Домой Блог Страница 41

Масаншы, қара қар және «Паразиттер». 10-16 ақпан қорытынды ТВ бағдарламаларына шолу

Жәнібек Нұрыш
-
0
Масаншы, қара қар және «Паразиттер». 10-16 ақпан қорытынды ТВ бағдарламаларына шолу

Бұл аптада Қазақстанда ірі апаттар болмады. Сондықтан болса керек, апталық қорытынды бағдарламалардың көбі Жамбыл облысына қарасты Қордай ауданындағы Масаншы ауылының қазіргі жағдайын көрсетті. Мұнда өткен аптада жаппай қақтығыс болған еді. Шу басылған соң мемлекет шығындарды есептеуге кірісті. Журналистер жергілікті тұрғындармен сөйлесті. Ресми түрде «тұрмыстық қақтығыс» деп баға берілгенімен, билік ұлтаралық достық туралы көп айтып жатыр.

Апталық бағдарламаларда түрлі тақырыптарға эксклюзивтер шықты: несиеге белшесінен батып қалудан бастап студенттер үйінің адам шошырлық күйін де, Теміртаудың экологиялық мәселесі мен қазақстандық кедей отбасылардың өмірін (неге екенін, олардың жай-күйіне «Оскар» сыйлығын алған «Паразиттер» фильмі негізінде назар аударды) көрсетті. Мониторингімізге КТК, «Еуразия бірінші арнасы», «Хабар» және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламаларын қамтыдық.

«Большие новости», КТК

Бағдарлама Қордай ауданындағы қақтығыс оқиғасы туралы жаңалықтан басталды. «Елдімекендер қалпына келтіріліп жатыр». Журналистер 185 адам жапа шегіп, 39 үй жанып кеткенін айтты. Полицейлер жаппай тәртіпсіздіктер бойынша 25 қылмыстық іс қозғапты. Бағдарлама авторлары қозғалған істер қатарында ұлтаралық араздықты қоздыру бабы жоқ екенін айтады. Министр Дәурен Абаевтың «Билік кінәлілерді қазақтар мен дүнгендерге бөлмейді» деген дәйексөзін келтірді. ІІМ күдіктілердің нақты санын айтпады.

КТК тілшілері апта бойына Қордайда болып, сюжет жасапты. Жергілікті тұрғындармен: куәгерлер, зардап шеккендер, көз жұмғандардың туған-туыстарымен сөйлесті. Шамамен, қақтығыстың басталуына себеп болуы мүмкін оқиғаны (негізінен, осы оқиғаға қатысушылардың бірінің синхроны арқылы) айтты. Сюжет түрлі ақпаратқа толы және мейлінше бейтарап жасалған.

Қазақстанда міндетті медициналық сақтандыру жүйесі жұмысын бастады. Алайда адамдар шын мәнісінде барлығы алдын уәде етілгендей жақсы болмай отырғанын айтады: емханаларда қажет мамандар жоқ, тегін процедураларға ұзын-сонар кезек, тіпті айлап кезекте тұруға тура келеді. Нәтижесінде, адамдар екі рет шығындалады: сақтандыру жарнасын аударады және тегін болуы міндетті қызметтердің ақысын төлейді. Медсақтандыру қоры 1406 нөміріне хабарласып, қызметақысын төлеуге мәжбүрлеген емханаларды атап көрсетіп, шағымдануға болатынын айтады. Ал жұртшылықтың сөзінше, тіпті дәрігерлер де қай қызметтің тегін, қай қызметтің ақылы екенін білмейді.

АҚШ азаматтығын алғалы жатқан бұрынғы қазақстандық Питер Жмутский Америкада медсақтандыру жүйесі қалай жұмыс істейтінін айтып берді. Ұғынықты әрі толымды сюжет. КТК журналистерінің өздері де бұл жүйенің қалай жұмыс істейтінін (теория жүзінде қалай болуы керегін) енді түсініп, Медсақтандыру қоры басшылығының көмегімен бізге түсіндірді.

«Больше деталей» айдарының тақырыбы – қазақстандық студенттер үйінің жағдайы. Айдар жүргізушісі Юлия Яскевич сөзін «Мұнда студенттер өмір сүрмейді, тек ілдәлап күнелтеді» деп бастады. Nur Otan партиясының жастар қанаты – жасотандықтар жатақханаларға тексеру жүргізіпті. Студенттер бөлмесінің адам шошырлық жай-күйін баяндайтын кадрлар. Сюжетте мейлінше толымды ақпарат бар. Әйтсе де түсініксіз тұстары да ұшырасады: мәселен, сюжеттен мемлекеттің жатақхана салып беруге міндетті емес екенін білеміз. Десе де жатақханалар салуды жоспарлап жатыр, шынымен де сала ма? Егер міндетті болмаса, онда неге жоспарлайды? Сөйте тұра мұндай құрылысты жүргізуді мемлекеттің қалтасы көтермейтінін, ал инвесторлар бұл іске ақша салуға әлі дайын емесін айтады. Әлде бәрі де ЖОО-ның қандай меншікте екеніне байланысты ма? Түсініксіз нәрсені түсіндірмеді. Ақыр аяғында, кімнің кімге не салып беруге міндетті екені сол күйі ашылмай қалды.

Қазақстандықтардың несиеге белшесінен батуы туралы сюжет толымды жасалып, баланс сақталған. Несие құрсауынан шыға алмай қалған адамдардың хикаясын көрсетіп, депутаттар мен сарапшылардың пікірін білді. Олардың кейбірі «азаматтарымыздың несиесі көп» деуге келмейтінін, елімізде жағдай қалыпты екенін, орташа есеппен бір адамның несие қарызының мөлшері екі айлық орташа жалақыдан аспайтынын айтады. Сюжет авторлары осы тұста қазақстандықтардың көбі айына 204 мың теңге жалақы алмайтынын еске салады (статистика көрсеткендей, қазіргі таңда Қазақстандағы орташа айлық жалақы мөлшері осы).

Аймақтардағы экологиялық ахуал қазақстандықтарды қалай шошытатыны туралы топтамада экологиялық ахуалды «экология» деп тағы да атады. Өрескел қате емес. Дегенмен де «Большие новости» сияқты сапалы бағдарламаға қойылар талап та жоғары. Ал видеолары экологиялық ахуал жайын сондай ашық та айқын көрсетті.

«Аналитика», «Еуразия бірінші арнасы»

Бағдарлама Масаншыдағы қақтығыс оқиғасы туралы материалдан басталды. Авторлар оқиға тізбегін түзіп, содан кейін не болғанын көрсетуге уәде берді. Сюжеттің басты ойы — «түрлі ақпараттар тұрмыстық қақтығысты адам қырғынына айналдырған». Сюжетте қырғынқа қатысқандардың қандай да бір этникалық тегі айтылмайды, бірақ әлеуметтік желілердегі өлтірген, үй өртеген, тонаған туралы арандатушылар ақпарына үнемі сілтеме жасайды. Ал кейбір жергілікті тұрғындардың сөзінше, бұлардың оқиға болған ауылға ешқандай қатысы жоқ екен. Оқиға орнына барған блогер Азамат Ерғали жемқорлық туралы, билік азаматтардың талап-тілегіне құлақ аспағаны жайында айтады. Алайда «Аналитика» авторлары бұл тақырыпқа терең бойламады, арандатушылардың кім екенін түсіндірмеді.

Тілшілер еліміздің мектептеріндегі буллинг мәселелеріне үлкен материал дайындапты. Бұған соңғы аптада Қазақстанда өте қызу талқыланған мектеп оқушыларының жаппай төбелес видеосы себеп болса керек. Әйткенмен нақты сол оқиғаны атамады. Авторлар мектептердегі қудалаудың психологиялық себептеріне үңіліп көрді. Полицейлер бұл мәселені жалғыз өздері шеше алмайтындарын айтады. Мұғалімдер мен ата-аналардан комментарий жоқ. Есесіне, мектепте буллингті басынан өткеріп, қазір психолог болып, жастарға көмектесіп жүрген кейіпкер бар. Сюжетте айтылмай қалған ой мен журналистің «кейіпкер қиындықты еңсеріп қана қоймай, сабақ алғаны» туралы стендапы – ересектердің балаларды қорғауы міндетті екенін балаларды өзін қорғауға үйретумен араластырып жіберді.

Экология тақырыбындағы материал толымды жасалып, баланс сақталған. Виктой Цойдың «Белый снег, серый лед» әні тақырыпқа терең бойлатады. Әнде айтылатын аппақ қар Теміртау тұрғындарының қол жетпес арманына айналған. Мұндағы қар көп жылдан бері қап-қара боп тұрады. Журналистер биліктің пікірін, бірнеше экологтың түрлі комментарийін берді. Негізгі ластаушы «АрселорМиттал» компаниясы мамандарының түсіндірмесін жазып алды. Осылайша Теміртаудағы ахуалды жіліктеп-жіліктеп көрсетіп берді. Алматыны тұмша жапқан қала ретінде көрсетіп, еліміздің ең үлкен мегаполисіндегі мәселені қалай шешуге болатынын айтпады. Жүргізуші алғысөзінде «экология» дегеніміз ғылым» деп тіке айтқанымен мәтінде «қоршаған орта жағдайы» тіркесінің синонимінен аспады.

Қазақстанда ауылшаруашылық өнімдеріне субсидия беруді тоқтатты. Тауық жұмыртқасын өндірушілер дабыл қағып жатыр. Жұмыртқаның өзіндік құны нарықтағы дайын өнім бағасынан жоғары. Материалда тауық жұмыртқасын өндірушілердің де, Ауыл шаруашылығы министрлігі өкілдерінің де комментарийі бар. Әйтсе де жұмыртқаның өзіндік құны неден құралатыны, қандай субсидиялар әлі де берілетіні, және мұның нені білдіретіні сол күйі түсініксіз боп қалды.

«7 күн», «Хабар»

Осы аптаның қорытынды бағдарламасы да алдыңғы аптаның басты тақырыбы – Қордай оқиғасын жалғастырады. Әуелде авторлар Қауіпсіздік кеңесінің Қордайдағы қақтығыс туралы отырысына арналды. Нұрсұлтан Назарбаев отбасыларға көңіл айтып, себептерін талқылады, өткенді еске түсірді. Елбасының сөздері тілшінің тәуелсіздік алған жылдар қандай ауыр болғанын баяндайтын кадр сыртындағы мәтіндерімен бірге берілді. Мұндағы қисын: бәріміз бірге қиындық еңсердік, енді бәріміз достықта өмір сүрейік, дегенге саятын сияқты. Тағы айтып өтсек, Қордайдағы оқиғаға этникалық емес, «тұрмыстық қақтығыс» деп ресми баға берілді. Қауіпсіздік кеңесі отырысында коронавирус туралы да аз-кем айтылды.

Қақтығыс аймағында қазір не боп жатқанын келесі – Масаншы туралы сюжетте баяндады. Тұрғындар үйлеріне оралып, өмір жалғасып, инфрақұрылым қалпына келтіріліп жатыр. Адамдардың хикаясын әңгімелеп, бизнесі тып-типыл болған жергілікті тұрғынды көрсетті. Олардың шығынын өтей ме?

Бұл сұраққа қаржы министрі жауап берген болатын, бірақ бағдарламады мұны айтпады. Есесіне зардап шеккен полицейлер туралы айтып, біреуінен сұхбат алды. Халыққа қызмет көрсету орталықтары күшейтілген тәртіпті жұмыс істеп, жоғалған құжаттарды ресімдеп жатыр. Ақсақалдар кеңесінің төрағасы «бізге көп араласып, жиі әңгімелесу керек, баларымыздың тәрбиесінде жіберіп алған олқы тұстарымыз бар», деп комментарий береді. Осы сюжетте тергеу қалай жүргізіліп жатқаны туралы толығырақ баяндағанда болар еді. Бірақ, баяндамады.

Масаншыдағы оқиға туралы жалған ақпарат таратқан адамдарды қалай іздеп тапты? Мұны да көрсетті. Жалған ақпар таратқандар эмоцияға ерік беріп, рас-өтірігіне көз жеткізбестен хабар таратқандарын мойындайды.

Медиасауат туралы қызық топтамада жүргізуші Александр Трухачев аналогия келтірді: адамдар қолын жууды, азық-түлік таңдауды, өзіне қарауды үйренді, енді ақпарат гигиенасын үйренуі керек. Сюжетте әбден «сақалы шыққан» фейктерді – кинотеатр орындықтарындағы ВИЧ-инелер, спам-алаяқ, маньяктар фотосын еске түсіріп, жаңадан шыққан фейктер, мәселен коронавирус туралы тарап жатқан жалған ақпараттарды айтты. Тілші фейк-жаңалықты рас ақпараттан қалай айыру керегін де баяндады. Психологтар: шенеуніктердің сенімді ақпаратты жылдам бере алмай, дерек жинап жатқанында, «мемлекетке шығын келтіруді көздейтін адамдар жалған ақпарат таратып», фейктер пайда болатыны, деп комментарий берді. Билік өкілдерінің «жалған ақпарат таратқандарға қандай жаза тағайындалатыны» жөніндегі ескертулерін көп айтты. Тұтастай алғанда пайдалы материал.

Волонтерлер жылы туралы сюжетке Қасым-Жомарт Тоқаевқа Қазақстан волонтерлер қозғалысының құрметті елшісі мәртебесі берілгені түрткі болыпты. «Өз адамымыз – билікте, өз адамымыз – мемлекеттің бірінші басшысы» («Свой человек во власти, свой человек — первое лицо государства»-түпнұсқасы),-деді Трухачев. Қызықты материалда волонтерліктің түрлерін айтып, көп хикаялар баяндады. Сюжетте волонтерлер де, олардың көмегіне мұқтаж жандар да, шенеуніктер де, пайдалы ақпарат да бар.
Тағы бір жақсы сюжет – Нұр-Сұлтанның кейбір аудандарындағы қар тақырыбына арналған. Биыл көп қар жауды, енді су тасқыны да болуы мүмкін. Әзір басталып та кетті. Әлеуметтік тақырыптағы сюжетте Нұрсұлтан Назарбаевтың 2016 жылы шенеуніктерді су тасқынына байланысты бір сілкіп алған сәтін де көрсетті. Тұрғындардың да, «Қазгидромет» сарапшыларының да комментарийі бар. Әйткенмен жағдайды қалай реттейтіні, қалай алдын алатыны сол күйі түсініксіз боп қалды. Бәлкім, мұны ешкім де жөнді білмейтін сияқты.

Өткен жылғы қаржы саласындағы заң бұзушылықтар туралы қорытынды сюжетте сарапшылар да, аналитиктер де, пайдалы ақпарат та (салық жеңілдіктері, мұның бюджетке салдары, және тағы басқасы) бар. Бірақ кәсіпкерлер хикаясы жоқ.

Apta, QAZAQSTAN

Эфир басында газдалған тәтті сусындар мен Қазақстандағы жұпыны тұрмыс кешіп жатқан отбасылар туралы екі сюжетке аңдатпа көрсеткенімен, бағдарлама ресми хабардан басталды: Қасым-Жомарт Тоқаев Мюнхен конференциясына қатысып, халықаралық ұйым жетекшілерімен және бизнесмендермен кездесті. Сюжет президент пулында болған тілші Ербол Мәндібектің Мюнхен қаласына және тұрмысына тамсанған стендапынан басталды. «Біріншісі, мәдениет пен құндылықтардың өте жоғары бағалануы. Екіншісі, отбасылық кәсіп. Содан соң мұнда мемлекетіне міндетсінген немесе билігіне бұлданған бір де бір немісті байқамадық. Мүмкін жақсы өмірдің нышаны осындай болу керек шығар. Оған аса қатты бас қатырмадық та. Ал енді жаңағы отбасылық бизнеске қайта оралып, сюжеттің әлқиссасын содан бастаймыз» деген тілшінің «мемлекетіне міндетсінген», «билігіне бұлданған» тіркестерін неліктен қолданғанын түсіну қиын. Өзі де ашып айтпады. Бәлкім, бұл ешқандай мағынасы жоқ, тек бас әріптері ұқсас сөздердің тіркесі ғана ма екен?!

Сюжет әдепкі қалыптан аспады. Хаттама кадрлардан, хаттама мәлімдемелерден құралған. Нақтылық, деталдар жетіспеді. Мәселен, тілші: «Ақпарат құралдарының өкілдері, сарапшылар да Қазақстанның ұтымды дипломатиялық ұстанымдарына қатысты сұрақ қойып, тұщымды жауап алды» деп айтқанымен, кім қандай сұрақтар қойғанын, Тоқаев не жауап бергенін көрсетпеді. Олар президенттен не сұрауы мүмкін? Қызық. Есесіне, материалда Тоқаевты мақтаған сөздер тілші тарапынан да, түрлі спикерлер тарапынан да төгіліп жатты.

Осылайша апталық сараптамалық бағдарлама Тоқаевтың Мюнхен сапары өткенін айтқанымен, қалай өткенін жасырып қалды.

Қытайдан эвакуацияланған студенттердің карантиннен шығарылғаны туралы жаңалықты қысқа топтамада көрсетті. Мұнда республикалық телеарнаның қорытынды бағдарламасына лайықсыз қателікке жол берді. Тележүргізуші өз сөзінде: «Карантиннен шығарылған студенттер Алматы, Ақтөбе, Ақтау және Шығыс, Солтүстік, Оңтүстік Қазақстан облыстарының тұрғындары» деді. Мұндағы Оңтүстік Қазақстан облысы атауының 2018 жылдың ортасынан бері жоқ екенін ескермеді.

Президентіміз аталатын тағы бір сюжет волонтерлерге арналды. Сюжетте мүгедектігі бар волонтерді, 80 жастағы волонтерді сөйлетті. Әйткенмен, «волонтер» дегеніміз кім, «волонтерлік» деген не екенін түсіндірмеді. Материалда негізінен азық-түлік, тамақ тарататын қайырымдылық іс-шараларынан түсірілген кадрларды көп көрсетті. Тақырыптан хабары жоқ көрермен волонтерлікті тамақ, киім, дәрі-дәрмек тарату деп түсініп қалуы әбден мүмкін екенін ескермеді.

Ақтөбе облысында мектеп оқушылары, студенттер арасындағы төбелес болып, пышақтасуға ұласып, кісі өлімімен аяқталды. Осы оқиғаны арқау еткен сюжетте бірнеше хикая бар. Оқу орны өкілдеріне, полицейлерге, көз жұмған оқушының атасына, жоғары сынып оқушылары сөз берді. Сонымен мұндай зорлық-зомбылыққа кім кінәлі? Бір ардагер-ұстаз «әкелердің бала тәрбиесімен айналыспауынан» деп білсе, ауған соғысының адрагері интернетте зорлық-зомбылық видеоларының көп таралуын кінәлайды. Мұнда мамандардан: психологтан не психиатрдан, тым болмағанда әлеуметтанушыдан пікір алғанда болар еді. Ал жоғарыда пікір айтқандардың сарапшы мәні жоқ: бәлкім, сауда дүңгіршегінде отырған әжеден пікір алуы керек пе еді. Ол да кім кінәлі екенін айтып берер еді.

Газдалған тәтті сусындар туралы сюжет толымды әрі жақсы жасалған. Бұл сюжетті дайындауға Дүниежүзілік даму банкінің осындай сусындарға салықты өсіру ұсынысы себеп болыпты. Еліміздегі әрбір үшінші бала газдалған тәтті сусындар ішеді, әрбір жиырмасыншы бала артық салмақтан зардап шегеді. Материалда пайдалы деректер, стендаптар, сарапшылардың, шенеуніктердің комментарийлері, түрлі тәжірибелер (тілші мал бауырының бір тілімін таза суға және екінші тілімін газдалған сусынға салып, сегіз сағаттан кейін не болғанын көрсетеді) бар. Сондай-ақ, авторлар мектептерде және әлеуметтік желілерде сауалнама жүргізіпті.

Бағдарлама ең қызық сюжетпен түйінделді. Оңтүстік Кореяда түсірілген «Паразиттер» фильмі «Оскар» сыйлығының бірнеше жүлдесін жеңіп алды. Фильмде қу әрі кедей отбасының бай да аңғал отбасыны қалай алдап, заттарын жымқыратыны көрсетіледі. Apta авторлары Қазақстанда тұрмыс жағдайы төмен отбасылар қалай өмір сүретінін көрсетпек болыпты. Байлар сюжетке түсуден бас тартқанын, кедейлер келіскенін айтты. Бұдан біздегі кедейлер қу емес, есесіне ақкөңіл екенін жеткізбек болған сияқты. Сюжет кадрлары керемет: расымен де өте жұпыны тұратын отбасыларды тауыпты. Жағдайды жақсы жеткізіп тұр.

Материал авторлары осы материал арқылы «Кореяда кедейлік көргенсіздік тудыратынын, ал байлар керісінше жомарт та кеңпейіл болатынын, ал Қазақстанда керісінше екенін» айтқысы келгендей көрінді. Мұны тікелей айтпайды, бірақ сол ойға жетелейді. Сюжет соңы «Сонымен «Паразиттер» кімдер? Ішерге ас, киерге киім таппай жүргендер ме, жоқ әлде халықтың қаржысын шайнамастан жұтатындар ма? Әңгіме, еңбекпен келген малының қызығын көретіндер туралы емес» деп аяқталады. Қызық ой, талқылайтын тұстары бар.

Бір ескерту: мұндай сюжетте балалардың бет-жүзін көлегейлеп жабуды ұсынамыз.

«Жаңа репортер» қазақстандық телеарналардың апталық қорытынды ТВ-бағдарламаларына тұрақты шолу жасайды және апта сайын жариялайды.

Медиадағы бала бейнесі. Bir toqsan сериалы мысалында

Мерей Қосын
-
0
Медиадағы бала бейнесі. Bir toqsan сериалы мысалында

Бала құқығы және медиа-этика тақырыбының жиі талқыға түсінен болса керек, соңғы кезде БАҚ-та бала бейнесінің қорғалуына ұқыпты қарай бастады. Әйткенмен, кейбір ток-шоулар әлеуметтік мәселенің құрбанына айналған бала бейнесін көрсетуде ештеңеден тайынбайды, тіпті ойланбайды. Себеп біреу – оларға шоу керек. Ал мектеп оқушысы, жасөспірімдер тақырыбындағы отандық телесериалдар бала бейнесінің қалыптасуына қандай қарым-қатынас жасап отыр? GAKKU TV телеарнасының Bir toqsan телесериалы арқылы осы мәселенің мән-жайына тереңірек үңіліп көрелік.

Z ұрпағының бет-бейнесі

GAKKU TV телеарнасының YouTube парағында жарияланған Bir toqsan сериалының бірінші эпизоды 2,5 млн көрсетілім жинап, әп сәтте көрерменін тапты.
Бұл сериалға сын айтпас бұрын, ерекшеліктері мен артықшылықтарына тоқталайық.
Сериал жастар аудиториясына арналған. Заманауи әзіл-қалжың, виртуал әлем, инстаграм шеңберінде ойлау, интернеттегі мінез, бар дүниені экран арқылы қабылдау сияқты өзгерістер уақытында өмір сүріп жатқан Z ұрпағының бейнесін өте жақсы көрсеткен.
Тез ауысатын ақпарат кеңістігінде өмір сүріп жатқан ұрпақ, сөз жоқ, интернет әкелген еркіндік технологияларының ықпалында жаңа құндылықтарды қалыптастырып жатқаны анық. Бұл құндылықтардың жақсы не жаман екеніне жауап бере алмаймыз. Дегенмен кешегі Қожаны оқытқан мектеп пен бүгінгі мектепті салыстыруға келмейді. Кешегі сыныпта тәртіпсіз бір ғана Қожа болса, бүгінгі Bir toqsan сериалында сыныптың бәрі – Қожа, яғни, Қожалар сыныбы.
Сериалдан бүгінгі мектеп оқушысының кешегі тәртіпке, кешегі дәстүрлі мұғалім мен оқушы принципіне сүйенген оқыту жүйесіне мүлдем бағынғысы келмейтінін бірден түсінесіз. Мұнда тәуелсіз, еркін, батыл, сенімді бала бейнесін көресіз. Олар шындығында мектептің ескі басқару тәртібін мойындамайды, жаңа жолды, өзгерісті талап етеді. Әйткенмен, ол «бала» болғандықтан да ештеңені өзгерте алмайды. Мәселе осы тұста басталады.
Бұл телесериал қазіргі жасөспірімдердің өте талапшыл образын жасағанымен де түптен келгенде кәдімгі дәстүрлі қоғамдағы балаға деген түсінікті бәрібір жеңе алмайды. Біздің қоғамда бала әлі де сол бәз баяғы орнында, яғни тек тыңдаушы, әлсіз, тәуелсіз әрекет етуге қауқарсыз, өз ойын білдіре алмайтын образда қалып қояды.

Бала бейнесі тыңдаушы рөлінен аса алмай отыр

Bir toqsan сериалындағы 11 сынып оқушыларына сынып жетекшісі тұрақтамайды. Атышулы сынып әдеттегідей тағы бір «қадірлі» мұғалімді ауруханадан бір-ақ шығарады. Ауруханаға түскен мұғалімнің шетелде оқу бітіріп келген баласы жас маман ретінде осы мектепке және анасының кегін алу үшін дәл сол сыныпқа мұғалім боп келеді. Кейінгі бар конфликт жас мұғалім мен оқушылар арасында өрбиді.
Басқа оқытушылармен салыстырғанда балалардың тілін таба білген жас мұғалім ақыр соңында балалармен достасады. Бір тоқсанға жалғасқан кек алу операциясы аяқталады. Жас мұғалім мектепті қимай, сонда жұмысқа қалады.
Сюжеттен байқағанымыздай, оқушылар тәртіпке түсе бастайды, яғни әуелде басқаша тәртіпке талпынған бала бейнесі өз дегеніне жете алмайды. Бәз баяғы «тыңдаушы», «әлсіз тарап» күйіне қайта түседі.
Бұл қазіргі телевидение, жалпы медианың бала образын қалыптастыруда сол баяғы дәстүрлі түсініктерге сүйеніп, содан арыла алмай отырғанын білдіреді.
Дәлірегі бала өз ойын айтуға құлықсыз, белсенді емес, өйткені, қоғам оны тыңдамайды, тыңдаған күнде де бала болғандықтан оның көзқарасын маңызды санамайды.
Bir toqsan сериалы арқылы бүгінгі бала бейнесін көре аласыз, бірақ ақыр соңында тағы да шарасыз күйде қалады.
Егер мектеп тынысы, оқушылар өмірі туралы әлемдік үздік сериалдарды қарап шықсаңыз, онда сондағы оқушылар қоғамның жанды мүшесі екенін, әлеуметтік мәселелердің бел ортасында ересектермен бірге жүретінін көресіз.
Олар ерікті түрде шешім қабылдайды, көзқарастары бағаланады, ата-ана, мектептегі ұстаздары, жалпы айнала қоршаған ортасымен емін-еркін диалог құра алады. Айналасында боп жатқан түрлі қоғамдық мәселеге өз реакциясын білдіреді.

Жасөспірімдер суицидінің және бір себебі

Бала үнінің естілмеуі, еленбеуі – тағы бір жағынан мәселенің екінші ұшы – жасөспірімдер суицидіне әкеледі. Баланың қоғамдағы орны оның психологиясына әсер етеді, өйткені балалар арасындағы суицидтің басым бөлігіне айналасынан төнген психологиялық қысым себеп болады.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының дерегінше, Қазақстандағы жалпы суицидтің 51%-і 15-24 жас аралығындағы жасөспірімдер мен жастар үлесіне тиесілі. Бұл басқа жас мөлшерімен салыстырғанда әлдеқайда көп көрсеткіш. Демек өз-өзіне қол жұмсайтындардың басым бөлігі – жасөспірімдер, жастар болып отыр.
Балалар арасындағы өз-өзіне қол жұмсаудың негізгі факторы саналатын балалар арасындағы зорлық-зомбылық, қорлау әрекеттері Bir toqsan сериалында анық көрсетілмесе де көріністері бар. Және бұл өте бір табиғи, қалыпты жағдай ретінде көрсетіледі. Себебі біздің қоғам оны солай қабылдайды.

2017 жылы жасөспірімдер суицидінің себебін іздейтін «Мәселенің он үш себебі» (13 Reason Why) атты америкалық телесериал шықты.
Сериал желісінде аяқ асты өз-өзіне қол жұмсаған оқушы қыздың неліктен суицидке барғанын досы анықтауға тырысады. Көрермен қыздың өліміне айналасындағылардың қатысы бар екенін түсінеді.
Жасөспірімдер суициді өте көп болатын елдер қатарына жататын АҚШ мемлекеті қоғамдағы осы жағдайдың себебін түсіну үшін салмақты түрде жауап іздеді. Мұнда бұған ең алдымен медиа үлес қосып отыр.
Ал біздің медиа бұл тақырыпты мейлінше сыпайылап, тіпті жасырып келеді.
Осы тұста GAKKU TV телеарнасында Тимур Балымбетовтың «Если честно…» атты өте тамаша авторлық бағдарламасы бар. Сол бағдарламаның 2019 жылғы желтоқсан айындағы эфирінде Тимур Балымбетовтың Светлана Богатыревамен «Ваш ребенок защищен?» атты жақсы сұхбаты шықты.
Соңғы жылдары медиамызда осы тақырып туралды айтып, талқылай бастады. Байқағанымыздай, ашық қозғап, сынауға әлі де қоғам дайын емес сияқты.

Әйел құқығына қырын қарайды

Енді Bir toqsan сериалынан әйел құқығына теріс әсер ететін сәттеріне мысал келтірейік.
Сериалдың 3-эпизодында «Зарина, басыңды көтер, ештеңе етпейді, біздің елде, жалпы осы аймақта әйел адамдарға үлкен қысым көрсетіледі. Ақылдысың ғой, күлші енді. Мен саған за улыбку бес қоям» деген диалог айтылады. (Bir toqsan сериалы, 3 эпизод, 16:14-16:25).


Бұл мұғалімнің оқушы қызға айтқан сөзі. Оқу үлгерімі жақсы, әрі сондай тәртіпті Заринаның бетіне кеше доп тиіп кеткен еді. Бұл жағдай абайсызда болғаны себепті допты лақтырған Арман Заринадан кешірім сұрамады.
Біздегі телесериалдар әйел құқығын ашықтан ашық бұзып, тіпті сондай зорлық-зомбылыққа төзімділік танытуға шақыратын, оның әрмен қарай жалғасуын дәріптейтін этикаға мүлдем жат әрекеттерді көрсетуді қашан доғарады?

Сериалдағы мұндай өрескел сәттен бір мұнымен бітпейді.
9-эпизодта «Менің ойымша, әрбір қыз баласының міндеті, өмірге келген басты мақсаты: ол – отбасын құру, ана атану деп ойлаймын. Мен де сол сияқты, менің өмірдегі басты мақсатым адал жар болып, өмірге балалар әкеліп, ана болғым келеді…» деп айтады. (Bir toqsan сериалы, 9 эпизод, 21:15- 22:13)
Бұл жоғарыда аталған Зарина деген кейіпкердің айтқаны. Ол енді жай ғана бала емес, болашақ анаға айналып кетеді.
Көріп тұрғаныңыздай, бұл сөздерді басқа-басқа, дәл сол үлгілі оқушы, болашағынан үміт күттіріп отырған оқушы қызымыз айтады. Мұндағы мәселе – осы ойдың дұрыс не бұрыс екенінде емес, бар мәселе – дәл бұл сөзді оқу үлгерімі өте жақсы оқушы қызға айтқызу – режиссердің өз көзқарасын кейіпкер аузына салып бергенімен бірдей болып отыр.
Білім қуған қыз баласының да негізгі мақсат-міндетін, болашағын тек отбасылық өмірмен байланыстыруы – таза адамның мүмкіндіктеріне күдікпен қарауға жатады. Мұны «сериалды жасаушы шығармашылық топтың жеке көзқарастарының сериалға араласуы» деп бағалар едім.

Бүгінгі білім жүйесіне әжуа

Бала бейнесі, баланың қоғамдағы рөлі мәселелеріне қарамастан, бұл сериал қазіргі мектептегі білім жүйесі мен тестілеуді өте жақсы әжуалайды. Оқушыға дұрыс жауап беруді емес, тестілеу кезінде қалай көшіру керегін үйрететін мектеп жүйесін ашық көрсетеді. Сонымен қатар, құр жаттан білімнің ешқандай нәтиже бермейтінін ұтымды жеткізеді. Сеиалда білім берудің балама тәсілдері жақсы көрініс табады.

Түйіндей келгенде, бүгінгі телевидениеміз қоғамдағы әлсіз топқа жататын – бала, әйел бейнесін экранға шығарғанда ерекше жауапкершілікті сезінбей отыр. Жауапкершілікті сезінбесе, онда адам құны бағаланатын елге айнала алмайтынымыз анық.

Қордайдағы қақтығыс, мүгедектігі бар адамдар. 3-9 ақпан қорытынды ТВ-бағдарламаларына шолу

Жәнібек Нұрыш
-
0
Қордайдағы қақтығыс, мүгедектігі бар адамдар. 3-9 ақпан қорытынды ТВ-бағдарламаларына шолу

Апта соңында Жамбыл облысының Қордай ауданында болған қақтығыс оқиғасын барлық қорытынды бағдарламада көрсетті. Барлығы да басты жаңалық етті. Қызық жағдай: осы тақырып туралы мемлекеттік БАҚ «батылырақ» хабар таратты. Олар жергілікті тұрғындардан және сарапшылардан комментарий алды. Ал КТК телеарнасы билік жариялаған деректерді ғана көрсетті.

Дәстүрлі шолуымызда КТК, «Хабар», «Еуразия бірінші арнасы» және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламасын қамтыдық.

«Большие новости», КТК

Журналистер бағдарлама аңдатпасында мүгедектігі бар адамдарды (балаларды) «мүгедектер» деп екі рет атады. Бағдарлама авторлары «мұндай сыпайы түзетуден» қаншама рет сырт айналса да этика мен әлеуметтік жауапкершілікті терістей алмайды: мүгедектігі бар адамдар өздерін «мүгедектер» деп атамауын ашық және табанды түрде өтінсе, демек олардың өтінішіне құлақ асу керек?!

Бағдарлама Жамбыл облысының Қордай ауданындағы қақтығыс оқиғасынан басталды. Осы тақырыпқа арналған қысқа сюжет құрғақ ақпараттан құралыпты: барлық дерек полицияның мәліметтерінен тұрады, спикер ретінде президент, ІІМ басшысы мен ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрі сөйледі. Бас прокурор орынбасарының да синхрон үзіндісі бар. Ол қазақстандықтарды жалған ақпарат пен өсек-аяң таратпауға шақырып, ұлтаралық араздық және өшпенділік бойынша қылмыстық жауапкершілікке тартуды ескертті. Тұтас блок 8 минутқа жетер-жетпес уақытқа созылды.

Түркістан облысында бала зорлығы бойынша жаңа іс қаралып жатыр. 2018 жылы ауыл мектебінің жоғары сынып оқушылары 13 жастағы жасөспірімге зорлық жасаған ұқсайды: осы тұста жүргізуші сол жасөспірімді «көзі нашар көретін мүгедек» («является инвалидом по зрению» — түпнұсқасы) деді. Ал сюжет авторы Ирина Криштоп журналистика этикасын білсе керек, жасөспірімді «мүгедектігі бар бала» деп атады. Материал толымды жасалған, баланс сақталыпты: автор барлық тарапқа сөз берген. Екі іс бойынша да (сюжетте зорлықшылдардан жәбір көрген тағы бір жасөспірім туралы айтты) полицейлер, мектеп директоры, анасы, омбудсмен, қорғаушы, балалардың бірі және психолог сөйледі. Барлық баланың, тіпті көрнекі кадрлардағы балалардың да бет-жүзі мұқият көлегейленіп, жабылған.

Коронавирусты инфекциядан көз жұмғандар саны артып жатыр: сенбі күнгі жағдай бойынша коронавирустан 724 адам көз жұмған, 35 000 адам жұқтырған, 2000-нан астамы емделген. Бағдарлама авторлары осы тақырып бойынша соңғы ақпараттарды баяндады: Қазақстан-Қытай шекарасының жабылуынан қытайлық техникалар қымбаттаған, қолда бары да таусылуға жақын. Денсаулық сақтау министрінің жалған ақпаратын әшкереледі: ол үкіметтің шетелге медициналық бетперде сатуға тыйым салғанын (өзімізге жетпей жатыр) мәлімдесе, өнім шығарушылар ешқандай тыйым жоқ екенін, тіпті болмағанын да айтады. «БН» авторлары Денсаулық сақтау министрлігіне және министріне тағы да шүйлікті. Шынында, бетперде туралы министр емес, министрліктің ресми өкілі Диас Ахметшәріп айтқан болатын. Десе де топтама жақсы дайындалған, пайдалы ақпарға толы.

Қазақстанда бала күтіміне байланысты төленетін жәрдемақы беруді ұзартуы мүмкін: алайда кейбір қазақстандықтарға берілетін төлем түрлерін ұлғайту үшін басқалардың төлейтін салығын өсіруге тура келеді. «Больше деталей» айдары осы тақырыпқа арналды. Әлеуметтік жауапкершілік тұрғысынан да ұқыпты жасалған материалда кейіпкерлерді «мүгедектігі бар адамдар», «ерекше күтімді талап ететін адамдар» деп атады. Дұрыс атау. Ұсынылған ақпараттарға да сын жоқ: барлығын жіліктеп, түсінікті жеткізіп, бейнелеп көрсетті.

Алматылықтарға ғана емес, барлық қазақстандыққа өзекті тақырып — тұмша («смог» сөзінің қазақшасы – ред.). Осы аптада Оңтүстік астананың ауасы бәрін шошытты. Атмосферадағы зиянды заттар мөлшері қалыпты межеден 10 есе асып кеткен. Жақсы сюжет, көптеген қорқынышты деректер бар, барлық тарап қамтылған. Бір ескерту: «қала экологиясын жақсартуға» болмайды («улучшить экологию города» — түпнұсқасы). Экология дегеніміз – ғылым. Ол жаман не жақсы болмайды. Жаңалық тілінде «экологиялық ахуалын» деп айтқан дұрыс.

Мәдениет және спорт министрлігі блогерлердің өз бетінше лотерея ойнатуына тыйым салғысы келетіні туралы сюжет толымды жасалып, баланс сақталған. Сюжеттің басталған кезінде түсініксіз тұстары бар: барлық блогер бірдей лотереяға қатысу үшін ақша төлеуді сұрамайды, кейбір ұтыс ойындарына қатысуға лайк басып, аккаунтқа жазылу да жетеді. Сюжет соңында «ақша жинаудың қай-қай түрін де қолданатындармен күреседі», деп нақтылады.

«7 күн», «Хабар»

«Баршаға қайырлы кеш. Бәріне қайырлы. Тек бүгінге емес, алдағы кештерге де. Тек кештерге ғана емес, күндер мен түндерге де. Барлық уақытта елімізде тыныштық пен бейбітшілік болғай. Дәл қазір барлық отандасыма тілерім осы» («Всем доброго вечера. Именно доброго, и именно всем. И не только этого вечера, но и всех последующих. И не только вечеров, но и дней, и ночей. Да и в целом, чтобы всё и всегда в нашей стране было мирно и спокойно. Вот чего мне хочется пожелать всем своим соотечественникам прямо сейчас» — түпнұсқасы) – деген Александр Трухачев кезекті бағдарламасын осылай бастады. Алғысөз Қордайдағы қақтығысқа арналыпты.

Бірінші материал президент туралы болмаса да президенттің сөзінен басталды: Қасым-Жомарт Тоқаев қаза тапқандардың отбасына көңіл айтып, кінәлілерді жазалауға және зардап шеккендерге жәрдем етуге уәде берді. «Президент жалпыға ортақ басты байлығымызға ешкімнің де қауіп төндіріп, шырқын бұзуына жол бермейтінін айтты» («Президент сказал о том, что никто и никому не позволит нанести урон нашему главному, общему богатству. Богатству неосязаемому, накопленному многими веками, прошедшему тяжёлые испытания и в них укрепившемуся и оттого ставшему ещё более ценным, чем могут подумать некоторые» — түпнұсқасы),-деді Трухачев.

Сюжет «Мазасыз аймақ» («Тревожная зона» — түпнұсқасы) деп аталады. Ең алдымен не болғанын баяндады, Тоқаев пен министрлердің синхронын берді. Комиссия жұмысын басқаратын Бердібек Сапарбаевтың жұмысы туралы айтты: ол ақсақалдармен кездесті, зардап шеккендермен әңгімелесті, полицияның жұмысын тексерді, елдімекендерге барды. КТК-мен салыстырғанда толымды материал болды: мұнда ресми тұлғалардың айтқан ақпаратынан бөлек, басқа да комментарийлер бар.

Мысалы, Масаншы ауылы ардагерлер кеңесінің төрағасы Дыдар Двумаров мұның барлығы алдын ала жоспарланғанын, арандату екенін айтады. Қарапайым ауыл тұрғындарының комментарийлері материалға енбепті.

Сарапшылардың осы қақтығыс туралы комментарийлерін бөлек блокқа шығарған: актер Асанәлі Әшімов, балуан Ақжүрек Таңатаров, депутаттар Геннадий Шиповских, Сауытбек Әбдірахманов және Дархан Мыңбай пікір білдірді. Олардың бәрі де мұның арандатушылық екенін айтты. «Хабар» телеарнасының Масаншы туралы топтамасы КТК-ның топтамасынан екі есе ұзақ, яғни 16 минут болды.

«7 күн» көз алдымызда өзгеріп жатқандай. Екінші блокта президенттер туралы емес, коронавирус жайында айтты. Қытайдан неше қазақстандықты эвакуациялады, олар қазір қайда (спойлер: карантинде), жағдайы қалай? Дәрігерлермен сөйлесті. Әлемдегі ахуалды баяндады: емделгендердің саны артқан, сонымен қатар фейк-ақпараттар да көбейіп жатыр. Ал Уханда жаңа туған екі сәбиден коронавирус анықталды, бұл ауру жатырда жұқпайды. Қытай дәрігерлері осы жайында сұхбат берді. Қырғызстан президенті Жээнбеков 18 қырғыз студентін эвакуациялағаны үшін Тоқаевқа алғыс айтты.

Авторлар коронавирустың әлем экономикасына қалай әсер еткені туралы бөлек сюжет жасапты. Қытай құнды қағаздарының бағасы төмендеп, бұл әлемдік нарыққа әсер етіп жатыр. Қытай қаржыгерлері мен шенеуніктер, тұрғындары комментарий берді. Зауыттар тоқтап, Қытай экономикасына айтарлықтай соққы болыпты. «Хабар»-дың хабарлағанындай, Қазақстанға тауар келіп жатыр. Қазақстандық экономист-қаржыгерлер болжам жасады: жағдай қиындайды, Қытай аз өнім шығарады, әлемдік сұраныс сол қалпында қалады, тапшылық болады. Тағы басқа да маңызды әрі пайдалы ақпараттар берді.

«7 күн» бағдарламасы тек 30-минутынан бастап Елбасының осы аптадағы шаруаларын баяндады. Ол Nur Otan партиясының кеңейтілген отырысына дайындалып жатыр.

Сосын дамдарға маңызды тағы бір тақырыпқа ойысты. Шетелдік нөмірмен жүрген автокөліктерді қайта тіркеу туралы көрсетті: тіркеуден өткен алғашқы автосүйгіштер де белгілі. Олар тіркетудің «рахаты» неше теңге болатынын айтты: алымдардың бір бөлігін төлепті, қалғанын бір жыл ішінде бөліп-бөліп өтейді. Ол қазір мемлекетке 900 мың теңгеден астам сома қарыз екен.

Мұнда Мамандандырылған ХҚКО қызметкерінің комментарийі керемет: «Автокөлігін қайта тіркетушілердің неліктен аз екенін білмейміз. Әйткенмен біз жедел қызмет көрсетуге дайынбыз» («Мы не знаем, почему желающих (перерегистрировать автомобиль — авт.) мало, но мы готовы оперативно предоставить свои услуги» — түпнұсқасы) деп айтты. Тағы бір жүргізуші 1,5 млн теңгеге сатып алған көлігін тіркету үшін 2,6 млн теңге төлеуі керек екен. Автор мұндай соманың неден құралатынын егжей-тегжейлі түсіндірді. Тамаша сюжет, тіпті әжуасы да бар.

Жалпы алғанда, президенттер аз, көпшіліктің проблемасын көп қозғаған бағдарлама жақсы шықты. Әйткенмен, әлеуметтік жауапкершілікті сақтамады. Дәлірегі, жүргізуші президенттің әлеуметтік кәсіпкерлермен кездесуіне арналған сюжеттің алғысөзінде мүмкіндігі шектеулі адамдарды «мүгедек» деп атады.

«Аналитика», «Еуразия бірінші арнасы»

Қордай ауданындағы оқиға да «Аналитика» бағдарламасының басты тақырыбына айналды. Материал Қасым-Жомарт Тоқаевтың арандатушылық туралы твитінен басталды. Арнайы сюжет болмады, үш минутқа созылған кадр сыртындағы мәтіні мен синхрондары бар материал берді. Сарапшылар да, жергілікті тұрғындар да жоқ.

Коронавирус туралы ұзақ айтты. Мазмұны басқа телеарналардың ақпаратымен шамалас. Титрде аты-жөні жазылмаған белгісіз адам эвакуацияланған студенттердің ауруханадағы жай-күйі туралы тайтып берді. Фейк-ақпараттар көбейіп кеткенін айта келіп, 1406 нөміріне хабарласуға кеңес берді. Бұл Денсаулық сақтау министрлігінің сенім телефоны. Мұнда коронавирус туралы кеңес алуға болады.

«Аналитика» хабарының бірінші толымды сюжеті атаулы әлеуметтік көмек (АӘК) тақырыбына арналды. Тоқаевтың қыркүйектегі жолдауын еске түсірді (ол қаңтардан бастап көмек берілетінін айтқан), Сапарбаевтың қаңтардағы мәлімдемесін көрсетті (ол әр тоқсанда, яғни әр үш айда көмек берілетінін айтты). Әйтсе де қазір — ақпан айы, ал уәде орындалмады. Материалда теориялық тұрғыдан жүзінде АӘК алуы керек, бірақ шын мәнісінде АӘК берілмегенін айтқан адамдардың хикаясы бар. Қызық тәжірибе – супермаркетте шенеуніктер әзірлеген тізімге сай азық-түлік себетін жасады. Отбасылар азық-түлік себетінде жеміс пен ет жоқ екенін айтады, ал жарманы балалар сирек жейді. Қызық сюжет, баланс сақталған. Әттеген-айы, мектепте тамақтандырмайтынын айтқан балалардың бет-жүзін көлегейлемепті.

Алимент төлейтіндер туралы қызық та пайдалы сюжет. Авторлардың алимент төлемейтін еркектерден бөлек, алимент төлемейтін әйелдер барын да айтқаны атап өтерлік. Расымен де ақшасы жоқтары болады. Ал кейбіреулері алимент төлемеудің амалын іздестіреді. Мұндай амалдар туралы заңгер айтып берді. Журналистер алимент төлемейтіндерге арналған санкцияларды тізіп шығып, бұлардың неліктен тиімсіз екенін айтты. Қанша төлеу керек екені, қалай аталатыны, төлеуден қалай жалтаратыны туралы да көптеген ресми ақпарат бар.

Басқа тараптың да пікірін естігіміз келген еді: алимент төлемейтіндерді табу оңай болғанымен де, сұхбат беруге келісуі қиын-ақ, дегенмен жүзін жасырып, артқы жағынан видеоға түсіруге болар ма еді, келіспеген күнде де бір байқап көргенде болғандай-ақ. Пайдалы сюжет, бірақ баланс сақталмады. Тіпті сот орындаушылардың да комментарийі болмады: олар не істейді? Нақты не істей алады, аты-жөнін, мекенжайын қашан біледі?

Бағдарламаның соңғы 10 минуты Трамптың импичменттен қалай ақталғанына арналды. Осы тұста Қордай ауданындағы қақтығыс оқиғасына 3 минут қана арнағанын еске салайық.

Apta, QAZAQSTAN

Қордай ауданындағы қақтығыс Apta бағдарламасының да бас тақырыбына айналып, президент Тоқаевтың «мемлекеттік орган қызметкерлерінің салғырттығы салдарынан арандатушылар қантөгіс жасағаны» туралы твитінен басталды. Жүргізуші оқиғаның мән-жайын баяндағаннан кейін саясаттанушы Ерлан Саировтың Фейсбуктегі постынан үзінді келтірді. Ол постында «Мемлекетіміздің қандай да болсын нүктесінде құқықтық анклав болмауы керек» деп жазады. Саясаттанушы «анклав» деп нені айтып отыр? «Анклав» дегеніміз не? Неліктен оның бұл постынан үзінді келтірді? Бұдан да басқа түсінікті комментарийлер болған шығар?! Бағдарламада сарапшылардың комментарийін қолданған екен, демек сарапшы постынан скрин алмай, бейнекамераға пікірін жазып алғанда болатын-ақ еді.

Есесіне Apta бағдарламасы Қордай ауданындағы тұрғындардан пікір алып, көрсеткен жалғыз бағдарлама. Қақтығыс туралы нақты комментарий болмаса да, «билік бәрін бақылауында ұстап отыр» деген мазмұндағы пікір болды. Сондай-ақ, бағдарламада қаза тапқандарды жерлеу рәсімін де көрсетті.

Президенттің Жамбыл облысындағы ахуалға байланысты отырысы туралы жеке материал әзірлепті. Бірінші сюжетте айтылған кейбір ақпарат екінші сюжетте қайталанды. Бұл сюжеттен осы тақырып төңірегінде тараған интернет-фейктер туралы білдік.

Қордай оқиғасына арналған топтама Қордай ауданындағы тілшінің студияға тікелей байланысқа шығуымен аяқталды Ол қақтығыс аумағындағы қазіргі жағдай қалай екенін баяндады: бәрі тыныш екен.

Бағдарлама авторлары Қордай ауданындағы оқиғаны өте мұқият әрі асқан жауапкершілікпен көрсеткенін атап өту керек.

Бағдарламаның келесі тақырыбы Тоқаевтың әлеуметтік бизнес өкілдерімен кездесуіне арналды. Сюжетте көптеген қызық кейіпкер-әлеуметтік кәсіпкерлер бар. Олар қазақстандық бизнесмендердің ерекше адамдарды жұмысқа алудан қорқатынын айтады. Бизнесмендердің бірі болмаса бірі неліктен қорқатындарын айтқанда болар еді. Тым болмаса сарапшы түсіндіргенде болғандай-ақ екен. Есесіне, материалдан жақсы жаңалық естідік: енді ерекше күтімді талап ететін адамдар үйде отырып-ақ, онлайн тапсырыс алады. Бұл үшін арнайы бағдарлама іске қосылғалы жатыр.

Бағдарлама авторлары коронавирустың әлемдік экономикаға және Қазақстан экономикасына әсері туралы сюжетті қызық жасаған. Тілшілер «барахолка» базарына барып, сатушылармен сөйлескен: сатушылардың айтуынша, баға өспеді, бәрі жақсы (дәл осы тұсын КТК-ның ұқсас тақырыптағы сюжетімен салыстырып көріңізші). Жалпы сарапшы-экономист айтқандай, Қытаймен арада шекараның жабылуы бір жағынан отандық өндіріске пайдалы екен. Ал үкіметтегілер коронавирустың экономикамызға мүлдем ықпалы жоғын айтты.

Қызылорда облысындағы ахуал: мұндағы ауылдарда жол жоқ, айнала балшық-батпақ. Жақсы, әсерлі кадрларға толы сюжетте тілшінің бірнеше стендапы бар. Қызық стендаптар, бірақ айтары өте ұқсас: журналист резеңке бәтеңке киіп, «мұндағы тұрғындар күнде осылай жүреді» дейді. Тұрғындардың да комментарийлері бірін-бірі қайталайды: жол жаман, балаларға қиын. Мұның барлығы кадрлерден-ақ көрініп тұр. Шенеуніктердің комментарийі бар: олар бұл мәселенің биыл шешілмейтінін айтады, қашан шешілетіні белгісіз.

Алматыдағы тұмша туралы материалда тек бір тарап сөйлеген: алматылықтар тыныс алу қиынға айналғанын, қаланың ауасы нашар екенін айтады.

«Жаңа репортер» қазақстандық телеарналардың қорытынды ТВ-бағдарламаларына апта сайын мониторинг жүргізеді, апта сайын жариялайды.

Коронавирус, Помпео, қалың қар. 27 қаңтар — 2 ақпан қорытынды ТВ-бағдарламаларына шолу

Жәнібек Нұрыш
-
0
Коронавирус, Помпео, қалың қар. 27 қаңтар — 2 ақпан қорытынды ТВ-бағдарламаларына шолу

Өткен аптаның басты тақырыбы – алғаш Қытайда тіркеліп, әлемге таралған коронавирус инфекциясы болды. «Хабар» телеарнасының апталық-қорытынды бағдарламасы да эфирін коронавирустан бастады. QAZAQSTAN телеарнасының Apta бағдарламасы ғана Қазақстан президентінің қызметін коронавирустан да маңызды санады.

Сондай-ақ, барлық телеарна дерлік Қазақстанның солтүстігіндегі қалың қар түсуіне назар аударды. Бұған қоса, КТК телеарнасының басқасы АҚШ Мемлекеттік хатшысының Қазақстанға келуі мен президенттің БАӘ-іне ресми сапарын көрсетті.

Телеарналардың апталық бағдарламада айтылған тақырыптар ауқымы әралуан болды. Кезекті мектеп реформасынан басталып, түрмедегі азаптауларға дейін жалғасты. Сонымен дәстүрлі мониторингімізде КТК, «Еуразия бірінші арнасы», «Хабар» және QAZAQSTAN телеарналарының апталық-қорытынды бағдарламаларын қамтыдық.

«Большие новости», КТК

Қазақстан Қытайдың коронавирусты инфекциямен күресіне көмектесуге дайын және өз азаматтарын инфекция ошағынан эвакуациялап жатыр. «Большие новости» бағдарламасының басты тақырыбы осы. Журналистер бағдарламаның алғашқы минуттарынан Денсаулық сақтау министрлігін «түйреп өтті»: Елжан Біртановтың ведомствосы күн сайын брифинг өткізеді ,бірақ тілшілердің сұрақ қоюына рұқсат етпейді. Анық ақпараттың жоқтығынан мессенджерлерде фейк тарап жатыр. Полицияның сондай фейк-ақпаратқа қарсы реакциясы да түсініксіз. Бағдарламада айтылған «Денсаулық сақтау министрлігі журналистерге тыңғылықты жауап бергені дұрыс еді» деген ой да әбден қисынға саяды.

Коронавирус туралы арнайы репортаждағы графикада, ұсақ-түйек болып көрінсе де, мейлінше көзге ұрып тұратын бір қате бар. КТК журналистері «Таиланд» (бағдарлама орыс тілінде шығады – ред.) сөзінің қалай дұрыс жазылатынын білуі керек еді. Дегенмен, білмейді екен. Мұндай ұсақ-түйек кез келген БАҚ-тың имиджіне теріс әсер етеді.

Репортаж мазмұнына айтар сын жоқ. Әйткенмен, түсініксіз бір жайт: біздің дәрігерлер коронавирусты анықтай ала ма, әлде басқа барлық вирусты анықтай білгендіктен де «Қазақстанда әзірге коронавирусты инфекция жұқтырғандар жоқ» деген қорытынды жасай ма? Осы тұста Ресейдегі жағдайды баяндап, көршілес елдің ғалымдары коронавирусты 3-4 сағатта анықтайтынын анық айтты.

«Больше деталей» айдарының тақырыбы да өте маңызды: зейнетақы қорындағы жинағын кімдер мерзімінен бұрын шешіп алады? Арнайы жұмыс тобы осы жобаны қарастырып, түрлі нұсқалар ұсынып жатыр. Дегенмен, олардың ұсынған нұсқалары көпшіліктің көңілінен шықпады. Мұнда да бір олқылық бар. Журналистер Қазақстанда оқу ақысы 150 мың теңгеден басталатынын айтады. Бұл айына ма, жылына ма? Мұны өзіміз анықтап аламыз.

Жалпы бұл айдарда баланс сақтау тұрғысынан біраз кемшілік бар. Азаматтарға зейнетақы қорындағы қаржысын білім алуға жұмсауы үшін 2 пайыз үстемемен несиеге алуды ұсынуы мүмкін. Бұған жұртшылық разы емес. Неліктен?
Бір экономист осы сауал төңірегінде жүйе азаматтарға қарсы жұмыс істеп жатқанын, (дегенмен, оларға басқа да нұсқаларын ұсыныпты, пайызы да аз) ал БЖЗҚ-да бір былық болуы мүмкін екенін айтты. Абсолют дәлелсіз мәлімдеме. Әрмен қарай жүргізуші Юлия Яскевич: «адамдар мемлекетке сенбегендіктен, өз салымдарын алғысы келеді» деді.

Солай болсын делік. Әйткенмен, сол азаматтар кейін қартайып, зейнет жасына жеткенде «қордағы ақшаны мерзімінен бұрын шешіп алуға рұқсат еткен мемлекетті» кінәлап, өмір сүруіне қажет ақшадан айырылғанын айтуы мүмкін екенін де еске салғанда болар еді. Бұл дегеніміз – зейнетақы жинақтары ғой. Дұрысында, мемлекет – кепіл болғандықтан да, бұл ақшаға ешкімді жолатпауы керек. Бағдарламада мәселенің бұл жағын ұмытып кетті. Осылайша, «Больше деталей» айдарында «мемлекет — айлакер және ештеңе ұсына алмады» деген сыңайда көрініп қалды. БЖЗҚ төңірегіндегі дау-дамай айтылмады.

Қазақстанның солтүстігін қар басып қалғаны, Білім және ғылым министрлігінің оқушыларға 100-баллдық өлшеммен баға қою ұсынысы туралы сюжеттер толымды шығып, баланс сақталыпты. Ауа райы мен білім — тәжірибелі журналист көзін жұмып жүріп-ақ жақсы материал жасайтын тақырыптарға жатады.

«Аналитика», «Еуразия бірінші арнасы»

Бұл аптадағы «Аналитика» — дайджест стилінде шықты. Коронавирус, мектептегі реформалар, қар басып қалу мен адамдарды құтқару. Қытайда басталып, әлемге таралып жатқан коронавирус туралы материалда түрлі өсек-аяңға қарсы күреске мән беріпті.

Мектептегі реформалар туралы материалда Тараз қаласындағы мектеп әжетханасында оқушы қызды зорлау оқиғасын айтты. Енді мектептердегі бейнебақылау камераларының жазбасын білім мекемесінде емес, бірыңғай орталықта сақтауды ұсынып жатыр.

Қазақстанда қалың қарға байланысты туындаған төтенше жағдай туралы сюжетте жұртшылықтың түсіріп, таратқан видеоларын ұтымды пайдаланған. Ақтау қаласында қар жауғанына қуанған тұрғынның видеосын, басқа өңірлердің өздерігі жауған қарды ақтаулықтарға алып кетуді ұсынған кадрларын, қар астынан құтқарылғандардың  сәті түсірілген видеоларды жинапты. Коммуналшылардың жұмыс сапасына қатысты туындаған сауалдарды тек материал соңында ғана жалпылама сөзбен айтып өтті. Түсірім тобы астанаға жақын маңдағы Талапкер ауылына барыпты. Бұл ауылда биіктігі 2-3 метр қар жауып, ауыл тұрғындары үйінен шығудан қалып, жұмысқа жете алмаған. Ауылдағы мұндай жағдайға кімдер кінәлі? Сюжетте бұл сұрақты ешкім қоймады, оған жауап та болмады.

Синтетикалық есірткімен күрес туралы материал сәтті аналогиядан басталады. Жолда жүйткіген болидті күретамырға құйылған есірткімен салыстырады. Тамырға түскен есірткі асқан жылдамдықпен бүкіл ағзаның жұмысын бұзады. Материалда қызық стендап бар. Корреспондент қабырғаға жарнаманы қалай салатынын көрсетіп, камера объективін де бояйды. Бұл элементтер есірткі таратумен күрес заңнамасындағы өзгерістердің есте сақтап қалуға көмектеседі.

Вирустарды және олардың қалай «әрекет ететінін» зерттейтін сюжет «Вирустарға арналған тәж» деп аталады. Неліктен «тәж»? Өйткені, вирустар – планетамыздың нағыз қожайындары. Тақырыпты осылай түсіндірді. Сюжетте XX және XXI ғасырдың ең ірі эпидемиялары: испан тұмауынан бастап құс тұмауы мен шошқа тұмауына дейін түрлі ақпарат, бұл аурулардың Қазақстанға қалай әсер еткені жайында мәлімет бар. Материалда цифрлар да жетерлік, бірақ барлық санды үйіп-төкпей, рет-ретімен ұсынды. Осылайша, цифрларды қабылдау жеңілдейді. Тосын көрінген бір жайт – сюжетте «антибиотиктер дәуірі аяқталды» деген сөйлем бар (антибиотиктерді жөн-жосықсыз тұтынамыз, сондықтан еш әсер етпейді), алайда сарапшылардың бірі антибиотиктердің вирусқа мүлдем әсері жоғын айтады. Онда антибиотиктердің қатысы қанша?

«7 күн», «Хабар»

«Хабар» телеарнасының да басты тақырыбы – президенттер емес, коронавирустар болды. Материалда өткен аптадағы ескі ақпаратты да (мысалы, бұл инфекция тағам не жолданған заттардан жұқпайды) берді, жаңа ақпаратты да (Қазақстанда коронавирус инфекциясын жұқтырғандар әзірге жоқ) да қосты.

Осылайша басты тақырыпты жауып, президенттерге ауысты. Қасым-Жомарт Тоқаев пен АҚШ Мемлекеттік хатшысы Майк Помпеоның келіссөздеріне бөлек сюжет арнады. Материалда елең еткізер ақпарат жоқ, жалпы сюжеттің де не үшін жасалғаны соңында мәлім болды: Помпео «Хабар» телеарнасына эксклюзив сұхбат беріпті.

Президент Тоқаевтың БАӘ-іне ресми сапарына арналған материал кадр тұрғысынан әдемі шыққан. Әдемі кадрлардан бөлек, көптеген қызық ақпарат бар. Қазақстандық делегацияны күтіп алған зәулім сарай және екі ел бірігіп жүзеге асыратын нақты жобалар туралы айтты. Кадрде тек шенеуніктер ғана емес, сонымен қатар араб бизнесмендері де сөйледі.

Әрмен қарай бағдарлама коронавирус тақырыбына қайта оралып, сюжетпен жалғасты. Жақсы сюжет шыққан. Сюжетте бұл аурудың диагнозын қалай қоятынын айтқан қытай дәрігерлері де сөйлейді. «Хабар» журналистері елде медициналық бетперде тапшылығы жоқ екенін айтады (бұған Денсаулық сақтау министрлігі сендіреді). Әйткенмен, КТК телеарнасына сенсек, олардың журналистері дәріхана аралап, тексерді. Тапшылық бар: кейбір дәріханаларда таусылған, кейбірінде бір адамға көбі 10 дана ғана сатады.

Ауыл шаруашылығы саласындағы жемқорлық туралы сюжетте баланс сақталып, толымды жасалыпты. Автор барлық тарапты сөйлетті. Сарапшылар Қазақстанның неліктен мал экспортына тыйым салғанын түсіндірді. Барлық стандарт сақталған, бірақ сюжет қызықсыз. Тілші стандартқа сай сюжет жасай алса, демек назар аудартып, баурап алатын деталдар қосуды үйренеді.

«Қарызға берілген өмір» («Жизнь в долг» — түпнұсқа атауы) сюжеті – тұтынушылық несие тақырыбын қозғайды. Тұтынушылық несиенің жаңа ережелері туралы Несие бюросының атқарушы директоры айтып берді. Мемлекеттің азаматтарға несиесін жабуға көмектесуі олардың енді қайтадан несие ала алмайтынын білдірмейді, тек несие беру шарттары қатаңдатылады. Сарапшылар, қаржы аналитигі адамдардың неліктен несие алатынын талқылады. Жұртшылық арасында сауалнама жүргізді. Олар несие алып, қарызға батқанын айтады. Сарапшы-психолог жағдайға тың баға беріп, «сізге несие алу қажет не қажет емесін қалай анықтауға болатыны» туралы кеңес береді. Өте қажет ақпарат. Жалпы сюжет пайдалы да қызық жасалған.

Бағдарлама Майк Помпеоның эксклюзив сұхбатымен аяқталды. Сұхбат алған журналистің ағылшын тілінде еркін сөйлеп, жақсы-жақсы сұрақтар қойғаны қуантты.

Apta, QAZAQSTAN

Apta авторлары АҚШ Мемлекеттік хатшысы Майк Помпеоның Қазақстанға сапарын аптаның басты тақырыбы етті. Жүргізуші Жайна Сламбек америкалық қонақ кіммен кездескенін тез-тез тізіп шығып, соңында оның өзіне сөз берді. Помпео Тоқаевтың экономикалық және саяси реформаларын қолдайтындарын айтты.

Авторлар мұндай жоғары деңгейдегі шенеуніктің сапары туралы ақпараттарды мейлінше құрғақ баяндады, және сарапшы-саясаттанушылардың комментарийі болмады (бұл тақырып коронавирустан да маңызды болған екен, демек неліктен маңызды екенін сарапшының айтуында түсіндіргенде болар еді). Шынында, жүргізуші  «Кейбір сарапшылар АҚШ-тың Орталық Азияға ықпалы Ресей мен Қытайдың ықпалына жетпейді, дегенмен, қарым-қатынастардың барынша терең болғанына олар да, біз де аса мән береміз, әрине» деп айтып өтті. Ол сарапшылар кім екені, қайдан екенін ашып айтпады.

Келесі тақырып та коронавирустан маңызды боп шығып, Қасым-Жомарт Тоқаевтың Біріккен Араб Әмірліктеріне сапарына арналды. EXPO-2020 халықаралық көрмесі Дубайда өтеді. Көрмеге Қазақстан да қатысады. Материал авторы ел бюджетінен осы көрмеге қатысуға неше теңге бөлінгенін айтпады, бірақ біздің павильон қандай болатыны туралы ұзақ синхрон көрсетті.

Өткен жылдың желтоқсанында Қазақстанның EXPO-2020 көрмесіне қатысуға 9 млрд теңге жұмсайтыны туралы ақпарат шығып, бұл қоғамды қызу талқыланды. Содан бері бұл сома өзгерді ме, әлде со күйі қалды ма, мұның ешбірі сюжетте айтылмады. Сюжет корреспонденттің «Бақылаушылар жұмыс кестесінің тығыздығына қарамастан президенттің сапары жемісті болғанын айтады» деген сөйлемімен түйінделді. Ол қандай бақылаушылар, неліктен олар мұны камераға айтпады екен? Бұл да жұмбақ.

Үшінші материал басқа телеарналардың басты тақырыбына айналған – коронавирус болды. Ухань қаласындағы қазақстандықтар эвакуацияланды. Сюжеттегі пайдалы да қызық ақпарат – ел аумағына вирустың өтпеуі үшін Қазақстан тарапынан не жасалып жатқанын көрсету. Тілші бірнеше стендап жасап, тіпті тепловизормен қалай тексеретінін де көрсетті. Арнайы қорғаныш киімін киіп те сөйледі. Соңында: кез келген вирус иммунитеті әлсіз адамдарға үйір келетінін, сондықтан салауатты өмір салтын ұстауға кеңес берді. Аурудың алдын алудың ең оңтайлы да тиімді тәсілі осы болып отыр екен.

Семей өңіріндегі ядролық сынақ полигоны маңайындағы өмір сүріп жатқан тұрғындар аз жәрдемақы алады, оларға мемлекет қолдауы қажет. Осы тақырып төңірегіндегі сюжет эмоционалды әрі түрлі ақпарға толы жасалыпты. Жалғыз сұрақ: президент Семей өңіріндегі жұртшылыққа көмектесуді тапсырды, бірақ үкімет үнсіз отыр. Неліктен үнсіз, осы сауалға жауап болмады.

Оралдағы қатаң режимдегі түзеу колониясында жазасын өтеп жатқан 246 азамат азаптауларға ұшырағанын айтып, видео жариялады. Сюжетте сол видеодан үзінділер, жазасын өтеушілердің туыстары, құқыққорғаушылар, прокуратура қызметкерлерінің комментарийі бар. Алайда журналистің сол түзету мекемесіне барғаны, түрме басшылығынан пікір алғаны не пікір алуға әрекет еткені жоқ. Қылмыстық атқару жүйесі комитетінен де пікір жоқ.

«Жаңа репортер» қазақстандық телеарналардың апталық-қорытынды ТВ-бағдарламаларына мониторингін тұрақты жүргізеді және апта сайын жариялайды.

Қазақша реалити-шоулар: жасандылық пен таптаурын

Мерей Қосын
-
0
Қазақша реалити-шоулар: жасандылық пен таптаурын

Социология және медианың аражігінде қалыптасқан «медиасоциология» деген ғылым бар. Аталған ғылым белгілі бір медиа-өнімді алып, соның әлеуметтік маңызы, ықпалы туралы зерттеу жүргізеді. Тіпті кейде зерттеу орталықтары қандай да бір әлеуметтік мәселені тәжірибе тұрғысынан талдау үшін осы ғылымға жүгіне отырып, телеарналарда арнайы реалити-шоулар ұйымдастырады. Кез келген медианың өнімі мынадай негізгі екі қызметі атқарады.
Біріншісі, қоғамда қалыптасқан белгілі бір түсініктерді, басым көзқарастарды қайта таратады немесе соған балама ұсынады.
Екіншісі, аудиторияға қандай да бір месседж әкеледі.
Бүгінгі қазақ телевидениесіндегі реалити шоуларға әлеуметтану ғылымы тұрғысынан баға берілмейді. Сол реалити-шоуды жасаушылар да сол телеөнімдерінің қоғам алдында қандай жауапкершілік арқалайтына қызықпайтын да сияқты.
Біздің телевизиядағы реалити-шоулар жоғарыда аталған екі қызметті толықтай дерлік атқарып отыр. Әйткенмен, соны қалай және қандай жолмен атқарып отырғанына кейінірек тоқталамыз.

Қазақша реалити-шоуларға тән ортақ кемшілік

Реалити-шоулар — 1990-2000 жылдар аралығында бөлек жанр ретінде шырқау шегіне жетіп, кеңінен танылды. Сол кезде әлемдік ең атақты шоулардың қатарында “Survivor”, “Idols”, “Big Brothers” болды.
Алдын ала дайындалатын сценарийден бас тартып, кәсіби өнер адамдарын қатыстырмай жасалатын реалити-шоулардың басты мақсаты – қарапайым адамдардың өмірін, не іс-әрекетін, мінез- құлқын бақылап, еш боямасыз көрсету болатын.
Көрерменді мейлінше қызықтыру үшін режиссер белгілі бір оқиғаларды алдын- ала дайындап, қатысушыларға жалпы тапсырма беретін. Бірақ дәл бүгінгі қазақ телевидениесіндегі реалити-шоулар сияқты қатысушылардың аузына сөзін салып, не істеу керегін түгел түсіндірмейтін, қатысушыға нақты бір рөл беріп, ойнатпайтын.
Бұған мысал – КТК телеарнасынан көрсетілетін «Қарапайым-Ханшайым» реалити-шоуы. Аталған шоуға қатысушылардың қала қызы ретінде ауылға, сондай-ақ, керісінше, яғни ауыл қызы ретінде қалаға әкеліп, жаңа ортаға тап болған сәтінен хабар беретін жалған эмоциялары экраннан өте ерсі көрінеді.
Түбі ауылда өскен қыздың қалада біраз өмір сүріп, сосын ауыл өміріне қайта оралғанда, құдды бір басқа планетадан келгендей шошып, ауыл тұрмысын алғаш көріп тұрғандай рөлге енуі – ақылға сыймайды, әсіре сілтеу екені анық байқалады.
Ал «Хабар» телеарнасының «Сені іздедім» реалити-шоуы басы бос, тұрмыс құрмаған қыз-жігіттердің танысуына жол ашатын оқиғаларға құрылған.
Шоу басталғанда ескертпестен, жұмыс орнына іздеп келген түсірілім тобына қатысушылардың реакциясына «бұл не ойын» деп еріксіз күлесіз де қоясыз. Себебі мұның барлығы да алдын ала дайындықпен жасалғанын анық байқайсыз. Қатысушылар ештеңеден хабарсыз кейіпке еніп, жатталған сөздерін айтады, мейлінше «шок болған» эмоция көрсетіп, камера алдында рөл ойнайды.
Егер мұндай алдын ала дайындалатын сахна түсіру керек болса, онда неліктен кәсіби актерлерді тартып, соларды қатыстырмайды екен? Бәлкім, сонда сенімді шығар ма еді? Ал актерлік қабілеті жоқ адамдарды қатыстырғанда, олардың рөлге енгені анық көрініп, бетке ұрып тұрады.
Қазіргі дәстүрлі медиамыздың үлкен тоқырауға ұшырауының бір себебі – мемлекет бақылауында қалып, аса жасандылыққа бой ұрып кетуінен де болып отыр.
Біздегі реалити-шоулардың басым бөлігі – ойын-сауық бағытындағы тақырыптарға құрылған. Мұндайда жасандылыққа ұрынудың қажеті не? Бүгінгі телеэкраннан қарапайым адамдардың шынайын дауысын, риясыз күлкісін есту де біржолата жоғалғанға ұқсайды.
Мұны қалай бағалаймыз? Ішкі цензура мен ішкі комплектен келіп, әбден жасандылық жайлаған қазақ телевидениесінде жай қарапайым шынайылыққа құрылған жанрға кәсіби тұрғыдан қарау жоғалды.

Бүгінгі қазақ телевидениесіндегі телешоулар, соның ішінде реалити-шоулардың барлығы дерлік — көшірме. Мұндайда «неге көшіреді» дегеннен бұрын «нені көшіреді», «неге дәл соны көшіреді» деген сауал туындайды.
Қазақстан жұртына өте танымал шоулар, атап айтқанда, «Сені іздедім», «Әкеме қалыңдық», «Қарапайым-Ханшайым», «Қалаулым», «Кел, келінім» және тағы сол сияқты той-шоулар кәдімгі «Love Island USA», “Temptation Island”, «Холостяк», «Женись на мне» жобаларының көшірмесі.

Міне, осы тұста ағылшын не орыс тіліндегі аудиториялар жиі көретін топ үздік реалити-шоулардың тізімін қарасаңыз, онда о тізімнен тек қыз-жігіт туралы шоуларды көрмейсіз. Шетелдік рейтингтердегі топ реалити-шоулар тізімінен көптеген интеллектуалды шоуларды, кәсіби мамандарға арналған: туризм, тамақтану, спорт тақырыптарындағы реалити-шоуларды табасыз.
Ал біздің телевидение көбіне-көп той тақырыбындағы шоуларға аса қатты қызығады.
Тұлғаның іскерлік, интеллектуалды тұрғыдан дамуына құрылған, кәсіби қабілеттері сыналатын «Кандидат», «Время Миллионеров», «Apprentice» сияқты тележобалардың қазақы нұсқасы жоқ.
Өткен жылдың басында YouTube видеохостингінде аталған бағыттағы «Основатели» атты жобаның басталғаны туралы шағын видеолар көруге болады. Әйткенмен, бұл жоба ешбір телеарнада көрсетілмеді, толық жүрзеге асырылды ма, жоқ па, о жағы да белгісіз. Еш ақпарат жоқ.

Сонымен, қазақ телевидениесіндегі реалити-шоуларда мұндай жағдайдың қалыптасуына не себеп? Телеарналардың жауабы дайын: ол – аудиторияның белгілі критерийлер негізінде анықталған сұранысы осы.

Бастапқы шындықтың дербес көшірмесі

Бұл мәселеге тереңірек бойлау үшін, мақаламыздың басында айтылған «көшірме» сөзін медианың философиясы тұрғысынан қарастырайық.
Әлеуметтанушы әрі мәдениеттанушы Жан Бодрийяр өзінің «Симулякрлар және симуляция» (Simulacres et Simulation) атты ғылыми еңбегінде қазіргі өміріміз, біз өмір сүріп отырған қоғам мен мәдениеттің барлық түрі – шындықтың тек симуляцияға ұшыраған нұсқасы екенін, яғни белгілер мен таңбалар негізінде жүріп жатқаны туралы ойды алға тартады
Симулакрум туралы ең алғаш рет пікір айтқан Платон «көшірме» ұғымына «репродукция», «репрезентация» деген анықтама береді. Демек, Платонның айтуында, «көшірме» дегеніміз – қайта көшіру немесе қайта өндіру.
Бұл теорияны ортағасырлық және Қайта өрлеу дәуіріндегі бейнелеу өнерінде кездесетін құдай, періште, әулиелелер туралы картиналарды талдауда қолданды.
Демек бір шындық туралы ой адамның өз бойынан өтіп, бірақ сол бастапқы шындық қалпында қайта туады.
Ал постмодернистік француз ойшылы Жан Бодрийяр көшірме ұғымын бұлай түсіндіруге мүлде қарсы шықты. Оның пікірінше, көшірменің жаңаша, дербес қалыптасқан шындығы болады әрі ол бастапқы түпнұсқадағы шындықтан мүлде басқа болуы мүмкін. Демек, көшірме де бастапқы шындығынан шығып, өзінше бөлек, жаңа бір мәнге ие бола алады.
Меніңше, қазіргі қазақ телевидениесі тақырып таңдағанда, оны жеткізгенде осы жаңа заман ойшылдарының теориясынан гөрі, ежелгі грек ойшылдарының түсінігі шеңберінде көбірек жұмыс істейтін сияқты.
Мұндай түйің жасауымызға себеп – олар «аудитория сұранысы» деген сылтауды көп айтып, дәстүрлі қоғамның адамзат өркениеті құндылықтарына мүлдем сәйкес келмейтін көзқарастары мен түсініктерін қайта өндіріп, көрерменге ұсынады. Қазіргі қоғамда сол бастапқы шындықтың баламасын ұсынып, жаңа бір шындықты қалыптастыруға ұмтылыс мүлдем байқалмайды.

«Әкеме қалыңдық» реалити-шоуының ерекшелігі?

Жоғарыда аталған реалити-шоулардың ішінде «Әкеме қалыңдық» тележобасын бөлек алып қарастыруға болады.
Бұл шоу қыз-жігіт қарым-қатынасына емес, керісінше, балалары бар, бірақ ажырасқан жалғызбасты кісілердің өздеріне серік іздеуіне құрылған.
Бұл жобаның экранға шығуын әлемдік телевидение тарихындағы мына уақытпен салыстыруға болады: АҚШ-та 60-жылдары азаматтық құқық, теңдік сияқты ұғымдар тек көшедегі қозғалыстарда ғана айтылып ғана қоймай, экранда көрсетіліп, өнердің кез келген түрінде көрініс тауып жатты. Сол кезге дейін АҚШ телевидениесі тек ядролық қару мен толыққанды дәстүрлі отбасы бейнесін дәріптейтін. Кейін экрандағы отбасы образы тұтас өзгеріске ұшырады. Бірте-бірте телеэкранда жаңа және түрлі отбаслыардың бейнесі көрсетіле бастады.
Міне, сол сияқты «Әкеме қалыңдық» жобасының да басқалардан ерекшелігі — дәстүрлі емес отбасылық өмірді телеэкранға шығарды. Ең өкініштісі, сыртқы формасы өзгергенімен, ішкі мазмұны бәз-баяғы қалпында. Бұл шоуда да басқа қазақстандық реалити-шоулар сияқты әйел бейнесі сынға түседі, сыналатын негізгі объект – әйел бейнесі болады. Қатысушылардан бастап түсірім тобы да, көрермендер де сол әйелдің әр қадамын, бар әрекетін бақылауға алады.

Не істемек керек?

Реалити-шоулардың жанрлық ерекшелігі – классикалық үлгідегі студия қағидаларынан шығып, шоуға көрерменді қатыстыру. Демек, телеэкран алдында отырған кез келген адам сол эфирдегі қатысушының орнында өзі де бола алатына сенеді. Себебі, көз алдында отырғандардың ешбірі де жұлдыз емес, танымал өнер адамы емес, бәрі де өзі сияқты қарапайым адам. Міне, сондықтан да реалити-шоулардағы тақырыпқа не әрекеттерге көрерменнің қатысуға ынтасы жоғары болады.
Осы бағдарламалар арқылы жететін идея да, көзқарастар да көрерменге мейлінше өтімді болады. Мұның барлығы жаңа приоритеттер қалыптастыруда өте үлкен күшке ие, деген қорытынды жасауға болады.
Бүгінгі дәстүрлі түсініктерді еш өзгеріссіз, қаз-қалпында қайта өндіріп беруден аспай отырған телевидениемізге ендігі жерде азаматтық қоғам құндылықтарын балама жол ретінде ұсынатын, көрермендерді жаңа түсініктерге дайындайтын жауапкершілікті сезінетін уақыт жетті.

превью сурет «Хабар» телеарнасының

«Сені іздедім» бағдарламасынан скрин

Коронавирус, Тоқаев пен үкімет. 20-26 қаңтар қорытынды ТВ-бағдарламаларына шолу

Жәнібек Нұрыш
-
0
Коронавирус, Тоқаев пен үкімет. 20-26 қаңтар қорытынды ТВ-бағдарламаларына шолу

Бұл аптада қазақстандық журналистер екі тақырыпты назарға алды: Қытайдан басталып, әлемге таралып жатқан коронавирус және президент Тоқаевтың  ҚР Үкіметінің кеңейтілген отырысын өткізуі. Тоқаев еліміз үшін маңызды тақырыптарды күн тәртібіне шығарды. Ал қауіпті инфекция, кісі өлімі — әрдайым аудитория назарында.  Міне, сондықтан да таңдау оңайға соқпады. «Аналитика» бағдарламасы Нұр-Сұлтанды қалың қар басуын аптаның басты жаңалығы санады. Ал кейбір телеарналар «коронавирус қайда, біз қайда» деп ойласа керек-ті.

Жалпы алғанда, апталық қорытынды бағдарламалар тақырып алуандығымен қуантты: жер сілкінісін,  мал экспортына тыйым, Қазақстан қатысқан рейтингтер туралы көрсетті.

Дәстүрлі мониторингімізде КТК, «Еуразия бірінші арнасы», «Хабар» және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламаларын қамтыдық.

«Большие новости», КТК

Коронавирус Хайнань курорт аралына да жетті. Ал Ухань қаласында 98 қазақстандық студент оқиды. Оларды Отанға ешкім эвакуацияламайды. Дәрігерлердің айтуынша, мұның пайдасы жоқ. Бағдарлама басында — қытайлық пневмония туралы егжей-тегжейлі материал көрсетті: неше оқиға тіркелді, қанша адам көз жұмды, қайда болды, Қытайда қорғаныш бетперделер неліктен тапшы, Аспанасты елі коронавируспен күресте қандай іс-шаралар атқарып жатыр? Міне, осы сұрақтарға жауап дайындапты. Ал қазақстандықтар Хайнань аралына бару жолдамаларынан бас тартпапты. Вирустың геномын анықтапты, вакцинасы таяуда даяр боп қалады. Сюжет авторы коронавирустың түрлі заттар немесе жеміс-жидек арқылы жұқпайтынын айтып тыныштандырды. Материалда бұл аурудың симптомдары қандай екені туралы мәлімет жетіспеді. Кәдімгі ОРВИ-ден айырмасы қандай? Инкубациялық кезеңі қанша уақытқа созылады? Осы сауалдарға жауап бермеді.

«Большие новости» бағдарламасының сирек қонағы – ҚР президенті Қасым-Жомарт Тоқаев. «Үлкен саясат» («Большая политика» — түпнұсқа атауы) айдары Тоқаевтың кеңейтілген отырысқа қалай қатысқаны, министрлерден қандай есеп алғаны, не айтқанына арналды. Бағдарлама авторлары кеңейтілген отырыста айтылған ең маңыздыларын: бағаның өсуін, халықтың несиені көп алатынын, шетелдік нөмірмен жүрген автокөліктерді тіркеуді және тағы басқасын қарапайым, түсінікті тілмен айтып берді.

Снюс дегеніміз не және оның қаупі қандай? Келесі сюжет авторлары осы сауалға жауап іздепті. Снюстің бір дозасындағы никотин көлемі үш қорап темекідегі никотин көлеміне тең екен. Ресейде снюстан 12 жасар жасөспірім қайтыс болған. Сюжетте снюсті қайдан сатып алуға болатынын да көрсетті. Бұл материалды мейлінше толымды етіп, «снюстер – қауіпті у» деген ойды бейғам көрерменге де жеткізе білді.

Бұл аптада алматылықтар үш жер сілкінісін сезінді. Барлығы 18 зілзала тіркелді. «Больше деталей» айдарының алғысөзінде жер сілкінісін қалай болжайтыны, біздің сеймологтарға неліктен аз қаржы бөлінетіні, жер сілкінсе, қайда қашу керегін, кімдер келіп құтқаратынын айтып беруге уәде етті

Сейсмологтар «Периодты теориясын» негізге алып, таяу уақытта қуатты жер сілкінісі болуы мүмкін екенін айтады. Болжам жасауға басқа да құрал-жабдықтары жоқ болса керек (сосын ғалымдарымыз қандай жағдайда қандай құрылғыларды қолданып, зерттеу жүргізетінін егжей-тегжейлі түсіндіреді). Аталған айдардың мәтініне сүйенсек, периодты теория тек статистикаға негізделеді екен.

Мынадай сұрақ туындайды: әлемнің қай түкпірінде сенімді болжам жасай алады екен? Ең озық сейсмолог-ғалымдар Жапонияда десек, олар қандай да бір болжам жасапты ма? Бұл сауалдарға жауап жоқ. Алдағы уақытта ғалымдарымызға жаңа құрылғылар берілсе, жағдай өзгере ме, жоқ па, мұны білмейміз. Жаңа құрылғылар неліктен берілмей келе жатқанын да біле алмадық. Олардың құрылғыларын соңғы рет 2003 жылы жаңалапты.
Қазақстандық биосейсмологтар жануарларды қалай қолданатынын білу қызық-ақ еді. Әйтсе де сүйкімді жануарлардың видеосын көрсеткенімен «бұл жануарлардың жер сілкінерден бұрын мазасызданған кезі болды ма, олардан қандай да бір пайда бар ма, ғылыми негіздемесі қандай» деген сауалдарға жауап жоқ. Қаржы аз бөлінетінін тағы да қайталады.

Дабыл жәшігінде қандай заттар болуы керек? Жауабын интернеттен іздеңіз, өйткені, эфирде сөмкесін ақтарып, төлқұжаты мен консервілерді шығарған мазасыз алматылық әйелді ғана көрсетті. «Өлімнен қатты қорқамын» деген әйелдің бұл сөзінде мәнді ақпарат жоқ.

Авторлар астананы қар басып қалғаны туралы «Большой репост» айдарында баяндады (бұл айдар интернетте көп талқыланған апта жаңалықтарына арналған). Аталған айдар әдемі жасалыпты: Нұр-Сұлтанда боран боп жатқанын бәрі біледі, бірақ астаналықтардың қар тазалайтын техникаға қалай жалбарынғанын, немесе әзілкеш Тұрсынбек Қабатовтың күректі әрлі-берлі сермеп жатқанын көбі көрмесе керек.

«Аналитика», «Первый канал Евразия»

«Аналитика» бағдарламасы Елорданы қар басып қалудан басталды. Нұр-Сұлтанда 23 қаңтардан бері қарлы боран соғып жатыр. Бағдарламада төтенше жағдай қызметкерлерінің қар басып, жол жабылған соң перзентханаға жете алмаған жүкті ананы қалай құтқарғанын, автобусты орнынан итерген жанашыр тұрғындарды, қар тазалауға көмектесіп жүрген волонтерлерді көрсетті. Әкім орынбасарының хабарлауынша, барлық бригада жұмыс істеп жатыр, қар қалың түскен. Неше бригада екенін, неліктен жетіспейтінін, қай жерді қардан тазартып жатқанын, қай жерде тазартпай жатқанын сараптамады. Есесіне жұмыс уақытының қысқаруы, қалада қасқырлар жүргені туралы ақпараттың фейк екенін, мұндай ақпаратты таратқандар жазаланатынын ескертті.

«Үкіметтің қазіргі құрамы сынақ мерзімінде жүр». Бағдарлама авторлары министрлер кабинетінің кеңейтілген отырысында Тоқаевтың қорытынды сөзін осылайша тәпсірледі. Президент азық-түлік бағасының өсуін, жаппай несие беруді, мемлекеттік мекемелердің қымбат автокөліктер сатып алуын айтып, семинарлар, конференциядар, форумдар өткізуіне мораторий енгізуді ұсынды, экономиканы цифрландыру сынды жайттарға назар аударды. «Реформаларды тізеге басып отырып жасау керек»,-деді президент.

Оның бұл айтқанын шеф-редактор Олег Журкевич іліп әкетті. Ол мал экпортына тыйымды осындай реформаның бір мысалына балады. Бұл тыйым ет бағасын арзандата ма? Материалда автордың не айтқысы келгені түсініксіз: «реформаларды тізеге басып отырып жасау» дегеніміз жақсы ма, жаман ба?

Балаларға қатысты қылмыстар, зорлық, есірткі тарату, браконьерлік қылмыстарға жазаны қатаңдатуға үлкен материал арнады. Өлім жазасы қарастырылған елдерді мысалымен көрсетті. Суретті бұлыңғыр еткенімен, басты қалай кесіп жатқаны ашық көрінеді. Бәлкім, «Еуразия бірінші арнасының» этикалық нормалары мұндай кадрлар көрсетуге рұқсат ететін шығар?!

Эльмира Ишмухаметова тұтынушылардың құқығы туралы материал дайындапты: киімді шақтап киіп көру, тауарда көрсетілген құнын төлеу, ақау шыққан техниканы кепіл мерзімі аяқталмай қайтару, сапасыз тауар не қызметке өтемақы алу құқықтары. Сюжетте өз құқығын дәлелдеу үшін көптеген инстациядан өтуіне тура келген тұтынушының хикаясы, мемлекеттік құрылымдар мен қоғамдық ұйым сарапшыларының комментарийі, электронды шағым кітабын жасау туралы ақпарат және киім шақтап кию бөлмесінен түрлі киім ауыстыратын стендап бар.

Бағдарлама түрлі рейтингтер туралы материалмен аяқталды. Мұндай материалды жасауға US News басылымының «Балаларды қайда тәрбиелеген дұрыс» деген сауалнамасы түрткі болыпты. Сұлулық рейтингтері, ең үздік шаңғы курорты рейтингілерін атап өткен автор «мұндай рейтингтерді кімдер және қалай жасайтыны түсініксіз» деген қорытындыға келеді.

Айтпақшы, өткен аптада Жемқорлықты қабылдау индексі жарияланып, Қазақстан 113 орынға Филиппин, Замбия, Непал мемлекеттерімен бір қатардан орын алды. Бұл рейтинг туралы бағдарламада ештеңе айтпады.

«7 күн», «Хабар»

«Хабар» апталық қорытынды бағдарламасын президенттің министрлермен кездесуінен бастады. Қасым-Жомарт Тоқаевтың айтқанын түгел көрсетті. Сюжет форматы да «Хабар» мәнерінде дайындалған. Тоқаевтың синхрондарын қойып, ара-арасында кадр сыртындағы мәтінде журналист сөзімен толықтырады. КТК шет қалдырған тақырыптарды: кадр резерві, бюрократия, шығындарды қысқарту, имидждік іс-шаралар, баяу цифровизация және тағы басқасын айтты. Үкіметтің кеңейтілген отырысы 3 сағатқа жуық созылса, «7 күн» бұл отырысқа 20 минут арнады.

Өткен мониторингімізде бағдарлама авторларын шетелдік нөмірмен жүрген автокөліктер тақырыбында  мұндай көлікті тіркеуге қоюдың қаншалық қымбат екенін айтпағаны үшін сынаған едік. Бұл жолы журналистер мәселені жан-жақты көрсетпек болыпты. Сюжетте ақша үнемдеу үшін автокөлікті шетелден алып, сол жақта тіркеткен адамдарды көрсетті. Олар мұндай көлікті Қазақстанда тіркету құны автокөлік құнына пара-пар болғандықтан да тіркетпеген. Енді, Тоқаевтың мәлімдемесінен кейін мұндай автокөлікті Қазақстанда тіркетуге бір жыл уақыт берілді. Автокөлік иелерінің комментарийі тағы да жоқ.

Коронавирус туралы қысқа ғана, онда да Тоқаевтың халықтың қауіпсіздігін қамтамасыз ету тапсырмасы негізінде ғана айтып өтті. Қазақстандықтарға уайымдайтын еш негіз жоқ екеніне сендерді. Сөзге сенеміз, өйткені ешқандай нақтылық жоқ.

Павлодар облысының ендігі бұрынғы әкімін тұтқындау туралы материалда тұтқындау операциясы қалай жүргенін баяндады. Сот залынан да сөз келтірді. Әкімді кепілмен неліктен босатпайтынын да түсіндірді (ол куәгерлерге қысым жасап, тіпті тергеуден жасырынуы да мүмкін екен). Бұрынғы әкім өзіне қатысты күдіктерді терістесе, адвокаттары оның денсаулығы нашар екенін айтады. «Бақауов тақырыбы павлодарлықтар арасында талқыланды»,-деген тілшінің сөзі екіұдай шығып, тек сөз жүзінде қалды. Кадрда павлодарлықтардан ешқандай пікір сұрамады. Сюжетте көптеген қызық деталдар, баланс бар: тек бір жақты пікір алып қана қоймай, Бақауовтың жұмысын жоғары бағалайтындарды да сөйлетіпті.

Кадр резерві туралы тағы бір сюжет. Бұл жолы (өткен аптадағыдай емес) іріктеу механизмі жайында әңгімеледі. Сингапур, Ресей және тағы басқа елдердің «потенциалы бар адамдарды қалай табатынын»н зерттеп, халықаралық тәжірибеге сүйенген екен. Кейбір елдерде болашақ мемлекеттік қызмет басшыларын дайындайтын оқу орындары бар екен. Ооқуын бітірген соң олардың қызметте өсуіне қолдау көрсетеді. Осы тәжірибені зерттеген саясаттанушыларды, көптеген сарапшыны, Назарбаев университетінің шетелдік профессорын сөйлетті. Осы сюжетте өткен аптадағы «7 күн» бағдарламасында көрсеткен резервшілер туралы сюжетпен біріктірсе, онда толыққанды материал, тіпті деректі фильм шығады.

Apta, QAZAQSTAN

APTA бағдарламасы да Тоқаевтың қатысуымен өткен Үкіметтің кеңейтілген отырысынан басталды. Жүргізуші Жайна Сламбек сюжетке ұзақ та күрделі құрмалас сөйлемдерден құралған алғысөз оқып, «прогресс, регресс, парадигма» сынды терминдерді қосты. (Мысалы: «Прогресс қаншалықты екенін, регресс қалай шаршатқанын, әрбір отбасы әрбір азамат өз тіршілігіне қарап, дәл бағалайды», «Қасым-Жомарт Тоқаевтың «…Реформаларды тізеден басып отырып істеу керек, жағдай өте күрделі. Егер бәсеңдетіп алсақ, оның ішінде цифрландыру реформасын, онда шаң қауып қалғанымыз қалған» дегені — жаңа парадигмаларды түсіну бар да, оның шарттарын орындау барына , ал мемлекеттік қызметшілердің менталитет пен стилі кәдімгідей күрделі мәселе екеніне нұсқағаны сияқты»). Біз жүргізушінің мұндай сөз орамдарын жиі қолданатынын бұған дейінгі бағдарламаларынан да білеміз.

Нәтижесінде, алғысөзі түсініксіз шықты. Сюжет те әдепкі таптаурыннан аспады. Президенттен бөлек, сарапшылар да болғанымен, адамдарға, яғни бұқараға орын табылмады. Есесіне, сюжетте Абай Құнанбаев бар (айта кетсек, соңғы кездері Абай есімі Apta бағдарламасының әр материалында аталады). Бұл жолы тілші Абай Құнанбаевтың шығармашылығынан дәйексөз келтіріп, экранға портретін шығарды.

Бағдарлама авторлары коронавирус тақырыбын да президенттің қазақстандықтарды инфекциядан қорғау тапсырмасы туралы твитімен бастады. Жеке сюжет болмады. Осылайша, QAZAQSTAN журналистері де коронавирустық инфекцияның симптомдары қандай екенін айтпады.

Сот төрелегі академиясының сегіз магистрантын оқудан шығарып, оларды оқытуға және Германиядан тағылымдамадан өтуге жұмсалған мемлекет қаржысын қайтаруды талап етті. Олардың ойын-сауық кешінен түсірілген видеосы әлеуметтік желілерге таралып, соңы дауға ұласты. Оқиға апта бұрын өтті. Сюжетте оқудан шығарылған магистранттар, оқу орны басшылығы мен қоғам белсенділерінің комментарийі бар. Міне, сондықтан да тепе-теңдік сақталған. Көптеген деталдарды қосып, түсінікті дайындаған. Әйткенмен, сюжетті неліктен «Біздің уақыттың диссонансы» деп атағаны түсініксіз. Мұнда қайдағы диссонанс? Студенттер көңіл көтергені туралы сюжет атауына осындай термин сөзді қолданудың себебі неде?

Мал экспортына тыйым. Сюжетте ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінің бұл шешімін қолдайтындар да, қарсы шыққандар да бар. Келтірген аргументтері толымды. Әйтсе де корреспондент: қазақстандық шаруалар малын тірідей экспорттағанды құп көреді, неліктен етін сатпайды, деген сауалды ортаға тастады. Сарапшылар мұның себебін Қазақстанда жеңіл өнеркәсіп, өңдеу кәсібінің дамымағанымен түсіндіреді. Неліктен, дамымаған? Осы сауалға ауыл шаруашылық министрлігі не тағы басқа да салалық министрліктің өкілдері жауап бергенде болар еді. Журналистер олардан сұрамады немесе олар жауап бермеді.

«Жаңа репортер» қазақстандық телеарналардың апталық қорытынды ТВ-бағдарламаларына шолуын апта сайын тұрақты түрде жүргізеді және жариялайды.

Кадр резерві, шетелдік нөмір таққан көліктер. 13-19 қаңтар қорытынды ТВ-бағдарламаларына шолу

Жәнібек Нұрыш
-
0
Кадр резерві, шетелдік нөмір таққан көліктер. 13-19 қаңтар қорытынды ТВ-бағдарламаларына шолу

Жаман жаңалықтың жоғы – жақсы жаңалық. Барлық телеарна (КТК-дан басқа) «президенттік кадр резерві» тақырыбын азық етті. Жалпы апта тыныш өтті. Bek Air туралы КТК-дан басқасы ұмытыпты.

Кешегі аптаның тағы бір топ-тақырыбы – шетелдік нөмір таққан автокөлік иелері көліктерін Қазақстанда тіркетуге асығар емес, бейнекамералар мұндай нөмірлерді танымайды, ал жүргізушілері жол-көлік қозғалысы ережелерін бұзады. Әйтсе де мұндай автокөліктерді тіркетпеудің және бір себебі бар. Кейбір телеарналар бұл себепті айтпай, үнсіз қалуы – аудиторияға жасаған манипуляциясы болды.

Дәстүрлі мониторингімізде КТК, «Хабар», «Еуразия бірінші арнасы» және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламаларын қамтыдық.

«Большие новости», КТК
Bek Air әуе компаниясы таңба кодынан айырылды. Кодты Халықаралық әуе көлігі қауымдастығы (IATA) қайтарып алды. Компанияның 300 қызметкері үш аптадан бері жұмыссыз отыр. Олар биліктен тергеу-тексеруді жылдамдатып, бір жағына шығаруды сұрайды.

Осы және 27 желтоқсанда Алматы маңында болған әуе апатының басқа да жай-жапсарын бағдарлама жүргізушілері тізіп шықты. Кадр сыртындағы мәтін де, комментарийлер де бір-бірімен үйлесім тапты.

Автокөлік иелері шеттен алып келген көлігін Қазақстанда тіркетпейді. Тіркетейін десе, өте қымбатқа түседі екен (материал кейіпкерлерінің бірі – шетелден әкелген көлігінің бағасы 2,5 млн теңге екенін, оны Қазақстанда тіркеу үшін тағы да сондай сома қажетін айтады. Цифрлар әрдайым нақтылыққа жетелейді). Армения, Қырғызстан нөмірін жапсырған көліктерді «Сергек» камералары танымайды. Мұны білетін жүргізушілері жаппай жол-көлік қозғалысы ережелерін бұзады екен.

Шетелдік нөмір таққан автокөлік иелері тіркеу үшін төлейтін салықтарды азайтуды өтінеді. Осы тақырыпқа арналған сюжет толымды жасалыпты. Тілші барлық тараптың пікірін көрсетіп, тіпті мәселені шешудің жолдарын да ұсынды. Сюжетке қатысты бір ескерту – сарапшыдан телефонмен пікір алғанда, аудио сапасы нашар жазылса, онда аудиода айтылғанды субтитрде жазып көрсеткен жөн.

Адам денсаулығына қауіп төндіретін стоматология клиникалары туралы сюжеттің алғысөзінде жүргізуші Анна Яломенко: «Елімізде медицинаға табыс көзі ретінде қарауды қашан доғарады?» — деп сауал тастады. Үңіліп қарасақ, мейлінше оғаш сұрақ. Медицина неліктен табыс көзі болмауы тиіс? Дәрігерлер де өмір сүруі керек. «Кез келген емхананың, мейлі жекеменшік болсын, мейлі мемлекеттік болсын, ұсынатын қызметі қауіпсіз болуы міндетті» десе, онда сөз басқа. Мұны біреу қадағалап, жауаптануы керек. Бірақ, бұл мәселенің басқа бір қыры.

Сюжеттен мәлім болғаны – мұндағы «бизнес» (бағдарлама авторы осы сөзді «табыс көзі» тіркесіне синоним қылыпты) дегеніміз – осы салада туындаған мәселе: стоматология клиникасының иесі – жеке кәсіпкер, демек оның бизнесін заң бойынша алғашқы үш жыл тексеруге болмайды. Содан кейін ол қайта тіркету жасатып алады, содан кейін тағы да тексеруге болмайды. Неге екені белгісіз, стоматологтарға лицензияны әкімдіктер береді екен.

Бұл мәселенің екінші жағы да бар: егер тіс дәрігерлерін қалаған кезде тексеруге рұқсат етілсе, онда дәрігерлердің қызмет сапасы жақсара ма? Әлде, дәрігерлер табысының жартысын тексерушілерге бере ме? Журналистер осы сұрақтарға жауап іздемепті.

Материал авторларының пікірінше, стоматология «бизнеске» айналмауы керек. Онда стоматологтары адам өлтірмейтін мемлекеттерде (мұндай бар болса) бұл мәселені қалай шешіп жатыр? Білетініміз – дамыған елдерде тіс дәрігерлерінің қызмет құны өте жоғары. Сондықтан о жақта стоматология — жай бизнес емес, өте қымбат бизнес саналады. Бұл емделушілерге қандай да бір кепілдік бере ме? Қысқасы, мәселе тым ауқымды, қатпар-қатпары көп. Ал сюжет мазмұны — біздегі стоматологтар нашар және қу дегенге саяды. Емделушілердің: «онда қайтпекпіз?» деген сауалына сюжетте жауап бермейді.

«Үлкен саясат» («Большая политика» — түпнұсқа атауы) – айдарының тақырыбы өте қызық: Ресейдегі билік транзиті Қазақстан сценарийі бойынша өте ме? Тақырыпты жақсы ашты. Паралелдер жүргізіп, саясаттанушыларды сөйлетті. Саясаттанушы Екатерина Шульманның асүйде «майкішең», қолына бір шыны шай ұстап отырып, комментарий беруі өте ұтымды шықты. Осыдан кейін саясат туралы әдетте қайда отырып, айтатынымыз бәріне де түсінікті болса керек. Дұрыс-ақ.

Бағдарламаның тағы бір сюжеті – сексуалды құлдыққа түскен қыздар тақырыбы. Сюжеттегі кейіпкер-әйедердің бірі өзін азаматтық күйеуі 20 жылдан бері еркінен тыс қамауда ұстап, үнемі ұрып-соққанын айтады. «Полицейлер әйелдің расымен де қашып кетуге мүмкіндігі болмағанын анықтап жатыр, ал ер адамға қатысты іс қозғалды» деп қорытындылайды жүргізуші Алексей Рыблов. Осылайша ол әлеуметтік жауапкершілік тұрғысынан «екі» деген баға алды. Егер қашып кете алса, онда бәрі дұрыс болғаны ма?

«7 күн», «Хабар»
Осы аптада Нұрсұлтан Назарбаев кіммен кездескені туралы міндетті блоктан кейін бағдарламаның алғашқы сюжеті 300 адамнан құралған президенттік кадр резерві тақырыбына арналды. Кадр резервіне іліну үшін «өз кәсібилігін және мемлекет игілігіне қызмет ететінін дәлелдеуі керек» екен. Мұны қалай дәлелдеуге болады? Осы сауал жауапсыз қалды.

Резервтегілер өздерінің әбден талаптанып, резервке енуге ұмтылғандарын айтты. Көрермендерге резервтегі екі қызды көрсетті: біріншісі, су ресурстарының мәселесіне алаңдайды, ал екіншісі – қамқоршылық органдарында жұмыс істейді, балалар мәселесін ойлайды. Қалған 298-і қандай іспен айналысатыны жұмбақ. Резервке өткен 300 адамның осы резервке өтпей қалғандардан артықшылығы неде? Байқау барысында бір орынға қанша адам таласты? Кімдер іріктеді? Жауап жоқ.

Кадр резерві тақырыбы екінші сюжетте те жалғасты: қызметіне кіріскен резервтегілерді көрсетті. Жоғарыдағы сауалдарға Әсия Кәрібай жауап бергендей болды: презентациялар жасап, эссе жазыпты. Бұл іріктеудің барлық кезеңі ме? Осы түсініксіз. Блок басталғанына 15 минуттан кейін ғана барлығы 13 мың адам үміткер болғанын және іріктеудің кейбір критерийлерін білдік.

Павлодар облысының әкімі «билікті немесе лауазымдық өкілеттіктерді асыра пайдалану» бабымен күдікке ілініп, тұтқындалды. Алматыдағы Алатау ауданының бұрынғы басшысы «бюджет қаржысын жымқырды» деген күдікке ілінді.
ҚР Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің Шымкент қаласы бойынша департаменті Шымкенттегі аудан әкімдері мен басқарма басшыларын тергеу абақтысына шақырып, абақтыны аралатты. Бұл шенеуніктерге ескерту шарасы екен. Бағдарламада осы бір қызық тақырыпқа қысқа ғана тоқталды.

«Хабар» эфирі «қарапайым адамдар» мәселесіне тақырып арнады. Бұл жолғы тақырып — азық-түлік бағасының өсуі және шетелде сатып алынған автокөліктерді Қазақстанда тіркеу мәселесі туралы болды. Автокөліктер туралы материал – журналистердің «бұрыс» ақпаратты қалай сүзгіден өткізетіне тамаша мысал. «Хабар» тілшілері кейбір көлік иелері автокөліктерін Қазақстанда әдейі тіркемей жүретінін, осылайша жол-көлік қозғалысы ережелерін емін-еркін бұзатынын айтты. Олар автокөліктерін неліктен тіркемейтінін, өйткені тіркеу құны қымбат, өте қымбат екені туралы ЕШТЕҢЕ айтпады. Мұнда баланс сақтамаудан бұрын, аудиторияға манипуляция жасау анық байқалды.

Мас күйде көлік жүргізетіндердің кесірінен болатын жол көлік апаттары туралы сюжет толымды жасалып, баланс сақталыпты. Материалда көлік жүргізушілері де, «сау жүргізуші» қызметін ұсынатындар да бар. Елімізде мас жүргізушілерге қатысты заң қалай өзгергенінен бастап «сау жүргізуші» қызметінің құны қанша теңге тұратынына дейін баяндады. Осы саладағы шетелдік тәжірибені де көрсетті.

Міндетті медициналық сақтандыру туралы сюжет те жақсы жасалыпты. Емделушілердің хикаясы, шенеуніктердің де, дәрігерлердің де пікірі бар. Тіпті дәрігерлер де бұл жүйенің қалай жұмыс істейтінін әлі жете түсініп кетпейтінін айтты. Бір кемшілігі: тілші сюжетін барлық қазақстандық 1 сәуірге дейін сақтандырылғанын, ал 1 сәуірден кейін жарна төлейтіндер мен төлемейтіндердің арасында анық шекара сызылатынын айтып, қорытындылады. Қандай шекара? Жарна аудармағандардың жағдайы не болмақ?

«Педагог мәртебесі» заңы туралы сюжет сәтсіз шықты. Егер бұл сюжет «түсіндіретін журналистика» жанрында болса, онда авторлар өз мақсатына жете алмады. Өте қиын мәтін, тым тез оқу, қабылдау былай тұрсын, шатастыратын қысқарған сөздерден құралған көп-көп инфографикасы бар сюжет.

«Аналитика», «Еуразия бірінші арнасы»

«Мұндай шұлықтар — еркелік еемс. Қатты жақтаулармен қоршалмаған ішкі еркіндіктің символы. «Аналитика» бағдарламасының президенттік кадр резерві туралы сюжеті осылай  басталды. Тілші осындай деталдарды алға шығарып, тақырыпты мейлінше қызықты етіп көрсетуге тырысқанымен де «хабар» стилінен аспады. Аз да болса мағлұмат ұсынғанымен, резервке қатысушылар қандай іріктеуден өткенін, олар неліктен бірегей екенін, және тағы басқасын айтпады.

Парақорлар туралы сюжетті жасауға Павлодар облысы әкімінің тұтқындалуы түрткі болған. Тек ол туралы ғана айтып қоймай, басқа да мысалдар келтірді. Журналист адамдардың неліктен пара алатынын түсінуге тырысыпты: кіші қызметтегі шенеуніктер мұқтаждықтан (айлығы аз), жоғары шенді шенеуніктер — өздерінің азғындығынан (басқа не? Ақшаң көп болса, тағы көбейгенін қалауға болмайды) алады екен. Сюжет тұтастай алғанда қызық шықты. Есте қаларлық стендап (бір қорап конфет ұстаған әже дәрігерге, мұғалімге келеді), жақсы графика (қандайсомаға — әкімшілік жауапкершілік, қандай сомаға — қылмыстық жауапкершілік жүктеледі), хикаялар (шұғыл тергеу қызметкерлері парақорлардың ақшаны қалай шайнап, жұтқанын айтады) бар.

«Аналитика» бағдарламасы шетелдік нөмірмен жүретін автокөліктер мәселесін «7 күн» бағдарламасы сияқты көрсетті: бағдарлама авторлары деректердің жартысын елеп-ескермеді, адамдар автокөлігін Қазақстанда неліктен тіркегісі келмейтінін (өйткені, тіркету қымбат) айтпады (мұның орнына оларға осылайша «Сергектен» сытылып кету оңай екенін баяндады).

«Қатерлі қателік» («Роковые ошибки» — тұпнұсқа атауы) сюжеті украиналық «Боинг» ұшағы апатына арналды. Бір апта бұрын басқа телеарналар қорытынды бағдарламаларында айтқан ақпараттарды қайталады. Сюжетте сарапшылардың «әуеде «өзіміз» не «бөгде» бөлінісі бар, егер нысан әскерилер тілінде «өзіміз» екенінен белгі бермесе, онда дереу бөгде саналып, жойылуға жатады» деген комментарийі бар. Әскери қақтығыс кезінде жолаушылар кемесін не ұшақтарын жойып жіберу туралы басқа да оқиғалардан мысал келтірді. Сюжетте көріп, ақпаратты Иран пайдасына аударғандай (олар кінәлі емес, олар қателесті, бәрі де қателеседі) әсер байқалды. Жалпы алғанда материалды көру қызық, бәлкім, НТВ немесе РенТВ мәнерінде «саржағал» байқалы себепті ме екен?!

Тоқсаныншы жылдары жарқырап көрінген қазақстандық жұлдыздар қазір қайда жүр? Бағдарламаның шымылдығын осы тақырыптағы сюжет жапты. «Бублики» тобының қатысушысы өзінің және басқа әріптестерінің кейінгі тағдырын баяндады. «Асхатымыз ән жазады, Максим егістіктерге ұшақпен химикат шашады, Малик киім тігеді» деп ұзағынан сөйлеген оның сөздерін естіген миллениалдар «бұлар кімдер?» деп сұрайтыны анық. Стендап қызық жасалыпты. Мұнда тілші шашын «алтыншы бублик» мәнерінде жасатады. Сосын өте қысқа (небәрі 20 секунд) уақыт «Рахат Лукум», Рахат Тұрлыханов, «Нұрлан мен Мұрат» дуэті және тағы басқалары туралы айтты. Жалпы алғанда, сюжеттің тең жартысы «Бубликтерге», ал екінші жартысы басқаларына арналды.

Apta, QAZAQSTAN
Президенттік кадр резерві тақырыбын тек КТК телеарнасы ғана елеусіз қалдырды, қалғандарының бәрі айтты. Apta да қалыс қалмады. Сюжет резервке ілінген бір жастың хикаясынан басталды. Ол қолына бір шоқ гүл ұстап тұрып: «Бұл гүлдерді ұжымдастарым жаңа қызметіммен құттықтап, сыйлады» деп айтады.

Президент Тоқаевтың кадр резерві мүшелерімен кездесуіне арналған сюжеттен кадр резерві құрамына кіргендердің кім екені түсініксіз қалды. Есесіне материалда Абай Құнанбаев шығармашылығынан үзінді көп. Тіпті соңында тілші қолына ұлы ойшылдың кітабын ұстап, стендап жасады.

РФ президенті Владимир Путин федералды конституцияға түзетулер енгізу бастамасын көтергені туралы жаңалық Apta бағдарламасына енді. Тек факт түрінде ғана айтылды. Осы туралы қандай да бір сарапшыдан, саясаттанушыдан ешқандай комментарий болмады.
Абай тақырыбына сюжет арнамағанымен де Абай бейнесі басқа сюжеттерде көрінді. Мәселен, балет әртістеріне төлем жасау туралы сюжетте Мәдениет және спорт министрлігінің өкілі қолына Абай Құнанбаев портреті бейнеленген кітапша ұстайды (оны сәйкесінше ірі планмен көрсетті).

Қазақстандықтар үшін күрделі де шулы тақырып – адам мүшелері мен тіндерінің донорлығы туралы сюжет біржақты жасалыпты. Тілші Денсаулық кодексіндегі өзгерістерді, донорлық қара нарығын, жалпы Қазақстандағы трансплантология мен дәрігерлерге сенім туралы айтты. Сюжетте көптеген деталь, хикаялар, дәрігерлердің Денсаулық министрлігіне сыни пікірлері да бар, бірақ министрліктен ешқандай комментарий жоқ.

Медицина тақырыбын Медициналық сақтандыру қорының жетекшісімен сұхбат жалғастырды. Донорлық туралы сұрақты оған да қойғанымен, жауабы тым түсініксіз шықты.

Жол-көлік қозғалысы ережелерін бұзатын жүргізушілер туралы материалда түрлі тақырыпты әбден араластырыпты. Нәтижесінде, көрермен бір материалдағы түрлі тақырыптың арасында адасып, көрегінен ештеңе есте қалмайды. Apta журналистері шетелдік нөмірмен жүрген автокөліктерді Қазақстанда тіркеуге қоюдың қымбат екенін айтты. Сонымен қатар, 2019 жылы Қазақстанда шетелдік нөмірмен жүрген автокөліктердің қатысуымен неше жол-көлік апаты болғанын да көрсетті. Бірақ, бұл манипуляция боп шықты, өйткені, мұндай цифрларды жалпы статистиканы келтіріп, пайыз қатынасымен беру керек.

Мәселен, КТК телеарнасының көрсеткеніне сенсек, Қазақстанда 200 мың «шетелдік нөмірдегі» автокөлік бар, ал қалғаны Қазақстанда тіркелген. Демек, бір жылдан олардың қанша пайызы жол-көлік апатына ұшырады (нақты көлік иесінің кінәсі дәлелденген жол-көлік оқиғаларын көрсету де маңызды)? Мұның ешбірін айтпады, дерек келтірмеді. Бәлкім, оның барлығын есептегілері келмеген болар?!

«Жаңа репортер» қазақстандық телеарналардың апталық қорытынды ТВ-бағдарламаларына апта сайын мониторинг жүргізеді және әр аптада жариялайды.

АҚШ-Иран жанжалы, ұшақ апаттары. 6-12 қаңтар қорытынды ТВ-бағдарламаларына шолу

Жәнібек Нұрыш
-
0
АҚШ-Иран жанжалы, ұшақ апаттары. 6-12 қаңтар қорытынды ТВ-бағдарламаларына шолу

Жаңажылдық мерекеде тынығып, қызметіне кіріскен журналистер бұл аптада да әуе апаттары тақырыбын жалғастырды: 8 қаңтарда Иран зымыраны әуедегі жолаушылар ұшағына тиіп, 176 жолаушы қаза тапты. Әлем халқы АҚШ-Иран жанжалы күшейген кезде Иран әуе кеңістігіндегі ұшақ апатында қаза тапқан жолаушыларды аза тұтып жатыр. Кейбір медиалар хабарлағандай екі ел арасындағы кикілжің үшінші дүниежүзілік соғысқа ұласып кете жаздады. Ал осы кезде  өткен жылдың 27-желтоқсанында Алматы маңында болған Bek Air әуе компаниясына тиесілі Fokker 100 ұшағы апатының алдын ала себептері айтылды. Ұқсас екі тақырып – кешегі аптаның ең бас тақырыптарына айналды.
Шолуымызда дәстүрлі түрде КТК, «Еуразия бірінші арнасы», «Хабар» және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламаларын қамтыдық.

«Большие новости», КТК
Бағдарлама Иран аспанында зымыран атып түсірген Украинаның жолаушылар ұшағы туралы қысқа хабарламадан басталды. Жүргізуші Алексей Рыблев бұл тақырыпты тағы жалғастырып, осы қайғылы оқиға Қазақстанға қалай әсер ететінін айтуға уәде етіп, әрмен қарай қазақстандық әуе апатына ойысты. Алдын ала тексеру нәтижелеріне қарағанда, фюзелажға мұз қатуы, экипаж командирі мен екінші ұшқыштың іс-әрекеті ұшақ апатына себеп болуы мүмкін екен.

Егер Гүлдала елдімекеніндегі құрылыс нысандарын ұшу алаңына жақын салмағанда, мұндай әуе апатының алдын алуға болар еді. Ережеге сай, ұшу алаңы мен құрылыс ғимараттарының ара қашықтығы кемі 4 шақырым болуы керек екен. Бірінші сюжеттің басты тақырыбы осы. Журналистер мәселені жан-жақты зерттепті. Жер мәселесі бойынша заңгер, түрлі деңгейдегі шенеуніктер, елдімекен тұрғындары, Bek Air басшылығы, тіпті авиация ардагерінің де комментарийі бар. Шынтуайтына келгенде, «егістікке арналған жерде әуежайға тақала үй салынуына кім кінәлі» деген сауалға нақты жауап болмады. Бұл жауаптың жоқтығына сюжет авторлары кінәлі емес. Облыс әкімдігіндегілер осы сұраққа нақты жауап бере алмады.

Келесі тақырып – Алматы облысында, дәлірегі Қаскелеңдегі тұрғын үйлердің біріндегі пәтерде газ жарылу оқиғасы. Екі адам қаза тапты. Оның біреуі – 10 жасар бала. Тағы 6 адам жарақат алды. Материал авторы пәтердегі газ құбырларын және газ плитасын кім тексеретініне жауап іздеді. Газ жарылысы неден болғаны туралы ресми қорытынды жоқ, сондықтан да төтенше жағдайға кім кінәлі екені әзірге түсініксіз. Сөйте тұра материал толымды жасалып, баланс сақталыпты.

«Үлкен саясат» («Большая политика» — түпнұсқа атауы) айдарында АҚШ-Иран жанжалының Қазақстанға әсері қандай болатынын талдады. Жүргізуші мен сарапшы-экономистің әңгімесі Қазақстан мен Иран арасындағы тауар айналымы қаншалықты төмендеуі мүмкін екенін, бұл кикілжің мұнай бағасына қалай әсер ететінін мейлінше ұғынықты түсіндірді. Сюжетте украин ұшағының апаты туралы да, қазақстандықтан Біріккен Араб әмірліктеріне ұшудан қалай бас тартып жатқанын да айтты.

Қазақстанда тұрмыстағы зорлық-зомбылыққа белгіленетін айыппұл жазасын жазбаша ескертумен ауыстырды. Заңгерлер мен қоғам белсенділері бұған наразы. «Больше деталей» айдарының тақырыбы осы.

«Аналитика», «Еуразия бірінші арнасы»
«Аналитика» бағдарламасы Иран-АҚШ қақтығысынан басталды. Бағдарламаның шеф-редакторы Олег Журкевич архивтегі кадрларды қолдана отырып, Иранның ядролық бағдарламасы, Сүлейманиді өлтіру, Ирактағы АҚШ базаларына шабуыл, Дональд Трамптың не істеп, не істемегені, ақырында жаңа санкциялар салғанын айтты. Сарапшы да, кейіпкер де жоқ материал украиналық жолаушылар ұшағының апатқа ұшырау оқиғасымен қорытындыланып, әрмен қарай Алматы маңындағы әуе апатына ойысты.

Журналист Айгүл Мұханбетова 27 желтоқсанда болған әуе апаты туралы егжей-тегжейлі сюжет дайындапты. Кейіпкерлері де, шенеуніктер де, сарапшылар да, заңгерлер де қатысқан сюжет мейлінше толымды шығыпты.

«Аналитика» бағдарламасы 2020 жылдан бастап күшіне енетін заңнамаларға жеке материалар арнады. Педагог мәртебесі, МӘМС енгізу, шағын бизнесті тексеруге мораторий, жыныстық зорлау, тұрмыстағы зорлық, есірткі тарату және браконьерлік істеріне заң жазасын қатаңдату. Міне, осы өзгерістер қамтылған материал өте толымды жасалған. Кейбір тақырыптар жеке-жеке сюжет арнауға да лайық.

Әлемнің түкпір-түкпіріндегі табиғат апаттары. Аустралиядағы алапат өрттер – 2020 жыл басындағы басты тақырып болып тұр. Редакциядағылар осы туралы айтқысы келсе керек, бірақ әр жылдары әлем елдерінде болған табиғат апаттарын жинапты. Индонезия, Таиланд, Жапония, Гаити, АҚШ және Пәкістан. Аталған елдерде табиғи апаттан қаза тапқандар саны, үрейлі кадрлар және тілшінің үрейлі дауысы. Материал соңына қарай «барлығына бәріміз кінәліміз» деген сарапшылар сөйледі.

Осы тұста кадрда Грета Тумберг пайда болатындай көрінді, бірақ оның орнына «Қазгидрометтің» өкілі шықты. Ол да Грета сияқты «Барлығына бәріміз кінәліміз» деді. Тілшінің теңіз жағалауынан жасаған әдемі стендапында дауыс нашар жазылса керек, дауыс үстінен дауыс басыпты, содан дауыс пен ерін қимылы үйлеспеді.

Бағдарлама бар тақырыпта сөйлей беретін «сарапшылардың» 2020 жылға болжамымен аяқталды: экстрасенс бизнес туралы кеңес айтса, сиқыршы «индиго балалар» дегеніміз кімдер екенін түсіндірді, ал таролог шетелдіктермен көптеген танысу болатынын болжады. Сюжет ортасына қарай 90-жылдары шалғайдағы телеарналарда болатын нәрсе – жұлдызнама көрсетті.

«7 күн», «Хабар»
«7 күн» бағдарламасы Елбасының үкімет басшысы Асқар Маминмен кездесуінен басталды. Аптаның жаңалығы осы. Премьер-министр елдің өткен жылғы даму көрсеткіштерін баяндап, болашақ жоспарларды айтты. 2019 жылы экономикалық өсім 4,5%-ды құрады, әрмен қарай тағы өсе түспек. ҚР Тұңғыш президенті қорының атқарушы директоры Әсет Исекешев Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевқа Қор жұмысы туралы баяндады. Мұнда да бәрі жақсы, әрмен қарай тіпті жақсы бола түседі екен. Назарбаев Елбасы кеңсесімен кездесуінде тұңғыш президенттің жұмыс графигін нақтылады. Апта бойына бүкіл ел боп талқылаған тақырып Назарбаевтың Маминмен кездесуі емес, мүлдем басқа еді. О тақырыпты кейінге ысырыпты.

Желтоқсанда Алматы маңында болған ұшақ апаты туралы сюжетте вице-премьер Роман Скляр Bek Air ұшағының апат себептері туралы алдын ала нұсқаларды хабарлады. Автор оқиғаның өрбу хронологиясын баяндап, жаңа деректерді қалыс қалдырды. Мәселен, КТК телеарнасының материалында ұшақты мұз қатуға қарсы сұйықтықпен өңдеу туралы шешімді экипаж командирі қабылдайтынын айтса, «Хабар» материалында мұндайды кім бақылауы міндетті екені түсініксіз қалды.

Қасым-Жомарт Тоқаев украиналық ұшақ апатынан қаза тапқан азаматтардың мемлекет басшыларына көңіл айтты. Иран өз кінәсін мойындады. Сондай-ақ, Қазақстан президенті АҚШ пен Иран арасындағы қақтығысқа қатысты алаңдаушылық білдірді.

«Дұшпандығы — кейіс емес, не күндестік, не тыныш отыра алмағандық». Жүргізуші Александр Трухачев ақын Абайдың отыз тоғызыншы қара сөзінен осындай цитата келтіріп, Иран-АҚШ жанжалы тақырыбынан Абай Құнанбаевтың 175 жылдық мерейтойына өте сәтті ойысты. Тоқаев мерейтой құрметіне мақала жазыпты.

Президенттің шығармашылық қарымын Ербол Тілешов, Ғарифолла Есім, Жанбота Кәріпбаев, Жабал Шойынбет және тағы басқа сарапшылар талқылап, ұлы ойшыл (Тоқаев емес, Абай) еңбектерінің маңыздылығын және құндылығы туралы ой айтты. Қарапайым тұрғындарға да сөз берді, олар да Абай туралы сөйледі. «Хабар» телеарнасының бұқараны сөйлетуі сирек кездеседі. Міне, сондықтан да болса керек, халыққа сөз беруі тың әрі тосын көрінді.

Абай туралы сюжет челленджден басталды: белгілі адамдар ұлы ойшылдың өлеңдерін оқиды. Челленжді 9-сынып оқушысы бастады, президент жалғастырып, тіпті Джеки Чанға да жетті. Сюжетте Тоқаевтың Абай туралы мақаласын егжей-тегжейлі, әр цитатасын жеке-жеке талдады. Мұның барлығы алғысөзімен қосқанда 17 минут болды.

«Хабарлықтар» тұрмыстағы зорлық-зомбылық тақырыбына арналған сюжетте Бас прокурордың орынбасары Марат Ахметжановты сөйлетті. Оның сұхбатынан заңнамаға түзету енгізгендер нені басшылыққа алғаны аз-кем түсінікті болды.

Әлеумет тақырыбы: Қазақстанда 2020 жылы берілетін атаулы әлеуметтік көмекке құжат қабылдау басталды. Құжат тапсыру ресімі оңай емес – мамандар барлығын тексеріп, есептеуі керек. Шымкенттегі Халыққа қызмет көрсету орталықтарында еріктілер көмектесе бастады. Олар адамдарға қайда қалай бару керегін түсіндіреді. Еріктілерді де, құжат қабылдаушыларды да, АӘК-ке мұқтаж жандарды да сөйлетіпті. Атаулы әлеуметтік көмек қаржысы асырау үшін емес, жәрдем ретінде берілетінін айтқан көпбалалы ананың да пікірі бар. Мейлінше пайдалы сюжет жасапты. Әйтсе де мұндай тақырыптағы материалдарда балалардың бет-жүзін көлегейлеген дұрыс болса керек-ті.

Apta, QAZAQSTAN
Бағдарлама АҚШ-Иран қарым-қатынасының шиеленісуінен, дәлірегі Тоқаевтың осы мәселе төңірегінде шұғыл отырыс өткізгені туралы твитінен басталды. Сарапшы-политолог сұхбатында бұл жағдайдың Қазақстанға қалай әсер ететінін айтты. Украина ұшағының апатқа ұшырауы туралы Ирандағы қазақ диаспорасының өкілінен сұхбат алды.

Содан кейін Алматы маңындағы Fokker 100 ұшағының апат себептерін тергеу-тексерудің алғашқы қорытындысы тақырыбымен жалғасты. Мейлінше толымды әрі эмоционалды сюжет болды.

«Шөп қорыған ит». Тележүргізуші Жайна Сламбек Шығыс Қазақстан облысындағы жер иеленушілерді дәл осылай атады. Алдымен, оларды президент Тоқаев солай атаған. Ол өз сөзінде ірі жер көлемін иемденіп, игермей отырғандарды «латифундист» деп атаған болатын. Мәлім болғаны – өңірде жерді игеруге ниеттілер көп, бірақ олардың жері жоқ, ал жері бар адамдар сол жерін игермейді екен. Сюжетте сол ірі жер иеленушілердің басқасының бәріне сөз берді.

Қасым-Жомарт Тоқаевтың Абай Құнанбаев туралы «Абай және XXI ғасырдағы Қазақстан» мақаласын бағдарлама авторлары былай көрсетті: яғни, тележүргізуші сол мақаладан ұзақ-ұзақ үзінділер оқыды. Жалпы Жайна Сламбек тек көркем әдебиет оқып қана қоймай, мақала оқығанды да ұнатады екен.

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Біржан Нұрымбетов студияға келіп, АӘК тақырыбында сұқбат берді. Пайдалы әрі жан-жақты түсіндірген сұхбат болды.
«Педагог мәртебесі туралы» заң күшіне енді. Мұғалім оқуына көбіне-көп басқа мамандықтарға баллы жетпеген мектеп түлектері баратынын айтты. Бірақ, мұғалімдерге де, студенттерге де, бітірушілерге де, ата-аналарына да сөз бермеді. Бұл тақырыпта жалғыз спикер – филология ғылымдарының кандидаты сөйледі. Неліктен оны таңдағаны жұмбақ.

Жалғызбасты әкелер туралы сюжет. Дәлірегі, балалардың церебралды сал ауруымен ауыратын үш жасар қызын жалғыз тәрбиелеп отырған астаналық ер адам. Анасы отбасын тастап кеткен. Журналистер осы ер адамның хикаясы негізінде Қазақстанда барлығы қанша жалғызбасты әке бар екенін шенеуніктерден сұрап білмекші болыпты. Жол-жөнекей Қазақстанда жалғызбасты әкелерге көмектесетін орталықтардың жоқ екенін анықтапты (қызығы сол, жалғызбасты аналарға арналған мұндай орталықтар бар ма? Әкелерге арналған орталықтар несімен ерекшеленуі керек?). Сюжетте мемлекет ер адамдардың отбасына, балаларына көбірек көңіл бөлуіне қандай да бір жолмен ықпал етуі қажет екені туралы айтып та өтті. Мемлекет қалай ықпал етеді? Тіпті теориялық тұрғыдан да түсініксіз.

Бәрінен де бұрын, журналистер бұл тақырыпты неліктен қозғағаны түсініксіз. Баланы жалғыз тәрбиелейтін аналар да, әкелер де бірдей мәселелерге тап келеді емес пе? Онда бұл сюжет неліктен қажет болды? Бізде өз балаларын тастап кетпейтін нағыз еркектер бар екенін көрсету үшін бе?

«Жаңа репортер» қазақстандық телеарналардың апталық қорытынды ТВ-бағдарламаларына апта сайын мониторинг жүргізеді және әр аптада жариялайды.

Саяси-әлеуметтік тақырыптағы қазақстандық ютуб-каналдар

Мерей Қосын
-
0
Саяси-әлеуметтік тақырыптағы қазақстандық ютуб-каналдар

Forbes.kz сайты жариялаған ең танымал қазақстандық YouTube-арналар қатарына «Аминка Витаминка», «Ekaterina Saibel», «Rusik TV», «Yuframe», «Fancy smth» және OVT сынды ютуб-арналар енді. Миллиондаған көрермені бар осы танымал влогерлердің негізгі тақырыптары, яғни ютуб-каналдарындағы контент мазмұны: отбасы, техника, тағам, саяхат, футбол және әзіл-қалжыңға арналған.

Ал Baribar.kz сайты кітап оқу, кино көру, тері күтімі сияқты тұрмыстық және өзін-өзі дамыту мазмұнындағы контент ұсынатын қазақстандық 7 видео-блогер тізімін жасапты. Олар: «kerbezful», Марфуға Шапиян, Айдана Аламан, Channel Z, Айжан Аксамбаева, «GK Queen», Іңкәр Садуақасова.

Мұндай тізімге енбесе де қазақ тіліндегі жастар аудиториясына ақпараттық-танымдық қызық дүниелер ұсынып отырған «Mardan Tashbaev», «Askerbek show», «Bul Biz», «Pazl», «Тылсым дүние» cияқты бірнеше ютуб-арна бар.
Бұл ютуб-арналар «Норвегия туралы ең керемет 27 шындық», «Солтүстік Корея туралы 30 қорқынышты шындық», «Мона Лиза суретіндегі қорқынышты құпиялар», «Танымал әндерге орналасқан 7 қорқынышты сублиминал хабарлама», «Kазақстандағы құпия өрнектер», «Ең ерекше мамандықтар», «Қазақстанға түскен беймәлім ұшқыш нысан», «Ғарыштағы ең керемет 8 мин», «Біз неге қартайамыз?», «Зона 51 құпиясы», «Ең сұмдық планеталар», «НЛО қайдасыңдар?», «Бермуд ұшбұрышының құпиясы», «Жасанды сана», «Барлығы күткен The Economist 2020 газетінің құпиялары», «Әлем қалай өзгерді?», «Барлымыздан жасырған құпия», «Олар адамдарды қалай басқарады?» және тағы басқа осы мазмұндас тақырыптарды қамтиды.

Расымен де айналасындағы құпияларды танып-білгісі келетін жастарға қызық тақырыптар. Бұл арналардың авторлары да жастар екенін атап өту керек.
Мәселені әрмен қарай талқылау үшін ең алдымен бұл жерде сұрақтың тікелей жас видеоблогерлер және оның ішінде тәуелсіз медиа өкілі туралы екенін айтып өту керек. Сонымен қатар ютуб кеңістігінен түрлі жас мөлшеріндегі жеке тұлғалардың бір реттік эмоцияға құрылған видеоларын да табуға болады.

Әркім өз қызығушылығына қарай жұмыс жасағанымен де жоғарыда аталған видеоблогерлердің ұсынатын контент мазмұны туралы мынадай заңды сұрақтар туындайды.

Күнделікті айналамызда боп жатқан саяси-әлеуметтік мәселелер, оқиғалар туралы ой айтатын қазақша арналар неліктен аз? Бұл сұрақ тағы бір сауалдың басын ашады. Елімізде қоғам боп талқылауға тиіс тақырыптарды YouTube платформасында еркін әрі интерактив түрде талқыға салатын қазақ тіліндегі ютуберлер бейнесі неліктен қалыптаспай отыр?

Friedrich Ebert Foundation Kazakhstan қорының қолдауымен «Әлеуметтік өзгеріс кезеңіндегі қазақстандық қоғам құндылықтары» атты зерттеу жарияланды. Сол зерттеудің «Азаматтық және саяси құндылықтар» тарауында келтірілген дереккөздерге сүйенсек, Қазақстан халқының басым бөлігі, яғни 64,4%-і телевидение, ал 60%-і принт түріндегі БАҚ-тағы ақпараттарға көбірек сенеді. Демек интернет пен әлеуметтік желілердегі ақпаратқа көзқарас әлі де консервативті болып отыр. Ескеретін жайт, бұл зерттеу 2018 жылы жасалған.

Зерттеу авторларының түйіндеуінше, интернет қолданудың жоғары деңгейіне қарамастан, сондағы қарама -қайшы деректер мен фейк жаңалықтар адамдардың дәстүрлі БАҚ-қа сұранысын әлі жоғалтпай тұр. Бұл жоғарыда қойған сұрағымызға бір балама жауап бола алатын сияқты. Аталған зерттеуден тағы бір мысал келтірсек, қазіргі қазақстандық жастардың саяси белсенділігі посткеңестік мемлекеттер арасында Қырғызстан мен Тәжікстаннан кейінгі соңғы орында тұр екен. Нақты айтқанда, Қырғыстан жастары саясатқа көбірек мән берсе, ал Тәжікстан жастары ұлттық дүниелерге, соның ішінде тарихқа қатты қызығады екен. Ал қазақстандық жастардың қызығушылығы көбіне экономикамен байланысты болып шыққан. Жастардың елдегі саяси өмірге пассивті қарым- қатынасы жоғарыдағы сұрақтың және бір балама жауабы болуы мүмкін-ақ. Әлде бұл тек видеоблогерлердің өз ішкі цензурасының әсері ме?

Ithiel de Sola Pool 1983 жылы жарық көрген «Еркіндік технологиялары» кітабынде адам еркіндігінің жүзеге асырылуында болашақта техникалық құралдардың орны ерекше болатынын айта келе, интернетті еркіндік технологиясы деп атайды. Интернеттің еркіндік құндылықтарын орнатуда, әсіресе дамушы және патриархаттық қоғамда аса тиімділігі байқалады. Мұндай қоғамдағы әйелдер өздерінің маргинал статустарын өзгертуге, өз бойындағы қоғамнан оқшаулану сезімін жеңуге мүмкіндік алады. Интернет осылай капиталистік қоғамдағы еңбек бәсекелестігінің бірден-бір критерийі боп есептелінетін автономия мәдениетін қалыптастырады.

Әйткенмен, бұл үрдіс мүлдем жоқ деуге болмайды, қазіргі бос кеңістікті орыс тіліндегі қазақстандық ютуберлер толтырып отыр. Соңғы кезде құбылыс өте қарқынды жүріп, белсенді шоғырды қалыптастырды. Қазірде Қазақстанда аудиториясы үлкен және қоғамдағы өзекті тақырыптарды ашық талқылайтын сол ютуберлерге қысқаша тоқталайық:

«За нами уже выехали»
Жазылушылар саны — 207 мың
Блог авторы және жүргізушісі: Дмитрий Дубовицкий. Арнаның негізгі мақсаты – қазақстандық жалқау БАҚ қозғауға ықыласы байқалмайтын мәселелерді аудиторияға мейлінше ашық ұсыну.

Life.kz
Жазылушылар саны — 155 мың
Блог авторы және жүргізушісі: Ринат Кибраев. Бұл әлеуметтік-қоғамдық ютуб-арнаның негізгі контенті: қала тұрғындарымен сұхбат. Халықтың кез келген саяси-әлеуметтік тақырыптарға байланысты шын көзқарасын естіп, көріп-білесіз.

«JURTTYŃ BALASY»
Жазылушылар саны – 134 мың.
Блог авторы және жүргізушісі: Мұрат Данияр. Саясаттан бастап, телевидениедегі шоулар, білім, мәдениет саласында боп жатқан түйткілдер мен уақыт талабына жауап бере алмай отырған ұлттық менталитет сияқты түрлі тақырыптарда ой қозғайды.

DIGISTAN
Жазылушылар саны – 60 мың
Блог авторы және жүргізушілері: Бейбіт Әлібек және Әлішер Елікбаев.
Бүгінге дейін Digistan арнасының оннан астам шығарылымы жарық көрді. Негізгі тақырыптар – дәл қазіргі қоғамда қызу талқыланып жатқан мәселелер. Сұхбат форматындағы бағдарламада оқиғалар, пікірлер, көзқарастар емін-еркін талқыланады.

Анатомия Казахской Ментальности
Жазылушылар саны – 25,5 мың
Блог авторлары және жүргізушілері: «Salem Social Media» шығармашылық ұжымы. Бұл арнаның қозғайтын тақырыбы – қазақи менталитет. Шағын комедия жанрындағы фильмдердің әр шығарылымында қазақ халқының дәстүрлі ойлау жүйесіндегі түсініктерге пародия жасайды. Зертханада медициналық тәжірибе жасайтын екі ғалым «ұят», «көре алмаушылық», «жұрттан қалмау», «той жарыс» т.б ұғымдарды талдауға тырысады.

Тимур Азиров
Жазылушылар саны – 8 мың
Блог авторы және жүргізушісі: Тимур Азиров. Бұл арна күнделікті боп жатқан саяси оқиғаларға қатысты пікірлер, әлеуметтік мәселелер, коррупция, бала тәрбиесі, той, жастар сияқты түрлі тақырыптарды қамтиды. Автор өзі қозғаған әрбір мәселеге тараптардың көзқарасын ұсына отырып, мәселені жан-жақты талдауға тырысады.

Пора остаться!?
Жазылушылар саны – 1,78 мың
Блог авторлары және жүргізушілері: Айса Ашим мен Дмитрий Дубовицкий. Бұл арнаның негізгі тақырыбы – елдегі саяси қозғалыстар мен өзгерістер. Бұған дейін аталған арнада журналистер Жанболат Мамай, Марат Асипов және «Oyan Kazakhstan» қозғалысының мүшелері қонақ болды.

Әйткенмен тәуелсіз платформада мәселелерімізді тәуелсіз түрде қазақ тілінде талқылай алатын арналардың ашыла бастағанын да байқаймыз.
Бұған мысал ретінде өте жақында белгілі журналист, қоғам белсендісі Асем Жапишева  ашқан «Тіл кеспек жоқ» ютуб-арнасын айтуға болады. Аталған арна «За нами уже выехали» арнасының қазақша нұсқасы ретінде ашылды. Әзірге 1500-дей жазылушысы бар арна алдағы уақытта қалыптасатын саяси-әлеуметтік тақырыптағы қазақ тілді видеоблогерлер шоғырының басы сенім білдіреміз.

Трендтер-2020: медиа және әлеуметтік желілер

Жәнібек Нұрыш
-
0
Трендтер-2020: медиа және әлеуметтік желілер

Персонализация/дербестендіру, подкаст, аудиторияны қатыстыру. Биыл, яғни 2020 жылы медиа саласын не күтеді? «Жаңа репортер» редакциясы халықаралық медиа-сарапшылардың болжауымен, 2020 жылы дамитын негізгі трендтерді жинақтады.

Стриминг платформалар жарысы

kantar.turtl.co (халықаралық зерттеу компаниясы) жазуынша, телевидениеде эфирлік хабар тарату басым түскенімен, стриминг (онлайн қарау) танымалдығы артады.
«2020 жылы және кейінгі жылдары да телевидение саласында телевидениенің он-лайн-стриминг және видеомен бірігетінін, және соған жоғары сапалы контент негіз болатынын болжаймыз. Тұтынушылар жарнама демеуімен және жазылым негізінде ұсынылатын сервистерді пайдалануын жалғастырады, бірақ контент пен платформалардың көбеюі таңдау қарама-қайшылығын («көп» дегеніміз әрдайым жақсы дегенді білдірмейді») туғызады.

5G — жаңа шындық

Kantar.turtl.co жазуынша, 2019 жылы аса ұшқыр мобайл интернет әлемнің көптеген елдерінде, атап айтқанда Ұлыбритания, АҚШ және Оңтүстік Кореяда енгізіле бастады. «Әйткенмен Қытай бұл тұрғыдан алда келеді, мұнда қазір 10 млннан астам адам 5G желісін пайдаланады. Ұялы байланыс операторларының инфрақұрылымға, 5G құрылғыларын көптеп шығаруға жаппай инвестиция салуын назарға алсақ, GSMA (дүниежүзіндегі ұялы байланыс операторларының мүддесін білдіретін сауда ұйымы) халықаралық қауымдастығы 2025 жылға қарай Қытайда 600 млн құрылғы 5G желісіне қосылатынын болжап отыр».

Аудио – мейнстримнің бөлігі

kantar.turtl.co сарапшыларының болжауынша, 2020 жыл — аудиожарнамының жаңа ғасырына айналады. 2020 жыл — аудиоарналардың бетбұрыс жылы болуы мүмкін. Жарнама берушілер мен брендтер өз инвестициясының қайтарымы қаншалықты екенін түсіну үшін подкасттар түрлі өлшемдерін жетілдіре түсуі қажет. Радиолар брендтердің жаңа аудиторияға шығуын оңайлатуға бағытталған жаңғыруын жалғастырады. Бұл радионың мәнді де сенімді жарнама ортасы ретіндегі орнын нығайтады.

Киберспорт (электронды спорт, eSports)

2020 жылы киберспорт жарыстарының мейнстримдегі белгісі айқындалып, медиа қожайындары мен жарнама берушілерге табыс табу мүмкіндіктерін ұсынады. Кибер-спорт онлайн мен нағыз өмірдің арасындағы жіпсіз байланысты қамтамасыз етіп, инновациялық медиамүмкіндіктердің үлкен таңдауына жол ашады.

Деректер

kantar.turtl.co зерттеуі көрсеткендей, брендтер клиенттерді таргеттеудің деректерге негізделген жаңа тәсілдерін жетілдіруін жалғастырады. Әйтсе де мұнда этикалық мәселелер алдыңғы қатарға шығып, компаниялар этика төңірегіндегі мамандарды жұмысқа алады.

«Премиалды басылымдарға» оралу

econsultancy.com (медианарық мамандарының қауымдастығы) зерттеуі көрсеткен тренд.

Әлеуметтік желілердегі фейк жаңалықтар жарнама берушілердің премиалды басылымдарға оралуына мәжбүрлеп отыр.

Бренд қауіпсіздігі мәселесі уақыт өткен сайын өзекті. Әлеуметтік медиа қолданушыларының жасайтын фейк жаңалықтарының саны артып жатыр. Сондықтан да маркетологтар премиалды басылымдарға, яғни сапалы, тексерілген контент әзірлейтін басылымдарға қайтадан қызығушылық танытуға мәжбүр.

Қолданушылардың қолдауы және қатысуы

2020 жылы әлеуметтік желілерде хикаяны баяндап қана қоймай, аудиторияны соған қатысып, әңгімелесіп, қарым-қатынас құруға тартатын контент кеңінен танылады (godaddy.com).

Әлеуметтік желі қолданушыларының қолдауы адамның тауар не қызметті ұсынуына дейін басталады, сондықтан да аудиторияңызды алдын ала танып, ұстай біліңіз (sproutsocial.com).

Мұндайда жақсы стратегия – жергілікті инфлюенсерлерді тарту. Қолданушыларға қарапайым адамдардың мақұлдауы ұнайды. Олар өздері байқап көргенге дейін өзі сияқты басқа қолданушылардың сіздің тауарды қолданып, сервисті пайдаланып, рахаттанғанын көргісі келеді.

«Жалт» контент

Жалт етер контент белгілі бір қысқа уақытта көрініп, сосын жоғалады. Intagram мен Snapchat сторилер – мұндай типтегі контенттерге тамаша мысал. Бүгінде адамдардың назар аударып, ден қоюы шектеулі, контент тұтыну талғамы өзгерді. Міне, сондықтан да сторилер (stories) тез танылды, өйткені көлемі қысқа әрі еліктіріп, елітетіні соншалық, адамдар бір сториден кейін басқасына өтуге уақытын сағаттап жұмсайды.

Нақты салалық әлеуметтік платформалар

Әлеуметтік медиада Facebook пен Instagram ең ірі және ең танымал платформалар ретінде басымдыққа ие. Алайда соңғы жылдары басқа да бірнеше нақты салалық әлеуметтік медиаплатформалар пайда болып, олардың танымалдығы артып келеді, деп жазады sproutsocial.com.

Мәселен, TikTok. Бұл платформа 2016 жылы ашылып, жастар арасында тез танылды. B2B компаниялар әлеуметтік медиа ретінде LinkedIn плафтормасын өз бастамаларына пайдалануды құп көреді, ал ойыншылар қауымдастығы Twitch платформасында бас қосады. Әлеуметтік медиада мұндай балама платформалардың бірнешеуі танымалдығын арттырып келеді, және бұл процесс 2020 жылы да одан кейін де жалғасады.

Медиалар аудиториясын сол платформалардан да іздеуі керек.

Видеоның басымдығы

Видеоконтент аудиторияны көбірек тартатын контент формасына жатады, және бұл тенденция биыл да сақталады.

CISCO ЗЕРТТЕУІНЕ СӘЙКЕС, 2020 ЖЫЛҒА ҚАРАЙ БАРЛЫҚ ОНЛАЙН-КОНТЕНТТІҢ 82%-І ВИДЕОКОНТЕНТ БОЛАДЫ.

Персонализация / дербестендіру

Персонализация – жаһандық тұтыну тренді. Бірнеше жылдан бері бар болғанымен әлі күнге дейін толық жетілмеді.

Жабық топтар

canva.com мамандарының айтуынша, қолданушылардың әлеуметтік медиаға жұмсайтын уақыты қысқарады, және олар әлеуметтік желідегі уақытын мейлінше маңызды өзара қарым-қатынасқа арнағысы келеді. Осылайша сұрыпталған аудиториядан құралатын жабық топтардың танымалдығы артады.

1...404142...77Страница 41 из 77

Бұл уеб-сайт америкалықтардың АҚШ халықаралық даму агенттігі (USAID) арқылы көрсеткен көмегімен мүмкін болды. Internews Қазақстан жарияланымдардың мазмұнына жауап береді, бұл АҚШ Үкіметі немесе USAID позициясын міндетті түрде білдірмейді. «Медиасын» бөліміндегі жарияланымдар автордың көзқарасын көрсетеді, бірақ Internews-тің, USAID-тің немесе АҚШ Үкіметінің позициясын міндетті түрде білдірмейді.

Хабарласыңыз: info@newreporter.org

СІЛТЕМЕЛЕР