«Дунё бўйлаб» канали «юқори»нинг топшириғи билан руслаштирилаётгани айтилди. ТВ журналистлари «юқори»дан ўзбек тилини сиқиб чиқармасликни сўрамоқда

Отабек Қўлдошев муаллифлигидаги ушбу материал www.daryo.uz сайтининг 19 май 2022 йил сонида чоп этилган.

Ўзбек томошабинларига дунё мўъжизалари, шунингдек саёҳат қилишга арзирлик манзиллар ҳақида ҳикоя қилувчи «Дунё бўйлаб» телеканали 2022 йилнинг 1 июлидан бошлаб рус тилида эфирга чиқа бошлайди. Ва шу кундан эътиборан ўзбек томошабини дунё мўъжизаларини ўзбек тилида кўриш имкониятидан маҳрум бўлади. Хўш, буни «Дунё бўйлаб» телеканали журналистлари ва томошабин қандай кутиб олмоқда? «Дарё» мазкур воқеани ўрганди.

Суҳбатдош, «Дунё бўйлаб» телеканали муҳаррири Гулсара Соатхонова мазкур янгилик дабдурустдан ўртага чиққанини, ТВ ходимларининг буни ҳатто муҳокама қилишга ҳам ҳаққи йўқлиги айтилганини таъкидламоқда.

«Шу йилнинг апрель ойи бошида ‘Дунё бўйлаб’ телеканали ижодий жамоаси орасида каналимизнинг рус тилига ўтиши, канал тили фақат русча бўлиши ҳақида гап-сўзлар тарқалди. Бироз ўтиб эса МТРК раиси раҳбарлигида йиғилиш ҳам ташкил этилди. Йиғилиш ҳақида ўша куни 10 дақиқа қолганда хабар беришгани, тасвирга олиш ишлари билан бандлигимиз ва тасвирга олиш жойи ишхонамиздан узоқдалиги боис, йиғинда қатнашолмадим. Йиғилишда асосан техник ходимлар, уч-тўрт нафар журналист ҳам бўлган, албатта. Кейинчалик бу ҳақда айтган ҳамкасбларимиз канални руслаштириш топшириғи ‘юқори’дан келгани, уни муҳокама қилмаслигимиз кераклиги айтилганини билдиришди», — дейди «Дунё бўйлаб» телеканалининг руслаштирилаётгани ҳақида хабар берган журналист.

«Дунё бўйлаб» телеканалида режиссёр сифатида фаолият юритиб келаётган Ислом Тожиев телеканалнинг руслаштирилиши режиссёрлар фаолиятига унчалик ҳам таъсир қилмаслигини, аммо ўзбек фарзанди сифатида ўзбек тилининг сиқиб чиқарилиб, телеканалнинг 10 йиллик фаолияти, ижодкорлар меҳнати йўққа чиқарилаётгани унга аламли бўлаётганини айтмоқда.

«Биринчи президентимиз ташаббуси билан 2012 йил иш бошлаган телеканалга дунё мўъжизаларини ўзбек томошабинларига етказиш, Ўзбекистондаги диққатга сазовор жойларни эса дунё халқларига кўрсатиш масъулияти юклатилган. Телеканал 2022 йилнинг айни пайтига қадар бўлган фурсатда кўп ютуққа эришди, ўз томошабинларни топди. Нега энди айни кунга келиб 10 йиллик меҳнат ва шунча йиллар давомида қилинган меҳнатлар йўққа чиқарилиши керак?», — дейди Ислом Тожиев.

Журналист Гулсара Соатхонова «Дунё бўйлаб» телеканали президент қарори билан ташкил этилганлиги боис унинг бошқа бир тилга ўтиши ёки фаолияти тугатилиши ҳам президент қарори билан амалга оширилиши керак деб ҳисобламоқда.

«Мен шундай асосли қарорни кутдим. Аммо бундай қонуний асос келди ёки келмади, менга қоронғи. Лекин шу давр ичида ўзбек тилида кўрсатув тайёрламоқчи бўлган журналистларга камералар, иш қуроллари бериш тўхтатилди. Журналист кўрсатув қилишни истайди, аммо унга бундай имконият берилмаяпти. Техника бериш тўхтатиб қўйилди. Шундан сўнг мен раҳбариятимизга юзланиб, бунинг ҳуқуқий асосларини сўрадим. Раҳбарият эса бу ‘юқориъдан келган топшириқ эканини, мен ва ҳамкасбларим эса ишчи сифатида берилган топшириқни бажаришимиз кераклигини айтишди», — дейди журналист.

Телеканал журналисти Раҳматилла Сатторовнинг айтишича, 2022 йилнинг 12 май кунидан эътиборан ўзбек тилида кўрсатув тайёрловчи ижодкорларга техника бериш тўхтатилган.

«Раҳбарият топшириғи билан жорий йилнинг 12 май кунидан бошлаб, ўзбек тилида кўрсатув тайёрловчи ижодкорларга съёмка берилмаяпти. Камера берилмаяпти. Шахсан менда ҳозир кўрсатув қилиш имконияти бор. Ижодий жамоам бор. Аммо съёмка берилмаяпти», — дейди журналист.

Журналистнинг айтишича, унинг муаллифлигидаги кўрсатувнинг русча талқинини тайёрлаш, тасвирга олиш жараёнлари аллақачон бошланган. Аммо бундан муаллиф сифатида у бехабар қолдирилган.

«Ҳозир жудаям қизиқ жараён бўляпти-да. Менинг муаллифлигимдаги ‘Харитадаги нуқта’ кўрсатувнинг тайёр вариантлари бўлса-да, эфирга берилмай, кўрсатувнинг русча талқинини тайёрлаш ишлари бошлаб юборилган. Адашмасам ҳозирда кўрсатувнинг монтаж жараёнлари кетмоқда. Бироқ, бу ҳақда менга хабар берилмаган. Бу —  ижодкорга қанчалик оғир ботишини жуда яхши биласиз, албатта», — дейди журналист.

Раҳматилла Сатторовга кўра, телеканал директорининг ўринбосари унинг муаллифлигидаги кўрсатувнинг русча талқинини тайёрлаш ташаббускорларидан бири бўлиши ва лойиҳа муаллифи сифатида унга эгалик қилиши мумкинлигини айтган бўлиши мумкин.

«Тўғри, кўрсатув муаллифи менман. Аммо лойиҳа муаллифи директор ўринбосари-да. Шу сабаб ҳам у киши лойиҳа муаллифи менман деган бўлиши ва кўрсатувнинг русча талқини тайёрланишига рухсат берган бўлиши мумкин», — дейди у.

Журналист Гулсара Соатхонова телеканал раҳбарияти руслаштириш ишлари ‘юқориънинг топшириғи билан амалга оширилаётганини айтганини, лекин улар айтаётган ‘юқори’ айнан ким эканини билмаётганини айтмоқда.

«Бозорда сотилаётган балиқ харидорга олиб кўрсатиладими,  аквариумга солиб қўйиладими, тоғорага солиб қўйиладими ёки умуман сувсиз қолдириладими, балиқ индамай ётади. Боиси унинг забони йўқ. Фақат типирчилай олади, холос. Мен балиқ эмасман-ку, менинг устимдан ҳукм чиқарилаётганда унинг сабабини сўрашга, билишга ҳаққим бор-ку. Бунинг сабабини сўрадим, албатта. Аммо тайинли жавоб ололмаганимдан сўнг бу ҳақда аниқ маълумотга эга бўлишим учун ижтимоий тармоқларда хабар тарқатдим», — дейди журналист.

Журналистнинг айтишича, «Дунё бўйлаб» телеканалининг рус тилига ўтиши аввалига сир сақланган.

«Бу телеканал халқники, унинг маблағлари эвазига фаолият юритмоқда. Хўш, телеканал тилининг ўзгариши ҳақида нега халқ билмаслиги керак, нега бу халқдан яширилиши керак», — дейди суҳбатдош.

Суҳбатдош журналистларнинг маълумот беришича, 2022 йилнинг 18 апрель куни МТРК раиси «Дунё бўйлаб» телеканали фаолиятини такомиллаштириш, ривожлантириш тўғрисида буйруқ чиқарган. Унда телеканал фаолиятини такомиллаштириш, миллатлараро муносабатлар ва хорижий мамлакатлар билан дўстлик алоқалари қўмитаси билан узвий равишда ҳамкорликда ишлаши лозимлиги кўрсатилган.

«Биз аввалдан миллатлараро муносабатлар ва хорижий мамлакатлар билан дўстлик алоқалари қўмитаси ҳамкорлигида ишлардик. Кейинчалик бу нега тўхтатиб қўйилган менга қоронғи. Буйруққа асосан телеканал концепцияси ҳам тузилган. Ва бу концепция журналист сифатида менга жуда ёқди. Зўр тузиб чиқилган. Аммо унинг бирорта жойида телеканал тили рус тилига ўтиши ҳақида сўз бормаган. Шунингдек, ўзбекча кўрсатувлар тайёрланиши тўхтатилиши ҳақида ҳам бирор гап йўқ. Лекин концепцияда фақат русча кўрсатувлар рўйхати берилган. Нега энди бу концепцияга шунча пайтгача эфирга кетган 50 дан ортиқ кўрсатувлар киритилмаган. Нега энди ўзбек тилидаги кўрсатувлар сиқиб чиқарилиши керак?», — дейди журналист Гулсара Соатхонова.

Телеканал журналистлари «Дунё бўйлаб» канали ички туризмни оммалаштиришга доир кўрсатувлар бериб борганини, бу эса ўзбек томошабинига ўзи яшаб турган жойнинг тарихий аҳамиятини англаб етишига имконият бериши баробарида Ватанининг диққатга сазовор жойларини билиш, кўриш имкониятини ҳам берганини, эндиликда ўзбек томошабини шу ҳуқуқидан маҳрум бўлаётганини айтмоқда.

«Раҳбарият туризмга доир кўрсатувларни бошқа каналлар ҳам бериши мумкин дейиши мумкин. Туризмга ихтисослашган телеканал бор бўлган пайтда, нега томошабин туризмга доир кўрсатувни бошқа каналлардан излаши керак? Нега ўзбек томошабини туризмга алоқадор кўрсатувларни ўзбек тилида томоша қилиш ҳуқуқидан айрилиши керак? Телеканал учун муҳими томошабин эмасми?», — дейди журналист Гулсара Соатхонова.

Телеканал журналисти Раҳматилла Сатторов каналнинг рус тилига ўтиши яхши эканини, аммо бу давлат тили бўлган ўзбек тилини камситиб, уни сиқиб чиқариш эвазига бўлмаслиги керак деган фикрда эканини айтмоқда.

«Биз ‘Дунё бўйлаб’ каналининг рус тилида ҳам фаолият юритишига қарши эмасмиз, албатта. Журналист сифатида рус тилида ижод қилиш масаласига кўникишимиз мумкиндир. Аммо она тилимизнинг камситилиши шахсан менга таъсир қилмай қолмаяпти. Эндиликда бутун республика бўйлаб эфирга кетувчи канал ўзбек тилини сиқиб чиқариб, рус тилида эфирга кетишига қаршиман», — дейди журналист.

«Рус тилини тушунмаган аҳолига рус тилидаги кўрсатув қизиқми? Йўқ, албатта. Демак, агар телеканал рус тилида эфирга кетишни бошласа, бор томошабинларини ҳам йўқотади. Ачинарлиси раҳбарият телеканал томошабинини йўқотишини билишини ва бундан ўзлари ҳам афсусдалигини айтди. Аммо нега бунақа қилишимиз керак деган саволга келганда эса, ‘юқориъдан келган топшириқ дейишдан нарига ўтишмаяпти. Шунингдек, раҳбарият МТРК таркибида рус тилини биладиган кадрлар масаласи ҳам оғир эканини, уларни топиш ҳам ўзларига муаммо туғдиришини тан олди», — дейди журналист Гулсара Соатхонова.

Журналист Соатхонованинг айтишича, раҳбариятининг бу янгилиги сабаб ўзбек тилида кўрсатув тайёрлаётган журналистларнинг аксарияти ўзига бошқа иш излашга мажбур бўлади.

«Муаммо ижтимоий тармоқларда муҳокамаларга сабаб бўлгач, раҳбарият Сизни ишсиз қолдирмаймиз, МТРК таркибидаги хоҳлаган телеканалингизда фаолият юритишингиз мумкин дейишмоқда. Аммо бу оғзаки гап. Бунинг натижаси нима бўлади, бизга қоронғи. Қолаверса, нега давлат тили ўзбек тили бўлган Ўзбекистонда ўзбек тили сиқиб чиқарилиши керак. Унда нафақат рус тилида, ўзбек тилида ҳам кўрсатув эфирга узатиш давом этсин», — дейди суҳбатдош.

Гулсара Соатхонова телеканал муаммосини жамоатчиликка олиб чиққанидан сўнг уни МТРК раиси чақирганини айтмоқда.

«Муаммони олиб чиққанимдан сўнг МТРК раиси чақиртирди. Ва муаммо нимада эканини сўради. Мен эса ўзимни қизиқтирган саволларни бердим. Раис ҳам ўзбек тилига қарши эмаслигини, аммо ‘юқориъдан келган топшириқни бажаришга мажбурлигини айтди. Аммо менга умуман тазйиқ ўтказиш, ёки бу ҳаракатларимни тўхтатишга уриниш бўлмади», — дейди журналист.

Суҳбатдош журналистнинг айтишича, май ойида аввалроқ тайёрлаб қўйилган ўзбек тилидаги кўрсатувлар эфирга кетмоқда.

«Ҳозирги пайтда ўзбек тилидаги кўрсатувлар съёмкасига рухсат берилмагани боис, 2022 йилнинг июнь ойида каналда деярли ўзбек тилидаги кўрсатувлар кетмаса керак. Боиси, ўзбек тилидаги кўрсатувлар тайёрланмаяпти. 2022 йилнинг 1 июлдан эътиборан эса, телеканал тўлақонли равишда рус тилига ўтади. Ҳозирча доимгидек маош оляпмиз. Аммо эртага жойимизни албатта бўшатишимизга тўғри келади. Шунингдек, раҳбарият шартномани аввалроқ бекор қилаётгани учун компенсация масалалари ҳақида ҳам сўз очгани йўқ. Қолаверса телеканал журналистлар билан шартномани бекор қилиб, қўшимча ишчи олиши учун телеканал фаолияти умуман тўхтатилиши керак деб ўйлайман», — дейди у.

«Дунё бўйлаб» телеканали журналистлари телеканал рус тилига ўтаётган бўлса-да, унинг ўзбекча номи сақлаб қолинаётганини, рус тилида кўрсатув тайёрлаётган журналистлар эса канал номини талаффуз қилишда қийинчиликка учраб, ўзбек тилидаги сўзни масхараомуз талаффуз қилаётганини айтмоқда.

«Дарё» мухбири билан суҳбатлашган томошабинларнинг айрими телеканал тилининг рус тилига ўтказилишини қоралаган бўлса, кимдир бу ҳолатга ижобий қарашини, айни пайтда хорижда рўй бераётган воқеаларни тўғри ва аниқ билиб туриши учун ҳам шундай телеканал кераклигини маълум қилган.

«Канал буткул рус тилига ўтказилиши катта хато бўлади, шахсан мен бунга қаршиман. Агар рус тилида фаолият юритадиган канал керак бўлса, унда алоҳида канал очишсин», — дейди Акбар Файзуллаев.

Суҳбатдош Зебо Ғофурова эса кўпчилик ўзбекистонликлар рус тилига тушунмагани учун «Дунё бўйлаб» каналининг кўрсатувлари рус тилида эфирга кетиши телеканал томошабини йўқолишига сабаб бўлишини айтмоқда. Яна бир суҳбатдош Оятулла Иноятуллаев эса каналнинг рус тилига ўтиши адолатли қарор бўлишини, тил билмайдиганларнинг тил ўрганишига ёрдам беришини билдирган.

«Одамларга фойдаси тегади, қолаверса тил ўрганишади. Бизда рус тилида фаолият юритадиган алоҳида канал йўқ. Шунинг учун бу тўғри қарор деб ўйлайман», — дейди Оятулла Иноятуллаев.

Бу ҳақда фикр билдирган Азизбек Акбаров телеканал томошабинлари асосан ўзбеклар эканини айтиб, телеканал тилининг ўзгариши хато бўлишини таъкидламоқда.

«Нега энди рус тилига ўтяпти. Ўзбек тилида қолаверса бўлмайдими? Ёки икки тилда ҳам эфирга чиқараверсин. Кўпчилик рус тилини билмайди-да, шунинг учун телеканал ўзбек тилида қолгани маъқул», — дейди Азизбек Акбаров.

«Дарё» билан суҳбатлашган яна бир суҳбатдошнинг айтишича, айни пайтда ўзбекистонликларга рус тилида фаолият юритувчи телеканал керак.

«Боиси, Россия—Украина можаролари, шунингдек дунёда рўй бераётган воқеалар пайтида Ўзбекистонда яшовчи рус миллатига мансуб аҳолига, шунингдек ўзбекистонликларга хориж пропагандасига ишониб қолмасликлари, тўғри ахборотни ўз вақтида олишлари учун ҳам шу рус тилида фаолият юритувчи канал керак», — дейди суҳбатдош.

Гулсара Соатхонованинг айтишича, «Дунё бўйлаб» телеканалининг руслаштирилиши ҳақидаги маълумотлар ижтимоий тармоқларда кўтарилгач, жамоатчилик қизиқишини уйғотган. Аммо ўзбек тили ривожига масъуллар бунга ҳамон кўз юмиб келмоқда.

Телеканал режиссёри Ислом Тожиев сўнгги сўзида «Ўн йилдан бери бинойидек ишлаб келаётган каналнинг руслаштирилиши унинг рейтингини ошириб, томошабинини кўпайтириш мақсадида қилиняптими ёки ‘юқори’нинг кўнглига қараб қилинаётган ишми?», деган бўлса, Раҳматилла Сатторов телеканални руслаштираётган ‘юқори’га мурожаат қилиб, «Ҳурматли ‘юқори’, ‘Дунё бўйлаб’ телеканалида ўзбек тили қолсин, она тилимиз сиқиб чиқарилмасин», демоқда.