Домой Блог Страница 2

1-бөлім. Сөз бостандығы және пікір білдіру еркіндігі саласындағы медиасауат

Диана Окремова
-
0
1-бөлім. Сөз бостандығы және пікір білдіру еркіндігі саласындағы медиасауат

Студенттер: 

  • сөз бостандығының медиасауатпен байланысын,
  • сөз бостандығы саласындағы ұлттық және халықаралық заңнаманың негізгі нормаларын,
  • Қазақстанда қандай ақпаратқа тыйым салынғанын біле алады.

Кіріспе

Пікір білдіру еркіндігі – демократия мен қоғамның салауатты дамуының басты шарттарының бірі. Бұл еркіндік, біріншіден, тәуелсіз, жан-жақты және кәсіби БАҚ жұмысымен өлшенеді. Бірақ бұл өз ойын еркін білдіргісі келетін барлық адамдарға да маңызды.

Сөз бостандығы саласындағы медиасауат – ақпарат алу құқығы мен пікір білдіру бостандығының маңыздылығын түсіну. Бұл жалған және шынайы жаңалықтар, мемлекеттік және жеке басылымдар мүдделері әлемінде еркін түсінуге, авторлық бағанды репортаждан, сынды өшпенділік тілінен, қоғамдық мүддені қоғамдық қызығушылықтан ажыратуға және дұрыс шешім қабылдауға көмектесетін дағдылар мен білімдер.

Пандемия, қаңтар оқиғасы, сайлау – осы және басқа да оқиғалар қазақстандықтардың медиасауаттылығын, БАҚ пен журналистерге деген сенім деңгейін, жалпы қоғамның байсалды және ұтымды ойлау қабілетін сынайтын «лакмус қағазына» айналды. 

1-қадам. Заңдар не дейді және шынайы жағдай қандай? 

Қазақстанда сөз бостандығына қандай құжаттар кепілдік береді? Ең маңызды құжат – Қазақстан Республикасының Конституциясы, оның 20-бабында сөз және шығармашылық бостандығына кепілдік берілген. Сондай-ақ сіздердің әрқайсыңыздың заңмен тыйым салынбаған кез келген тәсілмен ақпаратты алуға және таратуға құқығыңыз бар. Сол бапта мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтердің тізбесі заңмен айқындалады делінген. Бірақ шын мәнінде сөз бостандығы жиі кедергілерге тап болады.

«Тыйым салынған сөз ғана қауіпті». Людвиг Берне

Сөз бостандығы қашан шектелуі мүмкін? Конституциялық құрылысты күш қолдану арқылы өзгертуге, Қазақстан Республикасының тұтастығын бұзуға, мемлекеттің қауіпсіздігіне нұқсан келтіруге, соғыс, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, таптық және рулық артықшылықты, сондай-ақ басқаларға табынуды, қатыгездік пен зорлық-зомбылыққа насихаттау немесе үгіттеуге жол берілмейді.

Талқылауға арналған сұрақ: Қазақстандағы сөз бостандығының жағдайын 10 баллдық жүйе бойынша қалай бағалайсыз? Неліктен? 

Қазақстанда сөз бостандығына қатысты мәселелер мен БАҚ-қа қысым бар екенін сөз бостандығына қатысты рейтингтерден білуге ​​болады. Соның бірі – «Шекарасыз тілшілер» ұйымының рейтингі

Қазақстан өткен жылмен салыстырғанда 12 позицияға жоғарылап, 180 елдің ішінде 134-ші орынды иеленді, бірақ Қазақстан баспасөз бостандығы қиын деп бағаланатын елдер тобында қалып отыр.

Цензура деген не? «БАҚ туралы» заңда цензура дегеніміз хабарламалар мен материалдарды немесе олардың жекелеген бөліктерін таратуды шектеу немесе тыйым салу мақсатында мемлекеттік органдармен, лауазымды адамдармен және өзге де ұйымдармен олардың өтініштері бойынша немесе өзге де себептермен бұқаралық ақпарат құралдарының хабарламалары мен материалдарын алдын ала келісу болып табылады. Қазақстанда цензураға тыйым салынған.

Медиасауат = сөз бостандығы 

«Эмоция азырақ, факт көбірек. Медиасауат пен сөз бостандығының ортақ мақсаты бар. Олар азаматтардың ақпаратқа қол жеткізу құқығын, сөз бостандығын қамтамасыз етуге арналған. Олар бірін-бірі толықтырады. Өзінің сөз бостандығы біткен жерде басқа адамның сөз бостандығы басталатынын тек медиасауатты адам ғана түсіне алады. Ал балама пікірді сыйлайды, тыңдайды. Ал бұл медиасауаттың, сыни ойлаудың негізі. Медиасауат сөз бостандығын және ақпаратты ұсынғанда субъективті көзқарастың аздығын білдіреді», — дейді медиатренер, Factcheck.kz жобасының бірінші бас редакторы Әсел Жаңабаева.

Дерек деген не, ал пікір ше? 

Пікір (бағалау сипаты) — бұл нақты бір адамның жеке көзқарасы. Олардың жарамдылығын тексеру мүмкін емес, сондықтан олар сот қорғауына жатпайды және жазаланбауы керек. Әр адам өз пікірін айтуға құқылы. 

Іс жүзінде болған немесе бар екені белгілі және дәлелдеуге болатын нәрсе — мәлімет болып табылады.

Мысалдар: Пікір білдіру кезінде «меніңше», «менің пікірім бойынша», «деп ойлаймын», «менің ойымша» сөздері жиі қолданылады.

Есте сақтау маңызды! Егер сіз даулы фактілерді «менің ойымша» деген тіркеспен таратсаңыз, бұл бағалау сипатына ие болады (фактіге негізделген пікір). Және бұл жерде кем дегенде ең аз дәлелдемелерді ұсыну қажет, әйтпесе іс сотқа жеткізілуі мүмкін.

Талқылау үшін сұрақ: Сіздің пікіріңізше, заң мен этика кодексінің (нормалар) айырмашылығы неде?

2-қадам. Халықаралық стандарттар

Медиасауат үшін маңызды халықаралық принциптерге тоқталайық. Оларды Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық сот тұжырымдаған және олардың орындалуы міндетті болмағанына қарамастан, олар журналистік тәжірибеде тиімді нұсқаулық ретінде кеңінен қолданылады. Сонымен, не нәрсеге назар аудару керек?

Егер баспасөздегі немесе әлеуметтік желілердегі жарияланым саяси мәселелерге немесе қоғамдық маңызы бар мәселелерге арналса, онда журналистер мен оқырмандар тақырыпқа көбірек назар аударып, шындықты қазбалап, детальдарын анықтауға құқылы. Мәселен, сайлау алдындағы кезеңде азаматтар кандидаттарға белсенді түрде қызығушылық танытады, олар туралы көбірек ақпаратты, соның ішінде жеке мәліметтерді алғысы келеді. Немесе оқиға қоғамды қызықтырса (мысалы, шенеунік бюджет қаражатын жымқырды деген күдікке ілінсе), оның жеке басына деген қызығушылық арта түсетіні сөзсіз. Бірақ қоғамдық қызығушылықты қарабайыр қызығушылықпен шатастырмаңыз: жұлдыздар мен әртістердің жеке өмірін қазбалауға ұмтылыс олардың жеке өміріне араласуға құқық бермейді. 

Талқылауға арналған сұрақ: қалай ойлайсыз, журналист материалға осы тақырыпты таңдап, дұрыс жасады ма?

дереккөз: instagram.com/gulbarshynzairova.live

«”12-ші көлікті сыйлады». Желіде Медсақтандыру қоры басшысының әйелінің жазбасы талқыланып жатыр: 08 шілде 2020, 11:32 — Tengrinews.kz жаңалықтары деген мақаланы оқыңыз.

2020 жылы пандемия қызып тұрған шағында тележүргізуші Гүлбаршын Зайытова Instagram желісінде күйеуі, медициналық сақтандыру қорының басшысы Айбатыр Жұмағұлов оған тағы бір көлік сыйлағанын жазды. Материал қоғамда наразылық пен пікірталас тудырды.

Қоғам қайраткерлеріне толеранттылықты арттыру принципі қолайлы сынның шегі жеке адамға қарағанда қоғам қайраткерлеріне қатысты кеңірек екенін айтады. Саясаткерлер мен басқа да қоғам қайраткерлері өздерін әдейі жұртшылыққа әшкерелейтіндіктен, олардың әрбір сөзі мен ісіне баспасөз бен жұртшылықтың назарын аударуға дайын болуы керек. 

Ендеше, министрлер мен парламент депутаттары олардың жұмысына қатысты қатаң сынға дайын болуы және оны сабырмен қабылдауы керек.

Журналистік материалдар ақпаратты тарату тәсілі ретінде басқа жолдарға қарағанда жоғары мәртебеге ие (хатта, хабарландыру тақтасында, әңгіме кезінде). Бұл, әсіресе, қоғамдық маңызы бар мәселелерге қатысты баспасөздің қоғамдағы алатын орнына байланыс. Сонымен қатар, журналистерге ресми хабарларда көрсетілген фактілерді қосымша тексермеу құқығы беріледі, олар жариялау контекстінде маңызды емес шынайы қателік жіберуге құқылы деп танылады. 

Сын объектісінің арандатушылық мәлімдемелеріне жауап ретінде журналистер, егер бұған қоғамдық қызығушылық болса, жеткілікті түрде өткір реакцияға, белгілі бір мөлшерде асыра сілтеуге және тіпті арандатуға құқылы. Осылайша, баспасөзде екіұшты мәлімдемелер жасалса, мемлекеттік органның әрекетін сынай алады. Қазақстанның бірінші вице-министрі Роман Скляр журналистерді дұрыс жұмыс істемеді деп көпшілік алдында айыптағаннан кейін олар келесі тақырыппен мақала шығарды: «Скляр, өз жұмысының сәтсіздігі фонында БАҚ-ты апатты жағдайларды жариялау кезінде қате жіберді деп айыптады».

 

Медиа әйелдер жайында қалай жазуы керек? Медиасарапшы Молдияр Ергебеков ұсынған нұсқаулық

Жәнібек Нұрыш
-
0
Медиа әйелдер жайында қалай жазуы керек? Медиасарапшы Молдияр Ергебеков ұсынған нұсқаулық

Қоғам әйелдерге бағытталған зорлық зомбылық, өлтіру, негатив дискриминация мен сан түрлі проблемалардың алдын алу үшін не істеуі керек? Үнсіз қалмауы керек. Бұған медиа да елеулі үлес қосады. А.Ясауи атындағы ХҚТУ қауымдастырылған профессоры, PhD, медиасарапшы Молдияр Ергебеков Алматыда өткен #IdeaCamp2023 жастар лагерінің үшінші сессиясын осылай бастады. Ол «Әйелдер жайында жазу» деген лекциясында «үнсіздік спиралі теориясының» түп төркінін, медианың жеке көзқарастарды үнсіздік спиралі иірімінен қалай алып шығатынын және медиа әйел жайында жазғанда нені ескеруі керек екенін айтып берді. Ғалымның #IdeaCamp2023 қатысушыларына көрсеткен презентациясынан әйелдер жайында жазу бойынша ұсыныстарын «Жаңа репортер» порталында жариялап отырмыз.

Ол лекцияда әлеуматтанушы-саясаттанушы Элизабет Ноэль-Нойман зерттеп ұсынған  “үнсіздік спиралі” теориясының мән-мағынасын түсіндірді. 

“Ноэль-Нойман зерттеуінде адамдардың кез келген бір тақырыпта не ойлайтынын білдірер кезде қоғамдағы сол тақырып бойынша жалпы көзқарасты назарда ұстай отырып өз ойларын қалыптастыратынын алға тартады”.

Үнсіздік спиралы теориясының 3 негізгі ұғымы бар:

  • Шеттету арқылы қорқыту;
  • Шеттеліп қалу үрейі;
  • Көзқарас атмосферасын бақылау. 

– Ноэль-Нойман шеттетілу үрейінің салдарынан адамдардың үнемі көзқарас атмосферасын бақылайтынын алға тартады. Үнсіздік спиралы теориясы бойынша шеттетілу үрейі адамдарды қоғамдағы көзқарас атмосферасын, яғни қоғамның белгілі бір тақырыпта не ойлайтынын білу үшін медиаға бағыттауда. Сондықтан да медиа «жеке көзқарастардың» қалыптасуында маңызды ықпалға ие. Ноэль-Нойманның пікірінше медианың күші – қоғамдағы көзқарас атмосферасын көрсетуінде жатыр. Өз ойларының медиада да ұсынылып жатқанын көрген адамдар, бұл көзқарастарын айтуға ынталанады. Ноэль-Нойман индивидтің жеке және қоғамдық алаңдағы айту/сөйлеу/әңгімелесу актісіне қатысуы немесе қатыспауына ерекше мән береді. Оның пікірінше, азшылықтағы адамдардың үнсіз қалуы олардың қоғамдағы көзге түсуін азайтады. Сондықтан да үнсіздік өз-өзін қайтадан өндіретін спиралға айналады, – деді Молдияр Ергебеков.

Демек, медиа қоғамның үнсіз қалмауына елеулі үлес қоса отырып, үнсіздік спиралінің күшін әлсірете алады. 

Осы тұста «Не үшін жазасың?» деген сауал туындайды. Мұның төрт нұсқадан тұратын жауабы бар екен: 

1. Өзің үшін жазасың.

2. Патриархал тілден басқа тілдің бар екенін көрсету үшін жазасың.

3. Үні өшкендердің немесе өшуге жақындардың үні болу үшін жазасың.

4. Үнсіз қалмау үшін жазасың.

— Осы жазғаныңызды кімге бағыттауыңыз керек? Сөзіңізді бағыттайтын барлығы 3 топ бар: жақтастарыңыз, қарсыластарыңыз және қарарсыз топ. Алайда спичіңізді кімге бағыттасаңыз да тіліңіз арқылы сексизм, нәсілшілдік немесе өзге де жағымсыз измдерді өндірмеңіз. Қылмыстың үстін жауып қылмыс жасамаңыз, — дейді Молдияр Ергебеков.

“Әйелдерге бағытталған зорлық зомбылық, өлтіру, негатив дискриминация мен сан түрлі проблемалардың алдын алудың негізі – үнсіз қалмау” екенін “үнсіздік спиралі” теориясына сүйене отырып түсіндірген спикер: 

1. Әйелге бағытталған зорлық-зомбылық оқиғаларын тақырып ететін ақпараттар қалай жасалуы тиіс екенін айтып, медиа:

2. Фемицид туралы ақпарат жасаған кезде;

3. Зорлық-зомбылық туралы ақпарат жасаған кезде;

4. Жыныстық шабуыл, әлімжеттік, зорлық проблемасын ақпаратқа айналдырған кезде;

5. Бала жастағы қыздардың үйлендірілуі жайында ақпарат берген кезде

6. Саржағал ақпарат жасаған кезде нені ескеруі керек

екенін айтып берді.

1. Әйелге бағытталған зорлық-зомбылық оқиғаларын тақырып ететін ақпараттар қалай жасалуы тиіс?

  • Сәнделмеуі керек. Боялмауы керек. Трагедияға, драмаға, романтикаға айналдырмау керек. 
  • Фемицид (әйелді әйел болғаны үшін өлтіру) дегеніміз не? Қылмыскер тарапынан «әйел болғаны үшін» өлтірілген кісі өлтіру оқиғасы «фемицид» деп аталады. Сондықтан әйел өлтіру – өзге де қылмыстық оқиғалар сынды берілмеуі тиіс. Мұның әйелді әйел болғаны үшін өлтіру екені міндетті түрде айтылуы тиіс.
  • Бұл ұғымды ақпараттың тақырыбы етіп беру керек. Өйткені фемицид ұғымын кілт сөз ретінде қолдану, әйелдерге бағытталған кісі өлтірушілік оқиғаларына қоғамның назарын аудару тұрғысынан маңызды.
  • Кісі өлімімен нәтижеленген оқиғаның фемицид екенін түсіну үшін «өлтірілген адам еркек болғанда дәл осы себептермен, дәл осылай өлтірілер ме еді?» деген сұрақты сұрау жеткілікті. Басқаша айтсақ, бір еркек киген киімі, қызғаншақтық, хабар бермеу және тағы басқа себептермен зорлық-зомбылыққа немесе өлімге ұшырайды ма? Егер жауабыңыз «жоқ» деген жауап болса, онда бұл кісі өлтіру оқиғасы фемицид оқиғасына жатады. 
  • Фемицид қылмысы негізгі ерекшеліктерімен ақпаратқа айналуы тиіс. Яғни фемицид оқиғасының патриархал дискурс пен риторикадан туатыны, жүйелі түрдегі қылмыс ретінде белең алып келе жатқанына қарамастан қандай да бір алдын алу шаралары жүргізілмегені үшін бұл оқиғаның болғаны сынды себептер көрсетілуі тиіс. 
  • Фемицидтің үнемі ақпаратқа айналуының салдарынан қоғамда нормаға айналу қаупі бар!!! Сондықтан да кей оқиғаларды ақпаратқа айналдырудың қажеті жоқ. Алайда «оқиғаға бағытталған» ақпарат берілмесе де оқиғаға байланысты сот үдерісін, эксперт пікірлерін, жасалған зерттеулер мен статистикаларды және фемицидке қарсы акцияларды үнемі ақпарат етіп беру керек. Осылайша бұл тақырып қоғамның күн тәртібінде сауатты түрде орын алады.

2. Фемицид туралы ақпарат жасаған кезде;

  • Ақпарат кісі өлтірушінің / күдіктінің сөздері арқылы жасалмауы керек. Өлген әйел кісі өлтірушінің / күдіктінің сөздеріне жауап бере алмайтынын және оны жоққа шығара алмайтынын ұмытпаймыз.
  • Ақпараттың ресурсы тек қана полиция рапорты, сот протоколы немесе кісі өлтіруші / күдікті болмауы керек.
  • Ақпаратты қалыптастыратын адам өзінің психолог, төреші, бал ашатын не әңгіме жазатын емес, журналист екенін ұмытпауы керек.
  • Ақпарат дайындалған кезде өсек-аяң, меңзеу, қалыпқа айналған дискурстардан аулақ болған жөн.
  • Кісі өлтіру оқиғасының жауаптысы ретінде «жынданып кету», «қызғаныш», «ашу-ыза», «намыс», «банкрот», «психикалық проблема», «провокация» сынды кісі өлтіруді «ақтап алатын» сөздерді еш қолданбауы керек. Бұл себептер фемицид қылмысын ақтап алумен бірге, сотта кісі өлтірушіге жеңілдіктер жасау үшін дәлел ретінде ұсынылуы мүмкін екенін ұмытпаған жөн.
  • Егер өлген әйел, өлместен бұрын полицияға шағымданған болса, бұдан бұрын да кісі өлтіруші тарапынан зорлық-зомбылыққа ұшыраған болса, отбасы тарапынан қолдау көрмеген болса, бұл жағдайлар ақпаратта міндетті түрде айтылуы тиіс.
  • Мелодрамадан, сенсация мен порнографиядан аулақ болуы керек. Кісі өлтірумен аяқталған оқиғаның деталдары порнографиялық түрде суреттеліп, зорлық-зомбылықтың порнографиясын қалыптастырмау керек.
  • Ақпарат мәтіні ақпаратты драматизациялайтын элементтерге ие болмауы керек.
  • Секске немесе сексуалитетке байланысты қандай да бір қажетсіз детальдан аулақ болған жөн. 
  • Ақпарат мәтінінде қылмысты тартымды етіп не қызықты етіп көрсететін қандай да бір сөз не баяндау тәсілін қолданбауы керек. 
  • Өлтірілген әйелдің денесінің суреті көрсетпеу керек. Мұның орнына қылмыскердің суретін көрсетіп, санасы (менталитеті) әшкереленуі керек.
  • Егер өлтірілген әйелдің суретін көрсету міндетті түрде қажет болса, тірі кезіндегі суретін беру керек.  
  • Оқиғаны қалыпты жағдайға айналдыратыны үшін оқиға болған жердің бейнесін көрсетпеу керек.
  • Кісі өлтіруші мен құрбанның «бақытты күндер» фотографияларын ешқашан көрсетпеу керек. Егер көрсету міндетті түрде қажет болса, «сіздің де ең жақыныңыз бір күні сізді өлтіруі мүмкін» деген мағынаға келетін сөздер немесе меңзеу қолдану керек. 
  • Ақпаратты «неліктен, қайда, қашан, қалай, кім» формуласы арқылы қалыптастырсаңыз, «неліктен» деген сұрақтың жауабын қылмыскердің жауабынан емес, кісі өлтіруге апарған үдерісте болған проблемалардан іздеңіз.
  • Өлген әйелдің мамандығы, өмір сүру стилі, әлеуметтік қатынастары не жосықтары сияқты деректер тек ақпаратты түсінікті ету үшін қажет болған жағдайда ғана айтылуы тиіс. Алайда бұл мәліметтерді оқырманның қате түсінуіне, әсіресе өлген әйелді моральдық тұрғыдан жазғыруына себеп болмайтындай етіп беруіңіз керек. Яғни әйелдің мамандығы, жосығы не өмір сүру стилі еркектер тарапынан өлтірілуіне себеп ретінде көрсетілмеуі керек. 
  • Фемицидті қолға алған зерттеулер, өлтірілген әйелдердің көбі өлім оқиғасынан бұрын да қылмыскер тарапынан зорлық-зомбылыққа ұшырағанын көрсетіп жатыр. Зорлық-зомбылық көрген әйел жайында ақпарат берген кезде оны қауіпті жағдайға ұшырататын немесе тіпті өліміне себеп болатын мәліметтер берілмеу керек. 
  • Кісі өлімі жайындағы ақпараттан кейін, бұл оқиғаға қатысы бар қылмыскердің сотталу үдерісі қадағаланып, ақпарат ретінде беріп отыруы керек. 
  • Фемицидке берілетін жаза бұл қылмыстың тоқтауына себеп болатынболмайтыны және бұл түрдегі қылмыстардың орын алуына қалай әсер ететіні де зерттеліп, ақпарат ретінде берілуі керек. Бұған ұқсас оқиғаларда берілген жазалар мысал ретінде көрсетілуі керек.
  • Фемицид оқиғалары жайында ақпарат берген кезде қайтыс болған әйелдің жоғын жоқтайтын, әйел құқықтарын қорғайтын ұйымдар не басқа да ұйымдардың көзқарасына міндетті түрде орын беру керек. 
  • Фемицид қылмыстық оқиғаларында, «арандатушылық салдары» немесе «тәртіпті болу» сынды әр түрлі себептермен қылмыскерлерге берілетін жеңілдіктердің қаншалықты құқыққа сай екенін не қаншалықты идеологиялық/саяси/этикалық ұстанымдар арқылы берілгені, бұл жеңілдіктер жаңа қылмыстардың орын алуына себеп болатын/болмайтыны сұралып, тергелуі керек.

3. Зорлық-зомбылық туралы ақпарат жасаған кезде;

  • Жұмыссыздық, экономикалық тұрғыдан кедейлік, мәдени тұрғыдан кедейлік – әйелдерге бағытталған зорлық-зомбылықтың негізгі себебі ретінде көрсетілмеуі керек.
  • Зорлық-зомбылық көрсеткен еркектің «ауру екені» және «емделуі қажет екенін» алға тартып, қылмыскерді бейкүнә етіп көрсетпеу керек. Зорлық-зомбылық жасау «ауру» болса, неліктен бұл қылмыстың көбіне әйелдерге бағытталғанын тергеу керек. 
  • Зорлық-зомбылық қылмыс екені ұмытылмауы керек және дәстүрлердің бір бөлшегі ретінде түсініп, сондай түсінікпен қарауға себеп болатындай түрде легитимдемеу керек. 
  • «Жасырын махаббат», «тыйым салынған махаббат», «жынды махаббат» сынды сипаттамалардан қашу керек. 
  • Мұның қоғамдық проблема екені, сондықтан да қоғамдық қызметкерлердің жауапкершілігінің бар екені ұмытылмау керек. 
  • Зорлық-зомбылықты мақтайтын, шарасыз болуды үйрететін және зорлық-зомбылыққа «тәрбие беру құралы» деп қарайтын сөздерге жоламау керек. Қалыптасып қалған сөздерді қолданбау керек. Мысалы «таяқ жеу» не «зорлыққа жол ашатын киім» сынды сипаттамаларды қолдануға болмайды. 
  • Зорлық-зомбылық жайындағы ақпараттың тақырыбын қоятын кезде өте абай болған жөн. Ақпарат мәтінінде жәбірленушісінің сөзі болса да ойланбастан қойыла салған тақырып тілшінің ойын білдіретінін ұмытпаған абзал.
  • Зорлыққа ұшырағанның емес, зорлықты жасаушының фотографиясын көрсету керек. 
  • Жәбірленушінің жеке құқықтарын құрметтеу керек. Мысалы, болған оқиғаның мән-жайын тәптіштеп түсіндіруін талап етпеу керек.
  • Зорлыққа ұшыраған басқа адамдарға қажет ақпараттарды мейлінше беруге талпыну керек. Бұған «зорлыққа ұшыраған жағдайда мына телефонға хабарласу керек, мына мекемеге бару керек» деген сияқты ақпарат жатады.

4. Жыныстық шабуыл, әлімжеттік, зорлық проблемасын ақпаратқа айналдырған кезде;

  • Жыныстық шабуылға ұшыраған әйелдің аты мен бейнесі ашық түрде берілмеуі керек. Егер жәбірленушінің өзі қаласа ғана көрсетуге, атын атауға болады. 
  • Жыныстық шабуыл оқиғасының деталі айтылмауы, хикаят әңгімеге (сторителлинг) айналмауы керек.
  • Мұндай жағдайға тап болған кезде жәбірленушінің қайда барып, қай нөмірге қоңырау шалуы қажет екенін айту керек.
  • Жәбірленуші әйелдің туысқандары да қиын жағдайға тап болуы мүмкін екенін ескеріп, қандай да бір мекенжай көрсетілмеуі керек. 
  • Бұған ұқсас жәбірленушінің отбасы мүшелері қылмыскердің отбасы мүшелерінен «кек алу» мақсатында, қылмыскердің отбасы мүшелері, соның ішінде, әсіресе әйелдерге жыныстық немесе өзге де шабуыл жасау мүмкіндігін назарда ұстау қажет. 
  • Визуал медиада, жыныстық шабуыл оқиғасы көрерменге анимация немесе қойылым жасау арқылы баяндалмауы керек. Бұл түрдегі публикация, әйелдің жәбірленуші ретіндегі травмалық жағдайын арттырумен қатар, дәл сол қылмысты жасау потенциалына ие адамдарды қылмысқа итермелеуі мүмкін.
  • Жыныстық шабуыл жайындағы ақпараттар медиа арасындағы рейтиң/бәсекелесу жарысынан тыс болуы керек. 
  • Бұл оқиғала қоғамның белгілі бір тобына тән екенін айтпау керек. Оның орнына бәріміздің басымызға келуі мүмкін екенін меңзеу керек. 
  • Мұндай оқиғаларды тақырып етіп алатын ақпараттарда әйелдің киген киімі, жосықтары, әдеттері, ұнататын нәрселері және т.б. деректер қылмысқа шақырар себептер ретінде көрсетілмеуі керек және стереотип қалыптастыратын сөздерден аулақ болған жөн. 
  • Принципіне берік және жауапкершілігі бар журналистика түсінігі талап ететін мына жайтты ұмытпау керек: Шабуылдың қалай іске асқанынан гөрі шабуыл жасаушының заң алдында алған жазасы мен жәбірленушінің білуі тиіс мәліметтер берілу керек. 
  • Жыныстық зорлық хабарларында жәбірленуші «телеқыз», «жеңіл жүрісті», «еркектерге тәнін сатушы» әйел ретінде сипатталмауы керек. 
  • Газет немесе теледидар ақпараттарында қолданылатын тіл және/немесе видео материал өте мұқият таңдалуы тиіс. Әйелдердің сексист стереотиптер арқылы жазғырылуына себеп болудан қашу керек.
  • Көрермен немесе оқырманның ақпараттағы деталдар мен видео материалдардың салдарынан зорлықшыға емес, жәбірленуші әйелге бағытталуына жол бермеу керек. Журналистік түсінік, жәбірленушінің емес қылмыскердің әшкереленуін іске асыруға сүйену керек.

5. Бала жастағы қыздардың үйлендірілуі жайында ақпарат берген кезде;

  • Дәстүрді сылтауратып, нормаға айналдыратын сөздерді еш қолданбау керек.
  • Бала жаста үйлендірудің қылмыс екені міндетті түрде айтылуы керек.
  • Бақытты бір отбасы құрылған күнде де бұл отбасын «мінеки, бала жаста тұрмысқа шыққан еді, күйеуімен өте бақытты өмір сүріп жатыр» деп, бақытты отбасы мысалы ретінде көрсетпеу керек. 
  • Сексист ұстанымды қолдайтын сөздерден, клише сөйлемдерден аулақ болу керек.

6. Саржағал ақпарат жасаған кезде;

  • Жеке құқықтарды бұзбауы және жеке өмірге қол сұқпауы керек.
  • Әйел тәні арқылы сексист дискурс қалыптастырмауы керек.
  • Ақпаратқа тақырып болған әйелдер екінші планға ысырылмауы керек.   
  • Ақпарат үшін әйелдің символикалық жоқ болуын қамтамасыз етпеуі керек. 
  • Бульвар ақпарат «әйел тәні = табыс» формуласымен іске асуды доғаруы керек. 
  • Зорлық-зомбылықты көңіл көтеру құралына айналдырудан қашу керек.

IdeaCamp2023 жастар лагері Еуропалық Одақтың European Union in Kazakhstan қаржылай қолдауымен Internews жүзеге асырып жатқан «Серпінді орта үшін әркелкі ақпаратпен қарым-қатынас және төзімділік (REVIVE)» жобасы аясында өтті.

#EU4CA #EUinKazakhstan #EU4Kazakhstan #revive_ca

«XX және XXI ғасырлар — кино дәуірі». Гүлнар Әбікеева киносауат дегеніміз не және неліктен қажет екенін айтып берді

admin
-
0
«XX және XXI ғасырлар — кино дәуірі». Гүлнар Әбікеева киносауат дегеніміз не және неліктен қажет екенін айтып берді

«Жаңа репортер» порталының «Медиасауат» бөлімінде киносауат тақырыбына арналған екі жаңа оқу модулі жарық көрді. Оқу модулінің авторы — кинотанушы, киносыншы, өнертану докторы, Қазақстан киносыншылары қауымдастығының президенті Гүлнар Әбікеева. Ол бірінші модульде Қазақстан киноиндустриясы, киноиндустрияның кезеңдері мен кино кәсібі туралы айтса, екінші модульде — кино тілі дегеніміз не екенін, фильмді қалай дұрыс көру керек екенін түсіндіреді.

Қазіргі әлемде киносауат неліктен маңызды боп отыр? Кино адамдарға расында да қатты әсер ете ме? Осы сұрақтардың жауабын Гүлнар Әбікеевадан сұрадық.

— Бәріміз де бала кезімізден кино көреміз әрі киноны түсінетін сияқты сезінеміз. Десе де әлі күнге дейін киноға ойын-сауық құралы, яғни барып, көріп, уақыт өткізіп, көңіл көтеріп, күліп, рахаттанып, қайтатын зат ретінде қарайды. Егер киноны солай қарасаңыз, онда киносауаттың қажеті де жоқ, – дейді Гүлнар.

— Бірақ бүгінде өнердің барлық түрі ішінде кино басымдыққа ие. Бұрын бейнелеу өнері ең маңызды өнер түрі саналса, 19 ғасырда әдебиет алға шықты. Кейін келе, мәселен Еуропада опера және т.б. көш бастады. 

XX және XI ғасырлар – кино дәуірі. Бұл киноның басқа өнер түрінен артық болғаны емес, уақыты келгені себеп. 

Өйткені, әдебиет те, бейнелеу өнері де, философия да, актерлік өнер де, бәрі-бәрі бір жерде тоғысып, кино арқылы жақсы жетеді. 

Әбікеева: «Киноның адамдарға әсер ету күшінің басты себебі — оның алапат бұқаралық сипатында жатыр» деп түсіндірді.

— Иран режиссері Мохсен Махмальбафтың: «Мен мәселен кітап шығардым делік, тараламы 10 мың, бәлкім 30 мың дана. Егер фильм түсірсем, оны миллиондаған адам көреді. Демек, бүгінде кино адамға әсер ету күші жағынан бірінші орында тұр. Ойтолғам жағынан да, жосық жағынан да, адамгершілік құндылықтарды өмірде басты бағдар етіп алу жағынан да алда тұр. Алайда киноның да түр-түрі бар. Кісі өлтірушілер, алаяқтар туралы да кино да бар.

Гүлнар Әбікеева кинотанушы ретінде кино көруді ғана емес, киноны қалай көруді де біледі. Оның сөзінше, бұл әрбір адамға қажет машық екен. 

— Киносауат дегеніміз не? Бұл – кино тарихын білу, жақсы фильм мен нашар фильмді ажырата алу. Киноның қаншалықты мағыналы, интеллектуалды, сізді дамытатынын не керісінше, еш пайдасыз, топас фильм екенін түсіну, – дейді ол. 

АДАМНЫҢ АҚЫЛ-ОЙЫ ТОЛЫСҚАН САЙЫН, ОЛ КИНОСАУАТТЫ БОЛА ТҮСІП, ОЗЫҚ ӨНЕРДІҢ ТҮРЛІ ҚЫРЫН ЖАҚСЫ ҚАБЫЛДАЙДЫ. АЛ КИНЕМАТОГРАФ ДЕГЕНІМІЗ – ЕҢ ӘУЕЛІ ӨНЕР. МІНЕ, СОНДЫҚТАН ДА КИНОСАУАТ КЕРЕК. 

Бұл – медиасауаттың маңызды бөлігі. Екеуі де тәрбие. Иә, біз әуел баста ата-ананың тәрбиесін аламыз, содан кейін тәрбиешілерге, мұғалімдер мен оқытушыларға, мектепте, университетте және т.с.с түрлі ортаға қарап, бой түзейміз. Ал қазір балаларға гаджеттер өте қатты әсер етеді, өйткені гаджеттен кино көріп, ойын ойнайды. Балалар көбіне не көреді? Мультфильм көреді. Мультфильмдер өте позитив болады. Жасөспірім кезінде фильм көре бастайды. Фильмнің сан түрі бар, кісі өлтіру оқиғасы толы фильмдер көп. Көптеген экшндағы өмірді шынайы өмірмен теңестіріп жіберген. Бұл – қауіпті әрі қорқынышты. Меніңше, мектептегі атыс та киноның ықпалы сияқты. Мұның барлығы енді қалыптасып келе жатқан жасөспірім психикасына теріс әсер етеді. Киносауат әлеуетті көрерменді тәрбиелеп, дұрыс адамгершілік құндылықтарға бет бұрып, соны назарға алуын үйретуі керек. 

Киносауатты болуға Гүлнар Әбікееваның модульдері көмектеседі. Мұнда киноны қалай көруді ғана айтып қоймай, киноны кім қалай қайда жасайтынын да түсіндіреді.

— Менің модулім фильмді актерлер ғана түсірмейтінін түсінуге көмектеседі деп сенемін. Әрине, жанрларды, архетиптерді және тағы басқасын назарға алуға болар еді. Бірақ, мұны алдағы уақытта жасауға болады. Әзірге, кино өнерін жасауға түрлі кәсіп өкілдері атсалысатынын жұртшылыққа жеткізгім келді. Бұған қоса тек қазақстандық фильмдерді мысалға алып, модульде соған ден қойдым. Өйткені көптеген халықаралық кинофестивальдерде жүлде алып жүрген өте мықты жас қазақстандықтар киносы, зиялы кино бар. Әдетте мұндай ақпаратты шетелдік киноны мысалға ала отырып қарастыруға үйренген. Алайда біздің мамандарымыздан да үйренетін нәрсе өте көп. Мінеки, осы маңызды жайтты алға шығарып, атап өткім келді.

Әлеуметтік желіде жобаны нөлден бастап қалай дамытады? SMM-ші Жалғас Ертайдың кеңесі

Жәнібек Нұрыш
-
0
Әлеуметтік желіде жобаны нөлден бастап қалай дамытады? SMM-ші Жалғас Ертайдың кеңесі

Әлеуметтік желілерде коммерциялық емес жобаларды таргетиң жасамай-ақ дамытып, тұрақты аудитория қалыптастыруға болады. Мұндай жобаларға аудиторияның саны мен қамту ауқымынан гөрі ортақ идея аясында комьюнити құрғаны маңызды. Осы орайда #IdeaCamp2023 жастар лагерінде SMM маманы, IdeaCamp 2023 тәлімгері Жалғас Ертай «Social Media: жобаны нөлден бастан дамыту» деген сессия жүргізді. Ол қатысушыларға әлеуметтік желілерде коммерциялық емес жобаны дамыту тәжірибесін, контент жоспар түзу мен контент жасау, мақсатты аудиторияны табу, оны ұстап тұру мен контент таратудың алгоритмін, жалпы әлеуметтік желіде жобаны қалай бастап, неге назар аударуы керек екенін айтып, бағыт-бағдар берді. «Жаңа репортер» порталына Жалғас Ертайдың екі күндік сессиясынан SMM-парақша жүргізуге қажет әрі пайдалы кеңестерді жариялап отырмыз. 

Жалғас Ертай 2009 жылдан бері интернет саласында жұмыс істейді. 8 жылдай Азаттық радиосының SMM-маманы болған. Коммерциялық емес түрлі әлеуметтік жобалармен де айналысады. Мәселен, Qazaqsha Jaz, Jana Sozdik сынды жобаларды жасауға қатысқан. «Әлеуметтік желілерде жоба бастамас бұрын мынаны ескеріңіз: аудитория сізді білмейді. Аудитория кім екеніңізді, немен айналысып, не айтып, қандай идея таратып жатқаныңызды, не айтқыңыз келгенін білуге міндетті емес. Оқырманға бір түйір пайдаңыз тимесе, керек етпейді. Контент жасағанда мұны әрдайым есте ұстаңыз. «Мен тым ақылды нәрсе жазамын, сондықтан мені ешкім оқымайды» деп айтатындар бар. Сіз тым ақылды нәрсе жазбайсыз, шын мәнінде, сіз ешкімге керек емес нәрсе жазасыз. Сондықтан әуелі аудиторияны зерттеңіз. Аудиторияның жасы мен жынысына қарай оған әртүрлі контент керек. Ол неге қызығатынын, проблемасы қандай екенін анықтап алыңыз».

Оқырманға не қажет?

Жалғас Ертай оқырманға не қажет екенін нақтылады. Айтуынша,инстаграмда отыратын  кез келген оқырманның 4 базалық қажеттілігі бар екен:

  1. Ақша («ақшаны қалай табамын», «ақша табу үшін не істеймін» деген сауалдың жауабы);
  2. Білім (оқып, жаңаны үйреніп, білім алып, өзін дамытуға деген қажеттілік);
  3. Денсаулық (бірі денсаулығын жақсартқысы келсе, енді бірі дертінен емделгісі келеді);
  4. Көңіл көтеру. (Оқырман сізден ештеңе талап етпейді, бірақ уақыты тиімді әрі көңілді өткенін қалайды. Бұл да маңызды қажеттілік).

Контент тілі, Tone of Voice неліктен маңызды?

Әлеуметтік желілерде жоба бастаған адам/команда қолында телефоны бар кез келген адаммен бәсекеге түседі. Сондықтан «медиасауат туралы жоба бастасам, онда менің бәсекелестерім — медиасауат бойынша жоба жасап жатқан басқа парақша болады екен» деп ойламаңыз. Ең бастысы — аудиторияға шын пайдаңыз тиетінін ойлап, «мен ұсынып отырған ақпарат саған шын пайдасы тиеді», деп сендіріп, тарта алу керек екен.

— SMM-нің ең бірінші ережесі — оқырманға жақын әрі түсінікті етіп жазу. «Мен қатты қиын жазам, сондықтан мені оқымайды» деген ереже жүрмейді. «Мен тым сапалы контент ұсындым, ал біздің аудиторияға тек баянесентаева мәндес контент керек» деген уәж де орынсыз. Баян Есентаеваның жартылай жалаңаш фотосы туралы ақпаратты көп адам оқып жатса, демек «сіздің контент оларға қызық емес» не болмаса «оларға жақын тілде жеткізе алмадыңыз» деген сөз. Аудиторияңызбен қай тілде сөйлесетініңіз, яғни Tone of Voice маңызды. Бұл — маркетингтің маңызды анықтамаларының бірі. Сөйлесу тонын дұрыс таңдап, сол мәнерден ауытқымаған жөн. Сіз деп сөйлесесіз ба, дос сияқты сөйлесесіз ба? Бір реттілікті сақтаған жөн. Әсіресе, комьюнити құрып жұмыс істегенде осы маңызды екені айқын білінеді. Себебі коммерциялық емес жобалардың басты қалауы — идеялас адамдардан тұратын комьюнити құру. Комьюнити дегеніміз — чат не инстаграм парақшадағы постқа жазылған комментарийлер болуы мүмкін. Бірақ сіздің мақсатыңыз — сол аудиториямен байланыс орнату. Сондықтан аудиториямен қалай сөйлесетініңізді анықтап алуыңыз керек. Кейін ортақ сленг қалыптастыратын ортақ тіл болуы керек. Бұл комьюнити құрудың ережесі, — дейді Жалғас Ертай.

Контент-жоспар жасау

Контент-жоспарды кемі бір айға арнап жасаған жөн. Мәселен, кесте сызып, бірінші бағанға аптаның бес жұмыс күнін, бірінші қатарға контент жарияланатын әлеуметтік желілерді (Facebook, Instagram, TikTok, YouTube) жазып шығамыз.

Қай күні қайда контент шығатынын белгілейміз: Мұны Google календарда жасауға болады. Контент атауын, сипатын, қайда және қашан жарияланатынын жазу керек.

Мысалы, контент-жоспар жасауға ай басталарға 3 күн қалғанда отырасыз. Контент-жоспар жасап шығасыз. Сосын кейін бір ай бойы жұмыстан босап, механикалық жұмыспен ғана айналысасыз.

Айдың соңына жеткенде келесі айға контент-жоспар жасауға кірісесіз.

«Әр дүйсенбі фейсбукта пост, сәрсенбі тиктокта видео шығады, бейсенбі күні инстада рилс жариялайм, жұма күні ютубта подкаст шығарамын» деген сияқты белгілейсіз. Әрқайсысының өз тақырыбы бар. Бұл — бір айлық жоспар. Апталық жоспар тым қысқа болады.

Тақырыпқа келсек, әр жобаның өз тақырыбы бар.

Контент-жоспар — механикалық жұмыс. Ал енді жариялайтын тақырыптарға келейік.

Айдар құрастыру

Контент-жоспар сызып алдық. «Енді қандай пост жариялаймын» деген сұрақ туындайды. Осы тұста айдар құрастырудың пайдасы тиеді.

Мен адамдарға тұрақты үш айдар ұсынамын.

— Пайдалы (ақша, денсаулық, білім және көңіл көтеру)
— Ақпараттық (жобаңызға және комьюнитиге тікелей қатысы бар посттар)
— Эмоционал  (әзіл, мем тақырыптар). Үнемі салмақты контент жарияламайсыз ғой. Арасында талқыланып, мемге айналып кеткен оқиғаларды постқа айналдыруға болады.

Мұның барлығы комьюнити құру үшін өте маңызды. Егер жасамасаңыз, тез шаршап, 1-2 айдан кейін жобаңыз тоқырап, аудиториядан айырыласыз. Ал айдар контентті қалай құрастыруға көмектеседі.

Мақсатты аудитория

Жобаның мақсатты аудиториясы мен сол мақсатты аудиторияның мақсатын анықтап алу қажет:

Мақсатты аудиторияға не кіреді?

Мәселен, медиасауат туралы жобаны алайық. Адам алданғысы келмейді. Жалпы ешкім алданғысы келмейді. Демек, медиасауат туралы жобаның мақсатты аудиториясының негізгі мақсаты — алданбау.

Алданғысы келмейтін адамға қандай пайдалы контент ұсынуға болады?
Мысалы, «Онлайнда алданбаудың 5 жолы» деген контент беруге болады.

Қандай эмоционал контент ұсынуға болады?
Алданып қалып, соңында күлкімен аяқталған бір оқиға.

Енді осы жерде комьюнитимен байланыс орнатуға қажет ақпараттық контент қосу керек.

Мен алданғаннан кейін не істедім? Бұл комьюнитимен байланыс орнату үшін маңызды. Ақпараттық постта комьюнити өкілдерімен байланыс орнатасыз. Олармен ортақ белгілер болуы керек. Мысалы, мен алданған кезде қандай кезеңдерден өттім. Мені қалай алдады? Видеоформатта сырыңызды ақтарып, аудиторияның қалай алданғанын сұрауға болады.

Мақсатты аудиторияның екінші мақсаты қандай? Алданғысы келмейтін, медиасауат оқысы келетін адам көбірек білгісі келеді.

Бұған пайдалы мазмұны бар контент, мысалы «Интернетте алданбауға көмектесетін 5 қосымша/құрал» деген пост дайындаңыз.

Эмоционалды пост ретінде «мына қосымшаны пайдаланып, мені алдамақ болмақ хакердің өзін қақпанған түсірген кездегі түрім» деген сияқты контент жасауға болады.

Контент-жоспардың маңызы

Аптаның қай күні қай платформада қандай контент жариялайтыныңызды нақтылап, формулаға сәйкес контент дайындайсыз. Сонда сізде белгісіздік болмайды, қиналмайсыз, “не туралы жазсам болады” деп уайымдамайсыз.

Демек, контент-жоспар жасағанда: 

  1. Постыңызды жариялайтын әлеуметтік желілерді анықтап,
  2. Идея генераторына салып, айдарларды құрастырасыз. Әркім өз бетінше құрастырады. Бастысы үш айдар болуы керек. Интернетте “идея генераторы” деп жазсаңыз, түрлі кеңес толып жатыр. 
  3. Мақсатты аудиторияның негізгі проблемасы мен 2-3 мақсатын анықтап, сол бойынша әр айдарға бір-бір пост дайындауға болады.

Контент-жоспар кестесін толтырғанда туындаған пост идеяларын айдарларға жинақтай беріңіз. Ай соңында идеялар банкін ашып жіберіп, бұрын пост жазылмаған идеяларды ала бересіз.

Контент-жоспардан ауытқымаған жөн. 1-2 рет ауытқуға болады, бірақ үнемі өзгерте беруге болмайды. Жүйелі жұмыс істеген жөн. 

Кез келген жұмыс жүйелі және жоспарланған болуы керек. 

Контент түрлері

Әлеуметтік желілерге арналған контент түрі көп. Коммерциялық емес жобаны дамытқанда ең базалық нәрселерді қолға алып, эксперимент жасаудан қашпаған жөн екен. Қазір түрлі нұсқаулықтарға сұраныс көп. «Мына нәрсені жасау үшін не істеу керек?», «Мына нәрсеге қол жеткізу үшін не істеу керек» деген мазмұндағы нұсқаулықтар өз аудиториясын табады.

«Осы орайда Instagram-ға арналған контенттің үш түрін айтқым келеді. Бұл сториз, рилс және карусель.

Stories. Инстаграмда стористі ең көп көреді, сондықтан жиі пайдаланамыз. Күніне кемі 3 сторис жариялау керек. Стористі сторителлиң сияқты жасаңыз. Яғни, стористің де кез келген оқиға сияқты басы мен аяғуы болуы керек. Бірінші сторис басқа, екінші сторис мүлде басқа болса, басы мен аяғы жоқ боп шығады.

Reels — инстаграмның жаңа инструменті. Рилстің ерекшелігі — алгоритмге бағынбайды. Рилс арқылы көп аудиторияны жылдам қамтуға (охват) болады. Рилсті де жиі-жиі, аптасына кемі екі рет жасау керек. Рилс жасаудың да ережесі бар: ешкім рилсті «ішінде не бар екен» деп қарамайды, «сыртында не бар» деп сыртына назары ауады. Рилстің жоғары тұсындағы мәтін адамды тартуы керек. Жұртшылық сізді оқып-көргенін қаласаңыз, онда әсер ететін, пайдасы тиетін әрі көңіл көтеретін ақпарат болуы керек. Көңіл-көтеру де пайда.

Карусель-пост. Ал карусель-постты «эксперимент алаңы» деп айтар едім. Мұны әрдайым пайдалануға болады. Карусель-посттың мәтінін ірі шрифтпен жазыңыз. Ұсақ шрифті оқу қиын. Шрифт өлшемін кемі 2 есе үлкейтіңіз. Бір суреттің ішіне ақпаратты үйіп тастамаңыз. Қысқа да нұсқа жазыңыз, басы артық ақпарат қоспаңыз. Адам суреттің астына түсіп, мәтінді оқымайды. Карусель-посттағы суреттерді сырғытып, оқиды, көреді, тыңдайды. Қазір карусель-посттар арасында түсіндірмелі контент танымал».

 

Аудитория тартудың жолдары

Аудитория тартудың бірнеше жолы бар:

Біріншісі, тұрақтылық. Бәріне айтарым осы. Апта сайын 2-3 постты белгілі бір уақытта әрдайым жариялап отырса, тұрақтылық болса, аудитория жиналады. 

Екіншісі, сізбен идеялас, «қолдайды-ау» деген адамдармен бірігіп, коллаб жасаңыз. Коллаб дегеніміз контент жасап, оны басқамен бөлісу. Ол досыңыз, әріптесіңіз, танысыңыз не т. б. біреу болуы мүмкін. Коллаб жасайтын аккаунттың фоллоуер санына қарамаңыз. Оған: «Мен — пәленше түгеншемін. Осындай жобам бар. Сенің де аудиторияға өтетін контент жасаймын. Дайындаған контентімді өзің парақшаңда да жарияласаң, маған да, саған да көрінеді. Мәселен, сіздің 100 фоллоуеріңіз болса, 5000 фоллоуері бар адаммен келісіп, коллаб жасаңыз. Сізге коллабтан 100-150 адам фоллоуер келсе, бұл жақсы. Екі жақ та плюсте. Оған пайда — контент, сізге пайда — фоллоуер. Фоллоуер санын осы жолмен дамытқан дұрыс. Сонда табиғи түрде аудитория жинайсыз. Әлеуметтік жобала үшін бұл маңызды. Бір вайнердің жарнамасын сатып алып, сол арқылы фоллоуерлер жинап алуға болады. Бірақ фоллоуеріңіздің саны бірте-бірте азая береді. Әуелі көбейіп, сосын азаяды. Ал инстаграм алгоритміне сәйкес, аудиторияңыз азайған сайын, посттарыңыздың лентаға шығуы төмендейді.

Үшіншісі, 100 фоллоуеріңізге арнап контент дайындап, жұмыс істегенде де 100 мың адамға, 1 млн адамға да жұмыс істеген сияқты қараңыз. Өйткені, 100 адамға жұмыс істей тұрып, «ертең маған 10 мың адам келсін, сол кезде нағыз жұмысты бастаймын» деп айтсаңыз, онда ешқашан бастамайсыз. Өйткені 100 адамның қажеттілігін өтей алмасаңыз, 10 000 адамның қажеттілігін қалай өтейсіз?! 100 адамға жұмыс істесеңіз де, 1 мың, 10 мың, 1 млн адамға жұмыс істесеңіздер де бір жүйе, бір қарқын, бір қалып болуы керек.

Аудиторияны гив жасап та жинап алуға болады. Бірақ мәселе аудитория саны, қамту көрсеткішінде емес. 100 фоллоуер болса да олар – сіздің аудиторияңыз. Сізге құндылықтарыңызды бөлісетін, сіз туралы айтып жүретін аудитория керек. Мұндай аудитория – ядроңыз. Сондай аудиторияңыз болса, жобаңыздың ұзақ өмір сүреді. Аудиторияны қамту көрсеткішіне емес, аз да болса идеялас аудиторияны тартып, соны ұстап қалуға жұмыс істеңіз. Сіздің контентіңізді бөлісіп, пікір жазып, айтып, үнемі мақтап не үнемі жамандап отыратын аудитория маңызды. 

Жалпы әлеуметтік жобаларды дамытқанда тұрақтылық, контент көп әрі сапалы болуы керек. Ұзақ уақыт ештеңе жарияламай, оқта-текте бір сторис жариялай қалсаңыз, «міне, пайда болды» деп сторисіңізді көреді де, тағы жариялағанда көбі көрмейді. Ал тұрақты жарияласаңыз, адамдар қарайды, күтеді, және потенциал аудиторияңыз боп қалады.

Сосын аудиторияның жазған пікірін өшірмеген жөн. Жеке басқа өтіп, ар-ожданға тиіссе, өшіру керек. Ал қандай да бір проблема туралы негатив мазмұндағы комментарий жазса, өшірмей, керісінше талқылауға тартыңыз. Бұл да аккаунттың салмағын арттырады.

Вижуал жасағанда неге сүйенеміз?

Visual board деген бар. Әуелі соны жасап алыңыз. Мұнда жобаның негізгі түстері, шрифт түрлері көрсетіледі. Инстаграмда ең маңызды нәрсе – сурет. Себебі, интернеттегі үлкен ақпарат ағынында неше түрлі контент, сапалы контент те бар. Егер нашар суретке тәп-тәуір пост жазсаңыз да суреті нашар боп, нашар контент ретінде қабылданады. 

Вижуал жасауға тегін қосымшаларды, мысалы Canva пайдалануға болады. Pinterest деген сайт бар. Сол жақтан қызық суреттер, шаблондар тауып, контент дайындауға болады. 

Бір постқа үш түстен артық түс таңдамаңыз. Вижуал жасау қиын емес. Суреттің бір бетінде үш түстен артық түс болмауы, бір-біріне қатты кереғар түстер болмауы, бір-бірінен ажырату қиын түстер болмауы керек. Менің ұсынысым — мәтіннің өлшемі үлкен болуы керек. Адамның назарын аудартатын сурет жасасаңыз, әдемі шығады.

Мысалы, бір түсті фон, сол фонның үстіне екінші түспен үлкен мәтін, сосын үшінші түспен көз тартып, назар аударатын бір сурет (мем, бәлкім видео, бәлкім қандай да бір қызық сурет) қоюға болады.

Жалғас Ертайдың «Social Media: жобаны нөлден бастан дамыту» деген сессиясы екі бөлімнен тұрады. Stories, reels жасау, «карусель» постты қалай жазу керек екенін, аудитория тарту жолдарын (тегін, ақылы), қауымдастық құру, белсенді әрі жүйелі жұмыс істеу туралы айтты. Әр қатысушы жобасының тақырыбы аясында Instagram-ға арналған пост дайындады. Түс таңдап, вижуал жасауды үйренді.

IdeaCamp2023 жастар лагері Еуропалық Одақтың қаржылай қолдауымен Internews жүзеге асырып жатқан «Серпінді орта үшін әркелкі ақпаратпен қарым-қатынас және төзімділік (REVIVE)» жобасы аясында өтті.

1-модуль. Киносауат. Қазақстан киноиндустриясы, киноиндустрияның кезеңдері және кино кәсібі

admin
-
0
1-модуль. Киносауат. Қазақстан киноиндустриясы, киноиндустрияның кезеңдері және кино кәсібі

Модуль тапсырмалары: 

  • Студенттер киносауаттың негізгі сипаттамаларымен танысады;
  • Қазақстанның киноиндустриясы туралы біледі; 
  • Киноөндірістің бес кезеңімен танысады; 
  • Кинодағы мамандықтардың байланысын зерттейді.

1-қадам. Киносауат дегеніміз не?

Киносауат – бұл фильм түсіру процестерін түсінуге арналған құралдар және киноны дұрыс түсінуге қажет дағдылар.

Бұл модульде фильм түсіру кезеңдері және кино мамандықтарының әртүрлі кезеңдердегі өзара әрекеттестігі туралы айтатын боламыз.

Сондай-ақ, киносауат фильмді қалай сауатты қарау керектігін түсінуге мүмкіндік береді. Қазір киносауат туралы көптеген кітаптар мен лекциялар бар, бірақ олар әдетте американдық, еуропалық немесе ресейлік киноға негізделген және шетелде шығарылады. «Кинопоиск» порталындағы киноэсселер жастардың арасында ерекше танымал. Әдетте олар қысқа және кең ауқымды. Бірақ біз киноның жасалу ерекшелігін, оны қабылдауды қазақстандық кино материалы бойынша айтқымыз келеді?! Біздің кинода жоғары білікті мамандар, өз фильмдері үшін халықаралық кинофестивальдерде жоғары марапаттарға ие болатын нағыз шеберлер жұмыс істейді. 

Киносауат принциптерін білу фильмдерді жақсы түсінуге және фильмдерді сыни тұрғыдан талдауға мүмкіндік береді.

Киносауаттың негізгі элементтері (графика)

  • киноның қалай жасалатынын түсіну;
  • кино өнерінің мамандықтарымен танысу;
  • кино өндірісінің кезеңдерін білу;
  • кино тілі туралы түсінік;
  • арт-концепция ұғымын түсіну;
  • кино жанрларын білу;
  • киноның басты бағыттары бойынша хабардар болу.

Мәди Балжановтың «Молочная девочка (Сүт қыз)» фильмі туралы киноэссе көріңіз.

Киноэссе бойынша сұрақтар:

  1. «Сүт қыз» фильмінің негізін қандай ертегі-бейнелер құрады?
  2. Бұл фильм қай жанрға жатады? Неліктен?
  3. «Сүт қыз» картинасы француздың қай фильміне сілтеме жасайды? Неліктен?
  4. Фильмнің визуалды эстетикасы қандай? Мұнда түс неге соншалықты маңызды?


№1 практикалық тапсырма. Киносауат не үшін қажет?

Бес адамнан тұратын топтарға жиналып, А4 парағына кино сауаттылығының элементтерін жазыңыз. Мұны кесте немесе инфографика түрінде көрсетуге болады.

2-қадам. Қазақстан киноиндустриясының профилі

Қазақстанда көркем, деректі және анимациялық фильмдер түсіретін 200-ден астам кинокомпания жұмыс істейді.

Кеңес заманында көркем және анимациялық фильмдер тек «Қазақфильм» киностудиясында түсірілсе, ал деректі фильмдер телеканалдарда түсірілетін.

Еліміз егемендік алғаннан кейін жекеменшік студиялар ашыла бастады, ол кезде олар «кооперативті» студиялар деп аталатын. 

Сонымен, 1993 жылы олардың саны 23 болса, бүгінде он есеге артып отыр, бұл еліміздегі кино саласы біртіндеп киноиндустрияға айналып келе жатқанын көрсетеді.

Сондай-ақ, киноның дамуына бұрындары фильмдер кинопленкаға түсірілген кезде өте қымбат қойылым болғаны және процесс күрделі болғаны да ықпал етіп отыр. Цифрландырудың келуімен фильм түсіру оңай әрі арзан болды. Бүгінде Қазақстанда 60-қа жуық толықметражды көркем фильм түсірілуде.

Бұл кестеден біз тоғыз жыл ішінде фильмдер өндірісі үш есеге жуық өскенін көреміз, бұл халықаралық кинофестивальдерге қатысушы фильмдердің артуына себеп болды. 2022 жылы 58 фильмнің 18-і ғана мемлекеттік қолдауға ие болды. Қазақстандық фильмдер ортақ бокс-офистың үштен бір бөлігін құрайды, бұл киноның кинобизнес ретінде дамуын көрсетеді.


№2 практикалық тапсырма. Қазақстан киноиндустриясының профилі

Бес адамнан тұратын топтарға жиналыңыз және А4 парағына жоғарыда көрсетілген қандай фильмдерді көргеніңізді кестеге жазыңыз. Топпен жұмыс жасай отырып, соңғы жылдары (үш-бес) танымал болған қазақстандық картиналарға өз рейтингіңізді жасаңыз. Рейтингіңізді қорғау үшін бұл фильмдер неге ерекше орын алатынын айтып беріңіз.

Қазақстандағы медианы өзін-өзі реттеу жөніндегі қоғамдық комитеті екінші құрамға үміткерлер жасақтау басталғанын хабарлады

Редакция
-
0
Қазақстандағы медианы өзін-өзі реттеу жөніндегі қоғамдық комитеті екінші құрамға үміткерлер жасақтау басталғанын хабарлады

Қазақстандағы медианы өзін-өзі реттеу жөніндегі Қоғамдық комитеті екінші құрамға үміткерлер жасақтау басталғанын хабарлады. Хабарлама мәтінін жариялап отырмыз.

Құрметті әріптестер!

Қазақстандағы медианы өзін-өзі реттеу жөніндегі Қоғамдық комитет туралы Ережеге сәйкес, Комитет мүшелерінің екінші құрамына үміткерлер жасақтау басталды.

Бірінші құрам 2023 жылғы маусым айының соңына дейін жұмысын аяқтайды. Бұрынғы құрамның төрт мүшесі қайтадан дауыс беруге ұсынылады.
Қазақстанның барлық азаматы үміткер ұсына алады: бұл үшін осы форманы толтыру қажет.

Мүшелікке үміткер ұсыну

Комитет туралы ереженің қазақша мәтінін мына сайттан оқып-білуге болады: 

Кандидаттарды ұсынуға 20 күн беріледі (25 маусым, Астана уақытымен сағат 23.45-ке дейін).

26 маусым, Астана уақытымен сағат 8.00-де біз қоғамдық комитет мүшелігіне кандидаттардың фотосы мен ақпаратын онлайн дауыс беру үшін форма ұсынамыз.

Дауыс беру 2023 жылғы 28 маусым, Астана уақыты бойынша сағат 23.45-ке дейін ашық болады. Көпшілік дауыс қағидаты бойынша қоғамдық комитеттің жаңа құрамының 9 мүшесі таңдалады. Оның алтауы журналист, редактор. Үшеуі — ҮЕҰ мүшелері бола алады. Ең бастысы, жаңа құрам журналистердің кәсіби этикасын ілгерілету бойынша белсенді жұмыс істейді және жұртшылықты өз жұмысы туралы кеңінен хабардар етеді деп күтеміз.

Шет қалмаңыз! Біз декларацияға қол қойғандардың барлығына бұқаралық ақпарат құралдарының базалық қағидаттарын (Кәсіби журналистер кодексі), сондай-ақ 2021 жылы дауыс беру түрінде базалық қағидаттарды қолдағандардың барлығына шақыру жібереміз. Бірақ сізді ешкім шектемейді және негізгі принциптерге бүгіннен бастап қосыла аласыз!

Кіріңіз және мына сілтемеге өтіп, қосылыңыз!

Еуразиялық форум, депутаттар сауалы, шаруалар мәселесі: 22-28 мамырдағы апталық телебағдарламаларға шолу

Риза Исаева
-
0
Еуразиялық форум, депутаттар сауалы, шаруалар мәселесі: 22-28 мамырдағы апталық телебағдарламаларға шолу

Өткен аптада апталық бағдарламалардың басты тақырыбы Мемлекет басшысының Мәскеуде өткен Еуразиялық экономикалық форумға қатысуы, сонда жасаған мәлімдемелері туралы болды. Сараптамалық бағдарламалар «Қазақстан ешбір одаққа қосылмайды» деп «сүйіншіледі». Сондай-ақ, «Ұлттық қор – балаларға» жобасы, жеке тұлғаның банкроттығы туралы заңның шикілігі, шаруалар мәселесі және тағы басқа әлеуметтік проблемалар назардан тыс қалмады.

«Жеті күн», Хабар

«Жеті күннің» басты тақырыбы Тоқаевтың Мәскеуде өткен Еуразиялық экономикалық форумға қатысуы, сонда жасаған мәлімдемелері болды. Сюжетте ұйым аясында шешілмеген мәселелер бар екені айтылды, Қазақстанның өкілі Бақытжан Сағынтаев пікір білдірді. Автор бұл ұйымға мүше кей мемлекеттердің айта алмағанын Тоқаев жария еткеніне тоқталды. Сонымен қатар, санкциялар құрсауында отырған Мәскеуден ұйымның штаб-пәтерін көшіру мәселесінің өзекті екеніне тоқталып, оған қатысты сарапшы пікірі берілді. Жалпы қоғамда ұйымнан шығу туралы да ұсыныс тасталып, талқыланатыны айтылды. Негізінен президенттің мәлімдемелеріне басымдық беріп, сюжет әзірлейтін бағдарлама үшін мұның жаңашыл қадам екенін атап өткен жөн. Сюжет әдеттегідей ұзақ болды.

Келесі тақырып – Түркиядағы Президент сайлауы. Өткен жексенбіде сайлаудың екінші туры өтті. Сюжетте саяси доданың барысы, Түркияның экономикалық жағдайы, кандидаттар жайлы көп ақпарат бар. Сарапшылар Ердоғанның саяси салмағы туралы пікір білдірді. «Жеті күннің» шет елде болып жатқан оқиғаларға бұлайшы кең тоқталуы сирек еді.

Осы сюжеттен кейін бағдарлама жүргізушісі қоғамдағы әйелдердің дәстүрге сай емес «жабық» киіне бастағанына қатысты ұзақ толғанды. Айта кету керек, соңғы аптада бұл тақырып әлеуметтік желілерде қызу талқыланды. Ислам мемлекеттеріндегі киіну үлгісінің қазақ қоғамына жат екенін айта келе, әңгіменің соңы әйелдердің отбасындағы рөлі, тіпті отбасының қаржылық жағдайына тірелді. Осылайша, жүргізуші жеке тұлғаның банкроттықты рәсімдеуі туралы шаралардың қалай жүзеге асып жатқаны туралы сюжетке кезек берді. Тәжірибелі журналистті сөгу ойымызда жоқ. Дегенмен тақырыптарды ауыстырғанда «хабарымызды жалғастырамыз» немесе «өзге тақырыптарға ойыссақ» секілді көрермен назарын бұра алатын тіркестерді пайдалануға болады емес пе? Қазақ әйелінің киінуі мен отбасының борыш жүктемесін байланыстыру қисынсыз.

Ал Индира Жылқайдарова әзірлеген сюжетте «Банкроттық туралы» қабылданған заңның шикі тұстары бар екені, банкроттыққа берілген өтініштің басым көпшілігі мақұлданбағаны және заң қолданысқа енген бірнеше айдан бері банкрот деп танылғандар жоқтың қасы екені айтылды. Заңгерлер, құзырлы орган өкілдері және қарапайым азаматтар сөйлеген толымды сюжет.

Ауылшаруашылығы саласын субсидиялау туралы сюжетте қаражат ала алмай жүрген шаруалардың мұңы айтылды. Субсидия беру тәртібіне көңілі толмайтын тараптың уәжі мен Ауылшаруашылығы министрлігінің түсініктемесі бар.

Соңғы сюжетті Қостанайдағы Kazlit.kz зауытының жұмысы туралы PR материал деп ұқтық.

Бағдарлама соңында жүргізушісі Махат Садық тағы да қазақ қыздары туралы бір-екі ауыз айтып, Астанадағы музыкалық жас көрермендер театры қойған «Гауһартас» қойылымына барғанын айтты. Осылайша, ақпараттық-сараптамалық бағдарламаның бұл саны аталған мюзиклде шырқалған әндердің бірінен үзінді берумен аяқталды.

Sarap Тimes, Astana TV

«Қазақстан ешбір одаққа қосылмайды». Тоқаевтың осы мәлімдемесі «Хабар» және AstanaTV—дағы сараптамалық бағдарлама жүргізушілері сүйіншілей айтқан алғысөзі болды. Дастан Сейілханұлы хабарды Тоқаевтың Еуразиялық экономикалық форум жұмысына қатысқаны, онда Қазақстан тек экономикалық интеграцияға ұмтылатыны туралы мәлімдемесін айтудан бастады. Алайда жиыннан сюжет әзірленбеді. Кадрдан тыс мәтін және синхрон арқылы қысқа қайырды.

Қазақстанда заңдар қазақ тілінде әзірленетін болады. Бұл мәселені Мәжілістен депутат Үнзила Шапақ көтеріп, депутаттық сауал тастаған. Сюжетте заңдардың қазақша нұсқасы түсініксіз болатыны айтылып, терминдердің қазақша баламасында бірізділік жоқтығы туралы мәселе көтерілді. Вице-премьер Алтай Көлгіновтің жауабы бар.

Студиядағы сұхбатта Мәжіліс депутаты Берік Бейсенғалиевпен «Ұлттық қор – балаларға» жобасының заңнамалық негізі талқыланды.

Мәжіліс депутаттары ақылы автотұрақтар проблемасын да көтерген болатын. Sarap Тimes осы жайында да сюжет әзірледі. Мәжілісте бұл мәселені Amanat партиясының мүшесі Самат Нұртаза көтерген. Материалда автотұрақтан түсетін қаражаттың тек 5%  мемлекет қазынасына түсетініне мән берілді.

Павлодар облысындағы Үштерек ауылында қойға қасқыр тектес жабайы иттер шабуыл жасапты. Тұрғындар мұндай жыртқыштар енді адамға шабуы мүмкін деп қауіптенеді. Үкіметтен өтемақы да сұрап отыр. Сюжет проблеманы көтерген, рас. Дегенмен, сараптама жоқ. Күнделікті жаңалықтар форматындағы материал.

Ал Түркістан облысындағы жылыжайлардың проблемасы туралы сюжетті ерекше атап өту керек. Сырттан тасымалданған арзан жеміс-көкеністердің салдарынан отандық өндірушілер өз өнімін лайықты бағаға сата алмай отыр. Шаруалардың, құзырлы мекеме өкілдерінің пікірі бар. Мәселеге жан-жақты талдау жасалған сюжет.

Елімізде сарапшылар құмар ойыншыларды тіркеуге алуды, олардың әлеуметтік портретін жасау үшін зерттеу жүргізуді ұсынып отыр. Бағдарлама осы жайында да сюжет ұсынды. Парламентте ойын бизнесі туралы заң қаралып жатқаны айтылды. Сарашылар, зерттеу жүргізуге ниеттенген бастамашыл топ өкілдері, психологтар, ҚМА өкілі пікір білдірген. Алайда тілші тағы бір тарап – қызмет ұсынатын кәсіпкерлердің пікірін білуге талпынбаған. Өйткені лудомандарды тіркеуге алу олардың қызметіне де белгілі бір жауапкершілік артуы мүмкін.

Денсаулық сақтау министрлігі жас отбасыларға Денсаулық картасын енгізуді ұсынып отыр. Ондағы мақсат жастардың ең алдымен денсаулығына мән беруі, дүниеге дені сау сәбидің келуіне жауапкершілік алуға ықпал ету. Бағдарлама әзірлеген сюжет осы турасында. Әзірге бұл жоба, әлі қабылданбаған. Оған қатысты депуттар, тұрғындар пікір білдірген. Дәрігерлердің де уәжі бар.

Apta, QAZAQSTAN

Өткен аптада Қасым-Жомарт Тоқаев Мәскеуде өткен ІІ Еуразиялық экономикалық форумға қатысты. Apta бағдарламасы алғашқы 10 минутын осы шараның негізгі оқиғаларына арнады. Мәскеуден дайындалған арнайы сюжетте президенттің көп цитатасы мен синхроны бар. Сараптама емес, осы форумның шолуы іспеттес материалда сарапшылар пікірі жетпеді.

Мемлекет басшысы Сингапур президенті Халима Якобаны қабылдады. Екі мемлекет жарқын болашақта қандай бағыттарда бірлескен жобалар жасайтыны туралы сюжет болды. Хаттамалық сюжетте әдеттегідей екі ел басшыларының сихрондары бар.

Түркиядағы президент сайлауы туралы ақпарат ұсынды. Тікелей трансляцияға Apta-ның арнайы тілшісі Айдос Әшімұлы қосылып, соңғы жаңалықтармен бөлісті, аталмыш елдегі сайлаушылардың білсенділігін атап өтті.

Қазақстанда 2 жылдан бері «Тұтынушылар құқығын қорғау туралы» заң талқыланып жатыр. Қазіргі заңның олқылығы қандай? Жауапсыз кәсіпкерлерді тексеруге кім кедергі? Келесі сюжетте тілші сарапшылардың көмегімен қолданыстағы заң мен жаңасының артық-кем тұстарын талдауға тырысты. Өзекті тақырып.

Тағы бір заң туралы сюжет болды. Амангелді Сейітхан «Масс-медиа туралы» заң жобасының кемшін тұстары туралы сюжет ұсынды. Кей журналистердің пікірінше, бұл заң қабылданса, Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі БАҚ-ты толық бақылауға алмақ. Яғни, заң жобасында масс-медиа саласына мемлекеттік реттеу қарастырылған. Пресс-карта, блогерлер жұмысы және тағы басқа туралы да мәселе көтерілді. Тілші жаңа заңда «бақылау» сөзі жиі кездесетінін айтты – 36 рет, ал «сөз бостандығы» деген сөз 1 рет қана 51-бапта ұшырасады екен.

Алматыға іргелес жатқан Қарасай, Іле мен Талғар аудандарының халқы үлкен айналма жолдың ашылуын тағатсыздана күтуде. Тас жол 15 маусым күні пайдалануға берілуі тиіс. Бұл үлкен айналма жолдың құрылысы басталғанына 20 жылдан асты. 2002 жылы құрылыс 2008-де аяқталады делінген еді. Бірақ әлемдегі қаржы дағдарысы құрылысты тоқтатуға мәжбүрледі. Жоба кейінге шегеріле беріп, тек 2018 жылы қайта жанданды. Үлкен әрі қымбат жоба Алматының қозғалысын реттеуі тиіс. Бірақ қолданысқа берілмей жатып тұрғындардың сынына ұшырады. Келесі сюжет осы мәселеге арналды: жол қауіпсіздігі, жаңа тас жолын күтіп ұстау және тағы басқа. Тұрғындардың, жауапты тұлғалардың пікірі бар. Өзекті материал.

https://youtu.be/0wwKlq2ql-M

Apta елордадағы ауыз су проблемасын жиі көтеріп жүр. Бау-бақшаны суару кезеңі басталғаннан кейін жағдай тіптен күрделене түскен. Кей мамандар үшінші су сорғы станциясы іске қосылмайынша мәселе шешілмейтінін айтады. Ал енді бір топ сарапшылар бас қаладағы жүйесіз құрылысты тоқтатып, бұл салаға аудит жүргізу керегін алға тартады. Жақсы сараптама.

29 мамыр – бүкіл әлемдік химиктер күні. Қазақстанның химия индустриясын дамытуға елеулі үлес қосып отырған мекемелердің бірі – Қазфосфат кәсіпорны. Соңғы сюжет осы зауыттың нәтижелі жұмысына арналды.

«Айна», Еуразия бірінші арнасы

1 шілдеден бастап платформалық жүйелерде жұмыс істейтін қызметкерлер салық төлейді. Ақбота Тәңірберген осы мәселе туралы тараптардың пікірін тыңдаған екен. қанат қақты жоба болғандықтан, әзірге ешкімді салық төлеуге міндеттемейтіні айтылған. Сарказммен сөйлеген тілші бұл жобаға қоғамдағы қарсылықты білдіргісі келгендей.

Мейрамханаларда қызмет көрсету ақысы немесе алдын-ала депозит алу заңға қайшы екен. Әсем Изатқызы тұтынушылар құқын қорғау саласындағы сарапшымен бірге Астанадағы бірнеше мейрамханаға кіріп, қызметкерлермен, келушілермен сөйлесіп, заң талаптарын түсіндіруге талпынып көрді. Заңгердің, құзырлы орган өкілінің пікірі бар. Журналистік зерттеу бағытында әзірленген материал.

«Айна» бағдарламасы көтерген тағы бір тың тақырып – Алматыда орналасқан бірнеше ғылыми-зерттеу институтттарының материалды-техникалық жағдайы. Қабырғалары қақырап, керегелері сөгіліп тұрған зоология институтының жағдайы тіптен мүшкіл. Онда зерттеу жүргізуге арналған заманауи құралдар да жоқ. Сюжетте баяндалған тағы екі институттың да жағдайы мәз емес. Ол мәселеге қатысты Жоғары білім министрлігінің өкілі пікір білдіріп, ақша бөлінгенін жазыпты.

Парламентте «Ұлттық қор – балаларға» жобасын жүзеге асыру тітіктерін анықтау бойынша заң жобасы қаралып жатыр. «eGov куәгері» айдарында БЖЗҚ, Қаржы министрлігі өкілі заңды жүзеге асыру тетіктерін түсіндіріп берді.

Бағдарламаны әдеттегідей «Хайпқа бұйырмаңыз» айдары аяқтады.

Кликбейт «құрбандары»: хиджаб мәселесін жарыса жазғаннан не ұтты?

Жадыра Аққайыр
-
0
Кликбейт «құрбандары»: хиджаб мәселесін жарыса жазғаннан не ұтты?

Өткен аптада Динара Сәтжанның Instagram парақшасындағы жазбасы оқырман ойын екіге бөлді. Журналист орамал тағатын қыз-келіншектерді «әлдекімдерден ақша алады, көлемі де аз емес» деп дәлел-дәйексіз айыптаған еді. Сәтжанның жазбасын сол күйі біраз сайт бөлісті. Орамал тақырыбына тереңдемек болып, көлемдірек материал дайындағандары да бар. «Жаңа репортердің» медиасыншысы Жадыра Аққайыр осы тақырыпты желеу етіп, журналистиканың этикасын бұзған қазақша материалдарды шолып шықты.

Даудың басы Динара Сәтжанның жазбасынан шықты: «Лично я за наш традиционный казахский Ислам. Шелпеки по пятницам. Құран бейіттің басында. Қырқынан шығару және тұсау кесер. У нас есть своя культура и традиции. Своя история, которую мы должны передать следующим поколениям. А если через несколько десятилетий или даже лет наши казашки будут ходить в черных хиджабах?! Мы этого хотим? Почему я поднимаю этот вопрос. Потому что слышала от блогеров, что им предлагали деньги за покрытие и суммы говорят немаленькие. Вот это меня и пугает».

Сурет Динара Сәтжанның парақшасынан алынды

 

Динара – журналист. Ол әр сөздің астарында дәлел жатуы керегін жақсы білуге тиіс. «Ақша алатындықтан орамал тағады» деп айту үшін кемінде әлдекімнің ақша алып жатқанын көзбен көруі не жасырын камерадан жазбасын қараған болуы керек еді. Ал  «слышала от блогеров» дегені жауапкершіліктен босатпайды. Бұл – бір.

Екіншіден, өкінішке қарай, бұл тақырыпты желеу етіп жазылған материалдар көп болды. Мысалы, Kyn.kz сайтында «Динара Сәтжан Қазақстанда танымал қыздардың ақша үшін орануды насихаттап жүргенін айтты» деген тақырыппен жаңалық шықты. Автор Динараның жазбасын бөлісіп қана қоймай, өзінше пайым жасауға тырысады. Дін тақырыбын жазғанда кей «нәзік» мәселеге аса мән беру керек. Мәселен «орануды насихаттау» деп тақырып қою да, контексте қолдану да қате. Өйткені «орану» сөзі әу бастан негатив мәнде айтылады. Дұрысы «орамал таққан, хиджаб киген» деген нұсқалар.  «Оранып кету» деген тіркес тіптен өрескел. Астарында адамның шешіміне құрметсіздік сезіледі.

Қазақстан – зайырлы мемлекет. Діни сенім бостандығы бар елде адам таңдауына тосқауыл болуға тырысудың өзі жөн емес. Деструктив діни ағымдар, секталар мен тыйым салынған ұйымдар тізімі бар. Одан тыс, заңға қайшы әрекет болмаса, орамал тағатын қыз-келіншектерді күллі қоғамға жеккөрінішті етіп көрсетуге болмайды. Бұл – ҚР азаматы ретіндегі құқығына қайшы. Материалдың жалпы берілу формасын қарайық. Лиді мынадай: «Жаппай Меккеге барып, блогер-қажы атанғандардың бәрінің кемі 500 мың оқырманы бар». Бұл жерде автор журналист ретінде фактчек жасамай, бағамдап тұр. Кіші қажылыққа баратын блогерлер артқаны рас. Оған туристік агенттіктермен келісімшарт жасасып, бартерге келісілген жарнамалар себеп болуы мүмкін. Десе де, материал әзірлеу барысында тілші Қазақстандағы бүкіл блогерді саусақпен санап, олардың оқырман санына анализ жасамағаны анық. Сондықтан қарапайым журналистика стандарты бойынша статистика болмаса, «барлығы», «кемінде 500 мың оқырманы бар» дегендей ақпарат таратуға болмайды.

Материалдың суреттеріне тоқталсақ. Қазақстанда діни сенім бостандығы бар дедік. Демек, әр азаматтың таңдауына құрметпеу қарауға міндеттіміз. Сайттардың көбі әнші, блогерлердің орамал таққанға дейінгі суретін жариялап жатты. Kyn.kz сайтының мысалын қараңыз.

Сурет kyn.kz сайтынан алынды

 

Сайттардың ашық киіммен түскен сурет салудағы мақсаты халық тарапынан негатив туғызу әрекетіне ұқсайды. Мәселен, Kyn.kz сайты осы материалын Instagram парақшасына бөліскен, посттың астына 300-ден астам пікір жазылған. Ішінде айыптау да, жақтау да бар. Кликбейт үшін осындай фото мен тақырып пайдаланылып тұр. Материал соңында мынадай абзац бар: «Шынында, аудиториясы көп блогерлер аяқ астынан хиджаб кие бастады. Мысалы, күні кеше оранып жүру туралы шешім қабылдағанын жарияға жар салған Рамина Таипованың 1 миллионнан астам жазылушысы бар. Осылардың қатарында Айдана Меденова, Камшат Жолдыбаева, Алтынай Жолдыбаева, «Қалаулымдық» Камила, Мөлдір Әуелбекова, «Аяука пош» есімімен танылған бюти-блогер бар. Бұл тізім өте ұзақ. Көпшілікке қызығы бұл үрдісті қаржыландырып отырған кім және мақсаты не?». Журналистің зерттеу жасағысы келіп, бірақ не үшін жасамағанын түсінбедік. «Қаржыландырып отырған кім және мақсаты не?» деген сұрақты лидке қойып, әрмен қарай көлемді сараптама, дәлел-дәйегін ұсынса болар еді, бірақ тереңдемеген.

nege.kz сайтынан скриншот

Келесі материал nege.kz сайтына жарияланған. Тілші Алаш сыйлығының лауреаты, ақын Ханбибі Есенқарақызымен орамал тақырыбына сұхбаттасқан. Бізге оғаш көрінгені – тақырып – «Ханбибі Есенқарақызы: Оранғандардың көбі – жасырын ЖЕЗӨКШЕЛЕР». Бұл тақырып сұхбат берушінің сөзінен алынған. Десе де, материалды қандай тақырыппен беруді тілші не бас редактор шешеді. Сондықтан интервьюер айтқан сөз екен деп арандататын тақырып қою қаншалықты дұрыс? Әрі бұл жерде ашық айыптау, дәлелсіз сөз бар. Қаласа, сұхбат берген адамды бұл сөзі үшін заң алдында жауапқа алуға да болады. Ал журналист мұндай дүниелерді алдын-ала біліп, арандатуға жол бермеуі керек. Бұл жерде кликбейт бар. Ол мақсат орындалды да, өйткені материал көп пікір жинай алды. Сайттағы қаралым жалпақ жұртқа көрінбейді екен. Сондықтан ауқымын біле алмадық. Белгілі журналист, медиатренер Есенгүл Кәпқызы осы мақалаға қатысты пікірін білдіріп, этика мен журналистика стандарттарын сақтауға шақырған еді.

 

Сондай-ақ «жезөкшелер» сөзінің бас әріптермен берілуі. Редакцияның бұл әрекеті түсініксіз. Бұл сөзді Caps Lock-сыз жазса да назар аударылатыны белгілі. Оған қосымша әсер қосудың қажеті шамалы.

Сұхбаттың өзіне келсек, жоғарыда айтылған «оранған» сөзіне қатысты ескертуді мұнда да айтамыз. Одан соң, орамал таққан блогерлер туралы мәселеге сарапшы ретінде  таңдау неліктен бұл кісіге түскені түсініксіз. Әлбетте, Ханбибі Есенқарақызы – қоғамда салмақты ой айтатын адам. Әйтсе де, дәл осы дін тақырыбы жайлы сұхбатқа қалай сарапшы қылғанын түсінбедік. Әркім ойын, пікірін айтуға құқылы. Дегенмен сұхбат аларда оның бағыты қандай болатыны алдын-ала бағамдалады. Өйткені интервьюерді зерттейсіз, оның ұстанымын білесіз. Сондықтан редакция ақынның орамалға қатысты ойын жақсы біліп, әдейі ұйымдастырғандай көрінеді. Егер расында осы мәселе өзекті болып, түбін қазбалағысы келсе, осы тақырыпты зерттеп жүргендерден не сол орамал таққан, миллионға жуық оқырманы бар блогерден сұхбат алғаны дұрыс еді.

Автор мынадай сұрақ қояды: «Соңғы кезде ақын қыздар, эстрада әншілері де оранып алып жүр. Бірақ былайғы өмірі соған сай еместей көрінеді. Кейбірі бірнеше рет тұрмысқа шыққанын да жасырмайды. Сіз мұны қалай қабылдайсыз?». Алғашқы сөйлеммен келісеміз. Бірақ әрмен қарайғы сөздері журналист этикасына қайшы. «Былайғы өмірі сай еместей көрінеді» деген «сай емес» дегенді білдірмейді деп ақталуға келмейді. Өйткені мұнда баға беру лебі анық сезіледі. Сонда былайғы өмірінің сай болуының стандарты қандай? Ондай стандарт бар ма? Бұл – бөлек сұрақ. Одан соң бірнеше рет тұрмысқа шығуға қатысты сөзінде де осындай өрескел қате бар. Алдымен, отбасын құру не құрмау, бір не бірнеше рет шаңырақ көтеру – әркімнің таңдауы һәм құқығы. Мұны жалпыға ортақ ету, одан қала берді бұл тенденция тек орамалды келіншектерге тән секілді етіп көрсетуге болмайды. Жалпы осы тектес сұрақ қоюдағы мақсаттың өзі сұхбат алушының аузынан кликбейт тақырыпқа қажет сөз алуға ұмтылыс секілді көрінеді. Сондықтан әріптестерді тақырып, сұрақ қойғанда абай болуға шақырамыз.

Сиань сапары, визасыз режим, донор тапшылығы: 15-21 мамырдағы апталық телебағдарламаларға шолу

Риза Исаева
-
0
Сиань сапары, визасыз режим, донор тапшылығы: 15-21 мамырдағы апталық телебағдарламаларға шолу

Өткен аптада апталық бағдарламалардың басты тақырыбы Мемлекет басшысының Сианьға жұмыс сапары туралы болды: Қасым-Жомарт Тоқаев пен Си Цзиньпиннің синхрондары, сарапшылардың комментарийі бар. Сондай-ақ, сараптамалық бағдарламалар Орталық Азия елдерінің басшылары кездескен саммиттің маңызын талдады. МӘМС, донор тапшылығы, тұрмыстық зорлық-зомбылық, шаруалар мәселесі де назардан тыс қалмаған.

«Жеті күн», Хабар

Екі аптадан бері Мақат Садық жүргізе бастаған бағдарламаның құрылымы еш өзгерген жоқ. Қзақтығы 40 минутқа созылатын бағдарламаның сюжеттері тым ұзақ. Кейде алғысөзінің өзі бірнеше минутқа созылады. Кіріспедегі ақпараттың материалда қайталануы қалыпты жағдайға айналды.

«Жеті күннің» басты тақырыбы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қытайға сапары және Сиань қаласында өткен «Қытай – Орталық Азия» саммиті. Алғысөзде бұл оқиғаның маңызына ұзақ тоқталды.

Сюжетте сапардың барысы, екіжақты келісімшарттар, Қазақстанның ұсыныстары туралы айтты. Екі ел арасында 30 күндік визасыз режим енгізілуі, Қытайдың Орта Азияда экономикалық гегемондыққа ұмтылуы жайында қытайтанушы сарапшылардың көзқарасы, бағалауы керек-ақ еді. Алайда хаттамалық сюжет әдемі бейнеқатармен әрленіп, бағдарламаға үнемі сұхбат беретін саясаттанушылардың пікірін, бірді-екілі министрлердің түсініктемесін берумен шектелді. 40 минуттық бағдарламаның төрттен бір бөлігі – 10 минуттан астам уақыты осы сюжетке берілді.

Елімізде МӘМС туралы түрлі көзқарас бар. Өткен аптада Мәжіліс депутаты жарна төленгенімен, медициналық қызмет толық көрсетілмейтінін айтып, мұндай жағдайда қаражаттың жарна төленген адамға қайтарылуын ұсынды. Денсаулық сақтау министрі бұл талап заңда қарастырылмағанын алға тартты. «Жеті күн» апта бойы жаңалықтар лентасында көтерілген мәселені айта келе, МӘМС-ке халықтың көңілі неге толмайды деген сауалға бойламақ болды. АҚШ-пен салыстыруға талпынды. Салада ашықтық жоқ екеніне назар аударды. Десе де, ашық дереккөздерге сүйеніп немесе Қордың өзіне журналистік сауал жолдап, қаражат айналымына қатысты ашықтықты талап етуге не кедергі болды?

Қоғамда, Мәжілісте көтерілген тағы бір тақырып – блогерлік туралы сюжет берілді. «Блогер болып сайлауда халықтан мандат алған депутаттар блогерлікті тастағысы келмейді» – Мақат Садықтың алғысөздегі айыптай айтылған бұл сөзі жалпыны суреттеп тұр ма, әлде нақты бір адамға бағытталды ма? Неге атын атап, түсін түстемеді?

Сюжетте блогерлік туралы түрлі тараптың пікірі тыңдалды. Парламентте блогерлік туралы арнайы заң жобасы талқыланып жатыр. Депутат Әннас Баққожаевтың депутаттық сауалынан үзінді, Мемлекеттік кірістер комитеті өкілінің блогер салықтан жалтаруы жайлы түсініктемесі бар.

Келесі сюжетте Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты әзірлеп жатқан қазақ тілінің ұлттық корпусы туралы ақпарат берді. Сюжеттің видеоқатарына қарағанда, институтта өткен жиыннан әзірленсе керек. Негізінен институт қызметкерлерінен пікір алынған. Мәселе орынды көтерілгенімен, жете зерттелмеді.

Соңғы сюжет еліміздегі ірі мемлекеттік зообақтардың жағдайы, ескіруі, көшпелі зообақтар жұмысының тоқтауы, жануарларды қорғау жөніндегі заңның қолданысқа енуінен кей кәсіпкердің зиян шеккені секілді мәселе көтеріпті.

Sarap Тimes, Astana TV

Тоқаевтың Қытайға сапары бұл бағдарламаның да басты тақырыбы болды. Си Цзиньпин мен Қасым-Жомарт Тоқаевтың кездесуінен синхрондар берді. Қытай кәсіпкерлерінің қатысуымен өткен форумда президенттің сөйлеген сөзінен бірнеше үзінді бар. Экономикалық қарым-қатынастың маңызы туралы сарапшы пікірі берілді. Си Цзиньпиннің Орталық Азия елдеріне қаражат беретіні туралы айтқанын жеткізді. Осылайша, бұл сюжет те бағдарламаның алғашқы 10 минутын алды.

Қазақстан мен Қытай арасында 30 күндік визасыз режим енгізіледі. Тоқаевтың сапары кезінде келісімге қол қойылды. Sarap Тimes бұл мәселеге ерекше назар аударды. Қарапайым тұрғындар, кәсіпкер, экономист, саясаттанушы, туризм саласының маманы  пікір айтқан. Дегенмен, сюжет негізінен осы шешімді қолдауға бағытталған. Мұнда да нақты қытайтанушының тәуелсіз бағалауы жетіспеді.

Елімізде 1 шілдеден бастап тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қатысты жауапкершілік күшейтілді. Енді зардап шеккен адамнан полицияға шағым түспесе де іс қозғалады. Сюжетте кейіпкер оқиғасы бар. Ал сарапшылар мәселенің себебін анықтауға тырысты. Әлеуметтік орталық маманы да пікір білдірді. Сюжетте анау айтқандай жаңалық жоқ.  Көбіне әйелдер зардап шегетіні айтылған, заң талаптарын түсіндіруге тым аз мән берілген.

Саят Жөкен саясаттанушы Қазбек Майгелдиевпен сұхбаттасып, буллинг мәселесін талқылады.

Елімізде донор тапшы. Соның салдарынан жылына мыңдаған науқас көз жұмады. Қазақстанда бұл сала жақсы дамыған, ТМД елдері арасында көш бастап тұр, тек халыққа түсіндіру жұмысы жетіспейді – мамандар осылай дейді. Донор іздеген және сәбиге донор болған кейіпкердің оқиғасы айтылды. Мәжіліс депутаты мәселе көтергенін, оған вице-премьер Алтай Көлгіновтің берген жауабын тілге тиек етті. Сюжет соңында елімізде донорларға ақшалай өтемақы қарастырылуы мүмкін екені айтылды. Ол қашан егізіледі, көлемі қанша болады, қандай ағзалар үшін беріледі? Ол туралы ақпарат жоқ. Сюжетті осы мәселені көпшілікпен талқылаудан бастау керек пе еді…

Оралдағы көппәтерлі үйлердің бірінде су құбыры тесілген. Ипотекаға алған пәтер тұрғындары бұл жағдайға наразы. Қаладағы бірнеше көппәтерлі үй мен мектеп судан ажыратылған. Қалада төтенше жағдай жарияланды. Сюжетте осы мәселеге жан-жақты талдау жасалды.

Едімізде «Жайлы мектеп» жобасы іске асырылады. Президент 2025 жылға дейін 1000 мектеп салу міндетін қойды. Бұл тапсырма қалай жүзеге асатыны, қанша қаражат және қайдан бөлінгені туралы ақпарат бар. Мәселе Amanat партиясының назарында екен. Сюжетте 30 шақты мектепті салынбайтыны, өйткені қажеттілік жоқ екені, тағы 30 мектепте орын саны қысқартылатыны айтылды. Тілші мектептердің басым көпшілігі ауылдарда салынатынын алға тартты. Жоба туралы жағымды ақпарат беретін сюжет.

Apta, QAZAQSTAN

Apta президенттің Қытайға сапарынан басталды. Мемлекет басшысының Сианьға жұмыс сапары отыз жылдық қарым-қатынасты кеңейтуге бағытталды. 47 құжат бекітілді. Басым бөлігі Қазақстанда жаңа кәсіпорындар ашуды көздейді. Хаттамалық сюжет: Қасым-Жомарт Тоқаев пен Си Цзиньпиннің синхрондары, сарапшылардың комментарийі бар.

Пандемия кезінде әлсіреген Қытай экономикасы әлдене бастады. Халықаралық сарапшылар биыл Қытай ЖІӨ-нің өсімі 5 пайыздан асады деп болжады. Бұған Украина мен Ресей арасындағы соғыс та ықпал етті. Сондай-ақ, өткен аптада Қытай автомобиль экспорты бойынша әлемдегі ең ірі ел болғаны туралы жаңалық жарияланды. Келесі сюжетке кезек бермес бұрын Қытай қуатты ел екені туралы ұзақ алғысөз айтылды. Қытай Орталық Азия елдерінің басшыларымен кездесетін «С5+» форматындағы саммиттің маңызын Данияр Қайыртай талдады. Көп сарапшының пікірі бар.

https://youtu.be/fEBLYELFcTs

Мұнымен де Қытай тақырыбы тәмам болмады: президенттің Қытайға сапары кезінде екі ел арасында 30 күндік визасыз режимге мүмкіндік беретін үкіметаралық келісімге қол қойылды. Осылайша, бағдарламаның 20 минутқа жуық уақыты Тоқаевтың Сианьға сапары мен Қытай тақырыбына арналды.

Үкімет Қазақстан экономикасы төрт айда 5 пайызға өскенін және инфляция деңгейі төмендегенін мәлімдеді. Бұл қай кезеңмен салыстырғандағы 5%? Инфляция төмендеді, ал баға ше? Азық-түлік бағасы арзандады ма? Тұрғындардан пікір сұраған екен, бірауыздан қымбатшылық қысып тұрғанын, жалақыны көбейту керегін айтқан. Экономист Айбар Олжаймен сұхбат болды. Сарапшы құжат бетіндегі инфляция төмендегенімен, тұрмысқа қажетті заттардың бағасы неге арзандамай тұрғанын түсіндірмеді. Алғысөзде бұл сауал тасталғанымен, маманға басқа сұрақ қойылды. Сұхбаттың мәні неде? Apta Үкімет мәлімдеген сандарды көрерменге түсінікті етіп неге сөйлетіп бермеді? Түсініксіз.

https://youtu.be/_2mdJz6s1B4

Apta шаруалардың мәселесін жиі көтеріп тұрады. Қазақстандағы жылыжайлардың 70 пайызы орналасқан Түркістан облысында қыста көмір жетпей, көкөністер үсіп қалған еді. Сол уақытта шығынға ұшыраған шаруалар өнімнің бағасын өсіруге мәжбүр болған. Енді шетелдік көкөніс арзанырақ болып, отандық фермерлер бәсекеге төтеп бере алмай отыр. Өзекті тақырып көтерілді, кейіпкерлердің оқиғасы мен сарапшылар пікірі бар.

Тұрмыстағы зорлық-зомбылық бойынша шағым түспесе де, полиция іс қозғай алады. Әйеліне қол көтеретіндердің үстінен аноним арыз жазуға болады. Хаттама толтыру үшін куәгердің, көршілердің айғағы, бейнебақылау жазбасы жеткілікті. 1 шілдеден бастап заңға осындай өзгеріс енеді. Жаза күшейтіліп-ақ жатыр. Бірақ мәселені түбегейлі шеше ала ма? Тұрмыстағы зорлық-зомбылықтың себебі неде? Аманкелді Сейтханның зерттеп көрген екен, әйелдердің жеке оқиғалары мен сарапшылар пікірі бар. Өзекті материал.

Былтыр үш бірдей жаңа облыс құрылды. Apta әр шығарылымында бір облысқа сюжет арнамақ екен. Алғашқысы Қонаев қаласына арналды. 1 жылда не өзгерді? Жергілікті халықтың талап-тілегі қандай? Облыс орталығы болғалы тұрмыс сапасы өзгерді ме? Бастысы, жұмыссыздық мәселесі шешіле ме? Елдос Есенбол Қонаевқа арнайы барып, қызықты сюжет әзірлеген.

«Айна», Еуразия бірінші арнасы

Денсаулық сақтау министрлігі жастарға неке құрмай тұрып медициналық тексеруден өтуді және «Отбасының әлеуметтік картасын» енгізуді ұсынды. Бағдарламаның басты тақырыбы осы болды. Сарапшылар, дәрігерлер, заңгерлер, кейіпкерлер мен тұрғындар пікір білдірген. Алайда осыншама мамандар қолдаған жобаны Мәжіліс депутаты жеке адамның өміріне қол сұғу деп бағалады. Бұл карта ешкімге міндеттелмейді. Тілші ДСМ қателесіп, қоғамның оны міндетті деп түсінуіне ықпал еткенін айтқысы келген.

Оқу-ағарту министрлігі түлектердің мектеп бітіру кешін өткізуіне қарсы екен. Ақбөпе Тәңірберген сюжет әзірлеп, оқушылардан пікір сұрапты. Соңғы қоңырау салтанатын өткізуді әр мектеп басшысы өзі шешетіні айтылды. Хайпқа, көрермен тартуға негізделген сюжет.

ЕЭО елдері өз арасында несие тарихы туралы мәлімет алмасатын болатын. «Айна» осы мәселеге назар аударған екен, бірақ заңгер пікірімен шектелді.

«Айна» Қытаймен арадағы 30 күндік визасыз режим, Тоқаевтың Қытайға сапары туралы қысқа қайырды. Қорғаста азық-түлік хабын құру туралы президент сөзінен үзінді берді.

«eGov куәгері» айдарында Гүлнәзия Жалғасқызы МӘМС мәселесінен бастап, елдегі медицина саласындағы жағдайлар туралы Денсаулық сақтау министрі Ажар Ғинияттан сұхбат алды.

Бағдарламаны әдеттегідей «Хайпқа бұйырмаңыз» аяқтады.

Сарапшылар InternetCA-2023 форумында цифрлық құқықтарды реттеу және соған байланысты сын-қатер мәселесін талқылап жатыр

Редакция
-
0
Сарапшылар InternetCA-2023 форумында цифрлық құқықтарды реттеу және соған байланысты сын-қатер мәселесін талқылап жатыр

Бүгін Алматыда «Орталық Азиядағы интернет саласының дамуы InternetCA-2023» XIV Орталық Азия интернет-форумы басталды. Форумның негізгі тақырыбы – цифрлық құқықтарды реттеудің оңтайлы балансын іздеу боп отыр. 14-ші интернет-форумға Орталық Азия, Еуропа мен АҚШ-тың цифрлық құқық, медиасауат, сөз бостандығы мен адам құқықтары, пропагандаға қарсы күрес жөніндегі мамандары қатысып жатыр.

Алты жастан асқан қазақстандықтардың 90%-ы интернет пайдаланады. Интернет өміріміздің ажырамас бөлшегіне айналды, алайда бұл тенденция қолданушыларға жаңа мүмкіндік бере отырып, ықтимал мәселелер, ең әуелі – мемлекеттің осы процессті реттеуге деген ұмтылысын тудырады.

АҚШ Халықаралық даму агенттігінің (USAID) аймақтық миссиясы директорының міндетін атқарушы Луис Ривера: «USAID технологиялық инновацияларды ілгерілетуге ұмтылады, сөйте тұра цифрлық құқықтарды реттеу мен негізгі еркіндікті қорғау арасындағы оңтайлы балансты ұстап тұру да маңызды. Мұның барлығы цифрлық дәуірдің мүмкіндіктері мен сын-қатерін айқын түсінетін тыңғылықты әрі саналы көзқарасты, халықаралық стандарттар мен озық тәжірибені ұстануды талап етеді» деп атап өтті.

USAID Аймақтық миссиясы директорының міндетін атқарушы Луис Ривера / фото: MediaNet

InternetCA-2023 интернет-форумында талқыланатын негізгі тақырыптар: цифрлық құқықтарды реттеу мен сын-қатер, сөз бостандығы мен интернет-цензура, жасанды интеллектінің болашағы мен қаупі және т. б.

Пропаганда мен дезинформацияға арналған бөлек сессия болады. Өйткені интернет ақпараттық соғыстың тиімді әрі таптырмас қаруына айналды. Бұл да қоғамның поляризациясына және өшпенділік тілінің артуына себеп боп отыр. Мұндай жағдайда азаматтық кеңістіктің тарыла түсуіне жол бермеу үшін қажетті цифрлық кепілдеме мен оны мемлекеттің реттеуі арасында сауатты баланс таба білу бұрынғыдан да маңызды.

«Бүгінде әлеуметтік желілер пікір білдіру еркіндігін қамтамасыз ететін ортаға айналған, сәйкесінше әлеуметтік желілерді бақылау мен реттеуге деген ұмтылыс жоғары. Орталық Азия аймағындағы елдердің заңнамалары сөз бостандығы саласын реттеуде репрессиялық әдіс-тәсілдерімен белгілі, алайда соңғы кездегі тенденция тіпті алаңдатып отыр», — деді Freedom House Қазақстан директоры Виктория Тюленева.

14 жылда InternetCA форумына 2200-ден астам адам қатысты. Осы уақыт аралығында 26 елдің сарапшылары интернет дамуының өзекті мәселелелері бойынша 300-ден астам презентация жасап, шеберлік сабақтар өтіп, сөз сөйледі.

Іс-шараны «Ашық қоғам» қоры, АҚШ Халықаралық даму агенттігі (USAID), Internews Network, ЕҚЫҰ-ның Астанадағы бағдарламалар Офисі және Freedom House қолдауымен дәстүрлі түрде MediaNet Халықаралық журналистика орталығы ұйымдастырды.

________________________________________________________________________

Қосымша ақпарат алу үшін Снежана Цойдың snezhana.tsoy@medianet.ngo электронды поштасына хат жазып, хабарласуға болады.

123...77Страница 2 из 77

Бұл уеб-сайт америкалықтардың АҚШ халықаралық даму агенттігі (USAID) арқылы көрсеткен көмегімен мүмкін болды. Internews Қазақстан жарияланымдардың мазмұнына жауап береді, бұл АҚШ Үкіметі немесе USAID позициясын міндетті түрде білдірмейді. «Медиасын» бөліміндегі жарияланымдар автордың көзқарасын көрсетеді, бірақ Internews-тің, USAID-тің немесе АҚШ Үкіметінің позициясын міндетті түрде білдірмейді.

Хабарласыңыз: info@newreporter.org

СІЛТЕМЕЛЕР