемесін, яғни 2020 жылғы коронавирус пандемиясы адамзат тарихындағы соңғы індет емес екенін де айтып өтті. Тыйымға қарамастан жаңажылдық кеш өткізіп жатқан түнгі клубтар, кафе-мейрамханаларға рейдті көрсетті.

Бірінші жылжабар сюжет — “Ауыр болды” деп аталады. Тілші стендапта қазақстандықтар 2020 жылы Google іздеу жүйесінде қандай сөздерді жиі іздегенін айтты. «Коронавирус” сөзін ең көп іздепті. Содан кейін осы коронавирусқа қатысты тақырыптар: “онлайн-мектеп” және “42 500 еңбек кз” сөздерін жиі іздеген екен. Сюжетте әлеуметтанушы Серік Бейсембаевпен сұхбат бар. Сұхбатта пандемияның халыққа зардабы, кімдерге қатты ауыр тигенін әңгімелейді. Әлеуметтанушы әлсіз топтар көп зардап шеккенін айтып, ең ауыр салмақ әйелдерге түскенін айтады. Кәсіпкерлер мен мүгедектігі бар адамдарға ауыр болыпты. Әрбір санат бойынша кейіпкерлер бар. Еріктілер мен дәрігерлерді де сөйлетті. Ауқымды, өзекті, толымды сюжет.

Алматы маңында Bek Air ұшағының апатқа ұшырағанына 27 желтоқсанда бір жыл толды. Мейлінше толымды сюжетте осынау бір жыл ішінде оқиға қалай өрбігенін, сот істері мен тергеу қалай жүріп жатқанын, жолаушылар мен компания қызметкерлерінің қазіргі жағдайын қамтиды. Алайда бір кемшін тұсы — оқиғаның бас кейіпкері Bek Air компаниясы басшылығынан комментарий алмапты. Егер компания өкілдері комментарий беруден бас тартса, сюжетті мұны да айтпады.

Apta редакциясы  саясаттанушылардың Facebook әлеуметтік желісіне жазған посттары негізінде алдағы сайлауға шолуын жалғастырып келеді. Дәстүрлі шолуда қамтылатын дәстүрлі авторлар: Андрей Чеботарев пен Марат Шибутовтың қатарына Данияр Әшімбаев пен Расул Жұмалыны қосыпты. Олардың төртеуі посттарын орыс тілінде жазады (бағдарламада қазақша аударып береді). Неге екенін, тек қазақ тілінде хабар тарататын телеарна орыс тілінде пост жазатын сарапшыларды шолуға қосады.

Саясаттанушылардың жазған-сызғанына арналған шолу партиялардың сайлауалды үгіт-насихатын баяндайтын сюжетке жалғасты. Сюжетте бес партияның іс-шараларына бірдей уақыт бөлді.

Коронавирус пандемиясы кезеңінде отандық автоиндустрия қарқынды дамыпты. Сюжетте жеңіл автокөлік пен автобустар құрастыратын зауыт жұмысын көрсетті. Қай зауыт екенін айтпай, “Қостанайдағы зауыт” деп атады. Мазмұны жарнамалық материалға ұқсайтын, бірақ бренд аталмайтын сюжетті (жүргізуші де алғысөзде мұның жарнама емесін айтты) неліктен көрсеткені еш түсініксіз. Бір зауыт — тұтас автоиндустрияның жағдайынан хабар бере алмайды. Қазіргі автонарықтағы көп мәселені бүгіп қалған, үгіт-насихат сюжет.

Соңғы материалдың да алғысөзі түсініксіз. Жүргізуші Жайна Сламбек сөзін «Биыл азаматтық қоғамның дамуы артты» деп бастады. Ал материалда мектеп оқушыларын көрсетті. Дәлірегі оқушылар арман-тілегін, болашаққа жоспарын, қашықтан оқу қиындығын және тағы басқасын айтып берді. Азаматтық қоғамның бұған не қатысы бар?!

Apta редакциясы бір жыл ішінде эфирге шыққан материал кейіпкерлерінің арасынан «Жыл кейіпкерін» таңдапты. Өткен бағдарламадағы сюжет кейіпкері: ұшқыш, Тәуелсіздік құрдасы Өрден деген жігіт — “Жыл кейіпкері” болыпты.

«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.

Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.

Тәуелсіздік күні, Дума депутаттары және 35 мұғалім. 14-20 желтоқсан апталық бағдарламаларға шолу

Риза Исаева
-
0
Тәуелсіздік күні, Дума депутаттары және 35 мұғалім. 14-20 желтоқсан апталық бағдарламаларға шолу

Қазақстан Республикасы территориясының біртұтастығына қатысты ресейлік депутаттардың түрлі мәлімдемелері кешегі аптадағы қорытынды жаңалықтардың басты тақырыбына айналды. “7 күн” және Apta эфирі ҚР Тұңғыш президенті Н.Назарбаевтың қазақстандықтарды Тәуелсіздік күні мерекесімен құттықтауынан басталса, “Басты бағдарлама” сюжет арнады.
Апталық бағдарламалар сайлау науқанын ұмытпады.

Дәстүрлі мониторингімізде “Хабар”, “Еуразия бірінші арнасы” және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламасын қамтыдық.

“7 күн”, “Хабар”

Сенбі, 19-желтоқсанда эфирге шыққан бағдарламаны екінші апта қатарынан Дархан Әбдіуахит жүргізді. Әдетте 1 сағатқа созылатын бағдарлама ұзақтығы 10 минутқа қысқарып, 50 минут болды.

Әуелі Тәуелсіздік күніне орай ҚР президенті атына келіп түскен құттықтау жеделхаттарына шолу жасап, Тұңғыш президент Н.Назарбаевтың Қазақстан халқын Тәуелсіздік күнімен құттықтауынан үзінділер берді. Назарбаев: “Алтайдан Атырауға, Алатаудан Арқаға дейінгі ұлан-ғайыр атырапты мекендеген, баһадүр бабалардың ұрпағымыз!” деп, “Үстірт пен қарт Каспий жағасын, Сыр менен Ертістің арасын алып жатқан байтақ даланың заңды мұрагерлері — қазақ халқы екенін” айтты.

Тәуелсіздік күні мерекесіне мемлекет басшысы наградалар үлестірді. Бұған сюжет арнап, кімдерге марапат берілгені баяндалды.

«Келер аптада ерекше жаңалық болғалы тұр». Дархан Әбдіуахит Қазақстан мен Ресей бірігіп, коронавирусқа қарсы вакцина өндіретіні туралы жаңалыққа осындай баға береді. Ал тілші Гүлжан Мархабаева ТМД елдері президенттерінің онлайн басқосуынан сюжет дайындапты. Ол кейбір сарапшылардың “ТМД ұйымы өз міндетін атқарып отырған жоқ” деген пікір бар екенін айтып, “алайда ұйым өз өміршеңдігін дәлелдеді” деген баға береді. Бұл сарапшылар пікірі ме әлде президенттер пікірі ме, бұл жағы түсініксіз.

Президент Тоқаев бірқатар мемлекет елшілерінен сенім грамоталарын қабылдады, әкімдермен кеңес өткізді.

“7 күн” тілшілері Тоқаев аптасына шолудан кейін Тұңғыш президентке қайта оралды. Өткен аптада Н.Назарбаев «Тәуелсіздік жолын жалғастырар ұрпақ» атты онлайн форумына қатысты. «Қос бастама» деп аталатын сюжет форумнан бастап Тұңғыш президент қорының жұмыстарына дейін баяндады.

Белгілі қазақстандық боксшы Геннадий Головкин кезекті жекпе-жегін өткізіп, Камил Шереметаны техникалық нокаутпен жеңді. “7 күн” авторлары осы жаңалықты хабарлады. Қазақстанның екі президенті де Головкинді жеңісімен құттықтаған екен. Мұны да айтып өтті.

Президенттер тақырыбы аяқталып, сайлау науқанына кезек жетті. Тілші Ерболат Қайыржан Нұр-Сұлтан қаласындағы учаскелік сайлау комиссиясының төрағасынан, бақылаушыдан, мәслихат депутаты мен қала тұрғынынан сұхбат алыпты. Азаматтарды сайлауға шақыратын мазмұнды сюжет.

«Тәуелсіздік тартуы» сюжеті Қазақстанның түкпір-түкпірінде Тәуелсіздік мерекесі қалай аталып өткеніне шолу жасайды. Пайдалануға берілген нысандарды көрсетеді.

Бағдарламаның соңғы сюжеті де алдыңғы сюжетке ұқсас болды. Қызылорда облысында пайдалануға берілген нысандарға шолу жасап, облыс әкімі Г.Әбдіхалықовамен сұхбаттасты.

“Басты бағдарлама”, “Еуразия бірінші арнасы”

Бағдарлама соңғы кездегі даулы да шулы ақпараттан басталды. Телеарна тілшілері Ресейдегі “Единая Россия” партиясының мүшесі, Дума депутат В.Никоновтың «Қазақстанға сыйға берілген жерлер” туралы мәлімдемесіне арнайы сюжет дайындапты. Сюжетте Никоновты қолдаған және қарсы пікір айтқан ресейлік саясаттанушыларды сөйлетіп, қазақстандық сенаторлардың жауабын, тарихшы Сұлтанхан Аққұлұлының пікірін берді. ТМД мемлекеттері басшыларының онлайн басқосуында ҚР президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың: “байыпты саясат жүргізе отырып, еліміздің ұлттық мүддесін қатаң түрде қорғайтын боламыз” деген мәлімдемесін, Тұңғыш президент Назарбаевтың Тәуелсіздік күніне арнаған құттықтауынан үзінді көрсетті. ҚР СІМ Ресей елшісіне наразылық нотасын жолдағаны да айтылды.

“Ұр тоқпақ” айдарына “Тышқан жылында болған тышқани тірліктер мен бейпіл сөздердің жинағы” ілініпті. Айдар жүргізушісі Айдана Үсенбай лауазымды тұлғалардың коммуникация мәселесін сынға алады.

Карантин шектеулеріне құлақ аспай, жаңажылдық кештер өткізіп жатқан мейрамханалар. Сюжетте тілші Әсем Изатқызы мобильді топпен бірге кафе-мейрамханаға тексеріс жүргізеді. Тілші түнгі сағат екіге дейін рейдте жүргенін, ал «ертең қой кезек» екенін айтып, сюжетті аяқтайды. Әзіл-қалжыңнсыз сюжеттен мұндай сөз тіркесі ерсі естілді.

Нұр-Сұлтан қаласының ауа сапасы мен қаланы жоспарлауды жағдайын зерттеген сюжет шаһар сәулеті мен құрылыс компаниясына қойылатын талаптар төмен екенін қозғайды. Қаланы жоспарлаумен айналысатын білікті урбанист мамандар жоғын да ескеріпті. Тұрғынға да, кәсіпкер мен шенеунікке де ой салар сюжет.

Apta, QAZAQSTAN

Бағдарлама әдеттегідей Covid-19 және коронавирусты пневмония статистикасынан басталып, қазақстандық вакцинаны адамдарға сынап көру басталғанын хабарлады.

16 желтоқсан — ҚР Тәуелсіздігі күніне ҚР Тұңғыш президенті Н.Назарбаевтың құттықтауын көрсетіп, Қазақстан территориясы туралы ресейлік депутаттар айтқан мәлімдемелерге қатысты саясаттанушы Расул Жұмалының пікірін берді. Саясаттанушы мұндай мәлімдемелерді жауапсыз қалдыруға болмайтынын айтты. Ресейлік “Новая газета” басылымының мақаласынан: “Ресей саясаттанушылары Ресейді одақтассыз қалдыру үшін қолынан келгеннің барлығын жасап жатыр” деген үзінді келтірді.

Президент Тоқаев мемлекеттік наградалар мен сыйлықтар тапсыруға арналған салтанатты рәсімге қатысты. Жиында президент геостратегиялық белгісіздік жағдайында мемлекеттердің халықаралық аренадағы саяси өзімшілдігі мен экономикалық ұлтшылдығы күшейетініне назар аударды. Келесі жылдың басында жарияланатын жаңа реформалар топтамасы туралы да айтты.

2020 жыл қалай өткеніне аз-маз шолу жасаған сюжет қазақстандықтарға қандай әлеуметтік көмек беріліп, пандемияға қарсы қандай іс-шаралар жасалғанын айтады. ҚР президентінің көмекшісі Ерлан Қарин Жаңа жылдан кейін жарияланар реформалар туралы комментарий берді.

Apta авторлары саясаттанушылардың әлеуметтік желі парақшасындағыа сайлау туралы посттарына шолуын жалғастырып келеді. Неге екенін, бағдарлама авторлары екі-үш саясаттанушы, атап айтқанда: Андрей Чеботарев пен Марат Шибұтовтың посттарын шолып шығады.

Алдағы сайлауға қатысар 5 саяси партиясының сайлауалды үгіт-насихаттарына арналған сюжетте барлық партияға бірдей шамада уақыт бөлінген.

Қазақстан 2015 жылы Дүниежүзілік сауда ұйымына мүше болды. Содан бері бес жыл өтіп, нарықты ДСҰ-ы шарттарына дайындаудың өтпелі кезеңі де аяқталды. Енді шетелдік банктер мен сақтандыру компаниялары Қазақстаннан филиал ашуына болады. Экономист-сарапшылардан бұл жөнінде сұхбат алды, бірақ сюжет болмады. Өте-мөте маңызды тақырыптыңжалғасын күтеміз.

Павлодар облысында 35 үздік мұғалімнің әрқайсысына 1000 АЕК (2 млн 778 мың теңге) шамасында сыйлықақы берді. Сома көлемді бола тұра басқа апталық бағдарламалардың ешқайсысы бұл жаңалықты айтпады. Apta тілшілері осы тақырыпқа сюжет арнапты. Сюжет қызықсыз әрі созылыңқы жасалыпты. Айтпақшы, сюжетте мұндай жомарт сыйлықты неліктен Павлодар облысы әкімдігі ғана үлестіргені, басқа өңірлер неліктен тыс қалғанына жауап болмады.

«Желтоқсан оқиғасына орай материал жасамау дұрыс емес болар еді». Жүргізуші Жайна Сламбек 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасына арналған сюжет аңдатпасын осылай бастады. Сюжетте Желтоқсан оқиғасы қатысушыларының қазіргі өмірін көрсетті. Екеуі де ер адам.

Жалпы Apta бағдарламасындағы сюжет кейіпкерлерінің көбі — ер адам екенін байқаймыз. Гендерлік теңсіздік көзге ұрып тұр.

Бағдарламаның соңғы сюжеті де Тәуелсіздік тақырыбына, дәлірегі Тәуелсіздік құрдасына арналды. Ұшқыш жігіт (мұнда да кейіпкер — ер адам) туралы портрет сюжет дайындапты. Ол Қытайда туған. 2006 жылы Қазақстанға көшіп келген. Көңіл қуантар мерекелік сюжет.

«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.

Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.

Ғылыми және медициналық журналистика мектебіне тіркелу басталды

Жәнібек Нұрыш
-
0
Ғылыми және медициналық журналистика мектебіне тіркелу басталды

Ғылым туралы пікірін қарапайым әрі түсінікті тілде жеткізуді көздеген журналистер, блогерлер мен ғалымдар үшін Орталық Азиядағы алғашқы Ғылыми және медициналық журналистика мектебі өтеді. Оқыту сабақтары 2021 жылғы 18-29 қаңтар аралығында қазақ, орыс, тәжік және өзбек тілдерінде онлайн форматта ұйымдастырылады. Мектепке қатысуға өтінім берудің соңғы мерзімі — 11 қаңтар. Сабаққа қатысу — тегін, өтінімдер негізінде конкурстық іріктеу болады.

Ғылым туралы қарапайым және түсінікті тілде қалай жазу керек? Бұл шынымен ғылыми сенсация ма әлде спикер асыра сілтеп отыр ма? Журналист әлемдегі және өз еліндегі ғылымның дамуы туралы не білуі тиіс? Оқырман мен көрерменді үркітіп-қорқытпай, толық ақпарат беру үшін медицина бағытындағы, дәрі-дәрмектер мен вакциналар туралы ақпаратты қалай жеткізуге болады?

Ғылыми және медициналық журналистика мектебінің қатысушылары жоғарыда айтып өткен және басқа да сұрақтарға жауап алады. Екі апта бойы дәрістер, уоркшоптар, интерактивті сабақтар өтеді. Сабақ барысында алған білімдерін тексеріп, оларды бірден іс жүзінде бекіту үшін тесттер, чек-парақтар, жадынамалар дайындадық. Мектеп жұмысының аясында қатысушылар екі материал дайындайды, тренингтерден кейін бір ай бойы менторлық қолдау бағдарламасы жоспарланған.

Мектептің бас тренері — Николай Воронин, BBC Global News ғылыми журналисі. Қазақстандағы тренерлер командасында «100 жаңа оқулық» жобасының редакторы Есей Жеңісұлы, «Перемена.медиа» порталының бас редакторы Айжан Мадиходжаева. Өзбекстандағы тренерлер командасында – лингвист, ғылыми журналист, редактор, «Асанов формати» Telegram-арнасының авторы Эльдар Асанов, Тәжікстанда — ғалым, тренер Абдулназар Абдулназаров.

Шақырылған спикер ретінде «Медуза» интернет-басылымының редакторы, «Намочи манту» Telegram-арнасының авторы Дарья Саркисян қатысады. Сондай-ақ спикер ретінде Қазақстан, Тәжікстан және Өзбекстаннан келген ғалымдар мен ғылымды дәріптеушілер сөз сөйлейді.

Мектепке Қазақстан, Тәжікстан, Өзбекстан медиаларында жұмыс істейтін журналистер (меншік нысанына қарамастан), ғылым тақырыбында жазатын блогерлер, жеке медиа немесе блог ашқысы келетін ғалымдар қатыса алады. Оқыту сабақтары орыс, қазақ, тәжік және өзбек тілдерінде өтеді. Сонымен қатар, ілеспе аударма арқылы орыс және ұлттық тілдерде өтеді. Мектепке тіркелу үшін 2021 жылғы 11 қаңтарға дейін онлайн-өтінішті толтырыңыз.

Оқыту бағдарламасы өте тығыз болатындықтан, келесі жағдайларды ескеріңіз. Қаңтардың 18-і мен 29-ы аралығында екі апта бойы жұмыс кестеңізден Алматы уақыты бойынша сағат 16.00-ден 18.00-ге дейін (Ташкент және Душанбе уақыты бойынша сағат 15.00-17.00 аралығында) уақыт бөлу қажет болады. Сонымен қатар, үй тапсырмасын орындайсыз. Тренинг аяқталғаннан кейін бір ай ішінде медицина және ғылым тақырыбындағы материалдар бойынша менторлармен жұмыс істеу мүмкіндігіне ие боласыз.

Орталық Азиядағы алғашқы Ғылыми және медициналық журналистика мектебі Internews бастамасымен «Алтын Өркен» Қоры (Қазақстан), «Лочвар» қоғамдық бірлестігі (Тәжікстан), «Асанов формати» Telegram-каналымен (Өзбекстан) бірлесе отыра өтеді.

Жоба АҚШ Халықаралық даму агенттігінің (USAID) қолдауымен MediaCAMP Орталық Азия бағдарламасы аясында жүзеге аспақ.

Ауыл аралап, тауға шығу: сайлау науқанының алғашқы онкүндігі қалай өтті

Назира Даримбет
-
0
Ауыл аралап, тауға шығу: сайлау науқанының алғашқы онкүндігі қалай өтті

2021 жылғы 10 желтоқсанда өтетін ҚР Парламенті мәжілісі және жергілікті мәслихат депутаттарын сайлауына алты саяси партиясының бесеуі қатыспақ. Жалпыұлттық социал-демократиялық партиясы (ЖСДП) сайлауға бойкот жариялады. Ал 10 желтоқсанда сайлауалды үгіт-насихат басталып, бес партия электоратты жаулап алу “шайқасына” кірісті. «Жаңа репортер» медиасыншысы Назира Дәрімбет сайлау  науқанының алғашқы онкүндігі БАҚ бетінде қалай көрінгеніне шолу жасады.

Үгіт-насихат басталған күні партиялардың бюллетендегі реттік нөмірі белгілі болды. QAZAQSTAN ұлттық телеарнасы хабарлағандай, тізімде бірінші — “Қазақстан халық партиясы”, екінші — Nur Otan, үшінші — «Ауыл», сәйкесінше «Ақ жол» және ADAL партиялары орналасады. Мәжіліске партиялардан барлығы 312 үміткер ұсынылса, оның 222-і ер адам, 90-ы әйел адам. Үміткерлердің ең кішісі 25 жаста, ал ең үлкені 70-те екен.

Nur Otan: есіктен есікке 

Сайлауға қатысатын партиялардың БАҚ-тағы белсенділігіне қарасақ, жарияланған ақпараттың басым бөлігі билік партиясына қатысты екенін көреміз. Бұл таңғаларлық жағдай емес. Бас партияның мүмкіндігі де, қаржысы мен ықпалы да жеткілікті.

Nur Otan партиясы мүшелерінің Жамбыл, Қызылорда облысының шағын ауылдарында өткізген кездесулерден бастап партия төрағасының бірінші орынбасары Бауыржан Байбектің «халықпен» кездесуіне дейінгі әрбір қадамы есепке алынып,  БАҚ-та жарияланып отыр.

Тіпті мазмұны бірдей ақпаратты тақырыптарын өзгертіп, “креатив” жасап-ақ жатыр. Осылайша партия халық назарына ұғымды контент ұсынуға мән бермейтін сыңайлы.

 «Nur Otan» партиясының үміткерлері атыраулық ардагер ұстаздың үйінде болып, алдағы стратегиямен бөлісті» немесе «Күріш зауытындағы экспромт кездесу» деген ақпараттарда партия стратегиясын ардагер мұғалімге баяндау тиімді ме әлде зауыттағы кездесу шын мәніде кездейсоқ болуы мүмкін бе? 

10 күн ішінде Nur Otan партиясы көп кездесу өткізді. Көпбалалы аналардан бастап ардагерлер, «зауыт-фабрика» жұмысшыларына дейін кездесу ұйымдастырды. Nur Otan барлық өңірді аралауға уәде берген еді.  Әзірге бұл уәдесін орындап жатыр. Алайда партияның үгіт-насихат науқанында айтқан міндеттемелері орындала ма, жоқ па?

Мәселен, осы партияның басты ақпарат құралы — «AIQYN» газеті сайлауалды штабтың Алматыға сапары кезінде партия 1000 IT-компания құрып, бизнесті дамытып, жаңа жұмыс орындарын ашуға жәрдемдесуді уәде еткенін хабарлаған.

Жарияланымдар жиілігі жөнінен кейбір өңірлік медиа платформалар: мысалы шымкенттік сайттардың күтпеген «көркеюі» таңғалдырды. Мәселен, Oinet.kz сайты бір күнде судың қос тамшысындай, бір-біріне ұқсайтын бес «үгіт-насихат» материал жариялады. 

ҚХП: шың басына шығып, үгіт-насихат жасау

Бұрынғы ҚКХП, қазіргі “Қазақстан халық партиясы” (ҚХП) БАҚ-тағы жарияланымдар саны мен ақпарат кеңістігін қамтуы жөнінен Nur Otan партиясынан әлдеқайда артта келеді. Дегенмен партия ақпараттарының тақырыбы ерекше.

Мысалы, бұрынғы коммунистер автошеру өткізіп, елорда тұрғындарын жолда қырағы болуға шақырды. Тағы бір ақпаратта балалар денсаулығы мәселелерін талқылап, қазақстандықтардың зейнетке шығу жасын төмендетуге уәде береді. 

Nur Otan партиясы аймақтық БАҚ-та ақпарат жариялауды көздесе, ҚХП туралы ақпараттың дені Inform.kz, Turkistan халықаралық газеті, КТК  телеарнасы сияқты республикалық ақпарат құралдарында үгіт-насихат материалдары жариялап жатыр.

Партия өкілдері жұртшылық назарын аудару үшін шыңға да көтеріліпті. Бұл туралы екі басылым жазды. Айтпақшы, ҚХП-лықтар онлайн-митинг өткізді. Олардың бұл іс шарасын еліміздің бас телеарнасы — QAZAQSTAN ұлттық телеарнасы хабарлады.

БАҚ-тағы сайлауалды үгіт-насихат жұмыстарының барысы туралы «жоқтан бар» деп айтуға болады.

«Ақ жол» партиясы ертегі айтпайды

Сайлау науқанының басында партия атауын латын қарпімен жаза бастаған ақжолдықтар үгіт-насихатын “Ақмола вагон жөндеу зауытынан” бастапты. Бұл туралы партия өздерінің «Қазақ үні» газетінің сайтында жариялады. Ақжолдықтар енді сыбайлас жемқорлық істері бойынша сотталғандар мерзімінен бұрын бостандыққа шықпайтынын айтып, бұл бағытта күресті жалғастыруға уәде берді. 

Бір қызығы, “Ақ жол” партиясының сайлауалды үгіт-насихатына Nur Otan-ның ақпарат құралы саналатын AIQYN газеті мен интернет-сайты белсенді қатысып жатыр. Мысалы, «Халыққа ертегі айту емес, нақты жұмысымызды көрсету қажет» – Азат Перуашев» атты шағын жаңалықта партия көшбасшысы Telegram парақшасында сайлау науқаны басталғанын хабарлағанын айтады.

“Ақ жол” партиясының сайлауалды үгіт-насихат жұмыстарын бастауы — көп үміт күттіретін ұрандар, жалынды сөздер, жалпы, «үлкен» саясатта белгіленгендей, ақпарат кеңістігін толтыру. Партия қазақ тілін қолдану аясын кеңейтіп, «Қазақстанда кедейлер болмайды» ұранымен елдегі кедейлікті жоймақ екен. 

«Ауыл» партиясы: «Ауылдан ауылға» 

Ауыл проблемаларын айтуы тиіс “Ауыл» партиясы аймақтарға турнесін бастады. Егер Nur Otan «Есіктен есікке қарай қозғалса”, ауылдықтар «Ауылдан ауылға» жүрмек екен.

Бұл туралы «бас» газет — Egemen Qazaqstan газеті жазды. Мақаланың авторы бар, бірақ «қаражатынан төленді…» деген белгі жоқ.

«Ауыл» партиясына «Жер сатылмайды» ұранымен жеңімпаз картасын ойнату бұйырғандай. Бұл тақырып ауыл тұрғындары мен қазақ тіліндегі аудиторияның жанына жақын. Міне, сондықтан партиялықтар мұны ұтымды пайдалануға тырысып-ақ жатыр.

Партияның үгіт-насихат жұмысында басқаларынан ерекшелік байқалмайды. Ауыл халқы осы сайлауда «Ауыл» партиясының әлі бар екенін біліп қалатын болды. 

 ADAL адал бола ала ма?

Таяуда “Бірлік” партиясы деген атауын өзгертіп, ADAL партиясына айналған саяси ұйым қол астына кәсіпкерлер мен ықпалды бизнесмендерді жинады.

Сайлауалды бағдарламасында жұмыссыздықты жоюға, кәсіпкерлердің  мүдделерін қорғауға уәде беріп, аймақтардағы сайлаушылармен де кездесіп жатыр.

Араларында әйел көшбасшылары бар екенін көрсетуге тырысқан жалғыз партия болып отыр.

БАҚ бетінде ADAL партиясы туралы үгіт-насихат материалдары жиі ұшыраспаса да Алматы облысының жұрт біле бермейтін бір ауданында бұл партияның халықпен кездескенін жергілікті аудандық газеттен көріп қалуыңыз әбден мүмкін.

Партия білім беру мәселелерін шешіп, тұрмыстағы зорлық-зомбылықты талқыламақ екен. Бір мезетте екі ірі басылымда – AIQYN және TURKISTAN газеттерінде фотосуреті бірдей, бірақ тақырыбы әртүрлі бірдей мәтін жарияланды. Екі басылымда да бұл ақылы үгіт-насихат материалы екенін көрсетер белгі жоқ.

Сайлауалды үгіт-насихаттың алғашқы онкүндігінде партия өкілдерінің халықпен кездесулері туралы негізінен өңірлік медиада жарияланған қысқа ақпараттар жиі ұшырасты.

10-қаңтарда болатын сайлау науқаны кезінде бұған дейін беймәлім болып келген газеттер мен уеб-сайттарды білдік. Бұл науқан солардың көпшілігі үшін «жарыққа шығу» және ақша табудың жалғыз мүмкіндігі.

БАҚ-та жарияланған үгіт-насихат материалдарында белгілі бір партияның “Сайлау қорының қаражатынан төленді” белгісі қойылмаған.

* Жарияланымдарды талдау Alem Media Monitoring жүйесінің іріктемесі негізінде жүргізілді. Зерттеу барысында 2020 жылдың 10-20 желтоқсаны аралығында барлық бұқаралық ақпарат құралындағы (баспа БАҚ, электронды БАҚ, теледидар) 1000-нан аса материал талданды.

Тәуелсіздік күніндегі телеэфир: Назарбаевқа арналған бағдарламалар 

Меруерт Хусаинова
-
0
Тәуелсіздік күніндегі телеэфир: Назарбаевқа арналған бағдарламалар 

16-17 желтоқсан — ҚР Тәуелсіздігі күні мерекесінде қазақстандық телеарналар не көрсетті? Ел тәуелсіздігінің жиырма тоғызыншы жылында көрерменге қандай тың дүние ұсынды? “Жаңа репортер” медиасыншысы Меруерт Хусаинова 2020 жылғы 16 желтоқсан күні телеарналарды шолып шықты. 

Сағыныш кадрлері мен сағызша созылған сериалдар

КТК телеарнасы Тәуелсіздік мерекесіне көп уақыт бөле қоймапты. Тәуелсіздікке тарту ретінде «90-ые: забытые пленки» деректі фильмін көрсетіп, ары қарай әдеттегідей сериал-фильмдерге орын берді.

Фильм қазақстандықтардың өткен ғасырдың 90-жылдарындағы тоқыраудан бүгінге дейін жүріп өткен жолын баяндайды. Әсіресе телевизия мұрағаттарындағы тың деректер мен көне кадрларды жарыққа шығарыпты. Өткенді сағына еске алып, бұрынғы күндерге ойша саяхат жасауға мүмкіндік берген фильм.

Ал “31 арнада” ел мерекесіне орайластырылған бағдарлама жоғын байқадық. 20 ғасырдың 70 жылдары түсірілген «Кек және заң» үнді фильмі мен ырду-дырдуға толы әзіл-сықақ бағдарлама көрсетті. Осылайша республикалық телеарна эфирінде Тәуелсіздік күнінде салмақты дүние болмады. 

Қазақстан — аты бар, заты жоқ ел болған ба?

«Хабар» телеарнасының эфирі таңғы сағат 06:00-де басталып, түнгі сағат 02:00-ге дейін жалғасады. 20 сағатқа созылатын эфир уақытында Тәуелсіздік күніне арналған небәрі екі бағдарлама, бір мерекелік концертпен шектелді.

«Тәуелсіздік күні» арнайы жобасы мен «Шекара – қауіпсіздік кепілі» деректі фильмі Тәуелсіздік күні мерекесінің тұтас жүгін көтеріп тұрғандай.

«Тәуелсіздік күні» арнайы жобасы — аймақтардан жүргізілген мерекелік марафоны тікелей эфирде өтті. Телеарна тілшілері бүгінге дейін жеткен жетістіктерге шолу жасады. Құттықтаулар, видео жолдаулар көрсетті. Патриоттық әндер, Қазақстанның өткені мен бүгіні туралы фильмдер де еніпті.

“Шекара – қауіпсіздік кепілі” деректі фильмі ҚР Тұңғыш президенті Н.Назарбаев ел шекарасын қалай бекіткенін, қазіргі президент Қ.Тоқаевтың Тұңғыш президент арқасында Қазақ елі тәуелсіздікке қалай қол жеткізгенін баяндайтын сөзінен басталады. Фильмде «Қирандыдан ел түзеп, тәуелсіз мемлекет орнату» қалай жүзеге асқаны, Назарбаевтың қандай зор рөл атқарғаны айтылды. Тарихшы М.Жолдасбеков: «Аты бар, заты жоқ елден мемлекет орнатқан Назарбаевтың арқасында қазір 50 дамыған елдің қатарындамыз» деді. Ал Қ.Тоқаев: «Бұрын бізде заң тұрғысынан шекарамыз болған жоқ» деп айтады. Фильм Нұрсұлтан Назарбаевтың атқарған жұмыстары мен саясат сахнасындағы образын ерекшелеуге бағытталыпты.

Қазақстанның бүгіні мен кешесі

Almaty tv телеарнасы 16 желтоқсан күні мерекелік контент пен еліміз тәуелсіздік жылдарында қандай ірі жетістіктерге жеткенін баяндайтын бағдарламалар ұсынды.

«Тәуелсіз Қазақстан жетістіктері» бағдарламасында еліміздің сыртқы саяси жағдайы мен танымал тұлғалардың Қазақстан туралы пікірі топтастырылған. Қазақстандағы АҚШ елшісі Уильям Мозер, қоғам қайраткері Бірғаным Әйтімова ел тәуелсіздігі туралы пікір білдірді.

Телерна тілшісі Асылбек Тойбектің бейнематериалында да еліміз бұл азаттыққа қалай қол жеткізгенін, қандай қилы заманды басынан кешіргенін саясаткерлер пікірі арқылы берді.

Ал «Алматы – тәуелсіздік бесігі: Тарих — туризм көзі» бағдарламасында Қазақстан әлемнің дамыған 50 мемлекеті қатарына енуі, соңғы 29 жылда Қазақстанның әлем саясатындағы салмақты орны мен Н.Назарбаевтың саяси қадамдары жайында айтты.  

https://www.youtube.com/watch?v=RqsOxwfTNZU

Тәуелсіздік мерекесі және Назарбаев тұлғасы

QAZAQSTAN ұлттық арнасында таңғы сағат 06:05-те “Тәуелсіздікке тағзым” мерекелік концерті эфир шымылдығын түрді.

«Таңшолпан» таңғы бағдарламасының тақырыбы да Тәуелсіздік күніне арналды. Ән де, би де, салмақты сұхбат та, ұлттық құндылықтарды дәріптейтін сюжеттер легі толастамады. Бағдарламаның Алматы студиясына қонақ болған әнші Еркін Шүкіманмен ел тәуелсіздігі туралы сұхбат болды. Әншінің әуелете шырқаған «Алаш арыстары» әні рухты көтерсе, сонау Африка елінен бір топ адам Қазақстанды Тәуелсіздік мерекесімен құттықтаған ақжарма тілегі ерекше назар аудартты. 

«Таңшолпан» аяқталғаннан кейін “Томирис” тарихи көркем фильмін, сосын 1 желтоқсан — ҚР Тұңғыш президенті күнінде тұсауы кесілген «Түркістан: көне мен келешек көпірі»  фильмін қайта көрсетті. Бұл фильм Нұрсұлтан Назарбаевтың телеарна басшысы Ләззат Танысбайға сұхбатына негізделген. Тұңғыш президент Түркістанның маңызы мен облыс орталығы мәртебесін беру туралы тарихи шешім жайында әңгімелейді.

Қайталанған бағдарламалар

Ұлттық арна Тұңғыш президент күнінде «Тәуелсіздік тәуекелдері» жобасын көрерменге ұсынған. Бұл бағдарламада Қазақстан тәуелсіздігін қалай алғаны және Нұрсұлтан Назарбаев рөлі туралы айтылады. Жүргізуші Нұрбек Бекбау «коммунистерге кекірік атқызған заманды» жарты сағат егжей-тегжейлі сөз етіп, «Қара майдың құны түсіп кеткенде мұрын сүзіп құлады» дей келе, бірдей әріптен басталатын сөздерден сөйлем құрап, тарихты талдайды. «Әрі қарай тәуелсіздік дәуірі басталды» деп ентіге екпінін басқан жүргізуші жоба жалғасы қашан эфирге шығатынын, жалғасы бар не жоқ екенін көрерменге ескертпестен бағдарламаны аяқтайды. 

«Парламентте Тасмағамбетов неге жоқ?»

Түс қайта эфирге шыққан «Ұлы дала – Тәуелсіз ел!» театрландырылған  концерті түрлі тақырыптағы әндер ұсынды.

QAZAQSTAN ұлттық арнасының 16 желтоқсандағы эфирінен көрермен назарын аудартар бір бағдарлама болса, бұл «Алтын домбыра» республикалық ақындар айтысы болса керек. «Абай тағылымы – Тәуелсіздіктің тірегі» тақырыбындағы айтыста ел тәуелсіздігі туралы жыр маржанын күттік. Өкінішке қарай, жыр додасы күйбең тірлік пен айтыскер ақындардың бірін-бірі сынауынан аса қоймады.

Айтыскер ақын Мейірбектің:

«Тәуелсіздікті 15 республика ішіндегі ең соңында алған елміз,

Бірақ 30 жылда даму жағынан сол елдердің алдына шыққан елміз»

деп айтқаны, 

тағы бір ақын Еркөштің

«Нағыз тәуелсіздік – әр қазақтың тәуелсіз баспанасы, өз үйі болса ғана»

деген жыр жолдары ғана бүгін Тәуелсіздік күні екенін еске салғандай болды. Басқа ақындар “Абайды дәріптейміз” деп қазіргі қашықтан оқытуды сөз етсе, енді бірі мемлекеттен алған медалін тізіп шықты. 

Ақын қыз Жансая:

«Парламентті пенсионерлер жайлады, неге сол парламентте Иманғали Тасмағамбетовке орын жоқ»

деп сұрау салды.

Айтыста “Нұр-Сұлтандағы мұз қалашық орнына әр қазаққа үй салып берсін” деген сөздер айтылып, Тәуелсіздік күніне арналған жыр жолдары болмады.  

Содан кейін екі сағаттай «Келін әні» түрік сериалын, ізінше «Абай» телехикаясын көрсетті. Сериал мен телехикаяны аяқтап, мерекелік тақырып «Азаттықтың асқақ әні» концертіне қайта оралды. 

Өткенге шолу сюжеттер

QAZAQSTAN ұлттық телеарнасы 00:10-да «Білім бәйгесі» интеллектуалды телешоуын көрсетіп, кейін «Ұлы дала – Тәуелсіз ел!» театрландырылған концертін қайталады.

02:10-да «Тәуелсіздік тарландары» шағын деректі фильмнің 15 желтоқсандағы нұсқасын қайта берді. Н.Оразалиннің терең күрсінісінен басталатын бағдарламада Тәуелсіздік тұғыры бекітілген бұрынғы парламент ғимаратынан кадрлер тізбегі жасалыпты. Өткен күндерді күрсіне еске алған Н.Оразалин: «Бұл залда 1991 жылғы 16 желтоқсан күні тарихи күн болғанын» айтып: «Мына жерде Нұрқаділов отыратын, әлі есімде» деп залдағы орындықты нұсқап, сол тұстағы ел тарихында өшпес із қалдырған азаматтар туралы сөз етеді. Қай орындықта кімнің отырғанын сағынышпен еске алған және соны есінде мықты сақтаған Нұрлан Оразалин неге екені белгісіз, М.Горбачевті «бетінде қалы бар президент» деп еске алды.

Жазушы өткен мен бүгінді салыстыра келе Н.Назарбаевтың саяси көрегенділігі арқасында осы күнге жеткенімізді мақтанышпен айтады. Қазіргі үш тілде білім беру жүйесіне қарсылығын да білдіреді. 

Тәуелсіздік мерекесіне байланысты отандық телеарналардың көрерменіне ұсынған бағдарламалардың ұзын-ырғасы осы.

Неге екені белгісіз, ешбір телеарна Желтоқсан көтерілісі туралы деректі фильмдер, «Қызғыш құс» фильмін экранға шығармады. Жылда көрсетілетін осы екі дүние Қазақстанның тәуелсіздікке қалай жеткенін айқындай түсетін. Әлде 1986 жылғы «Желтоқсан оқиғасын» сөз етсе, 2011 жылғы 16 желтоқсанда болған Жаңаөзен оқиғасы да айтылар деген қауіп болды ма екен?!

Тұтас бір мемлекеттің ең ұлық мерекесі — Тәуелсіздік күнінде шын тарихқа негізделген бір де бір фильм, тым болмаса деректі фильм көрсетілмеуі көңілге көлеңке түсіреді.

1986 жылы қаны төгілген боздақтардың арқасында еліміз тәуелсіздікке қол жеткізгенін білдіретін «Аллажар» сияқты фильм орны отандық арналарда ойсырап тұрды. Есесіне «Қазақстан 29 жылдық тәуелсіз жылдарында дамыған 50 елдің қатарына қосылды, Н.Назарбаевтың сарабдал саясатының арқасында бұл күнде Қазақстанды әлем елдері таниды» деген жалынды сөздерге толы бағдарламаларды көп көрсетті. 

Телеарналарымыздан 1986 жылғы Желтоқсан оқиғасының жазықсыз құрбандары, есімі ешқашан ұмытылмайтын Қайрат Рысқұлбеков, Ләззат Асанова, Сәбира Мұхамеджанова туралы естеліктер, олардың ерлігін дәріптейтін бағдарламалар көрсетпегені өкінішті.

Тоқаев, Волонтер жылы және тағы Тоқаев. 7-13 желтоқсан апталық бағдарламаларға шолу

Риза Исаева
-
0
Тоқаев, Волонтер жылы және тағы Тоқаев. 7-13 желтоқсан апталық бағдарламаларға шолу

7-13 желтоқсанды қорытындылаған апталық бағдарламалардың барлығы Волонтер жылының ресми жабылуына сюжет арнады. Apta эфирі осы тақырыптан басталса, “7 күн” редакциясы президенттер Назарбаев пен Тоқаевтың Жоғары еуразиялық экономикалық кеңес отырысына қатысқанын басты тақырып етті. Ал “Басты бағдарлама” авторлары елдегі жемқорлықпен күрес жұмыстарын алға шығарды.

Дәстүрлі мониторингімізде “Хабар”, “Еуразия бірінші арнасы” және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламасын қамтыдық.

“7 күн”, “Хабар”

Бағдарламаны Дархан Әбдіуахит жүргізді. Тұңғыш президент Назарбаев пен қазіргі президент Тоқаев Жоғары еуразиялық экономикалық кеңес отырысына қатысқанын айта келе, сюжетке кезек берді. Сюжет Назарбаев пен Тоқаевтың айтқан сөздерінен құрылып, отырысты баяндады. Басқа мүше-мемлекет президенттерінің не айтқанын ести алмадық.

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Реформалар жөніндегі жоғары кеңестің кезекті отырысына қатысты. Сюжет авторы Рауан Мыңбаевтың айтуынша, келер жыл — реформалар жылы болмақ. Тұңғыш президент Назарбаев Реформалар жөніндегі Жоғарғы Кеңес төрағасының орынбасары Сума Чакробартиді қабылдағанын да айтып өтті.

“7 күн” бағдарламаның үшінші сюжеті де президентке арналды. Кешегі аптада Қасым-Жомарт Тоқаев Волонтер жылының ресми жабылуына қатысты. Сюжетте осы ресми іс-шараға қатысқан қазақстандық, шетелдік волонтерлердің пікірі, президент Тоқаевтың айтқаны да бар. Волонтерлер өз жұмысы туралы да әңгімеледі.

Ұзақтығы 50 минуттық бағдарламаның төртінші сюжетіне де Тоқаев тақырыбы, дәлірегі президент қатысқан тағы бір жиын арқау болыпты. Мемлекет басшысы “Алтын сапа” байқауының жеңімпаздарын марапаттады. Хаттама-сюжетте президент сөзінен үзінділер беріп, марапат иегерлерін де сөйлетті.

Бағдарламадағы мазмұнды да маңызды сюжет — ЕАЭО-ға мүше-мемлекеттер мигранттарына зейнетақы төлеу туралы келісімнің ратифицикациялануын түсіндірді. Тілші елімізде және Ресейде жұмыс істеп жүрген мигранттарды мысалға алып, осы құжаттың маңызын баяндады. Одаққа мүше бес мемлекеттегі еңбек мигранттарының саны, зейнетақы мен еңбекақыдан ұсталатын жарна көлемін көрсетер инфографика да дайындапты. Ақпараты мол, тартымды сюжет.

Эфир соңына таман, дәлірегі 38-минутында елдегі коронавирус ахуалына кезек жетті. Батыс, шығыс, солтүстік аймақтардағы коронавирус індетінің таралауына шолу жасады. Қазақстан-Қытай шекарасындағы кеден бекетінде жүздеген жүк көлігі жиналып қалғаны, Қытай тарапы экспорт тауарларды қабылдамай жатқаны да айтылды. Атырау облысында да Ресейге экспортталатын өнімдер жөнелтілмепті. Бұл да карантин салдары екен.

Бағдарламаның соңғы екі сюжеті имидж материалға ұқсайды. Екі сюжеттің біріншісі Алматыда ашылған Hyundai Trans Kazakhstan компаниясына арналса (кәсіпорын қызметкерлерінен сұхбат алып, құрастырылып жатқан көліктер туралы әңгімеледі), екіншісі “Сұңқар” құс фабрикасының жетістіктерін баяндайды.

“Басты бағдарлама”, “Еуразия бірінші арнасы”

“Басты бағдарлама” елде коронавирус індетінің таралуына қысқаша шолудан басталды.

Содан кейін 9 желтоқсан — жемқорлықпен күрес күні екенін, елдегі жемқорлық қылмыстардың саны артқанын да айтып өтті.

“Ұр тоқпақ” айдарында «Transparency Kazakhstan» үкіметтік емес ұйымының ауылдарға бюджеттен қанша ақша бөлінетінін анықтағаны сөз болды. Мәлімет бойынша елімізде ауылға ең көп қаражат жұмсаған өңір — Түркістан облысы екен. Бюджет ашықтығы тақырыбына терең зерттеу жүргізілмесе де талдау жасауға талпыныс байқалды. Бұл тақырып жыл соңында орынды көтерілді. Бағдарлама авторларынан алдағы уақытта да ашық бюджет туралы зерттеу-талдаулар күтеміз.

Волонтер жылынаың жабылуына арналған сюжет “7 күн” мен Apta әзірлеген сюжеттерге ұқсамайды. Мұнда авторлар волонтердің бір күнін баяндайды. Волонтерлердің жақсы істерін санамалай келе ерікті болып жүріп, тұрмыс жағдайын түзетіп алғандар да, өздерін ерікті ретінде таныстырған алаяқтар болғанын да айтып өтті. Алайда мұны негіздейтін дәлел келтірмеді, қандай да бір сарапшы пікірін де, құзырлы орган өкілінің сөзін бермеді. Тағы бір кемшілік — сюжетте волонтерлер көпбалалы отбасының үйіне материалды көмек әкеледі. Осы сәтті бейнелейтін видеода отбасындағы балалардың бет-жүзі анық көрінеді.

Z-ұрпақ туралы сюжет қазіргі балалаларға тән ерекшеліктерді жинақтапты. Сюжеттегі сарапшылар бұл буынның алғыр, жаңашыл екенін айтса, кейбір сарапшылар смартфонға телмірген балалар руханияттан хабарсыз болмай ма, деп қауіптенеді. Сюжетте NASA-да тәжірибеден өткен баланы да сөйлетеді. Тілші Айбек Қосан сюжетті «Заман өзгерер, сана өзгерер. Бірақ барлығына ортақ бір ғана құндылық қалуы тиіс. Ұрпақ көп, тәуелсіздік біреу ғана» деп түйіндейді.

Соңғы сюжет “Теріс діни ағымдар- қоғамға, тіпті тәуелсіздікке төнген қауіп” деген мәселені қозғайды. Сюжетте жазасын өтеуші ер адам камераға ашық сұхбат беріп, басынан өткен жағдайды баяндайды. Ал сарапшы-теолог Жандәулет Отарбайұлы теріс ағымдар ұстанымы мен уағыздары жөнінде байыпты түсіндіреді. «Жусан» операциясының ұйымдастырылғанына бір жыл толғаны да ұмыт қалмады. Айта кетейік, “Басты бағдарлама” редакциясы бұған дейін де теріс діни ағым жетегінде кеткен адамдар туралы сюжет жасаған.

Apta, QAZAQSTAN

Бағдарлама Covid-19 және коронавирусты пневмония статистикасынан басталып, қызыл аймаққа енген өңірлерді атап өтті.

Бірінші сюжет — Волонтер жылының ресми жабылуы. Сюжет кейіпкерлерінің қатарында: мұқтаж отбасыларға азық-түлік тарататын ер адам, бетперделерді тастайтын қоқыс жәшіктерін орнатқан эковолонтер және тағы басқа еріктілер бар. Бұл сюжет волонтерлер үшін емес, президент үшін басты тақырыпқа айналыпты, өйткені президент Тоқаев Волонтер жылының ресми жабылуына қатысқан. Сюжетке Мемлекет басшысының сол жиында сөйлеген сөздерінен де үзінділер қосыпты.

Президент Тоқаев Реформалар жөніндегі жоғары кеңес отырысын өткізді. Екінші сюжет осы отырысты баяндайды. Тілші кадр сыртындағы мәтіндерде президенттің айтқанын қайта әңгімелеп, сихнрондарын да енгізіпті. Зеріктіретін сюжетте көрерменді қызықтырар ешқандай амал-тәсіл байқалмайды.

Үшінші сюжет тағы бір жиынға: Жоғары еуразиялық экономикалық кеңес отырысына арналды. Бұған Тоқаев та, Назарбаев та қатысты. Бұл отырыстың маңызды сәті — ЕАЭО-ның 2025 жылға дейін стратегиясының бекітілуі. Өткен мамырда президент Тоқаев осы құжаттың әлі де пысықтауды қажет ететін тұстары бар екенін айтқан. Міне, сондықтан да мұндай маңызды құжат талқыланған кешегі отырыс туралы сюжетте сарапшылар пікірі жетіспеді. Авторлар отырыста айтылғанды қайта айтып беруден аспады.

Сенатор Мұхтар Құл-Мұхаммед РФ Мемлекеттік думасының депутаты Вячеслав Никоновтың “Первый канал” телеарнасының “Большая игра” бағдарламасында “Қазақстан территориясы — Ресейдің үлкен сыйлығы” деп айтқан сөзіне жауап қайтарды. Ал ҚР СІМ Ресейге наразылық нотасын жолдады. Айта кетерлігі, басқа қорытынды бағдарламалар кешегі аптада қызу талқыланған бұл оқиғаны елеусіз қалдырды.

Apta авторлары “Жас отан” ЖҚ съезінен де сюжет дайындапты. Бұл съезге Назарбаев қатысты. Тұңғыш президент сөздерінен құралған сюжеттің кадр сыртындағы мәтіні де Назарбаевтың жиында айтқанын қайталайды.

2021 жылғы 10 қаңтарда өтетін сайлауға қатысатын бес партияның сайлауалды үгіт-насихат жұмыстары туралы сюжетте әр партияның бір-бір іс-шарасын көрсетті.

Apta редакциясы президенттер туралы жаңалықтарды түгендеп болып, бағдарлама соңына дейін қалған ең төзімді көрермендеріне өзекті сюжеттерін көрсете бастады. Жалпы Apta бағдарламасы мықты сюжеттерін эфир соңына қалдыруы мызғымас дәстүріне айналғандай.

Қытаймен шекарадағы Nur joly кеден бекетінде мыңдаған жүк көлігі үш айдан бері қаңтарылып тұр. Қытай тарапы оларды өткізбейді. Сюжетте үш айдан бері көлік ішіне түнеп жатқан жүргізушінің хикаясы бар. Сюжет авторы барлық тараптың пікірін білуге тырысыпты. Бір кемшін тұсы: сюжет кейіпкері — жүргізушінің сөзінше ол Электронды кезек жүйесіне тіркелген. Сосын оның тіркеуі де, кезегі де жойылып кеткен. Міне, осы тұста осы Электронды кезек жүйесіне жауаптылардың пікірін естімедік.

Дания мемлекеті Солтүстік теңізде мұнай барлауды тоқтатады. 2050 жылы мұнай өндіруден бас тартады. Ал Қазақстанда жасыл экономиканың жағдайы қалай? Сюжетте даму мүмкіндіктері мен қиындықтарды кеңінен айтып, бірақ жасыл экономиканы дамытуға мемлекет қазынасынан қанша теңге бөлінгені туралы ләм-мим демеді.

Қарапайым мектепте оқитын балалардың мемлекеттен қаржыландырылып, сапалы білім беретін мектептерге (мысалы, НЗМ, “Білім-Инновация” лицей-интернаты) оқуға түсуі қиын, тіпті мүмкін емес. Бұл үшін репетитор жалдау керек. Ал көп отбасының репетитор жалдап, баласын оқытуға шамасы жетпейді. Міне, сондықтан да орта білім саласын теңдей қаржыландыру туралы ұсыныстар айтылып жатыр. Apta авторлары соңғы сюжетте осы мәселені көтеріпті. Өзекті тақырып, соңғы кездері қызу талқылауға түскен. Толымды әрі жан-жақты әзірленген сюжеттің қызық кейіпкерлері, сарапшы пікірлері де бар. Алайда Білім және ғылым министрлігінен ұғынықты комментарий болмады.

«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.

Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.

1...323334...77Страница 33 из 77

Бұл уеб-сайт америкалықтардың АҚШ халықаралық даму агенттігі (USAID) арқылы көрсеткен көмегімен мүмкін болды. Internews Қазақстан жарияланымдардың мазмұнына жауап береді, бұл АҚШ Үкіметі немесе USAID позициясын міндетті түрде білдірмейді. «Медиасын» бөліміндегі жарияланымдар автордың көзқарасын көрсетеді, бірақ Internews-тің, USAID-тің немесе АҚШ Үкіметінің позициясын міндетті түрде білдірмейді.

Хабарласыңыз: info@newreporter.org

СІЛТЕМЕЛЕР