Домой Блог Страница 39

Ұлы Отан соғысынан Ұлы Жеңіске: Қазақстан телевизиясы 9 мамырда не көрсетті?

Бэлла Орынбетова
-
0
Ұлы Отан соғысынан Ұлы Жеңіске: Қазақстан телевизиясы 9 мамырда не көрсетті?

1941-45 жылдары Қазақстаннан соғысқа 1 196 164 адам аттанды, оның 601 939-ы майданда опат болды. Жеңістің 75 жылдық мерейтойына соғыс ардагерлерінің 1025-і жетті. Бұл статистиканың не қажеті бар дерсіз?! Маған қазақстандық медианың, соның ішінде телеарналардың контент жасау және ұсыну позициясы қызық болды.

Жеңіс күні кім үшін қажет? Мерекелік контент кімге арналған: санаулы ардагерлерге ме әлде өткенге салауат айтар ұрпаққа ма? Сонымен 9 мамыр күні отандық телеарналардан не көрдік? Басты назарда — QAZAQSTAN ұлттық арнасы.

Мерекелік бағдарлама таңғы сағат 07:10-да «Ұлы Жеңіс – ұрпаққа аманат» концертінен басталды. Концерттен соң «Мәншүк туралы дастан» көркем фильмі берілді (1969 ж. «Қазақфильм» студиясы түсірген, режиссері М. Бегалин).

Телеарна мерекеге орай «Ұлы Отан соғысындағы жеңіске 75 жыл» плашкасын қойыпты. «Хабар», «Хабар24», «7 арна» сияқты өзге арналар «Ұлы Отан соғысы» тіркесін қолданбай «Ұлы Жеңіс» деп қайырыпты. Соңғы уақытта «Ұлы Отан соғысы ма әлде екінші дүниежүзілік соғыс па» деген мәселеге қатысты тартыс көп. QAZAQSTAN ұлттық арнасының осы мәселеде позициясы айқын, бұл сұраққа тағы ораламыз.

Мерекеге орай бірнеше промо-ролик дайындалған. Мәселен Роза Бағланованың соғыс жылдарында майдандағы жауынгерлер рухын көтеру үшін 873 рет концерт бергені, кейбір концерттің 10 сағатқа созылғаны, Берлинге дейін жеткені, осылайша әнші «Ерлігі үшін» медалімен марапатталғаны айтылады.

Тағы бір ролик әбден жауыр болған «Майданда атылған 10 оқтың 9-ы Қазақстанда жасалғаны» жайлы дерекпен қоса, тылдағы еңбекшілердің ерлігі туралы мәлімет береді. Алайда таңғы концерт, соғыс туралы фильм, арнайы роликтер — бүгінгі бағдарламалар толықтай Жеңіс күніне арналғанын білдірмеді. Телеарна көрермендері күнделікті көрсетілетін сериалынан қағылған жоқ. Сериалдар әдеттегі кестеден ауытқымады.

Жылда 9 мамыр күні алаңдарда мерекелік парад, шерулер, Отан қорғаушылар монументінде еске алу шаралары өтетін. Бұл шараларға қатыса алмаған қарт ардагерлеріміз теледидарға телміруші еді. Карантин кезінде теледидар көрермендері әдеттегіден көп болған шығар. Яғни бұл күні прайм-тайм күндізгі сағат 11-12 аралығына жылжиды.

Сағат 11:00-де QAZAQSTAN ұлттық арнасында күнделікті кесте бойынша «Шексіз сезім» түрік сериалының 74-бөлімі жүріп жатқанда басқа арналарды көрдім.

ХАБАР 24 арнасында жаңалықтар. Сюжеттің бірінде астанадағы Отан қорғаушылар монументінің маңынан журналист тікелей репортаж жүргізіп тұр. Ол эфир уақытының тапшылығын айтып, кеудесі орденге толы ардагерден монумент түбіндегі гүл шоқтарына өтеді.
— Карантинге қарамастан жұрт жеңіс символына айналған қалампыр гүл шоқтарын қоюда. Ал мынау раушан гүлдерінің кәрзеңкесі ерекшеленіп тұр. Бұл қорғаныс министрлігінің қойған гүлі…

Қостанайлық «Алау» телеарнасы. Алдын ала «Қаһарман ұлт» телемарафоны ұйымдастырылыпты. Экранда соғысқа қатысқан ардагерлердің аты-жөні мен суреттері үздіксіз көрсетіліп, студияда интерактив режимде аймақтағы ардагерлермен қосылып, сұхбат жүріп жатыр. Журналистің ардагерге қойған сұрағы:
— Бүгін жеңіс күнін қайда тойлайсыз? Қонаққа кімдер келеді?…

QAZAQSTAN KÓKSHE арнасы: «Моя война» хабарында ардагерлер естелігі.

QAZAQSTAN ORAL арнасында: «Соғыс жаңғырығы» арнайы бағдарламасы. Өте сапалы, мазмұнды хабар. Телеарна басшылары 2015 жылы дайындалған хабар контенті 5 жылда ескіретінін ескермегені өкінішті.

QAZAQSTAN QYZYLJAR арнасында: Солтүстік Қазақстан облыстық қуыршақ театрының актерлері қойған «Вспомним о войне» спектаклі жүріп жатыр.

ЖЕТІСУ телеарнасында: Топан судан зиян шеккен мақтааралдықтарға қол ұшын созуға шақырған акция.
— Мақтаарал, Біз біргеміз…

QAZAQSTAN Jambyl арнасында: Айша бибі туралы тарихи бағдарлама.

OTYRAR телеарнасында: «Моя планета» ситкомы.

Күндізгі сағат 11-12 аралығындағы эфирге қарасақ жеңіс мерекесі оңтүстіктен гөрі солтүстік аймақтар үшін өзекті болғанға ұқсайды.

Сонымен бас арнамыз — QAZAQSTAN ұлттық арнасына оралайық. Сағат 12:00. Эфирде Төреғали Төреәлінің концерті. Телеарна дирекциясының қолында қаншама концерт мұрағаты бола тұра неліктен дәл осы әншіге таңдау түскені қызық. Мүмкін «ардагерлер Төреғали Төреәлінің мақсатты аудиториясы» деп ойлады ма екен әлде «концертінде ақсақалды сөккен әншіні өскелең ұрпақ үшін қарттарға құрметтің үлгісі» деп таныды ма екен…

Концерттен соң Әлия Молдағұлова туралы «Мергендер» көркем фильмі (1985 ж. «Қазақфильм» түсірген, режиссері Б.Шәмшиев).

Жалпы 9 мамырда Ұлттық арна соғыс тақырыбына арналған 3 фильм көрсетті («Мәншүк туралы дастан», «Мергендер», «Анаға апарар жол»). Үш фильмнің сюжеті батыр әйел образы, ана махаббаты төңірегінде өрбиді. Бұл кездейсоқ таңдаудан гөрі гендерлік саясатқа ұқсайды.

Кешке дейін эфирді ойын-сауық бағдарламалары толтырады. Ал кешкі сағат 20:00-де «ҰЛЫ ЖЕҢІСКЕ — 75 ЖЫЛ» арнайы жобасын ұсынды. Бағдарламада журналист: «тылдағы еңбек ардагерлері соғысқа қатысқан ардагерлерден неге кем марапатталады» деген ой айтады. Журналист Нұрбек Бекбау ауылда таң атқаннан күн батқанға дейін қара жұмысқа жегілген еңбекшілердің қиямет азабын айта келіп: «Тылда жүргеннен майданда жүрген әлдеқайда жеңіл еді» дейді.

Күні бойы ойын-сауық бағдарламаларынан мезі болып, мерекелік хабарды күткен ардагерлердің бұған пікірі қандай болар екен? Ауылдағы, өнеркәсіп кешендеріндегі қара жұмыстың оңай болмағаны түсінікті. Бірақ соғыста оқ пен оттың ортасында жанын шүберекке түйіп жүрген солдатпен салыстыруға келе ме?

Бір сөзінде журналист: «Соғыс жылдарында Қарағанды шахталарында 50 млн тонна көмір өндірілді. Бұл адамзаттың 100 жылда тұтынатын мөлшерінен екі есе көп» дейді. Егер статистикалық деректерге көз салсақ, қазір әлем бойынша жылдық көмір тұтыну 8,6 млрд тоннаны құрайды. Сондықтан хабарда дәйектен гөрі эмоция басым болды. Ары қарай журналист соғыс жылдарындағы рекордшы диқан Ш. Берсиев, Ы. Жақаев, 100 саулықтан 180 қозы алған шопан Мұқашев туралы айтады. Мұндай рекордтар қандай жолмен жасалды? Бұл Кеңес одағының рекорды емес, науқаны емес пе еді? Осыншама рекорд жасап отырған елде соғыс жылдарындағы аштықтан өлген адамдар статистикасы беріледі. Халықтың аштан өлуі сол кездегі басшылардың науқаншылдығы, ашкөздігі, жағымпаздығынан болғаны да айтылады. Түптеп келгенде «тылдағы бейнет — жеңіс үшін берілген тым қымбат баға» деген оймен түйінделеді.

«Ашық алаң» ток-шоуында «1941-45 жылдар — Ұлы Отан соғысы ма әлде ІІ дүниежүзілік соғыс па» деген сауал талқыланды. Студия қонақтары: тарих ғылымдарының кандидаты, доцент, Мемлекет тарихы институты директорының орынбасары Амангелді Қашқынбаев, ҚР Ұлттық музейінің зерттеушісі, тарихшы Серік Әбдірахманов, «Атамның аманаты» қоғамдық бірлестігінің құрылтайшысы Әлия Сағымбаева және журналист Махат Садық.

Пікірталас барысында тарихшылар тарапынан тың көзқарас айтылса да жүргізуші мен студия қонақтары тарапынан сол ойларды қостайтын я теріске шығаратын дәйектер айтылмады. Бағдарлама арбаны әрқайсы өз жағына тартқан аққу, шортан һәм шаянды ұқсатты.

Тарихшы Амангелді Қашқынбаев:
— Біз «жеңіс» сөзіне тым көп масаттанып кеттік. Қасіретін айтып отыра бермей, сабақ алуымыз керек еді. Кеңес әскері құрамындағы жауынгерлеріміз бізге құбыжықтай көрсететін Еуропаны өз көздерімен көрді. Өндірісін, өркениетін, тас жолдарын көрді. Алайда елге оралған соң сол қаңыраған ауылдарға, қалаларға оралды. Көрген өркениетінің дәнегі де жұққан жоқ, — дейді.

Ал журналист Махат Садық:
— Батырымыз Бауыржан Момышұлы туралы 50 кітап жазылды, өзі 30-ға жуық кітап жазды. Оны Шарль де Голль, Фидель Кастро ерекше құрметтеді. Ресейдің атақты режиссер, драматургі Вера Павловна Рошальдің махаббаты болды. Ал біз Бауыржан Момышұлын пайдалана алмай жүрміз. Оны идеологияда рух беретін образ ретінде қолдану керек, — деген ұсыныс тастады.

Идеология, конспирологияға жүргізушінің өзі де қарсы емес. Тіпті пікірталас кезінде «Ресей мен Германия Еуропаны бөліп алу үшін соғыспады ма?», «Әлия мен Мәншүкке қатысты басқаша әңгіме айтылып жүр ғой», «28 панфиловшыларды аңыз дейді ғой» деген сұрақ қойып, пікірлерін айтты.

Бір сағатқа созылған бағдарламада түрлі көзқарас, деректер, әңгімелер айтылды. Соның ішінде Амангелді Қашқынбаев айтқан бір эпизод есте қалды.

Қима ауылынан соғысқа аттанған 50 еркектің тек 5-і қайтады. Біраз жыл бойы осы бес еркек үйіне жалақысын әкелмеген. Олар тапқан табысын ортаға салып, жетім, жесір қалған отбасыларды асыраған екен.

Қазақстанда қазір көзі тірі 1025 ардагер ғана қалды. Жылдан жылға бұл сан азая бермек. Бізде 5 ақсақал қалса, табысымызды емес, жеңіс қуанышын бөлісе алар ма екенбіз? Сый, құрметімізді жеткізе алар ма екенбіз? Ұлы Жеңістің 75 жылдық мерейтойында отандық телеарналардан көргеніме қарап, бұл сұраққа жауап бере алмадым.

Оңтүстікте топан су, қырыққабат дағдарысы және нашар жолдар. 27 сәуір – 3 мамыр қорытынды ТВ-бағдарламаларына шолу

Жәнібек Нұрыш
-
0
Оңтүстікте топан су, қырыққабат дағдарысы және нашар жолдар. 27 сәуір – 3 мамыр қорытынды ТВ-бағдарламаларына шолу

Телевидениеміздегі коронавирус тақырыбы үстемдігі де аяқтала бастады. Төрт қорытынды бағдарламаның үшеуі коронавирустан тыс тақырыптан басталды. Сенат спикері Дариға Назарбаеваның өкілеттігі тоқтатылуы және Қазақстан оңтүстігіндегі елдімекендерді басып қалған топан су — топ-тақырыптар болды.

Эксклюзив тақырыптар алуандығы қуантты. Мәселен, КТК телеарнасы қазақстандық дихандар өсірген қырыққабат неге сатылмай жатқанын және саяжайдағы жағдайды зерттепті. «Хабар» телеарнасы саяжай керек етпейтін зейнеткер туралы сюжет жасапты. Ол үйінің шатырын бақшаға айналдырған. «Еуразия бірінші арнасы» жол сапасының сын көтермейтініне кім кінәлі екенін анықтаса, QAZAQSTAN телеарнасы шұғыл емге мұқтаж, бірақ пандемияға байланысты шетелге шыға алмай, ота жасатуы кейінге шегерілген адамдарға алаңдайды.

«Большие новости», КТК

Бағдарлама ҚР Парламенті Сенатының депутаты Дариға Назарбаеваның депутаттық өкілеттігі тоқтатылғанынан басталды. Мемлекет басшысының Twitter-дегі аккаунтындағы хабарламаны ғана оқып берді.

Содан кейін Түркістан облысындағы топан су туралы толыққанды сюжет дайындапты. Осылайша, «Большие новости» бағдарламасы соңғы бірнеше аптада алғаш рет коронавирустан тыс тақырыптан басталды. Бәлкім, медиадағы COVID-19 дәуірі де соңына жетті ме екен?! Бұл соның белгісі болар?!

Өзбекстанда «Сардоба» су қоймасының бөгеті бұзылып, қоймаға жиналған су сол маңдағы елдімекендерді, тіпті Қазақстандағы ауылдарды, егістік алқаптарын басып қалды. Сюжетте жергілікті тұрғындар түсірген әуесқой видеолар мен су басқан аумақты тікұшақпен айнала ұшқанда түсірілген видеоларды пайдаланыпты. Жағдайды бейнелейтін әсерлі кадрлер.

Алайда мәтіні мінсіз емес. Тілші «Су түн жарымда келе бастады» деп айтады. Қай күннің түн жарымы? Түсініксіз. «Барлығы таңертең басталды» деп жалғастырады. Тағы да қай күні екенін айтпайды. Жүргізуші алғысөзде төтенше жағдай «жұмадан сенбіге қараған түні болғанын» хабарлаған, бірақ сюжет – бөлек материал. Міне, сондықтан сюжеттегі ақпарат алғысөзге байланбай, түсінікті болуы шарт. Басқа қырынан сюжетке сын жоқ. Тілші өзеннен стендап жасайды, беті жабық. КТК телеарнасы қызметкерлеріне бренд бетперделер бергенін көреміз.

Топан судан кейін коронавирус тақырыбына жалғасты. Сенбі күні кешкісін жеткен мәлім фактілер мен сандарды хабарлады.

Бірінші сюжет – тұрмыстағы зорлық-зомбылыққа арналды. Төтенше жағдай кезінде тұрмыстағы зорлық-зомбылық саны 4 есе өскен. QAZAQSTAN телеарнасының Apta бағдарламасы сәуір айының ортасында тап осындай тақырыпта сюжет көрсеткен. «Большие новости» бағдарламасы сюжетін Нұр-Сұлтан қаласындағы оқиғамен байланыстырыпты: еркек бұрынғы әйелін баспалдақта пышақтаған. Қызғаныштан солай жасапты. Мұның карантинге не қатысы бар екені түсініксіз?! Бұдан да салмақты себеп бар еді. Осы аптада қазіргі Сенаттың ендігі экс-спикері Дариға Назарбаева тұрмыстағы зорлық-зомбылыққа ұшырағандар проблемасына назар аударған.

Қызық дерек: полицейлер тұрмыстағы зорлық-зомбылық құрбандарына 102 нөміріне хабарлауды ұсынғанда үйдегі зорлықшыл күдіктенбес үшін: «Бетперде мен антисептик келді ме» деп жасырын сұрақ қоюды айтады екен. Журналистер бұл ақпаратты қайдан алған (дереккөз жоқ) және соны потенциалды жәбірленушілерге қалай таратқан? Бұл рас болса, онда жүргізуші Алексей Рыблов мұны бүкіл елге хабарлады. Оны үйдегі зорлықшылдар да естіді.

Сюжет авторлары тақырыпты әлеуметтік жауапкершілікті сақтай отырып, сюжет жасамақ болыпты. Бірақ, кемшіліктері болды. Өгей әкесі ұрып-соғып, ауруханаға түскен баланың анасын ашық көрсетті. Бетін бұлыңғырламады. Күйеуі баланы бұған дейін де ұрып-соққанын, бірақ әйел ешқандай арыз-шағым жазбағанын да айтты. Оның көршілері бұған дейін жағдайдан хабарсыз болып, енді хабардар болса, «осындай ананы» жазғыруы мүмкін. Қақтығыс жәбірленушісі журналистермен әңгімелесуге келіссе де, журналистер жағдайдың мүмкін салдарын бағамдауы міндетті. Сюжетте «Бетперде мен антисептиктер келді ме» деген жасырын сұрақ туралы айтпады. Бұл сұрақтың қайдан шыққанын да көрсетпеді. Сюжетте полиция өкілдерінен комментарий жоқ. Тек жәбірленушілер мен құқыққорғаушылар ғана бар.

Қазақстан оңтүстігінде қырыққабат мол жиналды, бірақ ешкімге қажетсіз боп қалды. Сұраныс жоқ. Неліктен? Адамдар қырыққабат жемейтін болғаны ма? Мұны түсіндірмеді. Тележүргізуші ақ қауданды қырыққабат балалар үйі мен аз қамтылған отбасыларға беріп жатқанын айтты. Демек, олар қырыққабат жейтін болғаны ғой.

Әйтсе де қырыққабат та, басқа әлеуметтік маңызы бар азық-түлік те қымбаттады (қымбаттатпауға уәде берген еді, бағаның өсуін қадағалайтын болған, неге қымбаттағанын сұрамады?). Сонымен «дихандар қырыққабатын сата алмай жатса, неліктен қымбаттайды?» деген сұраққа жауап болмады.

Билік тарапынан тек алаңдаушылық (мұнда да Дариға Назарбаева) және сөз жүзінде жоспары ғана бар: дихандардың өнімін сатып алатын тарату орталықтарын салу, сосын оны лезде дүкендер мен мейрамханаларға тарату. Алыпсатарларды осылай жеңеміз. Бірақ мұның барлығы жоспар ғана. Ал қазір қырыққабатты қайтпек? Барлық өнімді балалар үйі мен аз қамтылған отбасыларға тарату үшін сатып ала ма? Қандай бағада сатып алады? Тележүргізуші айтқандай, келісін 10 теңгеден бе (баға соншалық түскен бе)? Егер 10 теңгеден сатып алса, онда дихандар шығынға батпай ма? Билік айтқандай, шетелге шығарып сатуға шекара ашық болса, онда дихандар қырыққабатын неліктен сонда сата алмайды? Алмай ма? Неге? Бұрын сатып алып келді емес пе? Қырыққабат коронавируспен ауырмайды, азық-түлік дағдарысы бәріне қауіп төндіре ме? Ештеңе түсініксіз.

Қазақстандықтардың саяжайға баруына рұқсат етті, бірақ сол жаққа жету оңай емес. Қазір саяжайға бару да кеш. Бақша егудің уақыты өтіп, жер телімдерін арамшөп басып кетті. Билік өкілдері мен саяжай иелерінің пікірі бар. Бағдарламадағы сұрақ туындатпайтын жалғыз сюжет осы.

«7 күн», «Хабар»

Бағдарлама аптаның басты тақырыптарын тізіп шығудан (Төтенше жағдай режимі 11 мамырға дейін ұзартылды, Алматы мен Нұр-Сұлтан қалалары арасында әуе қатынасы ашылды, шаштараздар жұмысын қайта бастады) және Тоқаев пен Елбасының 1 мамыр – Қазақстан халқы бірлігі күні мерекесімен құттықтауынан басталды.

Бірінші топтаманы көбімізге таныс Әмір Сәменбетов ашты. Карантинге жабылған үйде екі апта отырған тілшінің арыны қатты, жұмысы өнімді. Қайта-қайта сюжет жасап жатыр. Ол бұл жолы көпқабатты үй шатырын бақшаға айналдырған зейнеткерді көрсетті. Зейнеткер сурет те салады. Тілшінің және бағбанның айтуынша, көршілері оның үй шатырын бау-бақшаға айналдырғанына қарсы емес екен. Тіпті шатырға шығып, көмектеседі. Зейнеткер бақшадағы өнімін де көрсетті. Ал көршілерді көрсетпеді. Оларды да көрсеткенде болар еді. Расымен де қолдай ма? Оларға кедергі болмай ма? Осы тұста заңгерден пікір алыпты. Ол шатырды пайдалануға кім рұқсат беретінін (жалпы бұл қауіпсіз ба) айтады.
Тамаша сюжетті жүргізуші Александр Трухачевтің үй киімін киіп, шағын жылыжайында жүрген кадрлерімен толықтырыпты. Жалпы «7 күн» бағдарламасының командасына үйде қалып, үйден жұмыс істеген тиімді сияқты. Сюжеттері бірінен бірі қызық шығып жатыр.

«Қауіпсіз шаш қырқу» сюжетінде шаштараздардың жаппай ашылуын көрсетіпті. Сюжетте барлығы: вайн да, әуесқой видео да (адамдар үйде бір-бірінің шашын қырқып жатыр), комментарийлер, сарапшы пікірі, әлемдегі қызықты шаш қырқу тәсілдері, креатив стендаптар, пайдалы графикалар, тіпті онлайн-сауалнама да бар. Тамаша сюжет.

Келесі сюжет алдыңғы сюжеттің жалғасы іспеттес. Мұнда басқа салалардың жұмысын қайта бастағанын көрсетті. Бірақ барлығын президент үндеуі арқылы берді.

Дариға Назарбаеваның өкілеттігін тоқтату туралы қысқа, тек бірнеше сөйлеммен айтты. Сарапшы комментарийі жоқ.

Елдің оңтүстігіндегі ауылдарды топан су басқанын Қазақстан және Өзбекстан президенттерінің әңгімелесуі арқылы берді. Сюжет болмады.

«Аналитика», «Еуразия бірінші арнасы»

Бағдарлама коронавирус хроникасынан басталды. Жүргізуші сөзін бос көшелер, ковидке дейінгі уақыттың мұрағат кадрларымен және президент Тоқаевтың дәйексөздерімен сүйемелдепті. Материалдың басты айтпақ ойы – Төтенше жағдай аяқталады, алайда өмір бұрынғыдай болмайды.

Коронавирус дайджесті саяси оқиғаларға ұласты. Мәжіліс депутаттары президенттің Төтенше жағдай кезіндегі өкілеттігін кеңейтті, Сенат спикері Дариға Назарбаеваның өкілеттігі тоқтатылды. Президент өкілеттігін кеңейту мен спикер өкілеттігін тоқтатудың бір-біріне қандай қатысы бар екенін түсіндірмеді.

«Аналитика» журналистері жолдың нашарлығына кім кінәлі екенін тауыпты. Жол жөндеуге жақсы ақша бөлінеді, бірақ алғашқы қар жауғанда төселген асфальт «еріп кетеді». Қостанай облысынан мысал келтіріп, проблеманы нақтылады: жол жөндеу технологиясы дұрыс таңдалмаған, жол «қалқып жүреді».

Сосын жолды жөндемес бұрын геологиялық зерттеу жүргізетін Нұр-Сұлтан қаласына ауысты. Бірақ, оны құрылысшылар емес, әкімдік тапсырмасына сәйкес мердігерлер жасайды. Журналист әкімдік қызметкерлерінің зерттеуді тексеретін, салыстыратын білімі жоқ екенін айтады. Содан кейін осындай проблема байқалатын Батыс Қазақстанға ауысады. Шығыс Қазақстан облысында да қар үстіне асфальт төсейді екен.

Жол активтерін бақылау ұлттық орталығының директоры Замир Сағынов «жергілікті желіде маман отырмағанын» айтады. Әңгіме не туралы екенін түсіндірмейді. Қайтадан Нұр-Сұлтан қаласына ауысамыз. Мұнда көшеде инженерлер (мердігер компаниянікі ме, әкімдіктікі ме, түсініксіз) жол сапасын тексереді. Астанада жол белгісін салған жерге жөндеуді бастапты. Бұл жемқорлық тақырыбына кетіп тұр.

Журналист осы салада «көп ақша» айналып жатқанын айтқан әлдебір сарапшылардың сөзін келтіреді. Сосын ауыр жүк көліктерінің қозғалысы рұқсат берілетіні, сөйтіп олардың жолды бұзатыны сөз болады. Бәлкім, Алматы облысындағы жолдардың бұзылғанына солар кінәлі шығар. 11 минутта бес аймақтың проблемасын көрсетті, бәріне «желіде отырғандар» кінәлі екенін білдік, алайда олар кім, мұның қашан аяқталатыны түсініксіз.

Карантин кезінде дәстүрге айналған қылмыс оқиғалары дайджестінде «Еуразия бірінші арнасы» жаңалықтарының бір бөлігі қайталанады. Телеарна журналисі соққыға жығылған кішкентай қыздан сұхбат алады. Қыздың бет-жүзін бұлыңғыр етіп, жауыпты. Осылайша жаңалықтардағы олқылықтың орнын толтырған. Алайда журналистің бала жанына ауыр тиетін әңгімесін сол күйі қалдырыпты.

Келесі материал еріктілерге арналған. Сюжетте шын кейіпкерлердің жан тебірентер мысалдары бар. Алайда журналистің тым ресми мәтіні жанға жағымды хикаяны есеп материалға айналдырып жіберді.

Apta, QAZAQSTAN

Apta бағдарламасы Түркістан облысының Мақтаарал ауданында елдімекендерді топан су басқанына арналған сюжеттен басталды. Су астында қалған елдімекендерді, тұрғындарын қайда қалай эвакуациялағанын көрсетті. Тұрғындар мен әкімдік комментарийі бар.

Тілші сюжетті: «Жүздеген тұрғын үйсіз, мал-мүліксіз қалды. Мұның шығынын Өзбекстан өтей ме, жоқ па? Жоқ шығар» деп аяқтады. Мұндай түйін жасауға не себеп? Тілші осы мәселеде сарапшы ма? Әлде, сарапшылар айтты ма? Егер сарапшылар айтса, онда неліктен сюжетте сол сарапшыларды сөйлетпеді?

Тақырыпты Жайна Сламбек жалғастырды. Ол биыл Қызылорда облысында қуаңшылық болжанғанын хабарлады. Сосын «Өзбекстанда су сыймай, бөгеттің жарылғанын естігенде суды сақтай алмайтындай көп, өте көп мөлшерде ұстағандары ғой, деп ойладық» деді. Мұнда да сарапшы пікірі, сандар немесе билік комментарийі жетіспеді.

Соңынан Қызылорда облысындағы жағдайды баяндайтын сюжет шықты: биыл облыста күріш алқаптарының көлемін азайту жоспарланыпты, өйткені Сырдарияда су аз, Шардара су қоймасына да жылдағыдан аз су жиналған. Үлкен сюжет толымды жасалып, баланс сақталыпты.

Дариға Назарбаеваның Сенаттан кеткенін қысқа хабарламамен жеткізді.

Сосын коронавирус тақырыбына кезек жетті. Елдегі соңғы жаңалықтарды хабарлап, «Төтенше жағдайдан кейін не болады?» деген сауал төңірегінде сұхбат жасады. Сұрақтарға сенатор Мұрат Бақтиярұлы жауап берді. Жауаптары қызық әрі шынайы, оптимизмнен ада екен. Мемлекеттік телеарна эфирінен мұндайда жиі естімейсіз.

Apta бағдарламасының эксклюзив сюжеті коронавирус себебінен ұмыт қалған кейбір ауруларға арналады. Шекара жабық, шетелдік клиникаларда жасалатын отаны кейінге шегеруге тура келіпті, ал науқастар ұзақ күте алмайды. Кейіпкер хикаялары шынайы да әсерлі. Денсаулық сақтау министрлігінің комментарийі (пандемия аяқталса, проблема шешіледі) бар.

Иранға емделуге барып, шекара жабылған соң, елге қайта алмай, сонда қалып қойған кейіпкер хикаясына комментарий жетіспеді. Кейіпкердің айтуынша, барлығы 23 адам Иранда қалып қойған. Олар сондағы елшіліктен көмек сұрапты. Алайда Сыртқы істер министрлігінен бұл туралы комментарий болмады.

Қашықтан оқыту ақиқатқа айналды. Қашықтан оқыту қандай болуы керек? Мұғалімдер қалай жұмыс істеуі керек? Елдегі білім беру жүйесін қалай реформалайды? Осы тақырыптағы сюжет қызық шыққан. Мұғалімдер, сарапшылар, мектеп директоры, шетелдік мамандардың комментарийі бар. Ал Білім және ғылым министрлігі комментарий беруден бас тартыпты.

Apta бағдарламасы карантин кезінде тұрмыстағы зорлық-зомбылық көбеюі туралы сюжетті басқа телеарналардан бұрын көрсетті. Ал өткен аптада КТК телеарнасында пандемиядан кейінгі туризм жағдайына арналған сюжет шықты. Осы аптада QAZAQSTAN телеарнасы бұл тақырыпта сюжет дайындапты. Мұнда назарды ішкі туризм және оның проблемаларына арнады (мысалы, жолдардың әлі аяқталмауы).

«Жаңа репортер» қазақстандық телеарналардың қорытынды ТВ-бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізеді және апта сайын жариялайды.

Коронадағдарыс, жаңа аурухана және үрпек шаш. 20-26 сәуір қорытынды ТВ-бағдарламаларына шолу

Жәнібек Нұрыш
-
0
Коронадағдарыс, жаңа аурухана және үрпек шаш. 20-26 сәуір қорытынды ТВ-бағдарламаларына шолу

Коронавирус тақырыбынан журналистер де шаршаса керек. Уақыт өткен сайын пандемия туралы материалдар бір сыдырғы бола бастады. Бұл тіпті КТК телеарнасында да байқалады. Әйтсе де қорытынды бағдарламалар тың нәрсені іздеп, көрсетуге тырысады.

«Большие новости» бағдарламасынан әсемдік салоны қожайындары мен шашы өскен клиенттерінің жағдайын көрдік. «Аналитика» бағдарламасы қашықтан жұмыс істей алмайтындар туралы айтса, «7 күн» бағдарламасы президенттер мен олардың індетке қарсы күресін, су тасқынын көрсетті. Apta бағдарламасы карантин кезінде барар жері, пәтер ақысын төлер ақшасы жоқ қазақстандықтар проблемасына үңілді.

Дәстүрлі шолуымызда КТК, «Хабар», «Еуразия бірінші арнасы» және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламасын қамтыдық.

«Большие новости», КТК

Студияға әдеттегідей жалғыз жүргізуші шықты. Маңғыстау облысында бірнеше полицей коронавирус жұқтырған. Нұр-Сұлтанда 93 жастағы әже індеттен айықты. Бағдарламаның бірінші және басты сюжеті «Қазақстанда эпидемиологтарды неліктен дайындамайды?» деген сауалға жауап іздеді.Сюжетті түсіруге бұрынғы денсаулық сақтау вице-министрі Қамалжан Надыровтың коронавирус жұқтыруы, күнде жұмысына баруы, әріптестерімен қарым-қатынас жасауы түрткі болыпты. Министрмен де қарым-қатынаста болған.

Мәжіліс депутаты Азат Перуашевтің мәлімдеуінше, қазақстандық жоғары оқу орындарында соңғы 15 жылда эпидемиолог мамандарын дайындамайды екен. Сюжетте ақпарат та, цифр да тым көп, бірақ кейіпкер жоқ. Міне, сондықтан да алғашқы материал қабылдауға қиын, тым ғылыми болып шықты. КТК телеарнасы тақырыпты аша түсуге шамасы жетер еді.

Сюжеттер аралығындағы қызық ақпараттың бірі, жүргізуші «Яндекстің оқшаулау индексі» деген не екенін түсіндіруі болды. Бес болса, онда бәрі жақсы. Алматы мен Нұр-Сұлтан қалаларында үштен сәл асады. Ал Қарағанды тұрғындары басқа қазақстандықтармен салыстырғанда тәртіпке бағынуы үлгілі болып шықты. Индексі төртке тең.

Карантиннің әсемдік салондары мен клиенттеріне зияны туралы сюжет кейіпкерлер хикаясынан құралған. Шашы өскен жігіт, маникюр салондары мен шаштараз қожайындары, тырнағына гелді лак жағуды үйренген қыз, тырнағына маникюр жасай алмай қиналған қыз және тағы басқа хикаялар бар. Шенеунік, яғни билік өкілінің әсемдік салондарын неліктен ашуға болмайтынын түсіндірген комментарийі де бар. Сюжет соңында тілші шашын бояп, креатив стендап жасайды.

Бағдарламада «коронавирустан тыс» топтамалар да бар. Бұл топтамаға «Бүгінгі жаңалықтар лентасында не шығып жатыр» тұрақты айдарын қоспағанда, Tengri bank пен салымшыларының проблемасына арналған шағын сюжет еніпті.

Осы жазда саяхатқа аттанып, шетелде демалу мүмкін бе, пандемиядан кейін туризм саласы қалай өзгереді? Сюжет авторлары осы сауалға жауап іздейді. Туроператорлармен, төтенше жағдай енгізілуіне байланысты демалыс жоспары бұзылған адамдармен сөйлесіпті. Туроператорлар биыл жазда адамдарды шетелге демалысқа жібере алатындарын айтады. Ал клиенттері болса, демалысын кейінге шегеріп жатыр (операторлары ақшасын қайтара алмайды, өйткені ақша жоқ). Алайда карантиннен кейін баға бәрібір өседі. Туристер нөпірі азаяды. Есесіне, ішкі туризмге сұраныс артуы мүмкін.

«7 күн», «Хабар»

Бағдарлама аптаның ең басты тақырыбы – коронадағдарыстан басталды. Әлемдік сарапшы қауымы енгізген жаңа терминге бөлек сюжет арнады. Елбасы Қауіпсіздік кеңесінің онлайн-отырысын өткізді. Тұңғыш президент «алаңдатарлық фактілер келтіреді»: көптеген елде жан басына шаққандағы табыс көлемі қысқарған, Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі ең ауыр экономикалық құлдырау болады, пандемия дағдарысы қаржы дағдарысымен тұспа-тұс келеді. Сюжетте проблемаларды тізіп шыққанымен, көрерменде «біз соған дайынбыз» деген әсер қалады. Мемлекет басшылары жаңа әлемде лайық орын алуды талқылайды. «Хабар» телеарнасының дағдарысқа дейінгі сюжетіндей әдепкі сюжетінде Нұрсұлтан Әбішұлының ұзақ синхрондары, тілші комментарийлері бар. Бұқарадан кейіпкер жоқ (шын мәнінде, дағдарыс ең алдымен сол бұқараға әсер етеді).

Қысқа уақытта тұрғызылған аурухана туралы сюжет. Құрылысшылар аурухананың кемі 50 жылға, тіпті 100 жылға шыдас беретініне уәде етеді. Дәрігер Анна Цепке президент Тоқаевқа бұл ауруханың ең маңызды тұсы – желдету жүйесінің ерекшелігінде екенін айтады. Палатадағы ауа дәлізге өтпейді. Бұл ауру жұқтырудан да сақтайды. Тағы бір инфекционист-дәрігер пандемиядан кейін де инфекционистерге үстемақы төлеуді сақтап қалу мүмкіндігін қарастыруды өтінеді. Тоқаев дағдарыс, қаржылық жағдай қиын екенін айтады. Десе де өтінішті қараусыз қалдырмайтынына уәде етеді.

Жалпы сюжетте тақырыптан тақырыпқа: аурухана, індет жұқтырған дәрігерлер, үстемақы, тағы да аурухана, елімізде аурухана салу жоспарларына секіреді. Негатив мазмұнды мейлінше азайтады.

Президенттің пандемия кезінде қолдау шараларына арналған тағы бір сюжетте 42 500 теңге алудың дұрыс-бұрысын тексермейді, ақшаны алып қоймайды, ешкімді жазаламайды. Сюжет ресми брифингтердегі синхрондардан құралған. Кейіпкер де бар. Ол – Талдықорған тұрғыны. Пандемияда бизнесі тұралап, әлеуметтік төлем алған. Ол мемлекетке көмектескені үшін алғыс айтады. Дәрігерлерге үстемақы және еріктілер жұмысы туралы тақырыпты мұнда да қосыпты. Ал көмекке мұқтаж, бірақ көмек алмағандардың тақырыбын елеусіз қалдырыпты. Көмек алмаса, қайда шағымдану керегін де айтпады.

Коронавирустан тыс тақырып – су тасқыны. Екі апта карантинде отырған Әмір Сәментаев сюжет түсіруге шығып, ақпан айында көрсеткен кейіпкерлерінің үйіне барды. Олар су тасқынынан қауіптенетін еді. Кейбірін су тасқыны айналып өтсе, енді біріне су жеткен, тағы бірі күтіп отыр. Өзендегі су деңгейінің төмен екенін, тіпті арнасы құрғап, кеуіп қалуы мүмкін екенін айтқандары да бар. Адамдардың апатпен күресіне арналған сюжет өте шынайы. Өкініштісі, бағдарламадағы жалғыз іліп аларлық сюжет болды.

Бағдарлама түйіні дәстүрге айналыпты. Бұл аптада жүргізуші Александр Трухачевтің велосипед мініп, Марс итімен бірге серуендегенін көрсетті. Тірі пенде жоқ көшеде неліктен бетперде кигені, таза ауамен тыныстамағаны түсініксіз. Бәлкім бұл қазіргі жағдайдың символы болар.

«Аналитика», «Еуразия бірінші арнасы»

«Аналитика» бағдарламасы коронавирустан басталды. Бірінші материалда астанадағы жұқпалы аурулар ауруханасының құрылысын (бағасын айтты, бірақ мұның аз не көп екенін нақтыламады), дәрігерлерді қолдау шараларын көрсетті. Басты спикер – Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев.

Екінші материалды азаматтарды да, бизнесті де қолдау шараларына арнады. Басты спикер – тұңғыш президент Нұрсұлтан Назарбаев. Ол дағдарысқа қарсы іс-шаралар туралы тапсырмалар берді.

«Аналитика» бағдарламасы карантин кезінде де жұмыс істейтін адамдарға: троллейбус, такси жүргізушілері, тамақ жеткізушілер, полицейлер және сатушыларға сюжет арнады. Адамдар жұмыс орнын қалай залалсыздандыраты туралы егжей-тегжейлі айтты. Жеке хикаялар жетіспеді. «Мен де біреудің анасымын» деген троллейбус жүргізушісі кімнің анасы екенін біле алмадық.

Коронавирустан тыс тақырыптар дайджестіне қылмыс оқиғалары, өрт, әлемнің түкпір-түкпірінде суға кеткен үйлер, мемлекеттің жаңа жұмыс орындарын ашуы және «Том мен Джерри» мультфильмі аниматорының қайтыс болуы енген. Барлық тақырып жеке-жеке материалға сұранып тұр. Алайда 13 минуттық дайджестте араласып кеткен.

Бағдарлама әлем елдері коронавируспен қалай күресіп жатқаны туралы дайджестпен аяқталды. Вирустың зертханада жасалғаны туралы түсінікті де теріске шығарды.

Apta, QAZAQSTAN

Apta бағдарламасы коронавирус жағдайына қатысты соңғы жаңалықтардан басталып, Қасым-Жомарт Тоқаевтың модулді ауруханаға барғанына жалғасты. Президенттің денсаулық сақтау саласын реформалау туралы айтқандарынан үзінді келтірді.

Бірінші сюжет – төтенше жағдай кезінде азаматтарға әлеуметтік көмек тақырыбына арналыпты. Кім не алғанын санамалап шықты. Несие төлемін шегеру, дәрігерлерге үстемақы, коммуналды қызмет ақысын төлеуге 15 000 теңге, құқық қорғау органы қызметкерлеріне сыйақыны айтты. Жалпы «есеп беру материалы» жасалған. Алайда көмек алуға өтініш тапсырған, бірақ алмаған, алайда көмекке мұқтаж жандар туралы ештеңе айтпады. Олар енді не істемек? Қалай шағым жібереді?

200-ден астам алматылық дәрігер коронавирус жұқтырған. Неліктен? Алматының бас санитары Жандарбек Бекшинмен сұхбатқа арналған алғысөзде осы сауалды ортаға тастады. Бас санитар аурудың ауыр формалары мен Оңтүстік астанада індетті анықтаудың қандай тәсілдері бар екенін айтты.

Содан кейін бағдарлама коронавирустан тыс бірнеше тақырыпқа жалғасты. Бірінші тақырып – дихандар проблемасы (дизель отын қымбат, дайын өнімді сату қиын, ұсақ шаруа қожалықтарына субсудия алу машақат, блокбекеттерден өту де күрделі боп тұр). Хикаялар, егіс алқабының кадрлері бар, алайда салалық министрліктен комментарий жоқ. Проблемалы сюжетте баланс сақталмапты.

Шығыс Қазақстан облысындағы орман өрттері туралы ақпараттық сюжет. Айта кетерлігі, басқа бағдарламалар бұл тақырып туралы ләм-мим демеді.

Мұнай бағасының төмендеуі Қазақстан экономикасына қалай әсер етеді? Сюжет толымды шыққан. Сарапшылар пікірі мен қызық ақпарат көп. Сюжет Атырау облысындағы мұнай кені орындарының біріндегі жұмысшылардан коронавирус табылғанынан басталды. Әрмен қарай мұнай фьючерстері, минусқа кеткен баға, мұнай сақтау қоймаларының толып қалуына жалғасты. Қызық мәліметтер де бар. Мәселен, үш литр мұнай жерге төгілсе, сол аумақты тазалауға 1,8 млн теңге керек екен.

Карантин кезінде жалдамалы пәтер нарығында ғы ахуал қандай? Сюжет кіріск көзінен айырылып, пәтерақысын төлей алмай отырған адамдар хикаясынан басталды. Ал пәтер иелері оларға түсіністік танытар емес. Кейіпкерлер әңгімесі эмоцияға толы, барар жері жоқ, істейтін жұмыс та жоқ. Алайда пәтер жалдаушылардың қарызын кешіріп, оларға жеңілдік жасаған пәтер иелері де бар. Жылжымайтын мүлік агенттік өкілдері мен түрлі сарапшылардан комментарий алған. Сюжет адамдарды Рамазан айында қайырымды болуға да шақырады. Дегенмен сюжет басындағы кейіпкерлерді сюжет соңында ұмытып кетеді.

«Жаңа репортер» қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын жариялайды.

Интеллектуалды майданның алдыңғы шебінде: «Парасат майданы»

Назира Даримбет
-
0
Интеллектуалды майданның алдыңғы шебінде: «Парасат майданы»

Жұма күндері түн жарымда (сағат 00:40) сериалдар мен жаңалықтар көрермені тәтті ұйқыға кеткенде «Qazaqstan» арнасында Parasat maidany («Парасат майданы») интеллектуалды шоуы басталады. Бағдарламаның әрбір эфирі белгілі бір тақырыпқа  мәселен драматург Ибсен шығармашылығы, Галилей ұстанымдары, Amnesty International ұйымының тарихы және тағы басқасына арналады. Студияды соны талқылай отырып, бүгінгі Қазақстан туралы әңгіме өрбиді. Медиасыншымыз Назира Дәрімбет бағдарламаның бірнеше шығарылымына шолу жасады.

Әңгіме-дүкен жанрындағы «Парасат майданы» эфирге 2017 жылдың көктемінде шықты.

Бағдарлама басталғанда көне тарихи бейнесюжеттер көрсетіледі және әрбір тақырып бүгінгі жағдаймен тікелей байланыстырылған. Жүргізушісі Дархан Әбдік студияға келген қонақтармен елде болып жатқан жағдайды мәдениет, өнер және әдебиет арқылы талқылайды. Бағдарлама атауы — тележүргізушінің әкесі, жазушы Төлен Әбдіктің повестімен аттас екенін еске сала кетейік. Кезінде жазушы осы шығармасы үшін ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атанған.

Студияның көмескі түстері көрермендерді үлкен ойға жетелейтіндей.

Кейде ұсынылған тақырып, мысалы Ибсен шығармашылығы Қазақстанға түк қатысы жоқ болып көрінеді. Алайда бұл театр сыншысы Назерке Жұмабай мен режиссер Әлімбек Оразбеков арасында «Қазақ драматургиясында неге жаңалық жоқ» деген әңгімеге түрткі болды. Студиядағы әңгіме қоғамның өзекті мәселесін адам тағдыры арқылы көрсеткен Ибсеннен басталып, биыл аталып өтіп жатқан Абайдың 175 жылдығына ұласады

Жүргізуші сөзін: Абай туралы барлық қойылымда оның жеке ішкі мұң, зарын көрсететін дүние жоқ, тек ұлы Абайды мадақтаумен шектеліп қалдық: әкесі аға сұлтан, өзі болыс, інілері мен ағалары болыс Абай неге қынжылды, деп бастайды.

Әрі қарай «Сахнада сол баяғы тарихтағы хандар мен батырларды көрсету, пафостан арыла алмаймыз. Сонымен қатар замандастарымыздың кейпін көрсететін қойылымдар да жоқ. Мысалы, несиеден қажыған халық, жемқорлар, тастанды бала, екі түрлі күн кешкен биліктегі көкелер мен әйелдерінің бақытты отбасын әлеуметтік желіде көрсететін жасандылығы», деп ойын жалғастырады.

Ал Абайды сахналаған режиссер: «Қазір талантты драматургтер жоқтың қасы. Қазіргі драматургиялық жазбалар — ашық, тікелей жазылған дүниелер. Мұндайды сахнаға шығару мүмкін емес, астарлай жеткізілген дүниелер керек»,-дейді.

Алайда жүргізуші драматургия әлемін бүгінмен қайта ұштастырады.
«Ибсен шығармашылықпен айналысу үшін адамның оған моральды қақысы болуы керек екенін айтады. Ал біздегі ақын, жазушылар әкімнен пәтер алады»,-дейді Дархан Әбдік.

Театр сыншысы Назерке Жұмабай  оның ойын жалғай түседі: «Дұрыс айтасыз, бізде билік туралы одалар жазып, сарай ақынына айналғандар өте көп. Депутаттардың, шенділердің шығармасын сахнада қойып жатқан театрлар бар. Бұл әсіресе, облыстарда жиі кездеседі. Былай қарасаң, шығармада қоғамдық мәселелер бар, діни экстремизм, нашақорлық, тастанды бала, жол тағы басқа. Жоғары жақтан хабарласып, қойдырады».

«Енді мұның бәрі Жолдауда да бар ғой» деп әзілдейді сөз арасында жүргізуші.

Тақырыпты түйіндей келе, Дархан Әбдік Қазақстан мен Норвегияны астарлай салыстырады.

«Театр ұлтты қалыптастырады» дейді. Бәлкім бір кездері Еуропадағы ең кедей мемлекет саналған Норвегияның қазіргідей көркеюіне, адами құндылықтарды қалыптастыруына, демократияны орнатып, коррупцияны жоюына Ибсен шығармашылығы әсер еткен болар».

Қазақстанда ғылымның дамуына арналған әңгіме Галилео тарихынан басталады. Студия қонақтары ғалым-химик Қуанышбек Мұсабеков және мемлекеттік басылымдарда көп көріне бермейтін танымал математик Асқар Жұмаділдаев.

Жүргізуші ақсақал химиктен: «Неге біздің елде химия өндірісі жоқ? Тәуелсіздік жылдар бойы қәсіпорындар неге салынбады?» деп сұрайды.

Ғалым бұл сұраққа: «Бізде химия өндірісі мүлде жоқ деуге болмас. Шығыста, Жамбыл облысында, оңтүстікте зауыттар бар ғой. Бірақ совет заманынан қалған зауыттар», деп барынша қарсылық білдіргендей болады.

Әңгіме нақты ғылымнан «Рухани жаңғыруға» дейін өрбиді.

«Мысалы, біз «Мәңгілік ел» дейміз, ал сол мәңгілік дегеніміз қанша уақыт? Бір жыл ма, он жыл ма, жүз жыл ма? «Мәңгі ел» болып қалатынымызға күмәнім бар, ол үшін өткенді сөз ете бермей, Шыңғысхан қазақ па деп, бос әңгіме айтпай, болашақты ойлау керек, ғылымды дамыту қажет, әйтпесе біз өзімізді әлемге мойындата алмаймыз»,-дейді математик мемлекеттік бас арна студиясында емес, бір ютуб арнасының эфирінде отырғандай.

Ал жүргізуші Галилейдің бір цитатасын келтіргенде шеберлік танытады:

«Адамдар өз пікірінен бас тартып, өзгенің пікіріне илануын талап ету ғылым мен өнерден мақұрым адамдардың білімді адамдарға төреші, басшы, әрі сот қылып тағайындау осының барлығы мемлекетті құрдымға жетелейтін төте жол»

Бұл сөзге екі қонақ: «Мұнысы рас, дұрыс», деп толықтай келіседі.

Тағы бір тарихи тақырып — Amnesty International құқық қорғау ұйымының құрылуы және дамуы Қазақстандағы адам құқықтарын талқылауға түрткі болды. Мұнда рұқсат етілмеген шерулер туралы әңгіме айтылып, бағдарлама басында Ресейдегі қарсылық акциялары туралы бейнежазбалар көрсетіледі.

Осы тұста Дархан Әбдік: «Ресейді талқылайық, бұл енді оңай ғой», деп тағы әзілдейді.
Десек те, кейінірек студияда өткен жылы жазда Ақорда маңында өткен көпбалалы аналар шеруі көрсетіледі.

Бұл жолы дәстүр бойынша келтірілген дәйексөз америкалық саяси ойшыл Томас Пейннің айтқаны болды: «Басқа мүмкіндіктердің бәрі аяқасты болған кезде, адамның бойында бәрібір күреске шығу қақы қалады».

Саяси деректер, көзқарасы бөлек студияға келген қонақтар, ұлылар сөзі және осы арқылы бүгінгі жағдайды сараптау — «Парасат майданы» ерекшелігі. Осыларды шебер пайдалана отырып, интеллектуал Дархан Әбдік мемлекеттік арнада өзекті тақырыптарды көтеріп отыр.

скринсуреттер Parasat maidany бағдарламасынан алынды

Қазақстан медиасындағы Covid-19. Бейне, дыбыс, таңбалар

Мерей Қосын
-
0
Қазақстан медиасындағы Covid-19. Бейне, дыбыс, таңбалар

«Коронавирус кезеңі» деп аталатын осы бір түсініксіз уақыт адамдардың гиперкеңістіктегі белсенділігін ерекше арттырғанын байқаймыз. Әлемнің бар назары бір нүктеге ауған шақта еліміздегі медиакеңістік өз рөлін қалай атқарып жатыр? Ақпарат ағымында таралатын бейнелер, дыбыстар, таңбалар тұтынушылардың бойында қандай із қалдырады? Медиамыз жеке институт ретінде қайда бағыт алды? Бізде медиа институт қалыптасты ма? Осы сауалдарға медиа теорияға сүйене отырып жауап береміз.

Бейне, дыбыс, таңба

Ең алдымен коронавирус тақырыбы басталғалы медиамызда ең көп таралған бейнелер, дыбыстар мен таңбаларды анықтап алайық.

Символ бейнелер:
1. Дәрігерлер, аурухана
2. Шар тәрізді вирус бейнесі
3. Қаңырап бос қалған қалалар
4. Төртбұрышты тар кеңістік: үй немесе аурухана бөлмелері

медиа о коронавирусе

Оқиғалардың медиадағы тікелей көрінісі (көшірмесі) нәтижесінде қалыптасқан ортақ образ: ол — дәрігер мен вирус бейнесі. Бұл екі бейне де оқырман бойындағы қорқынышты тіпті күшейтеді. Үй, аурухана бөлмелері сияқты тар кеңістік бейнесі стресс пен депрессияны тереңдете түседі. Қаңырап бос қалған қалалар адам бойында экзистенциалды сұрақтар туындатуы мүмкін. Мұндай бейне көп көріне берсе, адам бойындағы құлазу, психологиялық күйзелісті тереңдетеді.

Міне, осындай жағдайда дербес медиа институттар аудиториясына балама шындық, балама бейне ұсынып, сол оқиғалардың адам бойына жағымсыз әсерін, жағымсыз қырларын мейлінше азайтуға тырысады.

Мәселен, The Steppe сайтында жарияланған мына мақаланың визуал көрінісіне қараңыз. Дертімен арпалысқан науқас пен дәрігерді аурухананың тар бөлмесінен көрмейсіз. Науқас пен дәрігердің артқы фоны символикалық мәнге еніп, оқиғаның жағымсыз әсерін әлсіреткен.

скринсурет The Steppe сайтынан алынған
скринсурет The Steppe сайтынан алынған

Бізде, яғни Қазақстан медиасында оқиға көрінісін осылай ұсынған санаулы ғана сайт бар.

Дыбыстар:
1. Басқарушы билік өкілдерінің дауысы
2. Вирус туралы әндер

Символ бейнелерден дыбыстарға келейік. Символикалық дыбыс ретінде билік дауысын алуға болады. Билік өкілдері төтенше жағдайға байланысты ақпарат құралдары арқылы өте жиі мәлімдеме жасайды.

Мұндай мәлімдемелер тікелей азаматтардың өміріне қатысты. Сондықтан да жаппай тыңдайды, көреді.

Тап осындай жағдайда халық өзі тыңдағысы келмейтін топтың дауысын тағы да жиі естіп, ішкі қарсылығына қарамастан оны тыңдауға мәжбүр екенін түсінеді. Шынтуайтына келгенде, бұл қоғамдағы қорқыныш пен күйзелісті одан әрі тереңдете берді.

Билік өкілдерінің дауысынан бөлек, қоғамда ең көп таралған дыбыстың бірі — вирус туралы әндер болды. Әрине, бұл адамдардың өзін-өзі жұбатуынан туған табиғи дүние деуге болады.

Осы тұста бір мысал келтірейік, кейбір батыс басылымдарында «Терезеңізден құстар дауысын естіңіз, құстар дауысына құлақ түріңіз» челленджі туралы айтылып жатыр. Демек, медиа сізді табиғат дауысын естуге шақырып отыр. Мұндай бастамалар адам назарын болып жатқан немесе болайын деп тұрған мәселелерден басқа нәрсеге аудара алады. Ал мұндай қызметті тәуелсіз медиа институт қана көрсете алады.

Таңбалар:
1. «Үйде бол», «Біз үшін үйде болыңыз»
2. «Біз біргеміз»

Коронавирус кезеңінде жиі көзге түскен әріп таңбаларына келсек, ең алдымен әлемдік сипат алған #үйдебол хэштегі болды. Осы уақытта қатар тараған #бізбіргеміз, #bizbirgemiz хештегі бүкіл медианы басып алды. Алайда бұл тіркеске көпшілік реакциясы тек ирониялық сипат алды, өйткені бұл таңба әуел баста айдан анық саяси мәнге ие болып туған еді.

Медиа институттың алғышарты — басқа институттың құралына айналмау

«Медиа институт толық модернизацияға өткен қоғамда ғана қалыптаса алады» деген ойларға қарамастан, медиамыздың бүгінгі бет алысын біліп, бағдарлауымыз аса маңызды.

Медиа институттардың бірден бір алғышарты — саясат, отбасы, дін сияқты басқа институттардың құралына айналмай, керісінше таза ақпарат кеңістігі арқылы осы аталған институттарға ықпал ете алу. Ең қызығы — медиа дербес институтқа айнала бастағанда болып жатқан оқиғаларды тек көшірумен айналыспай, сонымен қатар мәселелерді шешу үшін аудиториясына балама жол ұсынады. Адамның осы ситуацияға қатысты әрекетін де басқара алады.

Медианың осындай қызметін белгілі медиа зерттеуші, философ Жан Бодрийярдың медиатизация (медианың мәдениетке, саясатқа және т.б институттарға ықпалы, дәл осы ұғым дербес медиа институтымен тікелей байланысты) теориясына келтірген тұжырымдамасы арқылы түсініп көрелік. Жоғарыдағы таңбаларды еске түсіріңіз.
Жан Бодрийярдың ойынша, қазіргі масс-медиа белгілі бір символдар мен таңбалардан тұрады: бейнелер, дыбыстар, жарнамалар және т.б.

Осы белгілер өз негізін өмірден ала отырып, симулякр (түпнұсқасы жоқ көшірме) жасайды. Бұл симулякрдың медиа арқылы әкелген шындығы физикалық және әлеуметтік шынайылықтан да асып түсіп, өзінше бір ақиқат жасап шығуы мүмкін. Бұл бір әлемнің картасы сияқты, біз осы картаны жасаушылар арқылы ғана геонүктемізді соншалықты анық, түсінікті етіп қабылдап алғанбыз. Бізге мұндайда жаңағы жер бетінің табиғи бөлінуі, орналасуы тіпті қызық емес.

Жан Бодрийяр семиотикаға (таңбалар мен таңбалар жүйені зерттейтін ғылым) негізделген бұл идеяларын былай түйіндейді: «медиатизацияға, яғни медианың ықпалына ұшыраған өнім дегеніміз — күнделікті масс-медиа арқылы жететін құрғақ ақпарат емес, бұл — белгілі бір формадағы таңбалар мен модельдерге түсіп, белгілі бір кодтар арқылы шифрланған реинтерпретациялар (бұрын зерттелген материалды қайта (екінші рет) талқылау, түсіндіру)».

Оның теориясына сәйкес, симулякр медиа кеңістіктегі шынайылықты (оқиғаны дәлме-дәл көшірген жаңалықтарды) алмастыра отырып, тұтынушының оқиғаға байланысты әрекет етуіне тікелей әсер ете алады, деген қорытынды жасаймыз.
Бұл теорияны қазіргі жағдайымызға икемдеп түсіну үшін жоғарыда талданған таңбаларды еске түсірсек жеткілікті.

Осы тұжырымдамаға сүйенуіміздің себебі — біз басында атап өткен тәуелсіз медиа институттың қалай жұмыс істейтіні туралы болып отыр. «Қазіргі медиамыз өз алдына дербес институт ретінде жұмыс істеп отыр» деп айтуға келмейтін сияқты.

Оқырманды шешім табуға үндейтін контент

Қазірде жаппай бір ізді жүріп жатқан ақпарат кеңістігінде тек санаулы ғана сайт (атап айтқанда: The Steppe, Buro 24/7, Baribar.kz) болып жатқан оқиғаларға қатысты құрғақ деректермен шектелмей, тікелей емес бірақ балама, оқырманды үрейге емес, шешім табуға, ойлануға бағыттайтын контент ұсынып отыр.

Мысалы, отбасылық қарым-қатынастан бастап, психологиялық әртүрлі кеңестер, өзін-өзі дамытуға, өзін-өзі тануға арналған материалдар, әлеуметтік оқшаулану және дәл қазіргі ауыр жағдайда адамдарға қажет, пайдасы тиер ақпарат жариялап жатыр. Мұның көрінісі ретінде мына екі материалдың мазмұнына назар салайық:

скринсурет Baribar.kz сайтынан алынған

скринсурет The Steppe сайтынан алынған

Бір қарағанда бұл тақырыптардың қазіргі жағдайға ешқандайда қатысы жоқ көрінуі мүмкін, бірақ Жан Бодрийярдың теориясына сәйкес, бұл сайттар өмірдің өзінен тікелей көшірме жасаған мәтіндер таратпай, керісінше болып жатқан оқиғалардың салдарымен жұмыс істеуге көбірек көңіл бөліп отыр. Мәселен, «карантин кезінде экологияда оң өзгерістер байқалып жатыр», «отбасылық зорлық-зомбылық көбейіп отыр» деген сияқты болжамдарды көптеген ақпарат құралы тек атүсті шолып өтті.

Дербес медиа институт қалыптаспауына үш себеп

Салыстыра қарасақ, қазір біздің медиа дербес институт ретінде толық қалыптасып үлгермеді. Бұған бірнеше себеп келтіруге болады:

Біріншіден, қазіргі ақпараттық медиа орталықтардың басым бөлігі саясиланып, медиа тек белгілі бір институттардың ықпалында ғана жұмыс істейді;
Екіншіден, медиа мамандар кәсібилігінің жетіспеуі;
Үшіншіден, тарихи жаралардан, саяси және тұрмыс-салт табуларына әбден күрмелген қоғам да бұған мүмкіндік бермей отыр.

Орталық Азия елдері ақпаратты қалай тұтынады? Зерттеу қорытындысы

Жәнібек Нұрыш
-
0
Орталық Азия елдері ақпаратты қалай тұтынады? Зерттеу қорытындысы

Орталық Азия елдері ақпаратты қалай тұтынады? Сенімді ақпарат теледидарда ма, әлде әлеуметтік желіде ме? Күмәнді ақпарат ұшырасса, не істейміз?

Осы сұрақтардың жауабын 2019 жылы Қазақстандағы Internews тапсырысы бойынша әзірлеген «Қоғамдық пікір» зерттеу институтының ауқымды әлеуметтік зерттеуінен табуға болады. Зерттеу қорытындысы сонымен қатар аудиторияның жас ерекшелігін анықтауға көмектесті. Тест тапсырып, медиатұтыну дағдыңыз қандай жас ерекшелігіне сәйкес екенін анықтап көріңіз және Орталық Азия елдерінің аудиториясы жайлы ақпаратпен танысыңыз.

«Жаңа репортер» редакциясы «Қоғамдық пікір» институтының әлеуметтік зерттеуіндегі ең қызық деректерді жинақтады.

«Теледидар көрмеймін!». Әлеуметтік желі қолданушыларының әрбір екіншісі осылай айтады. Шын мәнісінде, Қазақстан, Қырғызстан және Өзбекстанда жұртшылықтың басым бөлігі ақпаратты телевизиядан біледі. Бір ерекшелік – 29 жасқа дейінгі қазақстандықтар интернет-сайттарына көбірек сенеді, сөйте тұра Қазақстанда да 29 жастан асқандар теледидар көп көреді.

!function(e,i,n,s){var t=»InfogramEmbeds»,d=e.getElementsByTagName(«script»)[0];if(window[t]&&window[t].initialized)window[t].process&&window[t].process();else if(!e.getElementById(n)){var o=e.createElement(«script»);o.async=1,o.id=n,o.src=»https://e.infogram.com/js/dist/embed-loader-min.js»,d.parentNode.insertBefore(o,d)}}(document,0,»infogram-async»);

Қағаздағы басылым жағдайы болжам мен зерттеу аражігінде қалып отыр. Қаншама жылдан бері баспасөзге тықыр таяп, күні бітерін айтатындар көп. Алайда зерттеу қорытындысы үш мемлекет тұрғындарының жартысынан астамы қағаздағы басылымнан жаңалық оқитынын көрсетті. Әсіресе, Тәжікстан халқының 70%-ы қағаз басылым оқыса, Қазақстанда бұл көрсеткіш – 57%, Өзбекстанда – 55% болды.

Тағы бірі қызық әрі тосын дерек: қағаз кітапты 60 жастан асқандар да (бұл енді түсінікті), сонымен қатар 14-18 жастағылар да оқиды екен. Қағаз басылым оқитындар  үлесі үш елде де көш бастайды.

Зерттеу авторлары қазақстандықтардың 89,4%-ы, өзбекстандықтардың 57,7%-ы, тәжікстандықтардың 66,8-ы интернет қолданатынын анықтады. Бұл нәтижені Халықаралық электробайланыс одағының дерегімен салыстырды. Одақ статистикасында Тәжікстан бойынша мәлімет жоқ. Ал Қазақстанда 78,9%, Өзбекстанда 55,2% екен.

Орталық Азия тұрғындары интернетте не істейді? Мәселен, қазақстандықтар мен өзбекстандықтар әлеуметтік желіні көп қолданады, тәжікстандықтар жаңалық оқиды. Әр мемлекет тұрғындарының интернетте не істейтінін салыстырсақ, мынадай нәтиже шығады: Қазақстан Республикасында аудио аз тыңдайды, видео сирек жүктейді, ал Өзбекстанда фотовидео көп жариялайды, Тәжікстанда кітап оқиды (иә, иә, интернетте кітап оқиды).

Сауалнамаға қатысқандардың 20%-ға жетер-жетпесі интернеттен контент (музыка, фото, кино) сатып алу үшін ақы төлеуге дайын боп шықты (айтпақшы, үш мемлекеттің ішінде ең қымбат интернет – Тәжікстанда болса, ең арзаны – Өзбекстанда екен). Бір айта кетерлігі, Қазақстан мен Өзбекстанда интернеттен контент сатып алу идеясын әйелдер, ал Тәжікстанда ерлер жағы көбірек қолдайды.

Зерттеу жүргізу барысында түрлі буын өкілдері «пропаганда», «ақпараттық соғыстар», «плагиат», «компромат», «компьютерлік вирустар» дегеніміз не, сұрағына жауап берді. Зерттеу парағында адамдар осы ұғымдарды қалай түсінетінін айтқан видеоны көре аласыз.

Айтпақшы, жастар жағы плагиаттың не екенін жақсы біледі, ал орта жастан асқандар пропаганданы өте жақсы түсінеді.

Зерттеу қорытындысы көрсеткендей, медиасауат, сыни пайым, ақпараттық сауат дегеніміз адамның білім деңгейі – орта, орта арнаулы не жоғары екеніне ғана қарамайды. Компьютерде жұмыс істеу дағдылары, интернетке үнемі қосылу алуы адамдардың ақпарат кеңістігін тез бағамдап, қажет ақпаратты тауып, тексеруіне мүмкіндік береді.

Әр елдегі зерттеу нәтижесін мына парақтарға өтіп көресіз:

Қазақстан (тест тапсырған соң, нәтижесі шығады, зерттеу қорытындысы ашылады)
Тәжікстан
Өзбекстан

Коронавирус-тест, карантиндегі маскүнемдік. 13-19 сәуір қорытынды ТВ-бағдарламаларына шолу

Жәнібек Нұрыш
-
0
Коронавирус-тест, карантиндегі маскүнемдік. 13-19 сәуір қорытынды ТВ-бағдарламаларына шолу

Қорытынды бағдарламалардың коронавирус майданынан жеткізген хабары азды-көп ұқсас шықты. Бәрі де дәрігерлердің ауыр жағдайын, Алматыда медицина қызметкерлері жаппай коронавирус жұқтырғанын баяндайтын материалдар дайындапты. Бірі дәйек пен дәлелге назар аударса, енді бірі эмоцияға ден қойды.

Кешегі аптаның ақпараттық-сараптамалық бағдарламаларының барлығында эксклюзив тақырыптар бар. Мәселен, КТК телеарнасы кейбір қазақстандықтар неліктен коронавируске сенбейтініне жауап іздесе, «7 күн» жүргізушісі көрермендерге үйдегі итін таныстырды. «Аналитика» бағдарламасы әлем елдеріндегі қазақстандықтар пандемия жағдайында қалай өмір сүріп жатқанын көрсетсе, Apta авторлары  алкогольды ішімдік ішетіндер көбейгені жайында сюжет жасапты.

Дәстүрлі шолуымызда КТК, «Хабар», «Еуразия бірінші арнасы» және QAZAQSTAN телеарналарының қорытынды бағдарламаларын қамтыдық.

«Большие новости», КТК

Бағдарламаны тағы да Алексей Рыблов жалғыз жүргізді. Ең алдымен қанша адам коронавирус жұқтырғанын, неше адам жазылғанын, қайтыс болғанын хабарлады. Сосын дәрігерлер ісі туралы бірінші сюжетке жалғасты. №12 қалалық ауруханада 200 дәрігер коронавирус жұқтырыпты. Сюжет мейлінше толымды жасалған, барлық тарапты сөйлеткен. Әйтсе де сюжетті көріп болғаннан кейін көңілде бірнеше сұрақ туады: коронавирус жұқтырған дәрігерлер неліктен көп, оларға қалай жұққан? Қорғаныш құралдары бар екенін, соны қолданатынын айтады. Гинекологтар атап өткендей, науқасты қауіпсіз қашықтан емдеуге де болмайды екен. Бар себебі сол ма? Алайда бұл сұраққа әзірге ешкім де анық жауап бере алмаса керек. Жауап берер кез бола ма екен?

«Аймақтан хабар» сюжеті де «Большие новости» бағдарламасының дәстүрлі тақырыбына айналыпты. Өткен аптада да шыққан. Бұл жолы көрсеткендей, ШҚО карантинге жабылған. Мұнда жалған рұқсатнамалармен және рұқсатнамасын жеке жұмысына қолданатын кәсіпкерлермен күресіп жатыр. Жамбыл облысында да қатаң карантин енгізілген, бірақ Тараз көшелерінде ерсілі-қарсылы ағылып жатқан адам әлі  көп. Тараз тұрғындары карантин тәртібін ең көп бұзады екен. Ақтауда азық-түлік алу үшін дүкенге баратын адамдарға қарсы күрес жалғасып жатыр.

Коронавирусты анықтайтын талдауды қалай жасайды? Сюжет алғысөзінен талдаудың екі тәсілі: ауыз қуысынан алынатын талдау нәтижелері, яғнги «кәсіби талдау» және саусақ ұшынан қан алатын «экспресс-тесттер» (егер екі жолақ шықса, онда сізді коронавирус болғаны). Сюжетте журналистер барлық тес түрін өзіне жасап көрді. Тілші сөзінде «Таяуда ПЦП-диагностика жасау мүмкіндігі пайда болады» деді. Мұны естіген көрермен «ПЦР» дегеніміз не, деп ойланса керек. Кейін жалпы сюжет мағынасынан «ПЦР» дегеніміз ауыз бен мұрыннан алынатын талдау нәтижелері екенін айтты. Десе де қысқарған сөздің мағынасын ешкім түсіндірмеді.

Эфир соңына таяп коронавирус бар екеніне сенбейтін немесе тек өзіне мәлім себептерге байланысты карантин ережесін сақтамайтындар туралы сюжет те көрсетті.

«7 күн», «Хабар»

Қорытынды бағдарламаларға мониторинг жасағалы бері «Жаңа репортер» редакциясына тікелей эфирде алғаш рет сәлем жолданды. Тележүргізуші Александр Трухачев өзін медиасыншылар «еліміздің әлеуметтік жауапкершілігі ең жоғары тележүргізушісі» деп атағанын айтып өтті. «7 күн» бір айдан бері үйден эфирге шығып жатыр. Жүргізушісінің айтуынша, студияны қатты сағыныпты.

Алғашқы сюжет – коронавируспен күрес және Nur Otan партиясы сол күреске қандай үлес қосып жатқанына арналыпты. 152 мың отбасы жаңа құрылған қордан көмек алыпты. Адамдарға қорғаныш бетперделерін таратыпты. Сюжетте қорға қаржы аударған инвесторларға алғыс айтып, аударған қаржы көлемі мен аты-жөнін түгелайтып шықты. Халық өз қаһармандарын білуі тиіс.

Қасым-Жомарт Тоқаев ЕАЭО жұмысы бойынша видеоконференция форматында кездесу өткізді. Тележүргізуші видеоконференция форматының не екенін – бір мезгілді бірнеше тілшімен қатар сөйлесу деп түсіндірді.

Карантин кезіндегі бағдарлама эфирі сериал көріп отырғандай әсер қалдырады. Оқшауланған үйде тұрып жатқан журналист эфирге шықты. «Көңілі тоқ кескініме қарап, қапас өмір аяқталғанын түсінуге болады. Екі күн бұрын үйімізді карантинге жабу мерзімі аяқталды. Мінеки, қалаға шықтым» деген журналист сюжет түсіру үшін сыртқа шыққан екен. Өміріне разы журналист қаланы аралап, адамдармен әңгімелесіп, қай нысандар жұмыс істейтінін, қайсысы жабық екенін көрсетті. Мешітке, базарға барды, қала шетіне шықты, балалар алаңқайын бақылады. Сырттағы өмірге теледидар экранынан қарау да рахатқа бөлейді екен.

Осы тұста журналист бағдарламаның әлеуметтік жауапкершілігін тағы да арттырды: ол адамдар бетпердені дұрыс тақпайтынын айтып, көшедегі адамдардан «неліктен үйде отырмағанын, неліктен серуен құрып жүргенін» сұрады. ҚР Денсаулық сақтау министрлігі аутист-балалардың ата-анасына баласын сыртқа алып шығуына ресми рұқсат бергенін, өйткені «аутистік спектр ауытқуы бар адамдарға» төрт қабырғада қамалып, өмір сүру ауыр тиетінін де ескертті.

#birgemiz сюжетінде коронавирустан жазылған дәрігерлер, жалпы ауруханадағы жағдайды және тағы басқасын баяндады. Дәрігерлерге 300 мың теңгеден 800 мың теңгеге дейін үстемақы берілетінін тағы да айтып өтті. Дәрігердің айтуынша, мәселе – ақшада емес, ең бастысы ешкім ауырмаса екен. Үстемақы санитарлар, диспетчерлер мен жедел жәрдем қызметіндегілерге берілмеуінен туындаған мәселелерді де шет қалдырмады. Маңғыстау облысының жергілікті атқарушы билігі Денсаулық сақтау министрлігінің шешімін күтпей, дәрігерлерге қалалық бюджеттен қолдау көрсетіпті. Ал Павлодар облысының жанашыр тұрғындары дәрігерлерге қолдау көрсетсе, басқа да кәсіпкерлер мұқтаж жандарға азық-түлік таратып жатыр. Қызық та жақсы хикаяларды жинаған сюжет.

Бағдарлама соңында тележүргізуші Александр Трухачев көрерменге Марс лақап аты бар итін таныстырды. Ол эфир аяқталуын күтеді. Сосын серуенге шықпақшы. Сүйкімді сәт. «7 күн» эфирі апта өткен сайын қызықты шығып жатыр.

«Аналитика», «Еуразия бірінші арнасы»

Бағдарлама жүргізушілердің дәрігерлер туралы жан тебірентер сөзінен басталды. Олардың қай-қайсысы да қаһарман, әрбір айыққан науқас – тағы бір жеңіс. Дәрігерлер бізді құтқаруы үшін оларды қолдауымыз керек.

Осылайша эфир дәрігерлердің қарбалас күнін көрсететін сюжетке жалғасты. Қазақстанда коронавирус жұқтырғандардың әрбір төртіншісі – дәрігерлер. ҚР Бас санитар-дәрігері Айжан Есмағамбетованың айтуынша, ауру белгілерінің байқалмауы – өте қауіпті, өйткені аурудың тез таралуына жол ашады. «Аналитика» тілшісі дәрігерлер қалай вирус жұқтырып алғанын анықтауға тырысыпты. Қазақстанның түкпір-түкпірінен хат-хабар жеткенін, кейбіреуі жазаланғанын да айтты. Қандай хат-хабар, не үшін жазаланған? Мұның себебін кейінірек түсіндірді: қорғаныш заттары жетіспейді екен.

Жылаудың шақ алдында тұрған дәрігер балаларын көрмегелі бір айдан асқанын, өзі де коронавирус жұқтырып алудан қорқатынын айтып, мұның барлығы тезірек аяқталуын тілейді. Өте әсерлі сюжет.

«Жабулы шымылдық» («Железный занавес» — түпнұсқа атауы) сюжетінде тілші шет елдегі қазақстандықтармен байланысқа шықты. Қала ішінен әуесқой түсірілімдер, сол елдегі адамдардың комментарийі. Мәселен, Канадада несие мен ипотеканы кейінге шегеруден бөлек, жалдамалы пәтер иелеріне тұрғындарды шығарып жіберуге тыйым салыпты. Біріккен Араб әмірліктерінде үй жануарларын серуендетуге тыйым салынған. Енді иттер балконда серуендейді. Ал Гоада тұратын қыз осында өмір сүріп жатқанына разы екенін, мұнда тек алты адамнан коронавирус табылғанын айтады. Эмоцияға толы сюжетте түрлі хикая бар. Бір кейіпкер басқа елде қалған балаларын уайымдаса, тағы бірі таныстарының жаппай коронавирус жұқтырып жатқанына алаңдайды.

«Аналитика» бағдарламасы коронавирустан тыс тақырыптарды ұмыт қалдырмады: Қордай ісі бойынша тағы 24 адам тұтқындалыпты. Bek Air әуе компаниясының ұшу лицензиясын тоқтатты. Пандемиядан тыс тақырыптарға арналған тағы бір сюжетке Қарағанды облысында әскери ұшақ құлауын, астанадағы әуежайдың бас бухгалтері ақша жымқыру бабымен айыпталып жатқаны, Атырау облысындағы ауыл мектебінің бас бухгалтері өзіне сыйақы жаздырғаны, ал Павлодар облысында такси жүргізушісі жолақы төлеуден бас тартқан жолаушы әйелді ұрып-соққаны еніпті.
COVID-19 ауруына қарсы төрт дәрі және үш вакцина сынақтан өткізіліп жатыр. Бұл – әлемдегі коронавирус пандемиясы туралы сюжеттің алғысөзі. Канн кинофестивалі белгісіз уақытқа шегерілді, Францияда дрондар дезинфекциялық заттар шашады, Жапонияда коронавирустан қайтыс болғандар саны көбейе ме, деп қауіптенеді, Оңтүстік Кореяда жағдай тыныш – жаңадан коронавирус анықталғандар саны 30 адамға да жетпейді. Ұлыбританияда 99 жастағы ардагер Том Мур үйін 100 рет айналып шығып, денсаулық сақтау саласын қолдауға 13 млн фунт стерлингтен астам қаржы жинады.

Apta, QAZAQSTAN

Apta бағдарламасы фейк жаңалық хабарлады. Брюссель, Анкара және Мәскеудегі тілшілер сондағы коронавирус жағдайын баяндады. Мәскеулік тілші стендапында: «Новокузнецк қаласының тұрғындары болса, дүниеге келген сәбиіне Ковид деген есім берді. Енді қыз бала болса, оның ныспысы Хантавируссия болады» деп айтты. Алайда бұл — фейк. Мұндай жаңалық ең алдымен «Кузпресс» сайтында шықты. Авторлары мәтін соңында мұның 1-сәуірге әзіл екенін жазып көрсеткен болатын.

Қазақстандық әлеуметтік желі қолданушылары QAZAQSTAN телеарнасы фейк-жаңалық хабарлағанын жазған соң, Мәскеудегі журналист комментарий жазып, қатесі үшін кешірім сұрады. Оның дерегінше, Мәскеуде баласына коронавирусқа қатысты есім берген ата-аналар бар екен. Бірақ, сюжетте Новокузнецк туралы айтылып еді.

Осы оқиғадан кейін Apta бағдарламасының 19.04.2020 күнгі шығарылымы QAZAQSTAN телеарнасының YouTube арнасынан жоқ боп кетті. Жекелеген сюжеттер сақталып қалды. Соларды көріп шықтық.

Бағдарлама басында Қазақстандағы коронавирус ахуалы туралы соңғы жаңалықтарды айта келе, 42500 теңге төңірегіндегі дауға ұласты. Сосын коронавирус пандемиясының әлем экономикасына кері әсерін айтып, саясаттанушы Айдос Сарыммен скайп-сұхбат жасады. Ол коронавирус Қазақстанның қандай мәселелерін жалаңаштағанын санамалап шықты. Биліктің стратегиялық шешімдерін дұрыс, деп бағалап, биліктің тапсырмасын жүзеге асыратын кейбін құрылымдардың шешімді орындауға дайын болмай шыққанын көрсетті, атап өтті.

Алматының бас санитар-дәрігері Айзат Молдағасымова қызметінен кетті. Алматылық дәрігерлер оның үстінен арыз жазған еді. Осы жаңалық соңында әкесімен бірге ауруханаға келіп, сондағы анасын туған күнімен құттықтамақшы болған баланы көрсетті. Анасы ауруханада дәрігер боп қызмет етеді, сондықтан үйіне қайта алмайды. Баласы торт әкелді. Әкесі екеуі анасымен терезенің екі жағында тұрып сөйлесті. Қазір дәрігерлердің өмірі қаншалықты ауыр екенін көрсететін әсерлі видео.

Apta бағдарламасының эксклюзив сюжеті – карантин кезінде алкоголді ішімдіктер сатылымы 70%-ға көбейген. Астанадағы екі супермаркет жетекшілерінің келтірген дерегі осы. Сюжеттегі Қайрат есімді кейіпкер карантин кезінде алкоголді ішімдікті жиі-жиі ішетін болған.  Сатушы, психолог, нарколог, полицей мен дәрігердің комментарийі де бар. Сюжет соңына қарай Еуропа елдерінде де алкоголді ішімдік тұтынатындар көбейгенін ДДСҰ дерегі негізінде айтып, кейбір елдерде алкоголь сатуға тыйым салынғанын да атап өтті.

Бағдарламаның тағы бір қызық сюжеті – киберспорт тақырыбына арналды. Пандемия кезінде спорт жарыстары тоқтатылып, киберспорт қарқынды дамып жатыр. Қазір бәс тігушілер киберспортқа бәс тігуді жиілетіпті. Толымды әрі ұғынықты сюжетте мықты геймер-кейіпкер, Киберспорт федерациясының өкілі (киберспорт түрлерін айтты), экономист (киберспорттың экономикаға оң ықпалы), бәс тігетін адамдар (табысы айтарлықтай көп емес, десе де уақыт өткізуге бір себеп екен), психолог (денсаулықта да ойлап, режим сақтау керек) комментарийі бар.

Бірақ, сюжеттегі цифрлар көңілге күмән ұялатады. Сюжет авторы «Киберспорттағы ақша айналымы былтыр 1 млрдтан асып түскен. Ал әлемде күнделікті өтіп жатқан турнирлерде шамамен 540 мың АҚШ доллары ойнатылады. Электронды ойын-сауық зерттеушілерінің дерегінше, осы спорттың төңірегіндегі индустрия 180 млрд доллар табыс түсіреді» деді. Сонда екі жыл ішінде киберспорттағы ақша айналымы 180 есе рет арта ма? Бұған қоса бұл цифрлар қайдан алынғанын да айтпады.

Apta авторлары АҚШ-та жүрген қазақстандық Медет Кенжебаевпен онлайн-сұхбат жасапты. Ол бұған дейін «жалқау қазақ жігіттерін» сынаған видео жариялаған екен (эфирде сол видеоны көрсетпеді).

Медет Кенжебаев сұхбатында үкіметтен көмек сұрайтындарды жалқау, деп атап, АҚШ-та көпбалалы аналар көтеріліске шықпайтынын айтты. Әрмен қарай «Америкада қыздар құрылыста жұмыс істеп жүргенде, Қазақстанда тепсе темір үзетін жігіттер площадқа барып, өз-өзіне бензин құйып, өртеп, жағып жіберіп жатқаны ұят емес пе?» деді. Қазақстанда алаңға барып, үстіне бензин құйып, өртеп жіберу оқиғасы қашан және қайда болған еді? Ештеңе түсініксіз. Жалпы айтпағы түсінікті: АҚШ-тағы өмір Қазақстаннан жақсы екен.

Алайда содан кейін тілші Қазақстанда 100 мың теңге айлық алатын отбасылар бар екенін, оларға бұл айлық жетпейтінін, ал АҚШ-та жағдай қалай екенін сұрады. Медеттің айтуынша, Қазақстанда 100 мың теңге алатындардың ай соңында қалтасында 10-15 мың теңгесі қалады (мұны қайдан біліпті), ал АҚШ-та сен 5 мың доллар алсаң да ай соңында тиын-тебен ғана қалады. Демек, Қазақстандағы өмір АҚШ-тан артық болғаны ғой.

Ең бастысы бұл емес. Apta авторлары экономикалық дамуы әрқалай екі елдің экономикасын салыстырып, сол туралы  әңгімелескені, және мұндай әңгімені сала сарапшысымен емес, антенна қоюшымен талқылағаны тосын көрінді.

«Жаңа репортер» қазақстандық телеарналардың апталық қорытынды бағдарламасына тұрақты мониторинг жасайды және апта сайын жариялайды.

Дәрігерлер, 42 500 теңге, тұрмыстағы зорлық-зомбылық. 6-12 сәуір қорытынды ТВ-бағдарламаларына шолу

Жәнібек Нұрыш
-
0
Дәрігерлер, 42 500 теңге, тұрмыстағы зорлық-зомбылық. 6-12 сәуір қорытынды ТВ-бағдарламаларына шолу

Кешегі аптада коронавирус жұқтырғандар саны тіпті көбейді. Кейбір журналистер Қазақстанда коронавирустан бөлек маусымдық проблемалар да бар екенін ұмыт қалдырмады. Мәселен, су тасқыны, қарлы боран.

Енді бір әріптестерге коронавирус пандемиясы туралы материал жасағанда әлеуметтік жауапкершілікті ұмытуға болмайтынын айтқымыз келеді. Осы вирустан туындайтын ауруды «қытай пневмониясы» деп атауға болмайды. Сіз — Дональд Трамп емессіз ғой! Бұған қоса көрермендерге «індеттен емдейтін дәрі-дәрмек табылды» деп айтуға да әлі ерте.

Apta бағдарламасы авторлары ерекше мақтауға лайық. Олар Қазақстанда коронавирусқа қатысты не боп жатқанын баяндап қана қоймай, басқалары елеусіз қалдырған тақырыптарды қозғады: карантин кезінде тұрмыстағы зорлық-зомбылық өршиді, жабайы аң-құс етінен әзірленетін тағамның зияны қандай (көбі пандемияны сол жабайы аң-құс таратты, деп есептейді).

Дәстүрлі шолуымызда КТК, «Хабар», «Еуразия бірінші арнасы» және QAZAQSTAN ұлттық телеарнасының апталық қорытынды бағдарламаларын қамтыдық.

«Большие новости», КТК

Студиядағы тағы да жалғыз жүргізуші. Эфирді Алексей Рыблов жүргізді. Анна Яломенко эфирге шықпады. Бағдарлама басталғанда COVID-19 жұқтырғандар туралы соңғы ақпаратты хабарлап, кейін “Мамырға дейін үйдеміз” («Сидим до мая» — түпнұсқа атауы) сюжетін көрсетті.

Карантиндегі ел өмірі қалай өзгерді? Міне, осы сұраққа жауап беретін сюжет аймақтардағы меншікті тілшілердің дайындағанын топтамасынан құралыпты. Павлодарда кафелер, сауда орталықтары жұмыс істеп тұр. Ақтөбеде зейнеткерлер де көшеде серуендеп жүр. Семей мен Өскеменде түрлі-түсті рұқсатнама алып жатыр (Адамдар рұқсатнаманы кезекке тұрып алады. Ал тілшілер биліктен адамдар неліктен кезекте тұратынын, пандемия кезінде мұның қауіпті екенін, оларды кезекке тұрғызып қоюға кім жауап беретінін сұрау керек еді. Билік жауап бермеген бе, әлде журналистер сұрамаған ба?). Ал Алматыдағы тілші маска киіп, стендап жасады.

Коронавирус жұқтырған дәрігерлер туралы топтама толымды жасалыпты. Барлық тарапты сөйлеткен, баланс сақталған. Алайда авторлар әлеуметтік жауапкершілік тұрғысынан өрескел қате жасады: Қазақстанға келген қытайлық мамандардың «қытай пневмониясымен» күресетінін айтты. Синофобияны өршітудің тамаша мысалы.

Журналистерге сөз ойнату қатты ұнаса керек-ті. Олардың сөзінше, қытайлар елімізге өздерінің жұқпалы ауруымен күресуге келіпті-міс. Құр қол келмей, «COVID-19 ауруын емдейтін дәрі-дәрмегін де ала келіпті». Демек, КТК авторларының айтуынша, коронавирустан емдейтін дәрі-дәрмек бар болғаны ғой. Шын мәнісінде, мұндағы айтпағы — коронавирус симптомдарын жеңілдететін вирусқа қарсы дәрі-дәрмектер шығар (өйткені, қазір коронавирус жұқтырғандарды солай емдейді). Сөз қолданғанда абайлаған жөн.

42500 теңге алғысы келіп, алғаш рет БЖТ (бірыңғай жиынтық төлем) төлеген, бірақ әзірге 42500 теңге түспеген (түскендері де бар) адамдар туралы сюжетте түрлі кейіпкер, өзекті проблема, ащы шындық бар. Өтінішті онлайн жіберуге арналған сайт ашылды, бірақ жүктемені көтере алмай жатыр. Осы тұста ескерусіз қалған бір жайт:  БЖТ төлеу керек екенін жұртшылыққа бұған дейін қаншама рет айтты (өзін-өзі жұмыспен қамтитындар айына небәрі 1 АЕК көлемінде БЖТ төлейді). Төлемесе, мемлекеттен қандай да бір көмек ала алмайды. Алайда төтенше жағдай енгізілгенге дейін мұны көбі ойламады. Бәрі де мемлекеттен көмек алғысы келеді, алайда мемлекет заңдарына бағынып, өмір сүргісі келмей ме? Мұны кейіпкерлерден де, шенеуніктерден де сұрамады.

Оқушыларды қашықтан оқыту сюжетінде мектеп оқушыларын да, мұғалімдерді де сөйлетіпті. Мұғалім WhatsApp арқылы сабақ тексеру қиын екенін, смартфон экраны шағын, көз тез шаршайтынын айтады. Мұғалімнің жанында ноутбук тұр. WhatsApp мессенджерінің компьютерге арналған бағдарламасы бар екенін мұғалімдерге ешкім айтпаған ба? Ұстаздар жұмысын жеңілдету үшін оларға не үйретеді? Бұл сюжеттен тілші Ксения Поляницаның креатив стендапын атап өтуге әбден болады: журналист қашықтан оқытатын мұғалім рөліне де, қашықтан оқитын оқушы рөліне енді.

КТК Қазақстанның солтүстік өңірлерінде су тасқыны қаупі барын ұмытпады. Көктемнің өзекті проблемасын еске салды. Алайда өткен қыста қар қалың түссе де аса бір қауіп жоқ екен. Су тасқыны қаупінен бөлек, кешегі аптада солтүстік облыстарда күшті жел соқты. Бірақ авторлар бұл туралы ләм-мим демеді.

Бағдарлама карантин кезінде әскери міндеттілерді арнайы жиынға шақыру бойынша жасалған сюжетпен аяқталды. Әскери жиындар жұмыссыз қалғандарға бір мүмкіндік болғалы тұр. Жақсы түйін.

«7 күн», «Хабар»

«7 күн» бағдарламасының ұжымы үйден жұмыс істеп, салыстыра қарағанда әлеуемттік жауапкершілігі жоғары екенін байқатып-ақ жатыр. 30 минуттық бағдарлама аптаның ең басты тақырыптары – Төтенше жағдай режимін ұзарту және шектеу шараларын күшейтуден басталды.

Мұны бәрі де білсе керек. Есесіне, Түркітілдес мемлекеттердің ынтымақтастық кеңесі отырысының қалай өткенін көбі біле бермейді. Онлайн-форматта өткен отырысқа қатысушылар құрамы да шектеулі болды. Коронавирусты талқылады. Отырысты премьер-министр өткізді, Елбасы халықты қолдау мақаласын жазды. Бағдарламада сол мақаладан бірнеше дәйексөз келтіріп, жұмыс кездесулері туралы айтты (Назарбаевтың синхрондарын қосты).

Қауіпсіздік мәселесіне жинақтаған бөлек топтамада төтенше жағдай режимін созуға не себеп болғанын баяндайды. Тілші «Елімізде 15 млрд теңгенің азық-түлік қоры бар екенін, картоп екі айға жететінін, сосын биылғы егін пісетінін айтып», сабырға шақырды.

Үйден хабар таратын «7 күн» бағдарламасының бір ұтымды сәті: ол — бағдарлама жүргізушісінің негізгі камерадан вебкамераға ауысуы. Осы камерадан камераға ауысу сапасын техникалық тұрғыдан жақсы жасапты. Кескін мен дауыс сапасы аса өзгермейді. Өткен аптада осындай тәсілмен онлайн оқыту тақырыбына алғысөз жасаса, бұл жолы карантинге жабылған үй тұрғындарының өмірін көрсетті.

«7 күн» тілшілерінің бірі карантинге жабылған үйде тұрады екен. Төтенде жағдай режимін ұзарту үй тұрғындарына ауыр тиіпті. Басқа қазақстандықтар азық-түлік алу үшін сирек те болса сыртқа шығады. Ал карантиндегі үй тұрғындары төрт қабырғаға қамалып отырады. Сыртқа шыға алмайды. Сюжетте карантинге жабылған облыс-қала әкімдерінің сұхбаттары, министрлік өкілдерінің синхрондары, тіпті әскери жиынға қатысу үшін медициналық комиссияға келіп тексеріліп жүрген жігіттердің сөзі де бар.

Дәрігерлерге берілетін үстемеақы не боп жатқанын да баяндаған сюжетте бас дәрігерлер ақшаны мемлекеттен, ал дәрігерлер ауруханадан алғанын айтады. Жүргізуші Александр Трухачев сюжет соңында әріптесінен жабық үйдегі өмір қалай екенін сұрады (осы сұрақ сюжет басталған сәттен қызықтырып еді): азық-түлік, дәрі-дәрмек жеткізу тұрғысынан еш проблема жоқ екен, ал үйде қамалып отыру азабына шыдауға тура келеді.

Тілші бағдарлама соңында бәрібір де үйінен шығуына (барлық қауіпсіздік ережесін сақтап) тура келді. Үйінен шығып, сыртта күзетіп тұрған полицейлерді көрсетті. Александр Трухачев оператор жіберілмегенін, видеоның барлығы смартфонға түсірілгенін айтты. Полицейлерден қалай бақылау жасайтынын («Сергек» камералары арқылы), қандай жағдайда күш қолданатындарын(мас жүргізушілер болса), жалпы жағдайлары қалай екенін (шаршапты) және тағы басқа түрлі қызық мәліметтерді сұрайды. Сюжет мазмұны қызық-ақ. Ұзақ уақыт оқшауланудан кейін сырттағы «емін-еркін» жүрген адамдарға қарау да бір ғанибет. Кадрде полицейлер көлігінде кемі үш адам отырғаны байқалды. Олар бір-бірінен диагональ отырмағаны да анық. Бәлкім, құқыққорғаушылардың қорғану тәртібі басқаша шығар.

«Аналитика», «Еуразия бірінші арнасы»

«Аналитика» бағдарламасы коронавирус бойынша ахуалды және президенттің жаңа тапсырмаларын (Төтенше жағдай режимін ұзарту, бірыңғай әлеуметтік төлем төлеу, коронавирус сынағын тапсырғандар қатарын көбейту) қысқаша айтып өтті. Президент тапсырмаларының қатарында жөнді жұмыс істемейтін электронды жүйелерді ретке келтіру де бар.

Кешегі аптаның ауа райы Қазақстанның біраз бөлігінде коронавирус тақырыбын екінші орынға ысырып тастады. Көкшетаудағы дауыл үй шатырын ұшырып, көршілес үйді зақымдады. Журналист зақымдалған үй тұрғындарымен телефон арқылы сөйлесті. Kokshetau.asia порталының журналисі үй шатырының неліктен ұшып кеткені жөнінде ойын айтты. Ол: Мұндай жұмысты әкімдік қалай қабылдаған?, деп сұрақ қойды. Алайда өзі де, «Аналитика» журналистері де бұл сұраққа жауап таппады.

Ауылшаруашылық өнімін өндірушілер дизель отынды нарық бағасынан 15% арзанға сатып алады. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев осындай тапсырма берді. Алайда барлық шаруа қожалығында мұндай арзан отын сататын орын жоқ. Дихандар дизель отын көлемі дұрыс есептелмегенін, әрдайым сапалы бола бермейтінін айтып шағымданды. Журналист өңірдегі дихандармен де, министрліктегілермен де сөйлесіпті. Мұнай бағасы төмендесе, дизель отын қалай арзандайтынын да көрсететін есептеулерін ұсынды. Журналист азық-түлік бағасы дизель отын бағасына тәуелді екенін айта келіп, алыпсатарларға ойысты. Дихан мәселені атап айтса да тақырып әрмен қарай дамымады. Коронавирус тудырған мәселеге өтіп, астықты сатып алу алгоритмі жоқ екеніне тоқтады. Осылайша, дизель отынды жеткізу тақырыбындағы сюжет «дихандардың да проблемасы шаш-етектен» деген сюжетке айналып шыға келді.

Бағдарлама соңында әлемде коронавируспен қалай күресіп жатқаны және өткен аптада Қазақстан мен әлемде пандемиядан басқа тағы қандай жаңалықтар болғанына шолу жасады.

Apta, QAZAQSTAN

Apta бағдарламасы да коронавирус жаңалықтарынан басталды. Президент «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасын сынағанын, дәрігерлерге қорғаныш киімдері мен заттары жетіспейтінін айтып, короавирус Нұр-Сұлтан мен Астанадан асып, ауылдарға жеткенінен басталды. Мәселен, Қызылорда облысында коронавирус жұқтырғандар 100 адамнан асты. Жүргізуші Қызылордадағы тілшімен тікелей байланысқа шықты. Тікелей эфирдегі тілші әңгімесі тұщымды болды. Мысалы, Қызылордадағы бір ауыл ауру ошағына айналған. Ауыл әкімін қызметінен алыпты, өйткені ауылдастарының той жасап, думандатқанына көз жұма қараған. Тіпті өзі де той жасаудың басы-қасында жүріпті

Жамбыл облысының Меркі аудандық ауруханасының екі дәрігері Денсаулық министрлігіне үндеу жолдады. Олар қорғаныш киімдерін тігіп киетіндерін, науқастарды оқшаулар тәртібі бұрыс екенін айтты. Толымды сюжетте барлық тарапты сөйлеткен. Тіпті комментарий беруден бас тартқандарды да атап көрсетті.

QAZAQSTAN телеарнасынан басқа ешбір арна айтпаған тақырып – карантин кезінде тұрмыстағы зорлық-зомбылықтың көбеюі. Бәрі үйінде отыр. Зорлықшыл күйеудің тепкісінен ешқайда қашып кете алмайды. Apta авторлары бірнеше әйел хикаясын баяндады. Тұрмыста теперіш көрген әйелдерді қамқорына алатын дағдарыс орталықтары да жабық. Тек бірнешеуі жұмыс істейді. Естігенді шошытар хикаяларды баяндаған сюжетте психолог та, әлеуметтанушы да, заңгер де, ІІМ өкілі де бар. Сюжет авторларына алғыс.

Бағдарламада экслюзив тағы бір сюжет болды. Бағдарлама авторлары мұндай тақырыпта сюжет түсіруі орынды-ақ. Мақтауға лайық. Қазір көбі коронавирус жабайы аң-құс етінен адамға жұғып, таралғанын айтады, өйткені әлдекімдер жарқанат сорпасын ішіпті. Сюжетте бізге мұның рас-өтірігін, жалпы әлемде және Қазақстанда жабайы аң-құс етін жеп, сорпасын ішу қаупі қандай екенін көрсетті.

Карантин кезінде сұраныс артып, тапсырысы молайған бір қызмет болса, ол – курьер қызметі. Карантинде үйіне қамалған жұрт тапсырған тауарды жеткізетін курьерлер туралы сюжетте жарнама элементтері байқалды. Қазақстанда зат жеткізу қызметін ұсынатын компаниялар көп-ақ. Сөйте тұра сюжетте зат жеткізетін бір ғана компанияны көрсетті. Мұның жарнама сюжет екені туралы белгі де болмады.

«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың апталық қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жасайды және апта сайын жариялайды.

Карантин, қашықтан оқыту, Сириядан оралғандар. 30 наурыз – 5 сәуір қорытынды ТВ-бағдарламаларына шолу

Жәнібек Нұрыш
-
0
Карантин, қашықтан оқыту, Сириядан оралғандар. 30 наурыз – 5 сәуір қорытынды ТВ-бағдарламаларына шолу

Қазақстанның үш мегаполисінде қатаң карантин тәртібі енгізілді, қашықтан оқыту, пандемия кезінде адамдарды және бизнесті қолдау – өткен аптаның басты тақырыптары осы. Жалпылама барлық телеарнаның тақырыптары ұқсас, айырмашылық бірді-екілі тақырыптан ғана байқалды. Мәселен, КТК телеарнасы балаларды қашықтан оқыту проблемасын айтпай (бәлкім, үлгермеген шығар?), есесіне Сириядан оралған әйелдерді көрсетті.

«Хабар» жүргізушісі тағы да үйінен хабар таратып, әріптестері де үйден байланысқа шықты. Бұрын ресми, бірсыдырғы ақпарат таратып келген телеарнаның оң өзгерістерін бақылау да бір ғанибет.

Дәстүрлі мониторингімізге КТК, «Хабар», «Еуразия бірінші арнасы» және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламалары енді.

«Большие новости», КТК

«Большие новости» бағдарламасы тағы да бір жүргізушімен шықты. Бұл жолы студияда жүргізуші Алексей Рыблов отырды. Бағдарлама басында еліміздегі сенбінің кешіне дейінгі коронавирус жағдайын: неше адам қайтыс болғанын, олардың кім екенін және тағы басқа деректерді баяндады. Тілшілер елден ешқайда шықпаған адамдар да індет жұқтырып жатқанын, бір науқас ондаған адамға жұқтыратынына назар аударды. Індет қалай таралатына жеке сюжет жасапты. Сюжетте коронавирус инфекциясы нақты қалай таралатыны түсініксіз екенін білдік. Бір нәрсе анық – сынаманың теріс нәтижесі ештеңеге кепілдік бермейді, ел аумағынан шықпай-ақ коронавирус жұқтыруға болады, тіпті қайтыс болғандар бар.

Мемлекет табысынан айырылған адамдарға қалай көмектесіп жатыр? Осы сұраққа жауап беретін келесі топтамада 42500 теңгені кімдер қалай алуға болатынын, бизнесті қолдау үшін не жасалып жатқанын көрсетті.

Қазақстанда негізгі азық-түлік түрлеріне шекті баға белгіленді. Әдемі инфографикамен берілген ақпаратты талдап, дамытпады. Мәселен, бұл шектеулер бизнеске қалай әсер етеді (кәсіпкерлер негізгі азық-түлік тізімінің қатарында қымбатқа келетін тауарлар да бар екенін, үкімет мұны ойламағанын, енді бәріне бірдей айыппұл салатынын айтады). Сюжетте кәдімгі күрішті шекті бағасынан қымбат сатып жатқанын көрсеңіз, қайда шағымдануға болатынын да айтпады.

Алматы, Нұр-Сұлтан және Шымкент қалаларын карантинге жапты. Алматы қаласы әкімінің орынбасары коронавирусқа қарсы лимон мен сарымсақ жеуді ұсынды (ол тек қазақстандық сарымсақ қана қорғайтынын атап өтті). Осылайша, қазір сарымсақ пен лимонды ақылға қонымды бағада сатып алу мүмкін емесіне кім себепкер екені мәлім болды. Келесі сюжетте аймақтарда коронавирус таралмауына қарсы күрес қалай жүріп жатқанын жинақтапты.

Карантин уақытында кәсібін ауыстырып, не басқаша жұмыс істей бастаған адамдардың қызық хикаясын көрсететін материал жақсы жасалған. Мысалы, таэквондо бапкері рекрутерге айналса, тігін цехының иесі киім орнына қорғаныш маскаларын тігеді. Сюжетте жекеменшік наркологиялық клиниканың «жарнама» деп көрсетілмеген жарнамасы да болды.

Басқа елдердегі коронавируспен күреске жеке дайджест-сюжет арнады. Мұндайда интернеттегі комментарийлерді, халықаралық ақпарат агенттіктері таратқан ақпаратты қанағат тұтуға тура келетіні түсінікті. Десе де АҚШ-тағы дәрі-дәрмекке қатысты қиын жағдайды дәрігер емес, сол жаққа көшіп кеткен Питер Жмутскийдің айтып жатқаны түсініксіз-ақ (КТК қызметкерлері түрлі тақырыпта осы адамнан үнемі комментарий алады).

Бағдарлама «Узницы джихада» атты сюжетпен аяқталды. Коронавируске қатыссыз жалғыз тақырып осы. Сириядан оралған қазақстандық әйелдер қалай өмір сүріп жатыр? Сирияда лаңкестердің әйелі боп, қиындық көрген олар қазіргі Қазақстан қоғамына бейімделді ме? Жұмыс тапты ма? Сюжетте ешқандай сараптама жоқ, тек қалыпты өміріне орала бастаған әйелдердің Сириядағы азап өмірін баяндайтын хикаясы, елге әкелген Қазақстан билігіне алғысы бар. Бір сөзбен айтқанда – «Жусан» операциясының әдемі насихаты боп шықты.

«7 күн», «Хабар»

«7 күн» жүргізушісі Александр Трухачев бағдарламаны тағы да үйінен жүргізді. Эфир 19 минутқа созылды.

Статистикадан (елімізде коронавирустан алты адам көз жұмды) басталған бағдарламада әлі бір де бір науқас тіркелмеген аймақтарды санамалай келе екі президенттің коронавииуспен күресіне ойысты: Назарбаев қазақстандықтарды мұқтаж жандарға көмектесуге шақырды, ал Тоқаев дағдарысқа қарсы шараларды көбейтті.

Алдыңғы аптадағы эфирден айырмашалығы кейбір тілшілер де үйде отырып, хабар таратты. Үкіметтің әлеуметтік көмек тақырыбына арналған үлкен отырысын, көмек алуға өтініш тапсыру механизмін оңайлатып, қазақстандықтардың көбі өтініш тапсырғанын айтты.

Үкіметтің соңғы брифингтерінен синхрондардың жаңа түсірілім бе, әлде мұрағат екені түсініксіз. Титрлары жоқ. 3 млн қазақстандық әлеуметтік төлем, тағы 800 мың қазақстандық азық-түлік алады екен.

Дәрігерлер қалай жұмыс істеп жатқанын көрсетті. Алғы шепте қызмет ететін дәрігерлерді індет жұқтыру қаупінен сақтанып, жібермейді, олар қонақүйде жатады. Нұр-Сұлтан қаласындағы төрт жұлдызды қонақүйдің бір орынға шақталған бөлмесінде тұрып жатқан дәрігер өмірін көрсетті. Сюжетте қанша дәрігер алғы шепте еңбек ететінін айтпады. Олардың бәрін қонақүйге орналастыра ма?

Келесі сюжет – онлайн білім беру тақырыбына арналды. Александр Трухачев бұрын уәде етілген формат енді болмайтынын айтып, қалыпты бейнекамерадан веб-камераға ауысты. Дауыс жоғалып, бейне сарғайып кетті. Бұл да бір шығармашылық тәсіл болса керек, өйткені онлайн-оқытуды интернет нашар болғаны үшін тоқтатты.

Тілші қашықтан оқыту өзгерістерін айта келе, оқушыларды оқытпақ болған бағдарлама арқылы байланысқа шықты. Телеарналардан видеосабақтар көрсетеді, төртінші тоқсандағы оқу бағдарламасын толық түсіндіру үшін 3 мыңнан астам видеосабақ түсіру керек. Бұған 200 мұғалім тартылған. Сол мұғалімдердің бірінен сұхбат алыпты. Ол видеосабақ бағдарламасын дайындауға көп уақыт кететінін, ал түсірім кезінде мұғалімдер суфлер пайдаланбайтынын айтты. Не радио, не телеарна жоқ ауылдардың жағдайын да көрсетті. Ол жаққа тапсырманы поштамен жеткізеді екен. Бұл қалай? Қағазға басып, апара ма, әлде флеш-тасымалдағышта жеткізе ме? Ауылда компьютер бар ма? Бір ауылға бір компьютер ма? Сұрақтарға жауап жоқ. Айтпақшы, «мектеп-гимназия» сөзі дефис арқылы жазылады.

Жалпы «7 күн» бағдарламасының ерекше қадамы — үйден эфирге шығуын бақылау қызық.

«Аналитика», «Еуразия бірінші арнасы»

«Аналитика» бағдарламасы коронавируспен күресті соғыспен салыстырады. «Алғы шептегілер» мен «тылдағылар» туралы айтып, ауру жұқтырғандар туралы қысқаша хабарлап, сосын полицейдің бір күнін көрсетті. Ол Нұр-Сұлтанда қызмет етеді, отбасы үш аптадан бері үйден шықпаған. Бір адамның хикаясынан елдегі жалпы статистикаға ауысты.

Қазақстан билігі карантин режимі ел аумағында індет таралуын тежегенін айтады. Блокпосттарда тұрған әскерилер де сюжет кейіпкеріне айналыпты. «Қолды жуып, маска ауыстырып, мейлінше үйде отырыңыз» деген тәмсілді жиі қайталады.

«Еуразия бірінші арнасы» журналистері үйден эфирге шықты. «Аналитика» авторлары үйдегі тілшілердің балаларымен, үй жануарларымен кадрға түскен видеолар топтамасын жасапты. Сонымен қатар «Еуразия бірінші арнасының» Қарағанды қаласындағы тілшісі Нұр-Сұлтандағы «Хабар» телеарнасы тілшісінің тікелей эфирдегі тұрмысқа шығу ұсынысына онлайнда «Иә!» деп келісім берді.

Мемлекеттің ел тұрғындарына көмек шараларына бөлек сюжет жасапты. Басты назарды 42500 теңге бірыңғай көмек қаржысына аударды. Сюжетте жәрдем ақшаны ала алмағандарды сөйлетпеді, бірақ неліктен ала алмағанын түсіндірді. Сайтқа көп қолданушы кіріп, сайт жүйесі шыдамаған, жаңа сайт жасапты, енді жағдай оңалып қалар.

Бағдарлама шеф-редакторы Олег Журкевич мемлекет бизнесті қолдауға арналған шараларды: аз пайызбен несие беру, салықтан босату, несие төлемен шегеруді санамалап шықты. Ізінше билік әлеуметтік маңызы бар азық-түлік түрлеріне шекті баға енгізгенін қосты. Бұл шектеу өндіріс, сауда-саттыққа қалай әсер ететінін кәсіпкерлерден сұрамады.

Бағдарлама коронавирусқа қатыссыз тақырыптардан құралған дайджестпен аяқталды. Бұл «Аналитика» эфирінің дәстүріне айналды. Дайджестте Тараз тұрғындарының ұялы байланысқа шыға алмайтынына (олар түрменің жанында тұрады, сонда байланыс өшіргіш орнатылған), Ақмола облысындағы ескі көпір, Павлодардағы кәріз жүйесі проблемасы, Семейде қарғыбауы жоқ итті өлтірген, Ақтөбеде бұрынғы күйеуі әйелдің бетін пышақпен тілгілеген. Соңғы оқиға аяқсыз қалды: журналистер пластикалық ота жасайтын дәрігерлердің қайырымды ісін хабарламақ болды ма, әлде әйелге ота жасатуы үшін ақша қажет екенін айтқысы келді ме? Түсініксіз

Apta, QAZAQSTAN

Бағдарлама Шымкентте бір адам коронавирустан қайтыс болған жаңалықтан басталды. Ол — Қазақстанда коронавирустан көз жұмған алтыншы адам. Статистиканы және басқа да соңғы жаңалықтарды санамалап шықты. Сосын Тоқаевқа, дәлірегі оның табысынан айырылғандарға 42 500 теңге жәрдемақы тағайындау жарлығына өтті.

Кемі бес тақырып (42500 теңге төлем алуға өтініш берудің қиындығы, egov, азық-түлік бағасы, XX ғасыр басында испан тұмауының әлемдік экономикаға әсері, мұнай бағасының төмендеуі) біріктірген сюжет мағыналы әрі қызық жасалған. Алайда сюжеттің кейбір тұстары дамытылмай, елеусіз қалып қойды. Мәселен, әлеуметтанушы-сарапшы: «Мемлекет тарапынан көрсетілген көмек 10 млрд долларды құраса, онда 42500 теңгені 3 млн адам алды деген өзінде бұл сол 10 млрд доллардың 3 пайызын ғана құрайды. Меніңше, бір баланс керек секілді», деп айтты. Осы тұста тілші 10 млрд доллардың қалған 97%-ы қайда қалай жұмсалатынын айтпады.

Қазақстандық оқушылар онлайн оқымайды. Сюжетте екі министрлік: білім министрлігі мен цифрландыру министрлігін «соғыстырып» қойды. Біріншісі — нашар интернетті, екіншісі – Білім және ғылым министрлігінің оқыту әдістемесін кінәлады.

Сюжеттегі сарапшы ҚР Білім және ғылым министрінің жауабын «манипуляция» деп атады («Қашықтан оқыту, онлайн оқыту дегеніміз стриминг арқылы сабақ беру деген сөз емес. Сондықтан мен ол кісінің интернетке жаба салуын манипулиция деп есептеймін» – сарапшы сөзі).

Тілші сюжетті «Келесі жолы кімді кінәлаймыз, жауапкершілікке кімге артамыз» деп жауапсыз сұрақтар қойып, аяқтады. Бұл сұрақтың жауабын қазіргі қашықтан оқытудың әуресінен шыға алмай жатқан балалар сияқты көрермен өзі іздесе керек.

Шетелде қалған қазақстандықтарды елге жеткізіп жатыр. Бұл тақырыпқа арналған сюжет Түркияда түсіріліпті. Сюжет «Қазақстан қиын жағдайда азаматтарын шетте қалдырмайтын аз мемлекеттің бірі» дегенді ғана жеткізбек болыпты.

Бағдарламаның жұрт күткен қызық сюжеті – ауруханада коронавирус жұқтырған науқастарды емдеп, үйіне бармайтын дәрігерлер хикаясы туралы сюжет болса керек. Сюжет аңдатпасында осылай айтқан-ды. Алайда үмітті ақтамады.

Сюжет авторы тақырыптан тақырыпқа: аурухананың қабылдау бөлімінен балалар жұқпалы аурулар ауруханасы дәрігерінің синхронына (дәрігермен видеоны мессенджер арқылы жазып алған), сосын жылдам құрастырылатын бөлшектерден салынып жатқан аурухана құрылысына, сосын қашықтан жұмыс істеу режиміне көшкен емханаларға, коронавирус жұқтырған дәрігерлер санына, ақырында дәрігерлердің жұртшылықты үйде отыруға шақырған видеоүндеуіне өтті. Бір бірімен қабыспай жатты. Сюжет емес, қалалық денсаулық сақтау басқармасының жарнама ролигіне ұқсайды.

Аңдатпасында айтылып, қызықтырған кейіпкерлер (үйіне бармай, еңбек етіп жатқан дәрігерлер) хикаясы сюжетте болмады.

Apta бағдарламасы адамдар карантин уақытын үйде  қалай өткізіп жатқаны туралы сюжетпен тәмамдалды.

«Жаңа репортер» қазақстандық телеарналардың апталық қорытынды ТВ-бағдарламасына тұрақты мониторинг жасайды және апта сайын жариялайды.

Internews ұйымы COVID-19 пандемиясы кезінде медиаконтент өндірісіне шағын гранттар береді

Жәнібек Нұрыш
-
0
Internews ұйымы COVID-19 пандемиясы кезінде медиаконтент өндірісіне шағын гранттар береді

«Тәуелсіз бұқаралық ақпарат құралдары арқылы Орталық Азиядағы радикализация және жалған ақпаратқа қарсылықты күшейту» жобасы аясында COVID-19 пандемиясы кезінде жергілікті тәуелсіз медиа және медиаконтент өндірушілерді қолдау үшін медиаконтент өндірісіне берілетін шағын гранттарға өтініш қабылдау басталды.

Орталық Азияның тәуелсіз медиа ұйымдарынан, журналистерден, азаматтық белсенділерден және басқа да медиаконтент жасаушылардан өтініш қабылданады. Өңірлердегі өтініш жіберушілер басымдыққа ие болады.

Шағын грант мына тақырыптарды қамту үшін беріледі:

  • Зорлық-зомбылық экстремизміне бастайтын радикализация және жалған ақпараттың алдын алу арқылы бейбітшілік, тұрақтылық пен келісімді насихаттау;
  • Діни сенім бостандығы және діни, әлеуметтік толеранттықты насихаттау;
  • Ғадауат (өшпенділік) тілі, ксенофобия, агрессия, жеккөрушілік және жалған ақпарат таратудың (соның ішінде COVID-19 пандемиясына тақырыбы бар) алдын алу үшін медиасауат пен ақпаратты сыни тұрғыдан бағалау қабілеттерін дамыту

Өтініштерді бағалау критерийлері:

  • Жобаны (идеяны) анық әрі егжей-тегжейлі таныстыру, жобаны жүзеге асыру және медиаконтент таратудың (кең аудиторияны қамтуы құпталады) нақты жоспары;
  • Формат алуандығы және креатив;
  • Жобаға сарапшыларды, азаматтық қоғам ұйымдарын және ресми лауазымды тұлғаларды тарту;

Жобаны жүзеге асыру мерзімі: алты айдан аспауы керек.

Жоба бюджеті: заңды тұлғалар үшін 5000 еуродан, жеке тұлғалардың жеке жіберген өтініштері үшін 2000 еуродан аспауы керек.

Өтініш беру процессі:
Шағын грант алуға өтініш беру үшін онлайн-үлгіні толтырып, жіберіңіз

Өтініш қабылдаудың соңғы күні:

2020 жылғы 17 сәуір, Бішкек (Қырғызстан) уақытымен сағат 17:00

Жоба туралы:
«Тәуелсіз бұқаралық ақпарат құралдары арқылы Орталық Азиядағы радикализация және жалған ақпаратқа қарсылықты күшейту» жобасын Еуропа Одағы қаржылай қолдап, Internews жүзеге асырып келеді. Жоба жұмысы осыған дейінгі «Орталық Азияда тұрақтылық пен бейбітшілікті қолдау» жобасының тәжірибесіне негізделген.

Жоба Орталық Азиядағы тұрғындардың зорлық-зомбылық экстремизмге бастайтын радикалды нарративтер мен жалған ақпаратқа қарсылығын күшейтетін ұлттық және аймақтық бастамаларды қолдауға бағытталған. Жобаның мақсатты аудиториясы – медиа, азаматтық және мемлекеттік институттар, діни көшбасшылар мен Орталық Азияның белсенді тұрғындары.

Туындаған сұрақтар бойынша central-asia-info@internews.eu электронды поштасына хабарласуға болады. Хат атауына «Контент өндірісіне шағын гранттар» деп көрсету керек.

1...383940...77Страница 39 из 77

Бұл уеб-сайт америкалықтардың АҚШ халықаралық даму агенттігі (USAID) арқылы көрсеткен көмегімен мүмкін болды. Internews Қазақстан жарияланымдардың мазмұнына жауап береді, бұл АҚШ Үкіметі немесе USAID позициясын міндетті түрде білдірмейді. «Медиасын» бөліміндегі жарияланымдар автордың көзқарасын көрсетеді, бірақ Internews-тің, USAID-тің немесе АҚШ Үкіметінің позициясын міндетті түрде білдірмейді.

Хабарласыңыз: info@newreporter.org

СІЛТЕМЕЛЕР