Домой Блог Страница 28

«Жаңа Алаш» YouTube-арнасы. Құрақ-құрақ контент

Назира Даримбет
-
0
«Жаңа Алаш» YouTube-арнасы. Құрақ-құрақ контент

Екі жылдай бұрын «Жас Алаш» деп ашылып, кейін атауы өзгерген New Alash YouTube-арнасының 35 мыңнан астам жазылушысы бар. 2021 жылғы мамырда жалпы көрілімі 3 миллионға жуықтапты. Арнадағы «Тілеуханұлымен сұхбат» жобасының авторы, журналист Қанат Тілеухан: «Хайыпсыз өз төл өнімімізбен жеткен жеріміз осы» (цитата қаз-қалпында беріліп отыр — ред.) деп жазды. Көбіне-көп мемлекеттік БАҚ сырт айналатын белгілі тұлғалармен сұхбаттасатын жоба авторының жазбасы арна контентін шолуға түрткі болды. Бұрынғы газет және телеарна журналистерінен құралған команда жасап жатқан мұндай қазақша YouTube-арналар да саусақпен санарлық. «Жаңа репортер» авторы Назира Дәрімбет «Жаңа Алаш» арнасының видеоларын қарап шықты.

New Alash, яғни «Жаңа Алаш» YouTube-арнасын «Жас Алаш» газетінің бұрынғы редакциясы, дәлірегі Руслан Ербота бас редактор (2017-2020 жж) боп тұрған кездегі команда ашты. Кейін газет құрылтайшыларының шешімімен бас редактор ауысты. Бұған наразы бірнеше журналист бұрынғы редактормен бірге жұмыстан кетіп, басқа жаңа медиажоба бастады. «Жас Алаш» YouTube-арнасының атауы New Alash деп өзгерді.

Арнаның кейбір видеолары мыңдаған қаралым жинапты. Әйтсе де жасаушылары контент мазмұнын жоспарлағанда белгілі бір идеяға не тұжырымдамаға жүгінбеген сияқты. Сипаттамасында: «Саяси, әлеуметтік, мәдени және тарихи тақырыптарды көтеретін тәуелсіз арна» деп жазылған. Дегенмен «барлығын бір себетке сала беру» де шашыраңқы көрініп, қиюласпаған құраққа айналыпты.

Бұл сөзімізді «Жер-бесік. Сыртқасқабұлақ» сияқты дыбысы нашар видеожазбалар, баспасөз конференциясынан тікелей эфир, сараптамаға ұқсатқан апта қорытындылары және тағы басқасы растай түседі.

Бәлкім, мұндағы мақсат — жалпы көрермен қызығушылығын ескеріп, мейлінше көп аудиторияны қамту болар. Десе де авторлар өзі түсірген және әр жақтан алынған видеоларды арнаға еш қисынсыз жариялауы да арнаның салмағын азайтады.

Қазір форматы, хронометражы, тіпті дыбыс пен кадр сапасы да әртүрлі 89 видео жарияланыпты. Ең көбі 250 мыңға жуық қаралса, ең азы 36 рет қаралыпты.

Арнаның алғашқы видеосы — мұрағаттағы ескі видеожазба. Видеода қоғам және мемлекет қайраткері, марқұм Алтынбек Сәрсенбайұлы сөйлейді. Видео саясаткердің қаза тапқан күніне орай жарияланған шығар, бірақ көрерменге бұл айтылмайды.
Жалпы арнаны кімдер және қандай мақсатта ашқаны жөнінде де еш ақпарат жоқ.

Ендігі бірнеше видео Алматы облысында түсірілген. Тақырыбына қарасақ, серияға ұқсайды, алайда бір бірімен басқа байланысы жоқ. Шоқан Уәлихановтың Қапал ауылында болуы, жазушы Сайын Мұратбековтың шығармасындағы жабайы бақ, жергілікті табиғат сұлулығы айтылады.

Былтыр қыркүйекте арнада Malim.kz сайтының бас редакторы Руслан Ербота жүргізетін «Айтылмаған жаңалық» айдары пайда болды. Парламент сайлауының алдында ашылған жобада автор көрермендерге депутаттардың, шенеуніктердің мәлімдемесін түсіндіруге тырысады. Әдетте көшеде түсірілетін 5-7 минуттық видеоларды сараптамаға жатқызу да қиын. Жүргізуші әзілдеген болып, саяси жаңалықтар мағынасын «шайнап ауызға салып беріп отырады».

Арнадағы алғашқы сұхбат қонағы — журналист-белсенді Жанболат Мамай екен. Мұнда да кіріспе жоқ. «Алда әлі де көптеген қызықты кездесулер болады» деп уәде береді.
Арнаның жалпы тұжырымдамасы жоғын айттық.

Сондай-ақ, осы және кейін шыққан сұхбаттарда негізгі тақырып, әңгіме қисыны байқалмайды. Журналист бір бірімен байланыссыз сұрақтарға көше береді.

Жанболат Мамайдан сұхбат алуға не себеп болғаны анық: ол серіктестерімен бірге саяси партия құру туралы мәлімдеме жасаған еді. Сол кезде бұл елдегі елеулі оқиға болды. Алайда, сұхбат бір-бірімен байланыссыз сұрақтар топтамасына айналып, әңгіменің логикалық тізбегі ну ормандағы жалғыз жол сияқты жоғалып кетті.

Мәселен, Қанат Тілеухан: «Партия құру идеясын қолдайтын жас ізбасарлар, құрдастарыңыз бар ма?» бар деген сұрағынан кейін кенеттен 10 жыл бұрын Мамайдың әйгілі ақын Мұхтар Шахановпен белсенді жұмыс атқарғаны, ал қазір қарым-қатынасы үзілгенін сұрайды.

Келесі сұрақ та өткен шаққа сілтейді: «Сіз „Трибуна“ газетін шығарған кезде (2012 жылы) танымал сарапшы Денис Кривошеевпен бірге жұмыс істеген едіңіз, оның қазіргі сізге деген көзқарасын қалай бағалайсыз?».

Бұл қандай «көзқарас» екені түсініксіз, өйткені сұрақ қоюшы мұны айтпайды.

Жанболат Мамайдан Денис Кривошеевтің «Трибуна» құрылтайшыларын «журналистер қаламақасын әлі күнге дейін төлемеді» деп айыптағаны туралы неліктен сұрамады екен? Сонда әңгіме қызығырақ болатын еді.

Қонақ: «Бізге елді өзгерткісі келетін, көмектесетін азаматтар бар» деп айтқанда, жүргізуші «Бұл адамдар кім?» деп сұрамады. Сұхбат ашыла түсер еді. Ақша тақырыбы әрдайым қызық. Ал жүргізуші осы сауалды абайлап айналып өтті.

Жүргізуші сұхбат соңында қонағына блиц-сұрақтар қояды. Жауаптары тұлғаның жеке сипаттамаларын ашуға тиіс. «Познер әдісіне» баланатын бұл әдісті портрет-сұхбат бойынша өте орынды және тиімді екенін ескерсек, мұнда блиц-сауалнама артық көрінді.

Жүргізуші «Познер блицін» оппозиция ардагері Жасарал Қуанышалинмен сұхбатта да қайталайды. Ал енді бір сұхбаттарында бұдан бас тартады.

Осы және басқа сұхбаттардың басты мәселесі — ақпараттық, жедел және портрет-сұхбаттардың араласып кетуі. Салдарынан тақырып толық ашылмайды. Көрермен видеоны соңына дейін көріп шықса да көкейінде көп сауал қалып қояды.

«Тілеуханұлымен сұхбат» жобасының ең маңызды әрі жиі талқыланып, жұртшылықты тәнті еткен шығарылымы— елге оралған белгілі режиссер Болат Атабаевпен сұхбат.

Сұхбатты Болат Атабаев тұратын көпқабатты үйдің ауласында түсіріпті. Бұл сұхбатқа ерекше әсер берді. Десе де ауладағы у-шудан әңгіменің кейбір тұстарын түсініксіз естіледі. Естілмей қалатын сәттері бар. Сұхбатты аулада жазуға режиссердің денсаулығы себеп болса керек.

Сегіз жыл бұрын саяси қуғын-сүргінге ұшырап, елден кетуге мәжбүр болып, содан бері Германияда өмір сүрген диссидент-режиссермен әңгіме «Бұл аула неге неміс ауласы деп аталады?» деген сұрақтан басталады. Ізінше қандай тақырыптарда сұрақ қоюға болмайтынын сұрап, балалық шағына ойысады.

Сұхбатта сөйлеушінің балалық шағы, өміріндегі ыстық естеліктерінен сыр суыртпақтау да ұтымды тәсіл. Сенім ұялатып, әңгімеге жылу сыйлайды. Расымен де эмоцияға толы, әсерлі сұхбат болды.

Әйткенмен ұзақ жыл эмиграцияда болған тұлғамен сұхбатта «Ол неге елге оралды және қалай оралды?» деген сұрақтан басталса да болар еді. Көрермен де мұны білгісі келетіні анық. Бір сағаттан астам сұхбаттың 40-минутында ғана жүргізуші режиссердің эмиграциядағы өмірін кездейсоқ сөз етеді. Режиссер еліне баяғыда, 10 жыл бұрын оралғандай.

«Жаңа Алаш» арнасының ұтымды жақтары да баршылық. Телеарнада жұмыс тәжірибесі бар Қанат Тілеухан орысша сөйлейтін спикерлермен сұхбаттасады. Бұған да белгілі бір батылдық қажет.

Мәселен, белгілі құқыққорғаушы Евгений Жовтиспен сұхбатында: «И че, за тенденция такая?» деп орысша қате сұрағына қарамастан, студия қонағының жеке қасиеттері ашылып, өте әдемі шыққан. Жовтистің өмірінен көпшілікке белгісіз көптеген дерек айтылды. Евгений Жовтистің әкесін Мағжан Жұмабаев еңбектерін насихаттағаныүшін «қазақ ұлтшылы» атағаны немесе бірнеше жыл бұрын кездейсоқ адам қағып, түрмеге отырып шыққаннан кейін көлікті өзі жүргізбейтіні туралы білдік. Кісіні сөйлете білген журналист шеберлігі мақтауға лайық.

Қонақпен жайбарақат, әдепті әңгіме жүргізу стилін ұстанатын журналистің 2006 жылдан бері түрмеде отырған диссидент-ақын Арон Атабектің қызы Айдана Айдарханмен орыс тіліндегі сұхбаты мазмұнды әрі серпіліске толы екен. Жастарға жақын спикердің саясат туралы ақылға қонымды пікірлері арнаға көп пайдасын тигізді. Бір ескерту — әңгімелесушілердің жақын отыруы көзге ұрады.

Әр сұхбатта жүргізушінің әдеттегі форматтан алыстап, тереңірек материал жасауға тырысуы ұтымды әрі орынды. Алайда кейбір маңызды ақпараттар артық сөз, артық сұрақтардың тасасында қалып жатады.

Жалпы арнаның контенті құрақ көрпеге ұқсайды. Біраз видеосы біртұтас композиция жасауды емес, бос орынды толтыру не жыртықты жамай салуға бағытталғандай.

Екі жылда жазылушысы 30 мыңнан асқанын «жетістік» деп айта аламыз ба? Арнаның атына заты сай кәсіби, ұзақ уақыттан қалыптасқан ұжымы және тәжірибелі журналистері бар. Оларға 30 мың жазылушы дегеніміз сөз бе? Арна контент мазмұнын жоспарлаудан бастап безендіруге дейін жүйелі жұмыс істесе, жазылушылар саны екі-үш есе артып, жолын тауып кетер еді.

Команданың жұмысын қалай ұйымдастырамыз? Деректі кино мектебінің дәрісі

Жәнібек Нұрыш
-
0
Команданың жұмысын қалай ұйымдастырамыз? Деректі кино мектебінің дәрісі

Деректі кино түсіретін команданың жұмысын қалай ұйымдастырамыз? «Деректі кино» мектебінде бас тренер Шахида Тулаганова мен тренер Елена Демидова осы сауал төңірегінде әңгімеледі. Документалист-режиссерлер мектеп қатысушыларына тәжірибесін айтып, түсірілім тобы мүшелерінің маңызын түсіндірді.

ПРОДЮСЕР

Шахида Тулаганова:

— Продюсер — желеп-жебеуші. Саған жол ашады, арқасүйер адамыңа айналады, ақша тауып береді. Бірнеше фильмді бірге түсірер жақсы продюсер тапсаңыз, керемет жетістік. Жұмыс нәтижесіне қызықпаған продюсерлерім болды. Олардан құтылуыма тура келді. Фильм кадрларын ойлау мен фильмге ақша іздеуді қатар алып жүру де оңай емес, ауыр жұмыс.

Деректі кино түсірмек болғандар: «Былай істеуге бола ма?» деп сұрайды. «Креатив индустриясында ереже жоқ. Қалауыңызға қарай жасайсыз, қалай сезінесіз, солай жасайсыз. Тәртіп ережесі жоқ!» деп жауап беремін.

Елена Демидова:

— Продюсермен қарым-қатынасымызға қарай түрлі фильмдерім болды. 2010 жылы «Во время пожара» (қазақша аудармасы: «Өрт кезінде» — ред.) фильмін түсіру үшін  волонтерлермен бірге жүрдім, өзім түсірдім. Содан кейін постпродакшен жасауға краунфандинг арқылы ақша жинадым. Алайда мұндай жағдай сирек болды. Бір жобада өзім режиссер, өзім продюсер болған кездерім де бар, бірақ мынаны ескеріңіз: әрі продюсер, әрі режиссер болсаңыз, режиссерлік жұмысыңыз ақсайды.

Түрлі фильмге түрлі продюсер сай келеді. Ямалдағы вахта жұмысшылары туралы «Мужской выбор» фильмінің түсіріліміне солтүстікке баруға дайын продюсер қажет еді. Сол кезде Влад Кеткович табыла кетті. Екеуміз жақсы тіл табысып, төрт жыл бірге жұмыс істедік. «Третью жизнь Марины Клещёвой» фильмін Лиза Антоновамен бірге түсірдім. Ол Мария Клещеваны актриса ретінде «танытқан» Театр.doc жобасын біледі, барлық оқиғадан хабары бар.

Питчинг жасау үшін режиссер мен продюсер бірігеді. Продюсеріңіз «үлкен» адам болуы, не өзіңіз сияқты адам болуы да мүмкін. Ең бастысы: продюсер хикаяңызды түсініп, жақсы көруі керек. Егер хикаяңызды қабылдай алмаса, онда ештеңе де шықпайды. Продюсердің жұмыс қоржынында көптеген түрлі фильмдер болуы мүмкін, бірақ жобаңызға қызықпаса, сөйте тұра келіссе, жұмыс жүрмейді, жобаңыз сәтсіздікке ұшырайды.

«Бюджет жейтін» нашар продюсерлер де кездеседі. Олар арқылы Мәдениет министрлігінен ақша алуға болады. Сондай продюсерлермен де жұмыс істедім. Бұл жақсы емес. Егер киноңызды көп адам көргенін қаласаңыз, онда хикаяңызды сүйетін адамдармен жұмыс істеңіз.

ОПЕРАТОР

Елена Демидова:

— Кино индустриясы дамымаған елдерде оператор табу қиынға айналуы мүмкін. Жалпы оператор көп. Телеарнаға түсіретін, сериал түсіретін операторлар бар. Олар фильміңізді «өлтіреді». Деректі кино түсіріп жүрген оператормен немесе салалық жоғары оқу орнын жақында бітірген жас түлектермен жұмыс істеңіз. Операторыңыз жайлы болуы маңызды.

Фильмдерімнің көбін өзім түсірдім. Сыр ақтаратын фильмдер болады. Сондайда мені кейіпкермен нәзік жіп байланыстырып тұрады. Осынау кеңістікте үшінді адам пайда болса, жіп үзілуі мүмкін.

Шахида Тулаганова:

—Операторға төлейтін ақшам асып-тасыған емес, оператор жұмысына ақша табу қиын. Көбіне өзім түсіремін, жағдайды реттеуге тырысамын. Көмекші етіп бір адам аламын. Ол қиюластыратын кадрларды түсіреді. Оператор курсын оқуды да ойладым, бірақ бұл — тым қымбат. Фильмдерімді өзім түсіруіме тағы бір себеп: жүріп-тұру қаупі жоғары елдерде көп жұмыс істеймін, том мүшелерінің өміріне жауапкершілік жүгін қатар алып жүру керек. Тобыңызда адам көп болған сайын менеджмент жұмысы көбейеді.

МОНТАЖ РЕЖИССЕРІ

Шахида Тулаганова:

— Телевизия не жаңалықтар монтажерін деректі фильмді монтаждауға алмауды ұсынамын. Жаңа дүние тудыра алатын, хикаяны суретпен әңгімелей білетін адам керек. Сурет тілі — монтаж режиссері таңдаған тіл. Монтажер бұрын-соңды ұқсас тақырыптағы фильмдерді монтаждаған ба екен? Соны анықтап алыңыз. Сән әлемі туралы фильм монтаждаған адам Ирак туралы фильмді монтаждай алмайды. Монтажерге тақырып та қызық болуы керек. Ол да киноны жан-тәнімен сүюі керек.

Елена Демидова:

— Режиссерлердің көбі монтажер жалдамай, өзі монтаждайды, өйткені ақшасы жетпейді. Монтаж бағдарламасының батырмаларын басуды білеміз, бірақ монтаж режиссері дегеніміз — кәнігі маман. Ол хикаяны елестетіп, фильмнің артық-кемін алып тастап, жұп-жұмыр етуді біледі. Саған режиссер ретінде, оператор ретінде фильмдегі әрбір кадр маңызды сияқты көрінеді. Мәселен, адамның ашық эмоциясын фильмге қосқың келеді, ал мына кадрды түсіру үшін тау басына шықтың, ал мына кадрды түсіру үшін оққа ұша жаздадың. Міне, сондай кадрларды фильмде қалдырғың келмейді. Ал монтаж режиссері — фильм түсірілімінен хабарсыз адам, оған эмоция да, кадр қалай түсірілгені де белгісіз. Сондықтан да күшті фильм жасауға көмектеседі. Әйтсе де фильмнің химиясы болу керек, химиясыз ештеңе де шықпайды.

Шахида Тулаганова — Өзбекстаннан шыққан журналист. Қазір Лондонда тұрады.  Лондондағы BBC арнасында және Прагадағы «Азаттық радиосында» көп жыл жұмыс істеді. Соңғы жылдары әлемнің «от шарпыған нүктелерінде» тәуелсіз журналистикамен айналысады.

Елена Демидова — ресейлік режиссер, оператор, монтажер және продюсер. Бауман атындағы ММТУ-інде оқыған. Internews киномектебінде (Марина Разбежкинаның шеберлік мектебі) режиссура бойынша білім алды. РФ Кинематографистер гильдиясының және Деректі кино гильдиясының мүшесі. 2006 жылдан бері 10-нан астам деректі фильм түсірді.

10 наурызда «Деректі кино. Қысқа метр» мектебі басталды. Теориялық сабақтар 15 сәуірге дейін жалғасып, практикалық сабақтар мен тәлімгерлік 25 маусымға дейін болады. Сабақтар Zoom платформасында онлайн-форматта орыс тілінде өтеді. Қазақ, тәжік, өзбек тілдеріне синхронды аударма жасалады. Деректі кино мектебіне қатысуға Қазақстан, Тәжікстан және Өзбекстаннан жас режиссерлер іріктелді. Олар алты апталық интенсивті курсқа қатысады. Белгілі документалистер мен халықаралық тренерлер дәріс оқиды, үй тапсырмаларын береді, уоркшоптар, кинокөрсетілімдер және талқылаулар болады. Содан кейін түсірілім, монтаж, фильм жасауына екі ай уақыт беріледі. Осы кезде Деректі кино мектебінің тренерлері мен менторлары жетекшілік етеді.

Қазақша «Қара айна»: Astana Hub алғашқы отандық киберпанк жасаушы ма?

Ернар Бекенов
-
0
Қазақша «Қара айна»: Astana Hub алғашқы отандық киберпанк жасаушы ма?

Astana Hub технопаркі Youtube-арнасында «Ояну», «Ұя», «Шоқан» қысқаметражды фильмдерін жариялады. Үш фильмнің де тақырыбы – антиутопия. «Жаңа репортер» авторы Ернар Бекенов осы үш фильмді көріп, ерекшеліктерін, көтерген тақырыптарын, «Қара айна» сериалына қандай ұқсастығы бар екенін талдады. 

Astana Hub – Орталық Азиядағы ең ірі халықаралық IT-стартаптар технопаркі. Негізгі іс-қызметі ақпараттық технологиялар саласындағы таланттарды қолдаумен байланысты. Astana Hub негізгі функционалдық міндетімен шектеліп қалмай, Youtube-арнасында қызық әрі танымдық медиаконтент те жариялайды.

Astana Hub технопаркінің бас атқарушы директоры Мағжан Мәдиев Steppe интернет басылымына сұхбатында: «Біз қысқа метрлер арқылы технологиялардан жеңілген адамдар туралы антиутопияны көрсеткіміз келді . Онда айтылған маңызды ой мынау: егер қазір технологиялармен өмір сүріп үйренбесек, оларды өмірімізге тиімді енгізе алмасақ, өзіміздің менталды және кәсіби қасиеттерімізді дамытпасақ – онда жақын болашақта біз де жеңіліске ұшыраймыз. Яғни қысқаметраждарда көрсетілген болашақтың келуіне жол бермеуіміз керек.  Біз «Қара айна» сериалынан шабыт алдық,алайда бізге комментарийде жазылған пікірлер ұнап қалды – мұндай фильмдер «этноутопия» деген жаңа жанрды өмірге әкелді. Қызық ұғым секілді» деп айтады.

Netflix стриминг сервисінің «Қара айна» (Black Mirror) ғылыми-фантастикалық сериалын білетін шығарсыз? Ақпараттық технологиялардың адами қарым-қатынасқа әсерін түрлі оқиғалар арқылы баяндайтын антология ерекше танымал сериалдар қатарына жатады.

Расымен Astana Hub жариялаған үш қысқаметражды фильмді де сол «Қара айна» жобаның қазақстандық нұсқасы деуге болады. Концепция тұрғысынан да, идея жағынан да ұқсастығы бар.

ОЯНУ

Актер, сценарийші, режиссер Фархат Көлбаев түсірген картина ажырасу және ажырасудан кейінгі күйзеліс проблемасын сюжет өзегі етіп алған. Әйелімен және баласымен бірге болуды армандайтын басты кейіпкер жұбанышты виртуал әлем құруға көмектесетін құрылғыдан табады, симулятор көмегімен бақытқа толы отбасылық өмірін елестетеді. Картинаның оқиғасы жоғары технологиялы болашақта өтсе де, көтерген проблемасы біздің реалиядан алыс емес. Бұл – отбасыдағы зорлық-зомбылық, абьюзерлік. Басты рөлдерде Аян Өтепберген, Асылхан Төлепов, Айгерім Қалмұратова ойнайды.

Жобаның жүзеге асуы тұрғысынан «Қара айна» антологиясының кейбір эпизодтарына ұқсайды. Мысалы А. Өтепберген ойнаған бас кейіпкердің трагедиясына, қайғы-мұңына назар аударсақ, аталған шетелдік сериалдың «Жарықшақ» (Smithereens) эпизоды еске түседі. Ал футуристік идеясы «Сан-Джуниперо» (San Junipero), «Сұржыланның соққысы» (Striking Vipers) бөлімдеріне жақын деуге болады. 

Мұндай параллелдер «Ояну» фильмінің құндылығы мен көркемдік ерекшелігін жоғалтпайды. Керісінше авторлар «Қара айна» сияқты рейтингі жоғары жобадан шабыттанып, соның деңгейінде туынды жасауға талпынысы қуантады. 

ҰЯ

Бұл фильмнің көтерген мәселесінің өзектілігі бөлек әңгімеге татиды. Фильмнің жарық көруі «Отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимыл туралы» заң жобасы әлеуметтік желілерде қызу талқыға түсіп жатқан кезге тұспа-тұс келді. Фильм шыққан уақыт (2020 жылдың желтоқсаны) пен аталған заң жобасының талқылануы (2021 жылдың қаңтары) бір кезеңге тап келіп отыр. 

Еске салайық, «Отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы іс-қимыл туралы» заң жобасындағы баланың қажеттілігіне немқұрайлы қараған, баланы ұрып-соққан адамдар ата-ана құқығынан айырылады деген тармақ қоғамда біраз резонанс туғызған еді. Ал фильмде ата-анасынан бас тартқан бала туралы баяндалады.

Берік Айтжанов пен Ақбота Рахат ойнаған ата-ана ұлынан айырылғысы келмейді. Балаларды қорғайтын «Ұя» деген ұйым оларға үш күн уақыт береді. Егер олар баланың туған ата-анасынан бас тартуға деген шешімінен айныта алмаса, бала өзі таңдаған басқа отбасының қамқорына өтеді. Оның үстіне осы үш күн ішінде балаға ешқандай психологиялық, физикалық және эмоциялық қысым көрсетуге болмайды. 

Фильм біз үшін дәстүрлі әлде қалыпты саналып кеткен отбасылық түсініктерді төңкеріп тастайды. Әдетте бала ата-анадан емес, ата-ана баладан бас тартып жатады. Әйтеуір біз тұратын әлемде солай қалыптасқан. Картина ситуацияны керісінше ойнату арқылы көрерменді ата-ана мен бала қарым-қатынасына басқа позициядан қарауға дайындайды. Алдыңғы планға ата-ананың сұранысы емес, баланың қажеттіліктері шығады. Осыдан келіп: ата-ана балаға қажеттінің бәрін бере алды ма, оның не қалайтыны ескерілді ме, тәрбиелеу тәсілдері дұрыс па деген сұрақтар пайда болады. Кадрда футуристік элементтер де, балтамен ет шабу секілді тым қарабайыр әрекетте де қатар көрсетілуі ескі мен жаңаның контрастын жақсы береді. Ал әке мен «Ұя» ұйымының өкілі арасындағы диалогты жаңа өзгерістерді қабылдай алмайтын ескішіл мен жаңа заманның артықшылықтарын игілікке жарата алатын, менталды шектеулерден ада жаңашыл арасындағы дебат деуге болады

«Қара айна» антологиясының «Аркангел» (Arkangel) эпизодында да ұқсас тақырып көтеріледі. Қызын толықтай бақылауда ұстағысы келген ана ерекше жүйенің қызына орнатылуына келісім береді. Бастапқыда қызының жаман жолға түсіп кетпеуі үшін алаңдаған ана уақыт өте келе оның жеке өмірін де бақылауды әдет қылады. Мұның соңы паранойяға және екеуара жанжалға әкеледі. 

«Аркангелмен» салыстырғанда «Ұяның» көрсеткен проблемалары өзекті. «Аркангель» — жеке өмірге қол сұғу, баланы бәлекеттен қорғаймын деп қоғамнан оқшаулау тақырыбын қозғаса, яғни ата-ананың шектес тыс, тіпті зиянды қамқоры туралы айтса, «Ұя» — бала тұлғаға айнала бастағанда, өзі шешім қабылдай алатын жасқа жеткенде қандай проблемаларға ұрынатынын көрсетеді, жасөспірімнің ата-анамен ортақ тіл табысуындағы қиындықтар, оның қалауы ата-анаға жете бермейтіні мазмұнды сюжетпен баяндалады. Жалпы адамның саналы түрде өзін ата-ана сезініп, өзіне міндеттелген функцияларды орындай бермейтіні, орындалса да ересек адам бала кезде алған психологиялық зақымына сүйене отырып, заманынан қалып қойған ескі түсініктер арқылы тәрбиелегісі келетіні сөз болады. Баласын түсінбеуге тырыспайтын ата-ананы қандай проблема күтіп тұрғанын көрсетеді.

ШОҚАН

Ал «Шоқанның» негізгі идеясы – жаңа ұрпақтың өз тарихымен және түп-тамырымен байланысы. Сюжетте оқушылар мұғаліммен бірге  Қазақстанның ашаршылық орнаған кезеңіне жаңа технология арқылы саяхаттайды. Сол заманды айнытпай көрсететін виртуал әлемге еніп, балалар тарихи оқиғаны көреді. Оқушылардың бірі – Шоқан әлгі симуляторда сол зұлмат заманның өкілімен тікелей байланысып, онымен кәдімгідей қарым-қатынас жасай алатынын біледі.

Бұл фильмді көркем шығарма ғана емес, мектеп оқушыларына арналған оқу құралы ретінде де пайдалануға болар еді. Визуализациясы, сюжеттің түсінікті тілмен баяндалуы және негізгі актерлердің балалар мен жасөспірімдер қатарынан таңдалуы – екпінді аудиторияның жас өкілдеріне қоюға себеп. Бұл картинаны Қуаныш Бейсеков түсірген. Ол жастар арасында ерекше танымал «Ирина Кайратовна» шоуының режиссері ретінде белгілі. Шоу мүшелерінің шығармашылығы әлеуметтік астары бар роликтерімен мен музыкалық видеоларымен ерекше. Режиссер осы жолы да өз аудиториясына негізгі ойды жеткізе алды.

***

Техникалық жағынан алып қарасақ сөз болған үш қысқаметраж – Astana Hub технопаркінің технологиялық мүмкіндіктерін паш ететін имидж жоба деуге келеді. Визуал эффектілері жақсы деңгейде, футуристік әлемді құра алған және сол болашақ әлемді суреттейтін локациялар мен элементтер сюжетте үйлесімді қолданылды. Үш фильмнің ортақ идеяға біріктірілуі оның тартымды тұстарының бірі деуге болады: үш фильмде де киберпанк әлемді көреміз, яғни адамзаттың жаңа технология алдындағы қауқарсыздығы, технологиялық прогрестен жеңілуі. Astana Hub басшысының айтқан сөзі де осы концепцияны растай түседі. Демек, біз өзгерістерге дайын болуымыз керек, прогреске ілесе алатын ұрпақ өсіп шығуы керек. 

«Ояну», «Ұя», «Шоқан» картиналары – қазақ кинематографындағы жаңа леп. Бұған дейін отандық кинода киберпанк тақырыбы қозғалмаған. Жалпы футуристік Қазақстанды көрсету – біздің кино үшін соны бағыт. Оның үстіне фантастикалық визуал эффектілер мен өзекті қоғам проблемаларын ұштастыра білу де тапқырлықтың бір деңгейі. Фильмдерді көрермен де жылы қабылдады. Миллион  көрілімнің ауылы алыс (осы материал жазылып жатқан кезде «Ояну»  — 89 мың, «Ұя» — 53 мың, «Шоқан» — 238 мың көрілім), бірақ фильмдерге комментарийлерде негатив пікір жоққа тән.

Фильмдердің бір ғана осал тұсы: қазақша және орысша диалогтардың араласып кетуі. Кейбір көріністерде орысшаның қолданылуы түсініксіз. Дәл сол көріністер қазақша берілсе сюжетке де, концепцияға да ешқандай нұқсан келмес еді. Осы бір тұсын айтпағанда Astana Hub пен қазақ кинематографшыларының бірлестігі мақтауға тұрарлық ерекше жобаларды өмірге әкелді.

Медиасауат сөз бостандығына қалай ықпал етеді? Қазақстан, Тәжікстан, Өзбекстан сарапшыларынан жауабын білдік

Жәнібек Нұрыш
-
0
Медиасауат сөз бостандығына қалай ықпал етеді? Қазақстан, Тәжікстан, Өзбекстан сарапшыларынан жауабын білдік

3 мамырда Дүниежүзілік баспасөз бостандығы күні аталып өтті. «Жаңа репортер» редакциясы Қазақстан, Тәжікстан және Өзбекстандағы алты сарапшыдан «Медиасауат сөз бостандығына қалай ықпал етеді?» деп сұрады. Жауаптарын ұсынамыз.

Гүлнар Асанбаева, Internews-тің медиасауат жөніндегі аймақтық консультанті, MediaCAMP (Қазақстан):

«Сөз бостандығы мен медиасауат екі бөлек бола алмайды»

— Баспасөз еркіндігі болмаса, азаматтар боп жатқан оқиға мен жаңалықтардан хабарсыз қалады. Қоғам өміріне араласа алмаймыз, өмірлік маңызы бар дұрыс шешімдер қабылдай алмаймыз, саяси үгіт-насихат мен жалған ақпараттың ықпалында қаламыз, кез келген жалған ақпаратты қабылдағанда осал боламыз. Медиасауат — қоғамның БАҚ материалын сыни бағалауын нығайтып қана қоймай, журналистикаға және журналистерге қысымның алдын алуды талап ету қабілетін күшейтеді.

Еуропа елдеріндегі медиасауат халықаралық индексіне сәйкес, қоғамның жалған ақпаратқа қарсы тұру қабілеті сөз бостандығына 40% тәуелді екен. Медиасауат деңгейі жағынан үздік бестікке енетін елдердегі (Финляндия, Дания, Эстония, Швеция, Ирландия) сөз бостандығы деңгейінің жоғары болуы да бекер емес.

Орталық Азия елдерінде медиасауат деңгейі басқаша әдіспен өлшенеді, әйткенмен бұл да сөз бостандығы мен медиасауат деңгейіні арасындағы байланысты растайды. Мұны әлемдік сөз бостандығы рейтингінің соңындағы үш елдегі жағдайдан да байқауға болады. Былтырғы рейтингтен де көреміз: 180 мемлекеттің ішінде Қазақстан — 155, Өзбекстан — 157, Тәжікстан — 162 орында екен.

2019 жылы Internews жүргізген Медиа тұтыну және медиасауат зерттеуінің қорытындысына қарасақ, үш елдегі медиасауат интегралды индексі рұқсат етілген шектен (35) әлдеқайда төмен.Қазақстанда орташа көрсеткіш — 14,6, Өзбекстанда — 11,3, Тәжікстанда — 11,9.

Медиасауат дегеніміз — барлық адамның оқу, ақпарат алу, өзара қарым-қатынас жасауға арналған заманауи құралдарды пайдалана білу машығын дамыту ғана емес. Дамыған медиа және ақпараттық сауат дегеніміз — үнемі қауіп-қатерге ұшырайтын баспасөзге қоғам сенімінің кепілі. «Әділ сөз» сөз бостандығын қорғау халықаралық қорының жетекшісі Тамара Калеева атап өткендей, «Біз, яғни азаматтық сектор мен мемлекеттік сектор журналистердің қауіпсіздігін әрқалай түсінеміз. Біз халықаралық стандарттарға сүйенеміз, ал мемлекеттік органдарымыз журналист құқықтарын шектеу тұрғысынан ұлттық заңнаманы басшылыққа алады».

Медиасауат адамның құқықтары мен мүмкіндіктерін ашады, медиаконтент пен жаңалықты сыни пайыммен қабылдау машығымызды қалыптастырып, ақпараттан хабары бар азамат ретінде шешім қабылдауымызға мүмкіндік тудырады. Өкініштісі — үш елдегі респонденттердің медиасауатын айқындайтын осынау басты машық деңгейі  рұқсат етілген шектен (7) әлдеқайда төмен. Қазақстанда — 3,1 болса, Тәжікстанда — 3,2 екен. Ал Өзбекстанда — 3,5 болды.

Зерттеу жүргізілгелі 2 жыл өтті. Ақпаратты бағалаудағы сыни пайым деңгейі мен үш елдегі медиасауат жағдайы өзгерді ме? Биыл жазда тағы жаңа зерттеу жүргізіледі. Қазіргі жағдайды сол зерттеу қорытындысынан білеміз.

Ақпаратты бұрмалалаудың қандай қатерлі қаупі болатынын пандемияда: проблеманың нақты ауқымын жасырған үкіметтен де, коронавирустың шығуы мен емдеу тәсілдері туралы түрлі фейкке сеніп, әрекет қылған қоғам жағдайынан да көріп-білдік. Тәжікстан мен Қырғызстан шекарасындағы қақтығыс кезінде де әлеуметтік желілерде жарияланған жалған ақпарат пен «отанды қорғауға шақырған» эмоционалды үндеулерден екі елдегі әскери қақтығыс өршуіне ұласа жаздады.

Қазір қоғамды ақпараттандыру бойынша кәсіби борышын атқаратын баспасөзге қауіпсіз жағдай жасау үшін медиасауат дамыту қажет екені бұрынғыдан да өзекті бола түсті. Биыл MediaCAMP медиа және ақпараттық сауат бойынша 24 жаңа жобаны іске асырып жатыр. Мұның қатарында дебат, олимпиада ұйымдастыру, тик-ток, комикс, әлеуметтік желілерге видео, оқу курстарын жасау, халықтың барлық санатын оқыту және тағы басқа жобалар бар.

Медиасауат жөніндегі аймақтық фестивалдер және Қазақстан мен Тәжікстандағы тұңғыш медиасауат үйлерінің бағдарламасына құқықтық сауат, медиа заңнама бойынша сабақтар енген. Бұл — демократиялық ашық қоғам құрудағы баспасөз бостандығының рөлін аудиторияның түсінуіне көмектесер ресурсымыздың бірі.

Бұл баспасөз бен аудиториясы арасында сенім қарым-қатынас орнатуына көмектесеріне үміттіміз. Медиасауат деңгейі өскен қоғам баспасөз еркіндігін шектегісі келетіндердің (авторитарлы үкімет, өзара бәсекелесетін саяси күштер, медиа қожайындары, түрлі ботофермалар, троллдер) қудалауына, зорлық-зомбылығына ұшыраған журналистер тағдырына бей-жай қарамайды.

Пікір білдіру еркіндігі мен медиасауат бір-бірімен егіз. Медиасауат азаматтардың ақпаратты, медианы қалай қабылдап, медиа өмірімізге қалай ықпал ететінін түсінуіне көмектеседі. Міне, сондықтан да тек білім беру жүйесіне ғана емес, басқару, бизнес, ғылым саласына да медиасауаттылықты енгізу өте маңызды болып отыр.

Әсем Жапишева, журналист, медиатренер, masa.media және «Тіл кеспек жоқ» жобаларының негізін қалаушы (Қазақстан):

«Медиасауатты адам — енжар бақылаушы емес»

— Медиасауат — кез келген адамның кір жуу машинасын қолдана білуі сияқты аса қажет машық. Қазір бұл машық ТОП-10 тізіміне кіріп отыр. Бес жыл бұрын медиасауат туралы айтқанда әлеуемттік желілерді және тағы сол сияқты нәрселерді пайдалана білуді меңзесек, қазір медиасауат дегеніміз — кең түсінік. Біріншіден, медиасауат дегеніміз — манипуляция мен жалған үгіт-насихатқа қарсы тұра алу.

Медиасауат сөз бостандығы мен баспасөз бостандығын дамытады. Тәуелсіз БАҚ-ты айыра білетін, ақпарат көзін іздей алатын, қарапайым фактчек жүргізетін адам БАҚ-тағы қандай да бір манипуляцияны, фейктерді терістейді. Ол — енжар бақылаушы емес, заманауи медиаконтекст акторы. Міне, сондықтан да медиасауат — маңызды машық.

Әсел Жаңабаева, медиатренер, Factcheck.kz жобасының алғашқы бас редакторы (Қазақстан):

«Аз эмоция, көп дерек»

— Медиасауат пен сөз бостандығының мақсаты бір. Азаматтардың ақпаратқа қол жеткізу, сөз бостандығы құқығын қамтамасыз етуіне ұмтылады. Бірін бірі толықтырады. Медиасауатты адам, медиасауатты журналист қана сөз бостандығының шегі қай жерде аяқталып, басқа адамның сөз бостандығына құқығы басталатынын біледі. Ол басқа балама пікірлерді құрметтеп, тыңдайды. Медиасауат, сыни пайым негізі де осы. Медиасауат ақпараттағы сөз бостандығына көбірек орын беріп, субъективті көзқарасты мейлінше азайтуды көздейді.

Мен лезде редактор әрі медиатренер болдым. Медиасауат деген не екенін тыңдаушылармен бірге үйрендім. Медиасауат тренингі — әлі де қалыптасып, жетіліп жатқан, бекітілген стандарттары жоқ жас бағыт.

Тақырыптарға басқаша қарайтын болдым. «Өлтіруші», «нашақор», «педофилдер» деп айдар тағып, жазып жатса, онда кінәсіздік презумпциясы мүлдем сақталмайды. Материалдарыма бұрынғыдан да бетер сыни пайыммен қарай бастадым. Бәрімізде де субъективтілік бар. Біріміз жемқорлыққа қарсы көзқараста болсақ, біріміз әйелдер құқын қорғау және тағы басқасына баса мән береміз. Алайда «Дұрыс істеп жатырмын ба?», «Бұл пайдалы ақпарат па?» деп сұрауымыз керек. Мақалаларымда колумнистика азайып, дерек молайды. Осындай салық төлеген, қожайыны мына адам… деген сияқты жазамын. Эмоция аз, дерек көп.

Илхом Джамолиён, журналист, медиасыншы, медиасауат жөніндегі маман (Тәжікстан):

«Медиасауат журналистерге ғана емес, бәріне арналған»

— Басқа да мамандар сияқты мен де медиасауат сөз бостандығымен тікелей байланысты деп есептеймін. Медиасауат туралы айтқанда нені меңзейміз? Біріншіден, бұл — алуан түрлі медиа мен олардың таратқан ақпаратын айыра білу қабілеті. Медиаөнім жасау және тұтына білу машығы. Медианың ақпаратын сыни пайымға салып бағалай білу.

Медиасауатты адам дегеніміз кім? Медиасауатты адамның нақты қабілеті болуы керек: ақпарат табу, талдау, бағамдау, жасау және тарату. Мұндай машықтар болмаса, сапалы контент жасау мүмкін емес. Ал сөз бостандығының негізі — ақпаратқа қол жеткізу құқығы, нақтылығы, медиаконтент өндірісі және тарату құқығы. Мұның барлығы медиасауат негіздерін құрайды.

Медиасауат мәселесі журналистерге ғана қатысты емес. Барлық жастағы түрлі кәсіп иелеріне медиа және цифрлы сауат қажет. Тәжікстанда сөз бостандығы деңгейінің төмен болуы да мұндағы медиасауат таныту мен дамытуға жеткілікті назар көңіл бөлінбеуінің көрсеткіші.

Эльдар Асанов, bugun.uz сайтының бөлім жетекшісі (Өзбекстан):

«Сөз көп, түсіну аз»

— Еркіндіктің бағасы маған түсінікті, алайда әр адам мұны әрқалай түсінеді. Әр адам сөз бостандығының бағасын өзінше түсінеді, шекарасын да өзі белгілеп алады. Өзбекстанда тіпті зиялы қауым арасында сөз бостандығы шектелуі керек деген пікір аз айтылмайды (әркім өзі жақтырмайтын адамның сөйлеу құқығын шектегісі келетіні түсінікті).

Сөз бостандығы дегеніміз — орындалуы керек негізгі құқық. Сөз бостандығы бәрін қамтуы және шекарасы болмауы керек.

Медиасауат ақпаратты талдап, сұрыптайды. Оның құндылығы — ақпарат ағымының арасынан бағыт-бағдар алып, тексерілген, сенімді, пайдалы әрі қажет ақпаратты табуға көмектеседі.

Көптеген сарапшылар сөз бостандығының салдары ретінде бақыланбайтын ақпарат ауқымының пайда болуы мен адамды шатастыратын түрлі жеке пікірлердің туындауын атайды. Мұны түрлі мүдделі тараптар, үкіметтен бастап идеологиялық, діни топтар пайдаланады. Міне, сондықтан да бүгінгі әлемде медиасауат өте маңызды. Медиасауат университетте оқытылатын пән ғана болмауы керек. Ақпарат тұтынатын және талдайтын әрбір адам білуі шарт. Бұл дегеніміз — көп, өте көп адам.

Өкініштісі — бүгінде медиасауат туралы көп айтылады, алайда түсінетіндер аз. Бұл жағдай әсіресе Орталық Азияда байқалып отыр. Медиада қызмет ететін адам ретінде айтарым, көбі ақпарат талдау, фактчекинг және медиасауат бойынша түрлі қиындыққа кезігеді. Осы тақырыпта көптеген тренингке қатысады, медиасауат туралы түсінік қалыптастыру да қиын. Бізде кең білім, тиімді бағдарламалар, әсіресе жергілікті ұлт тіліндегі ақпарат жетіспейді.

Тимур Юлдашев, Nuqtainazar.uz сайтының бас редакторы (Өзбекстан):

«Сөз бостандығы дегеніміз — ұдайы күрес»

— Медиасауат сөз бостандығымен байлаулы. Бір бірінен ажырамайды. Бүгінде ақпаратты жасырып қалу мүмкін емес. Заманауи технологиялар жасырын ақпаратты шығарып береді, бір жерге жасырса да тағы басқа жерден шығады. Ал ақпараттың еркін айналымы сөз бостандығымен өзара байланысты.

Сөз бостандығы дегеніміз — ұдайы күрес. Қарама-қайшылықтарға ұшырап жатады. Адамдар да сол қарама-қайшылықты танып, ажырата білуі керек. Ақпаратты енжар тұтынып қана қоймай, медиасауатты болуы керек. Сапасын, нақтылығын, сенімділігін және нені меңзейтінін талдай білу керек. Медиаконтент мазмұнына сыни пайыммен қарау шарт. Бұл — негіз. Медиасауат құндылығы оның сөз бостандығы мен пікір білдіру еркіндігі стандарттарына ықпалынан көрінеді.

Ассамблея сессиясы, бензин бағасы және қырғыз-тәжік шекарасы. 26 сәуір-2 мамырдағы қорытынды бағдарламаларға шолу

Риза Исаева
-
0
Ассамблея сессиясы, бензин бағасы және қырғыз-тәжік шекарасы. 26 сәуір-2 мамырдағы қорытынды бағдарламаларға шолу

Кешегі аптаны қорытындылаған бағдарламаларға ортақ тақырып — Қазақстан халқы Ассамблеясының кезекті сессиясы. «7 күн» және Apta бағдарламалары президент Қ.Тоқаев «Қазақстанның 100 жаңа есімі» жеңімпаздарымен кездескеніне де сюжет арнады. «Басты бағдарлама» редакциясы бала күнінде жыныстық зорлық-зомбылыққа ұшыраған адамдарды сөйлетіп, ауыр тақырып қозғапты. Apta авторлары бензин неліктен қымбаттап жатқанын талдап, мұның жаппай қымбатшылыққа ұласуы мүмкін екеніне алаңдапты.

Дәстүрлі мониторингімізде «Хабар», «Еуразия бірінші арнасы» және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламасын қамтыдық.

«7 күн», «Хабар»

Бағдарламаның бастапқы 5 минуты Қазақстан халқы Ассамблеясының құрылу тарихына, институт ретіндегі рөлі мен Тұңғыш президент Н.Назарбаев ұйымға төрағалық ету құзіретін президент Қ.Тоқаевқа бергенін баяндауға арналды. Содан кейін Қазақстан халқы Ассамблеясының сессиясына 10 минуттық сюжет арнады.

Кешегі апта соңында Мемлекет басшысы Қ.Тоқаев «Қазақстанның 100 жаңа есімі» жобасының жеңімпаздарымен кездесуге қатысты. Осы кездесуден 10 минуттық сюжетте жоба қатысушыларынан пікір алып, президент сөзінен ұзынсонар үзінділер берді.

Мемлекет басшысының апта ішіндегі телефон сөйлесулері мен қабылдауларына шолудан кейін 1 мамыр — Қазақстан халқының бірлігі күні мерекесіне де сюжет берді. Сюжетте қазақ тілін жетік білетін, Қазақстанда табысты еңбек етіп жүрген өзге ұлт өкілдерін көрсетті. Тұңғыш президент Нұрсұлтан Назарбаевтың халықтар достығын қалыптастырудағы орнын да айтып өтті.

Ал QazVac вакцинасы туралы сюжет отандық вакцина жасаушылармен сұхбаттан басталып, отандық вакцинаның ерекшелігі, қалай дайындалғанын баяндайды.

«Жолда абай бол» сюжеті мопед, электросамокат, велосипед айдағандардың жол апатына ұшырау оқиғаларын жинақтапты. Жол қозғалысына қатысатын көлік ретінде тіркелмесе де бұл көлік құралдарының өз жол ережесі бар екенін еске салып, құзырлы орган мен велосипедшілер қауымдастығының өкілдері пікір, комментарий берген толымды сюжет.

Бағдарлама экология тақырыбына арналған «Экология — ел тынысы» деген сюжетпен аяқталды. Сюжетте тілші Сәкен Сейітханұлы экологияға тигізген зардабы үшін салынатын айыппұл мәселесін қозғайды.

«Басты бағдарлама», «Еуразия бірінші арнасы»

Бағдарлама негізсіз айыппұлдар мәселесін қозғаған сюжеттен басталды. Сюжетте жер-жердегі ақылға қонымсыз айыппұлдар оқиғасын жинақтапты. Мәселен, Қостанай облысының Владикинка ауылындағы дүкен сөресінде екі бөлке нанның беті ашық тұрғаны үшін «санитарлық талаптарды сақтамады» деп дүкеншіге 83 мың теңге айыппұл салынған екен. «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасының араласуымен айыппұлдың заңсыз екені дәлелденіпті.

Ал «Ұр тоқпақ» айдары Түркістан облысының Бәйдібек ауданындағы қызғалдақ оқиғасына арналады. Қызыл кітапқа енген «Грейг» қызғалдағының 6 талын жұлған азаматқа «9 млн теңге айыппұл салынуы мүмкін» деген ақпарат әлеуметтік желіде қызу талқыға түскен. «Ұр тоқпақ» авторы Айдана Үсенбай осы мәселеге тоқталып, далада өсіп тұрған гүлдерді жұлуға болмайтыны жайында еш ескертпе тақтайша қойылмағанын мәселе етіп, заңгер пікірін берді. Дәл осы ескертпе тақтайша жөнінде құзырлы орган өкілдері пікір білдірсе, жөн-ақ еді.

«Жыл сайын Қазақстанда жүздеген балаға жыныстық сипаттағы зорлық жасалады». Алғысөздегі осы қорқынышты деректің дереккөзін айтпады. Сюжет жас балаларға жасалатын зорлыққа дер кезінде мән берілмейтіні, жасыруға қазақы менталитет те бейім екені туралы болды. Зорлық көрген екі кейіпкер хикаясын баяндап, психологтар пікір білдіріпті. Кейіпкерлер уақытында айтылмай, кейін ашылмаған қылмыстың зардабын тартып жатқанын әңгімелейді. Ішкі істер органдары тарапынан комментарий болмады.

1 мамыр — Қазақстан халқының бірлгі күні мерекесіне арналған сюжеттің алғысөзіне жүргізушілер Қордай оқиғасының қатысушыларына сот үкімі шыққанын, Қазақстан халқы Ассамблеясының сессиясы өткенін айтып, Қазақстандағы неміс отбасының тұрмысын көрсетті. Тілші сюжетін «Бүгінгі Қазақстан халқы Ассамблеясының үлгісін алып жатқан мемлекеттер бар» деп аяқтады. Алайда қай-қай мемлекеттер екенін атамады.

«Осы апта қайғылы қазамен айшықталды… 81 жасында Ескендір Хасанғалиевтен айырылып қалдық». Жүргізуші Әсем Изатқызы композитор Ескендір Хасанғалиевтің бақилық болғанын осылай естіртті. Қазақ тілінде «айшықталды» сөзі жақсы хабарға, ал «айырылып қалдық» тіркесі әдетте жас адамның өліміне айтылатынын редакторлар ескермесе керек.

Бағдарлама соңында тілші Айдана Үсенбай Түркістан облысындағы Укаша ата құдығына сапарын баяндады. «Басты бағдарлама» авторларының Түркістан облысындағы туризм нысандарын насихаттауы дәстүрге айналғандай. Мәселен, өткен шығарылымда тілші Айдана Үсенбай Қазығұрт тауына барып, «Ғайып ерен, қырық шілтен» деген жердің кереметін танытқан еді.

Apta, QAZAQSTAN

Apta бағдарламасы Қазақстандағы COVID-19 және коронавирусты пневмония, вакцина алғандар статистикасынан басталды. Коронавирустың ағзаға зиян салдары, өз бетінше емделу, түрлі түсініксіз қытайлық дәрілік қоспаларды ішу, асқыну, емдеу хаттамасы, вакцинация тақырыптарын қамтыған сюжетте бірнеше кейіпкер бар. Елдегі вакцинацияның баяу жүргізілуі, QazVac вакцинасы, коронавирус нұсқалары, Үндістандағы коронавирус індетінің күшейгенін де айтты.

Президент Тоқаев апта соңында «Қазақстанның 100 жаңа есімі» жобасының жеңімпаздарымен кездесті. Хикаясы қызық жеңімпаз кейіпкерлер бар.

Қазақстанда бензин қымбаттап жатыр. Сюжетте бензин бағасы мен халықтың айлық табысы бір бірінен алшақ жатқанын, адамдардың кірісі аз, ал бензин бағасы шарықтап тұрғанын айтады. Тілші бензин қымбаттауы басқа тауарлардың құнына қалай әсер ететінін түсіндіріп, сарапшыларды сөйлетеді.

Сырдарияның суы азайып барады. Өзен алабындағы Қамбаш көлінің суы тартылып, жағалаудан 500 метрге алыстаған. Қызылорда облысындағы жоғалып бара жатқан көлдер тақырыбына арналған сюжетте жергілікті тұрғындардың қиын тұрмысы мен жағдай қаншалықты ауыр екенін айқын көрсетті.

Қырғызстан-Тәжікстан шекарасындағы қарулы қақтығыс тақырыбына сюжет арнамай, президент Тоқаев екі ел басшыларымен телефон арқылы сөйлескенін хабарлап, оқиға орнынан таралған видеоларды көрсетті. Ал сюжет Қырғыз Республикасында кәсібін жүргізіп жатқан қазақстандық кәсіпкерлер мен компаниялар туралы болды.

Композитор Ескендір Хасанғалиев қайтыс болды. Бағдарлама белгілі композитордың «Атамекен» әнімен аяқталды.

«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.

Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.

Деректі фильм түсіруге ақшаны қайдан табуға болады? Документалистер талқылауы

Жәнібек Нұрыш
-
0
Деректі фильм түсіруге ақшаны қайдан табуға болады? Документалистер талқылауы

«Деректі кино. Қысқа метр» мектебі аясында документалистер Эльер Нематов (Өзбекстан тумасы, Орталық Азия елдерінде жобалар жасайды), Исмаил Зибай (Тәжікстан), Катерина Суворова (Қазақстан), Махпора Киромова (Тәжікстан) және Clique Film Festival, Qara Film Festival кинофестивалдерінің тең ұйымдастырушысы Дана Сәбитованың (Қазақстан) қатысуымен талқылау өтті. Спикерлер деректі фильм өндірісінің түрлі кезеңдеріне қаржы іздеу, фильмді көпшілікке таныту тәжірибелерін бөлісті.

«Кино командамен жұмыс істеуді үйретті»

Эльёр Нематов (Өзбекстан), документалист әрі фотограф, «Мен — шетелдікпін», «Әкем ертең келеді», «Мен — әйелмін», «Шопандар мен жоқтау», «Бұқара балалары» деректі жобаларының авторы.

— Құқық қорғаушы Азимжан Асқаровтың өмірі мен өлімі туралы фильм түсіріп жатырмын. Ол түрмеде 10 жыл жазасын өтеді. Оған Жалал-Абадтағы қақтығыс оқиғасынан кейін жалған айыптау іс қозғалды. Азимжан Асқаров туралы фильм түсіруді бұрыннан ойлап жүрдім. Техника мен қаржы іздедім. Кенеттен ол қайтыс болды. Міне, сондықтан да фильмім ұлдары оның денесін Қырғызстаннан Ташкентке көлікпен әкеле жатқанынан басталады. Бұл жобаны бүгінге дейін созып, кеш бастағаным — үлкен қатем болды.

Бұл — оқыту бағдарламасының аясында түсірілген жоба. Әуелі фильмді түсіруге 3000 доллар берді. Мұндай бюджет тек бір қалада түсірім жасауға арналған. Ал менің жобам халықаралық сипат алды: Қырғызстанда, Тәжікстанда, Ресейде түсірдім. Ақша таусылғанда тағы да берді.

Фильмді түсіруге дейін белгілі әрі тәжірибелі фотограф ретінде танылдым. Бұл деректі фильм жанрындағы алғашқы тәжірибем. Фотосуреттерді қайда жариялауды жақсы білемін. The Guardian, The Telegraph, Le Monde, The Wall Street Journal, Meduza басылымдарына жариялаймын. Ал фильмді қалай түсіру, қаржыландыру, көпшілікке таныту жайында білерім жоқ. Міне, сондықтан да оқып-үйреніп, продюсерлермен тікелей сөйлесіп, өзім жасауға ұмтылдым. Питчинг деген не екенін мүлдем білмейтінмін. Мұны да үйрендім. Әуел баста жалғыз жұмыс істесем, кино саласы бәрін жалғыз істемеуді, міндеттерді бөліп беруді үйретті. Процесс үш есе жылдам жүрді.

Тәжікстанда фильмге қаржы табудың бірнеше тәсілі бар. Мәдени орталықтың, Internews ұйымының, Сорос қорының грант байқауларына қатысу керек. Елшіліктер, мәдени атташелерден де қаржы табуға болады. Егер европалық елшіліктердің бірі қолдаса, онда бұған тағы басқа еуропалық елшіліктер қосылып жатады. Жеке тақырыптан гөрі әлеуметтік мәні бар тақырыптың грант алу мүмкіндігі жоғары.

Тәжікстанның мемлекеттік және жекеменшік телеарналарын қаржыландыру көзі ретінде қарастырмаймын. Олар тақырыпты қажетінше ашуға мүмкіндік бермейді. Олармен ұйымдастыру жұмыстары бойынша қолдауға келісуге болады. Бізде камера ұстаған адамдарды жақтыра бермейді, ал телеарнаның куәлігімен мүмкіндік молаяды.

«Ақша кез келген тұстан табылуы мүмкін»

Катерина Суворова (Қазақстан), «Завтра море» деректі фильмінің авторы.

— Деректі фильм түсіруге жеке қаражат табылады. Қамықпаңыз. Әр адам, тіпті әжеңіз де фильм түсіруге ақша бере алады. Адамның тағдыры жобаңыздың идеясымен ұқсас болса, ақша береді. Құрбым мейрамхана бизнесінде жұмыс істейді. Оның жетекшісі жобама қызығып, бірақ болмай қалды. Мұны ақша әр жақтан келетінін түсіндіру үшін айтып отырмын.

«Завтра море» фильміне Германиядан қаржыландыруды жеңіп алдым. Егер Германиядан қаржыландыру болса, онда титрде: түсірілім орны — Қазақстан, өндіруші ел — Германия деп жазылады. Маған саяси тұрғыдан өндіруші ел ретінде Қазақстан да аталуы маңызды. Сондықтан Қазақстаннан қосымша қаржыландыру іздедім. Жеке кәсіпкер қаржыландыруға келісті. Мұның екі себебі бар еді: біріншіден, оған Арал теңізі тақырыбы ұнайды. Екіншіден, Германияның ірі қорымен тең продюсерлік идеясы да ұнады. Титрде аты-жөні емес, оның атындағы қор атауы жазылды.

Бір қаржыландырушыдан жобаға қажет барлық соманы сұрамаңыз. Бір бөлігін сұрасаңыз, тез береді. Көптеген ірі халықаралық қорлар киногранттарды тікелей қаржыландырмайды. Алайда олар алдын ала зерттеу тақырыбына қолдау көрсете алады. Мәселен, Сорос-Қазақстан қорымен осылай жұмыс істеуге болады.

Қазқстанда көптеген ірі компаниядан қаржы алуға болады. Көбінің әлеуметтік департаменті бар. Мәселен, Chevron компаниясы. Тағы бір амал: Гете институты, АҚШ елшілігі, Internews ұйымы, Тұңғыш президент қоры, Ораз Әбішев киноқоры. Бұдан бөлек аймақтық қорлар, мәселен — «Артдокфест», ірі кинофестивалдер, үлкен халықаралық платформалар да бар.

Ешқашан мемлекеттен ақша алмадым. Мемлекетке жұмыс істеуге дайынсыз ба? Міне, осы сұрақты әбден ой елегінен өткізіп алыңыз. Мемлекеттік тапсырыстың мақсаты — елді жарнамалау. Егер кейіпкеріңіз мемтапсырыс мүддесіне сай келсе, онда жұмыс істеуге болатын шығар. Бұл фильмді түсіру қауіпсіз бе? Кейіпкеріңізге қауіпсіз бе? Тапсырыс орындауды ғана ойламай, шекараны айқындап, жобаңызға мүмкіндіктер табу маңызды.

Жергілікті қаржы көздерін табу оңайырақ. Халықаралық қаржыландыруды іздесеңіз, үлкен бәсекеге түсіп, бүкіл әлем елдерімен таласасыз. Барлығы ағылшын тілінде. Батыста оқығандарға жол беруге тура келуі мүмкін, өйткені бізде идеямызды қысқа да нұсқа жеткізуге үйретпеді. Кеңес одағында ақшаны бұйрықпен таратты. Ал батыс киномектептерінде мұны да оқытады. Ең бастысы — ағылшын тілін үйреніңіз.

Продюсердің ойлау жүйесі былай: «Бұл тақырыпта қайда айтуға болады, ақша берушінің мүддесіне қайшы келмей ме?», «Қайда және кім қолдайды?» деген сауалдарға жауабыңыз болуы шарт. Әрбір әлеуетті продюсерге арнап жаңа питч жазасыз. Бір кездесуде фильм мәдени ерекшеліктерді айтсаңыз, тағы бір кездесуде — гендер мәселесіне басымдық бересіз. Ешкімге өтірік айтпайсыз, тек мүдделес тұстарына алға шығарасыз.

Деректі фильм өндірісінің кезеңдері мынадай: фандрайзинг, идеяны сипаттау, зерттеу, түсірілімге дайындық, түсірілім, постпродакшен, дыбыс, монтаж, көпшілікке таныту. Педагог-драматург Марина Разбежкина бастауыш режиссерлер продюсерлікті өзі атқарғаны аса маңызды екенін айтады: экспедицияны ұйымдастыру, қаржыландыру, команда, техника, жанармай, логистика, жатын орын, тамақ, командадағы коммуникация, түсірілім кезіндегі көңіл-күй. Сонда алдағы басқа жобаларда команданың барлық мүшесінен не күтеріңізді білесіз.

«Қазақфильмге» жүгіндік, қолдаудан бас тартты. Сөйте тұра фильміміздің тұсаукесері Локарнода өтті. Меніңше, олардың бізден бас тартуы — мүмкіндікті жіберіп алу. Тәжірибемізге қарасақ, фильм шетелде неғұрлым көбірек танылса, Отанында да соғұрлым қызығушылық артады. Адамдар: «Егер Локарнода көрсетсе, онда бізге де қызық» деп ойлайды.

«Қазір фильмді танытуға көбірек көңіл бөлер едім»

Махпора Киромова (Тәжікстан), «Мардикор» деректі фильмінің авторы әрі журналист

— «Мардикор» деректі фильмінің ұзақтығы — 22 минут. Қара жұмыс істейтіндер нарығындағы әйелдерді көрсетемін. Бюджеті — 5000 доллар. Бұл қаржының жартысы техника сатып алуға және логистикаға кетті. Командада екі адам: өзім және оператор-монтажер болды. Айтпақшы, Тәжікстанда бірнеше табу тақырып бар. Мәселен, терроризм тақырыбы. Мемлекеттік органдармен мәселе туындауы, грант беруші қаржыландырудан бас тартуы да мүмкін.

Көптеген кинофестивалдің бір талабы — фильм бұрын көрсетілмеуі керек. Мен проблеманың барлық жақта айтылып, көрсетілгенін қалаймын. Фильмді YouTube-те жариялаймын. YouTube-ке жариялағанда бірініш күндегі көрсетілім мен комментарийлер саны маңызды. Егер фильм 24 сағатта кемі 1000 рет қаралып, ондаған комментарий жазылып, лайк жинаса, онда YouTube фильмді өзі таныта бастайды. Міне, сондықтан да промоушен ұйымдастырдық. Фильм Facebook-те де жарияланып, түрлі топтарда постер, сипаттамасы мен сілтемелер таратылды.

Фильмді таныту дегеніміз сілтеме жариялау ғана емес. Жоба ұзақ уақыт назарда болуы керек. Бір сілтемеден бірнеше күн ғана қаралым болады. Ұзаққа шабу үшін жариялағаннан кейін де белсенділікті күшейту керек. Мысалы, фильмдегі кейіпкер-әйелдерге көмектесу акциясының хабарландыруын тараттық. Хабарламада фильмге гиперсілтеме қоса берілді. 18 000 сомониден (бұл дегеніңіз 1500 доллар) астам ақша жиналды. Көмек қаржы үлестіру бойынша да ролик түсіріп, оған да фильм сілтемесін қостық. Мұндай белсенділік бірнеше аптаға созылды. Фильмді тәжік БАҚ-тары да қолдады. Ертеңіне барлығы жаңалық жариялады.

Фильмді YouTube-те жариялағалы тоғыз айдай өтті. Бүгінде күніне 50-60 қаралым қосылып отырады. Осы уақытта фильмді 160 300 рет көрді. Арнаның 1600 жазылушысы бар. Монетизация қосылды. Facebook-те де, фильмді көшіріп жариялаған басқа да ресурстарда қаралым бар. Фильмді танытуға 100 доллар салдым. Қазір танытуға бұдан да көбірек қаржы жұмсар едім. YouTube-та ақылы таныту жүргізбедік. Ал Faceook-та жарнама жасадық. О жақта 70 мың рет қаралды. Мұның 20%-ға жуығы ақылы танытудан үлесіндегі қаралым.

«Орталық Азиядан фильмдер әлі түсірілмеді, күтіп жүр»

Дана Сәбитова, Clique Film Festival жәнеQara Film Festival кинофестивалдерінің тең ұйымдастырушысы.

— Документалистерге айтарым: жұмыстарыңызды барлық фестивалге жіберіңіз. Орталық Азияда түсірілген фильмдер жақсы бағаланады. Орталық Азия туралы фильмдер аз, күтіп жүргендер бар. Өйткені Орталық Азия аймағының шынайы тұрмыс-тіршілігі туралы ақпарат аз. Әлемге біздің қалай өмір сүріп жатқанымыз қызық.

Біз де Деректі кино фестивалдерін өткізуге қаржы іздейміз. Фестивалдерімізді шетелдік қорлар қаржыландырады. Осында тұрып жатсақ та аймағымызда не болып жатқаны бізге де қызық.

Фестиваль ұйымдастырушысы ретінде маған да, фильм авторы ретінде сізге де ең бастысы — көрерменіңізді табу. Фестивалдер — адамдар келетін кеңістік. Олардың арасында десиженмейкерлер, яғни шешім қабылдайтын, сіз фильмде көрсеткен проблеманы шешуге ықпал ете алатын адамдар болуы мүмкін.

***

Еске салайық, бұған дейін «Деректі кино. Қысқа метр» мектебінде «Логлайн, синопсис, тизер, трейлер. Не үшін қажет?» деген тақырыпта мақала жариялаған едік.

10 наурызда «Деректі кино. Қысқа метр» мектебі басталды. Теориялық сабақтар 15 сәуірге дейін жалғасып, практикалық сабақтар мен тәлімгерлік 25 маусымға дейін болады. Сабақтар Zoom платформасында онлайн-форматта орыс тілінде өтеді. Қазақ, тәжік, өзбек тілдеріне синхронды аударма жасалады. Деректі кино мектебіне қатысуға Қазақстан, Тәжікстан және Өзбекстаннан жас режиссерлер іріктелді. Олар алты апталық интенсивті курсқа қатысады. Белгілі документалистер мен халықаралық тренерлер дәріс оқиды, үй тапсырмаларын береді, уоркшоптар, кинокөрсетілімдер және талқылаулар болады. Содан кейін түсірілім, монтаж, фильм жасауына екі ай уақыт беріледі. Осы кезде Деректі кино мектебінің тренерлері мен менторлары жетекшілік етеді.

Деректі фильмнің үш ингредиенті. Белгілі документалист Джон Алперттің кеңесі

Жәнібек Нұрыш
-
0
Деректі фильмнің үш ингредиенті. Белгілі документалист Джон Алперттің кеңесі

«Деректі кино. Қысқа метр» мектебі аясында белгілі америкалық документалист Джон Алперттің шығармашылық кездесуі өтті. Репортер, документалист, Қалалық қоғамдық телевизия орталығының (Downtown Community Television Center, DCTV) негізін қалаған Джон Алперт дүниенің түкпір-түкпіріндегі қиын аймақтарға барып, ондаған деректі фильм түсірген. Ол Facebook тікелей эфирінде мектеп қатысушыларымен кездесіп, деректі жобаларын түсіру тәжірибесін баяндап, бірнеше қызық оқиға айтып берді. Оның өз ісіне деген шексіз сүйіспеншілігі деректі кино түсіріп қана қоймай, кейіпкерлерімен достасуына да көмектеседі екен.

Таксистер туралы деректі фильмнен скриншот

— Бірінші фильмімді кездейсоқ түсірдім. Сол кезде Нью-Йоркте таксист едім. 1970 жылдардың басында бұл қауіпті жұмыс саналатын. Бізді нашақор-жолаушылар ғана емес, таксопарк басшылары да тонайтын. Олардың жұмыс шарты таксистерге тиімсіз болды. Басымызды қатерге тігіп, жұмыс істедік. Көліктің де жағдайы мәз емес. Кез келген сәтте тежегіші істемей қалуы мүмкін. Бір бірімізбен үнемі жарысып, жолаушыларға таласатынбыз. Бәрі бір бірімен бәсекелесетін. Бірігіп, жақсы еңбек шартына қол жеткізуге ұмтылмайтын.

Бір күні қолымызға арзан ақ-қара камера түсті. Таксистердің проблемасы мен шешу жолдарын ұсынатын шағын фильм түсірдік. Қаладағы 50 гаражда көрсеттік. Бұл сиқырлы таяқшаның сілтеуіне ұқсады. Кәсіподақ сеніміне ие болып, олар бізді тыңдады. Таксистермен қайта тиімді келісімшарт жасалды.

«Пәлі, мынау қажетке жарайды екен ғой» деп ойладық. Содан кейін білім туралы фильм түсірдім. Муниципалді мектепті жемқорлық жайлаған еді: әкімдік бөлінген бюджетті қалтасына басып, туған-туыстарын жұмысқа алып, жиналыстарда қарапайым адамдарға сөз бермейтін. Жемқорлық туралы айтсақ та бізге сенбеді. Видео түсіріп едік, сенді. Жемқор шенеуніктерді орнынан алып тастады. Біз тағы жеңдік. Енді барлық проблеманы камераның көмегімен шешеміз деп ұйғардық.

Жақсы журналистиканың үш құпия ингредиентін «TAP» (Джон үстеоді тақылдатқанда tap-tap-tap деген дыбыс естілді — автор ескерт.) деп атаймын.

Бірінші ингредиент — Time (уақыт). Фильм түсіретін жерде басқаларға қарағанда ұзақ болуыңыз керек. 

Нью-Йорктегі кедейлерді емдейтін ауруханадан сюжет түсірдік. Ауруханаға Спинелли мырзаны жеткізді. Инфаркт болып, өлім аузында жатыр екен. Аман алып қалды. Ауруханада бірнеше күн қалып, осы науқастың жағдайын бақылауым керек екенін түсіндім. Бірнеше күннен кейін дерті қозып, инфаркт тағы қайталанды. Аман алып қала алмады. Спинелли мырза қайтыс болды. Мұны видеоға түсірдік.

Мұның бірнеше себебі бар: медбикелер жетіспейді, кардиологқа жұмыс істеген уақытына қарай ақы төлейді (шұғыл қажет болғанда ғана үйінен ауруханаға шақырады), жабдықтар тозған (жөндейтін маман да, жөндеуге қажет бөлшектер де тапшы). Нью-Йорк ауруханасындағы жағдай үшінші әлем елдеріне ұқсас еді.

Осылайша Америка телеарналарынан камера алдындағы кісі өлімін алғаш рет көрсетті. «Кеше Спинелли мырза қайтыс болды» деген репортаж бен «Спинелли камера алдында өлді» деген репортаждың айырмасы бар. Сюжет үлкен дауға ұласып, жұртшылықтың ашу-ызасын тудырды. Үкімет ауруханаға қаржы беруге мәжбүр болды. Міне, содан кейін қоғамдық телеарнаның есігі жабылып, қара тізімге ендік. Иә, журналист жұмысында мұндай да жағдайлар болады. Мұны да ескеру керек. Олар кейде «хабаршыны», яғни хабарлаушыны «атып тастайды».

Аурухана туралы деректі фильмнен скриншот

Уақыт ережесі тәуелсіз документалистерге арналған. Басшылығыңызға ауруханада бес күн жүргеніңіз ұнамайды. Иә, телекомпанияларға уақыт — тым қымбат, бірақ сіз үшін түк те емес. Уақыт — жеке ресурсыңыз, оны молынан пайдаланыңыз. Қажет жерде мейлінше ұзақ болыңыз.

Мұның тағы бір себебі — адамдар сізге сенуіне уақыт керек. Бұрын камера жабдықтары өте үлкен болатын. Бесік арбаға салып, алып жүрдік. Адамдар: «Ой, бесік арба! Ха-ха-ха» деп, жақын тартатын. Ғимаратта ұзақ болғанымыз соншалық, бізді ешкім елемейтін де болды. Адамдар ашылып сөйлеуі үшін өте абай болыңыз. Ентелесеңіз, шошытасыз.

Екінші ингредиент — Access (кіру/рұқсат). Уақытыңыз көп, бірақ қажет жерге кіре алмасаңыз, уақыттың пайдасы жоқ. Ешкім кіре алмаған жерге қалай баруға болатынын білген жөн. Кейіпкер сеніміне кіріп, олар ешкімге көрсетпейтін дүниесін сізге көрсеткісі келуі керек. Бұл — жұмыстың ең маңызды бөлігі.

1990 жылдардың басында Нұрсұлтан Назарбаев туралы фильм түсірдім. Оған толықтай «кіре алмадым», тек жартылай ашылды. Репортаж да жарым-жартылай шықты.

Джон Алперт Қазақстандағы тренингте, 1993—94 жылдар

Netflix-тегі «Куба және оператор» фильмімді көріңіздер. Фидель Кастро туралы фильм. 45 жыл түсірдім. Фильм кейіпкерлерінің әлеміне кіре алдым, бәрі де достарыма айналды. Тіпті Фидель Кастромен де достастым. Кубаға қызыммен барғанымызда уақытылы елге қайта алмай, сабаққа кешігіп қалды. Фидель Кастродан қызымның мұғаліміне хат жазуын өтіндік. «Кешіріңіз, ол менен сұхбат алып жатқаны себепті кешігіп жатыр. Фидель Кастро» деп жазды. 45 жыл уақыт болды. Кейіпкерлер әлеміне кірдім.

Үшінші ингредиент — Passion (құштарлық). Бір нәрсені ұзақ уақыт, мәселен 45 жыл жасау өте қиын. Әлдекім камераның алдында көз жұмғанын да көру тіпті ауыр. Жұмысыңыз өте маңызды екеніне шын сенбесеңіз, жүрегіңіз «кейіпкерлер» деп соқпаса, онда ештеңе істей алмайсыз. Жеңілесіз. Мықты репортер бола алмайсыз.

Cuba and the cameramen фильмінің түсірілімінде

Қазір бізде, яғни АҚШ-та «ең пайдалы тағам — құрамы үш ингредиенттен аспайтын тағам» деп үйретеді. Түрлі қоспалар мен химикаттардан тұратын ұзынсонар тізім көрсеңіз, бұл зиян. Міне, сондықтан да үш құпия ингридиентті ғана қалдырайық: уақыт, рұқсат, құштарлық.

***

Еске салайық, бұған дейін «Деректі кино. Қысқа метр» мектебінде «Логлайн, синопсис, тизер, трейлер. Не үшін қажет?» деген тақырыпта мақала жариялаған едік.

10 наурызда «Деректі кино. Қысқа метр» мектебі басталды. Теориялық сабақтар 15 сәуірге дейін жалғасып, практикалық сабақтар мен тәлімгерлік 25 маусымға дейін болады. Сабақтар Zoom платформасында онлайн-форматта орыс тілінде өтеді. Қазақ, тәжік, өзбек тілдеріне синхронды аударма жасалады. Деректі кино мектебіне қатысуға Қазақстан, Тәжікстан және Өзбекстаннан жас режиссерлер іріктелді. Олар алты апталық интенсивті курсқа қатысады. Белгілі документалистер мен халықаралық тренерлер дәріс оқиды, үй тапсырмаларын береді, уоркшоптар, кинокөрсетілімдер және талқылаулар болады. Содан кейін түсірілім, монтаж, фильм жасауына екі ай уақыт беріледі. Осы кезде Деректі кино мектебінің тренерлері мен менторлары жетекшілік етеді.

«Хабар 24» арнасындағы «Әкім» билік өкілі жұмысын қалай бағалайды?

Болатбек Мұхтаров
-
0
«Хабар 24» арнасындағы «Әкім» билік өкілі жұмысын қалай бағалайды?

Лай-балшықтан аяқ алып жүргісіз көшелер, елді мекен аумағындағы күл-қоқыс, ауызсуға, газ бен жарыққа мұқтаж тұрғындар, журналистің алдында ақталуға тырысқан әкімдер. Мұнда әдетте мемлекеттік телеарналардан жиі айтылатын біржақты ресми ақпарат жоқ, ауыл халқының тұрмыс-тіршілігі шынайы көрсетіледі, телеарна тілшісі әкімнің жұмыс орнына аяқ астынан бас сұғады. Мұндай телебағдарламалар көрерменге ұнайды. Сын көтермейтін тұсы да бар.

«Жаңа репортер» авторы Болатбек Мұхтаров «Хабар 24» телеарнасындағы «Әкім» жобасының наурыз-сәуір айларындағы бағдарламаларына (тоғыз шығарылым) талдау жасады.

Мақтайтын жағы

Кадрдан дауыс мәнері, әзіл-қалжыңы, қылығы музыкалық телеарналардағы шоу-бизнес жаңалықтарын еске салатын тілшіні көреміз. Бірақ бұл біздегі стереотип болуы мүмкін және ол лезде ұмытылады: қағылез, ойнақы, пысық қалыппен ойын-сауықты ғана емес, әлеуметтік мәселелерді де айтуға болады екен. Аңғал боп көрінуден қысылмайтын тілші Ақбөпе Тәңірберген барған елді мекенінде жол неге нашар, ауызсу неге жоқ, неге қоқыс шашылып жатыр – бар проблеманы бірден тауып, оның шешімін іздеуге батыл кіріседі. 

Бір сәтте ол Шымкенттің қоқыс полигонында тұрса, одан кейін лай басқан көшемен жүреді, тұрғындардың шағымын тыңдайды, шағымды әкімге жеткізеді. Қосулы камера, дубльсіз режиммен түсіре отырып, республикалық телеарна эфирінен ауылдың барын бар, жоғын жоқ деп көрсетеді. Проблемасы ортақ, әкімге, шенеуніктерге өкпесі бар аудитория өзіне әйтеуір біреу көңіл бөлетінін түсініп, бұған риза болуы мүмкін. Әр бағдарламаның басында президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Жергілікті билік органдары халыққа қолжетімді болуға тиіс» деген сөзі оқылуы, экрандағы картада Нұр-Сұлтаннан тілші барған елді мекенге дейінгі әуе бағыты сызылуы мәселені көрсетуге астанадан «арнайы мән берілгенін» меңзегендей. Мемлекеттік басқару жүйесін аудан әкімдері деңгейінде болса да сынау телеарнаны көрерменге жақындата түседі. 

Наурыздағы төрт бағдарлама Шымкент аудандары әкімінің жұмысы туралы болды.  Абай ауданының әкімі Бұхарбай Парманов «бұл инфрақұрылымы ең артта қалған аудан» екенін айтып, тілші қандай кінә тақса да, «дұрыс» деп жауап берді, мәселелердің қай-қайсын да жасырмады. 10 елді мекенде ауызсу жоқ, әкім жылдың соңына дейін бұл ауылдарға су құбыры түгел тартылатынын айтты. Ми батпақ боп жатқан не асфальты шұрқ-тесік көше-жол елді мекендерге ауызсу, газ, жарық желілері салынып біткеннен кейін – 2023 жылға қарай жөнделеді екен. 

Тұрғындарды шаршатқан жайттарға көз жеткізген журналист эмоция-экспрессиясын іркіп қалмайды. Жаңаталап ықшамауданындағы көшені көргенде «Бұл – Шымкент қаласы???» деп таңданса, Тәуелсіздікке 20 жыл елді мекеніндегі батпақты кешкенде «Жаяу адам түгілі көлік өте алмайтын жол ғой бұл, ма-а-ас-қара-а-а!» демесіне лажы болмайды. Әкімдерден бар сұрағына тәптіштеп жауап алады, айтылған жауапқа бас шұлғи бермейді. «Орталық көшеге төсеген асфальтыңыз сол ма?» деп, сұрақты төтесінен қояды. Аудан басшысынан «қандай әкімсіз?» деп, қарсы жолыққан тұрғыннан «Мына азаматты танисыз ба?» деп және сұрайды. «Қызметкерлеріңізді, тазалыққа жауапты мекемелерді бастап, Бадам өзенінің жағалауына барыңызшы» деген өтініш те айтады. Мұндай қамқор телеқаһарман халыққа қалай ұнамасын!?

Тележобаның «ревизиясынан» әл-Фараби, Еңбекші, Қаратау аудандарының әкімі де өтеді. Бұл аудандарда да сол проблема: ауызсусыз, газсыз, жарықсыз отырған тұрғын үй алаптары бар, жол инфрақұрылым желілері жүргізілмейінше жөнделмейді. Ақбөпе Тәңірберген сөйлескен тұрғындардың көбі әкімі кім екенін білмейді, жұмысына да риза емес. 

«Әкім» тележобасының эфирге шыққанына 2 жыл болған. Наурыздағы бір бағдарламада жылдың басынан бергі шығарылымдарға шолу жасалды. 

Сәуірдегі бағдарламалар Маңғыстау облысындағы Қарақия, Бейнеу, Маңғыстау аудандарына арналған. Қарақия ауданында түсірілім тобын бір әйел аңдып жүреді. Журналист «неге біздің соңымыздан қалмайсыз?» деп қыспаққа алғанда «дүкенге өз шаруаммен келдім» деп ақталды. Бірақ тұрғындардың бірі құпияны ашып берді. Түсірілім тобының соңынан жүрген адам ішкі саясат және тілдерді дамыту бөлімінің басшысы екен. Шалғай аудандарға қандай да бір телеарнаның түсірілім тобы ескертусіз барғанда ішкі саясатқа жауапты мамандардың осылай сырттай бақылауы журналистерге жақсы таныс. «Әкім» бағдарламасына жергілікті басқару аппаратының «кәсіби тәсілін» әшкерелеудің сәті түсті. Тілшінің хабарлауынша, аудан басшысы Қыдырберді Беков «қызметкері бұл спектакль үшін жазаланатынын» айтқан.

Бұл үш ауданда тұрғындар негізгі проблема – жұмыссыздықтан қиналып отырғанын айтты. Жұмыс табылса, жалақы аз. Бір мұғалім көше сыпыруға мәжбүр болғанын айтты. Азық-түлік қымбат. Базарларда сауда да жүріп жатқан жоқ. Ауызсусыз, газсыз, сапалы жолсыз, интернетсіз отырған ауылдар бар. Қарақия тұрғындары әкімнің жұмысына риза емес, керісінше, Бейнеу мен Шетпеде тұратын азаматтар жұмыссыздыққа, қат-қабат проблемаларға қарамастан аудан басшысының қызметіне сын айтпады. 

Жоғарыда айтылғандарды бағдарламаның аз-кем артықшылығы деп есептейік.

Ақсайтын жағы

Бағдарламада тұрғындар әкімнің қызметіне баға береді. Бұл – эффект үшін қолданылған тәсіл, объектив әлеуметтік зерттеу емес. Дегенмен соның өзі үстірт жасалған. «Әкімді танисыз ба?» деген сұраққа тұрғын «жоқ» деп жауап берсе, ол әкімнің жұмысына қатысты дизлайк деп есептеледі. Азаматтардың аудан басшысын танымағаны оның жұмысына көңілі толмайды дегенді білдірмеуі мүмкін ғой. Сол сияқты әкімді жақсы танығаны да адам оған риза дегенді аңғартпайды. Хабардың орысша нұсқасында олай емес, тілші Асхат Ниязов тұрғынға «Әкімді танисыз ба», «Жұмысына ризасыз ба», «Неге ризасыз?» деген сұрақтарды бірінен соң бірін нақтылап қояды. Содан кейін барып, бағасын есепке алады. 

Шымкентте түсірілген төрт бағдарлама да әуелі тұрғындардан, олардың шағымынан емес, әкімнің кабинетінен басталады. Елді мекен проблемаларына екпін түсірілген болса, «әлеуметтік сюжет» драматургиясы оқиғадан, мәселеден, тартыстан ары қарай өрбуі керек еді. Бұл шығарылымдарда проблеманы әкім бастап, тұрғындар жалғап, композиция ары-бері шатасады. Мысалы, әл-Фараби ауданында электр бағанын қолдан орнатып алған тұрғындардың жайы әкімнен бұрын көрсетілгенде қызық болар еді. Оның орнына мұндай көріністер аудан басшысының әдеттегі құрғақ есебі арасындағы «лирикалық шегініс» сияқты қолданылған. Дегенмен Маңғыстау облысынан түсірілген бағдарламаларда тілші сюжет құрылымын қисынды етіп реттеген. 

Режиссура шешімдері де түсініксіз болып жатады. Бейнеу ауданында тілші хабарды не себепті түйенің жанында «Қазір – Маңғыстауда түйе боталап жатқан сәт» деп бастайтыны беймәлім болып қалады. Бұдан соң өңірдегі мал шаруашылығы туралы бір де бір мәлімет айтылмайды. Осы шығарылымда журналист «көше қиылысында жаяулар жолағы жоқ, көшенің арғы бетіне қалай өтерімізді білмейміз, мынадай бағдаршамдар көбіне жаяу жүргіншілерге арналмаған сияқты» дейді. Лезде бағдаршамдағы жаяу адамның қызыл түсті белгісі жанып тұрғаны көрсетіледі. Демек, қарама-қайшылық – көше реттейтін құрылғы жаяуларға да арналған. Журналист «көліктер бағдаршамның түсіне қарамай жүре береді, сондықтан көшені кесіп өту қиын» деген ойды дұрыс жеткізбегенге ұқсайды. 

«Нәтижелер» деп аталған шығарылымда бағдарлама тілшісі Созақ ауданының әкіміне «Түркістан облысында өзіңіз сияқты қарт әкімдер бар. Бірнешеу. Сіздің ойыңызша, қарт әкімдердің жұмысы өнімдірек пе, жас әкімдердікі ме?» деген сұрақ қояды. Журналист эйджизмнен хабарсыз. Есесіне әкім оған «бұл әркімнің қабілетіне байланысты» деген қарапайым ақиқатты айтады. 

«Әкім» жобасының негізгі кемшілігі – мәтін бойынша мазмұны. Жалпы, мұнда журналистің жазбаша жұмысы көрінбейді. Кадр сыртындағы мәтін өте аз, оның өзінің ауызекі тілден айырмасы жоқ. Бағдарлама редактордың көмегіне зәру. Республикалық телеарна журналисінің кадр сыртында аудан басшыларын «әкім мырза» деп атауы, тіпті «әкім – бір қауым елді басқарып отырған адам» деген түсінігі де ойлантады. Әкім халықтың бір бөлігін басқарудан бұрын белгілі бір аумақтың дамуына жауапты мемлекеттік өкіл ғана. 

Тілшінің сөйлеу лексикасы жұтаң. Дайындықсыз, экспромтпен сөйлейтіндіктен тавтология-плеоназм көп. Кейде екі сөйлемде бір сөзді екпін түсіріп бірнеше рет қайталайды. Стендаптарда, басқа да кадрларда журналист ойын дұрыс жеткізсе екен, сөйлем мүшелерін дұрыс қолданса екен деп қипақтап қаласың.

Шымкент аумағына кіретін ауылдар туралы айтқанда «Елді мекендер дейінші, қала деуге ауыз бармайды» дейді. Бұлар онсыз да қала құрамындағы елді мекендер деп аталады. «Сұраса бола ма», «айтсам бола ма», «десем бола ма?» дегеннің орнына «сұрауға бола ма», «айтуға бола ма», «деуге (деуіме) бола ма?» деп сөйлеу сауаттырақ болар еді. «Көптеген әкімдер», «барлық мәселелер» деген тіркестердің дұрысы: «көп әкім», «барлық мәселе». «Ауа райы суытып кетті», «Жарғақ басы жастыққа тимей жүр» деген сөйлемдер де редактордың тезінен өтпеген, дұрысы: «Күн суып кетті», «Жарғақ құлағы жастыққа тимей жүр».

«Әкім» тележобасы белгілі бір тақырыпты терең зерттеуді емес, «өңірде қандай проблема бар, оны шешу үшін әкім не істеп жатыр?» дегенді көрсетуді ғана мақсат еткенімен мұндай бағдарламаға да сауатты мәтін керек. Бұл тікелей эфир емес, сондықтан журналистің кадрда олқы сөйлеуін, алдын ала дайындалмауын, дубль жасамауын ақтауға себеп жоқ. Кадр сыртындағы мәтін ауызекі әңгімеден гөрі салмақты, ақпаратқа қанық, жүйелі болғаны жақсы. Бағдарламаның орыс тіліндегі нұсқасында журналистің мұндай сөзі сараланған, талданған ақпараттан тұрады, редактордың жұмысы білінеді. 

Қорыта айтсақ, «Әкім» – әзірше негізінен аудан әкімдерінің жұмысын жергілікті тұрғындармен бірге бағалайтын, халықты мазалаған мәселелерді көтеретін қызық бағдарлама. Жоба видеокамера объективіне іліккен объектив жағдайды көрсетеді. Енді журналистер жұмысын кәсіби талаптарға сай жақсарта түскені дұрыс.

QazVac вакцинасы, ауыл әкімдері және жер. 19-25 сәуірдегі қорытынды бағдарламаларға шолу

Риза Исаева
-
0
QazVac вакцинасы, ауыл әкімдері және жер. 19-25 сәуірдегі қорытынды бағдарламаларға шолу

19-25 сәуірде түйіндеген апталық бағдарламалардың барлығына ортақ тақырып — QazVac вакцинасы. Үш бағдарлама да отандық вакцинаны өңірлерге жөнелту басталғанын хабарлады. «7 күн» және Apta бағдарламалары ауыл әкімдерін сайлау өтетінін талдаса, «Басты бағдарлама» редакциясы Абайдың 175 жылдығынан кейін Семей қалай өзгергенін сараптайды.

Дәстүрлі мониторингімізде «Хабар», «Еуразия бірінші арнасы» және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламасын қамтыдық.

«7 күн», «Хабар»

Бағдарлама QazVac вакцинасының алғашқы партиясы өңірлерге жеткізіліп, отандық вакцинаны жасаушыларға президент Қасым-Жомарт Тоқаев Twitter парақшасында алғыс айтқанынан басталды.

Жүргізуші Дархан Әбдіуахит Реформалар жөніндегі жоғары кеңестің бесінші отырысы туралы студиядан ұзақ әңгімеледі. Ал сюжетте жүргізушінің айтқанын толықтырып, отырысқа қатысушылар мен президент сөзінен үзінділер берді. Әдепкі хаттама сюжет.

Президенттің баспасөз хатшысы Берік Уәли президент жарлығымен бірнеше лауазымды тұлға қызметінен босатылғанын хабарлаған. Дархан Әбдіуахит шенеуніктердің есімдерін атап, «жылы орындарын суытты» деп айтты.

Мемлекет басшысы Атырау облысының әлеуметтік-экономикалық даму мәселелері жөнінде кеңесте елдегі сапасыз жолдарды да айтқан. Бағдарлама авторлары 500 шақырымдық Орал-Атырау тасжолының жағдайын жергілікті тұрғын сөзімен растай отырып, президент өткізген кеңес туралы сюжет әзірлепті.

Өткен аптада Қауіпсіздік кеңесінің төрағасы Нұрсұлтан Назарбаев кеңес хатшысы Әсет Исекешовті қабылдады. Тұңғыш президент Назарбаев пен қазіргі президент Тоқаевтың жұмыс аптасына шолу осы жаңалықтан басталып, кімдерді қабылдағанын қамтыды.

Бір сағат эфирдің алғашқы жартысын президенттерге арнап, екінші бөлігінде ғана сараптама сюжеттерге кезек жетті.

Кешегі аптада мемлекеттік телеарналардың бәріне ортақ тақырыптың бірі — ауыл әкімдерін сайлау. «Хабарлықтар» сарапшылармен бірге мұндай саяси науқанның ел өміріне тигізер пайдасы мен зиянын, әкімдердің заң бұзу ықтималдығын талдайды. Эксперимент түрінде бір жыл бұрын Нұр-Сұлтан қаласынан 50 шақырымдағы «Бұлақсай» ауылында әкім сайланғаны, алты айда ауылда қандай өзгерістер болып, қандай проблемалар туындағанын ауыл тұрғындарының айтуымен баяндайды. Сайлауға түсетін азаматтарға қойылатын талаптар, сайлауға жұмсалатын қаражат жөнінде баяндайтын толымды сюжет.

Тілші Мақпал Мадиярова Қазақстандағы балалар үйінің жай-күйін, бала асырап алу, патронатқа беру, баланы кері қайтару мәселелерін зерттейді. 7 баланы қамқорлығына алып, екеуін кері қайтаруға мәжбүр болған кейіпкерді сөйлетіпті. Бала құқықтары жөніндегі уәкіл Аружан Саин баланы кері қайтарудың бала психологиясына теріс әсерін, бала асырап алуға ниеттілер саны көбейгенін айтады.

Сенатта туризм саласын дамыту жөнінде жаңа заң жобасы қаралып жатыр. «7 күн» тілшілері осы заң жобасын негізге алып, туризмдегі жаңашылдықтарды бір сюжетке жинақтапты. Сюжеттің кадрден тыс мәтінінде тау-шаңғы спорты саласына мемлекет тарапынан субсидия бөлінетін айтып, сол сәтте кадрде жазғы жағажай мен судағы аттракционды көрсетті. Әрбір шетелдік туристке кететін шығынның 15 мың теңгесін мемлекет субсидиялайды екен. Тілші Ерболат Қайыржанның айтуынша, «Бұл ел ішіне турист тартатын мамандар үшін үлкен мотивация болмақ». Ал туроператорлар бұған келісе ме? Қазақстанға шетелден турист тартатын операторлардың проблемасы қандай? Сюжетте бұл айтылмады.

«Қазақстан — өз вакцинасын ойлап тапқан он елдің бірі». Осы сөз бағдарламада үш рет айтылып, отандық вакцинация жөнінде сюжет берді.

Алматыда атақты шопан Жазылбек Қуанышбаетың туғанына 125 жыл толуына орай «Қазақстанның қой шаруашылығы, өткені, бүгіні және келешегі» атты онлайн ғылыми конференция өтті. Жиынға Мемлекеттік Хатшы Қырымбек Көшербаев қатысқан екен. Сюжетте Мемлекеттік хатшының үндеуінен ұзақ-ұзақ үзінділер беріп, Жазылбек Қуанышбаевтың өмірдерегін баяндады. Ғылыми конференцияда қандай мәселелер талқыланды? Бұрын дүркіреп, қазір тоқыраған қой шаруашылығының болашағы қандай? Мінеки, осындай өзекті сұрақтар сюжетте ескерусіз қалыпты. Бәлкім, сюжеттің мақсаты басқа болған шығар. Әйткенмен сараптамалық бағдарламаның эфирін «өтті, кетті» сюжеттермен толтыру жөнсіз-ақ.

Бағдарламаны Қызылорда облысындағы көктемгі егіс науқанынан хабардар ететін сюжет түйіндеді. Өңірдегі алғашқы дән себу рәсіміне облыс әкімі Гүлшара Әбдіхалықова қатысыпты. «7 күн» бағдарламасы Қызылорда облысына, өңір басшысы Гүлшара Әбдіхалықоваға ерекше көңіл бөлетінін байқаймыз. Бұған дейін де бірнеше рет Қызылорда мен әкімі туралы сюжеттер көрсеткен.

«Басты бағдарлама», «Еуразия бірінші арнасы»

Электр энергиясының қымбаттауы «Басты бағдарламаның» басты тақырыбына айналды. Тұтынушы, сарапшылар, мемлекеттік орган өкілдерін сөйлеткен сюжетте электр қуатын өндіретін компания өкілдерінің уәжі жоқ. Электр қуатын өндірушілерді кінәлайтын пікірлер көп айтылды. Алайда қарсы тараптың жауабы естілмеді.

«Ұр тоқпақ» айдары эфирге оралыпты. Әлеуметтік желіде қоғам назарын аударған мәселерді талқылады.

«Басты бағдарлама» да отандық вакцинаның алғашқы партиясы өңірлерге жөнелте бастағанын хабарлап, вице-премьер Ералы Тоғжанов, Жамбыл облысының әкімі Бердібек Сапарбаев пен ғалымдарды сөйлетті.

Ұлы Абайдың 175 жылдығы пандемиямен қатар келіп, тойланды. Өңірлер мерейтойдың пайдасын сезінді ме? Тілші Артур Мағзомов Семейге сапарлап, аймақ ахуалын бағамдайды. Сюжет «Біз көрген Семей сүреңсіз» деп аяқталады. Аймақтарға тек мерейтойда көңіл бөлінетінін мәселе етіп көтерген тәуір сюжет.

Тілші Айдана Үсенбай Түркістан облысындағы Қазығұрт тауына барып, «Ғайып ерен, қырық шілтен» деген жердің кереметін баяндайды. Бұл сюжет Қазақстан Тәуелсіздігінің 30 жылдығына арналыпты. Әуеден түсірілген видеолары әсерлі, сонысымен де тартымды сюжет.

Apta, QAZAQSTAN

Бағдарлама Алматы мен Түркістандағы атыс оқиғаларынан басталды. Екі оқиғаны қысқа қайырып, ресми жаңалықтарға ойысты.

Дәлірегі, Атырау облысының әлеуметтік-экономикалық даму мәселелері жөнінде кеңеске ауысты. Мемлекет басшысы өткізген жиын туралы сюжеттің ең жанды тұсы — облыс тұрғындарынан алынған сауалнама. Адамдар баға өсіп, айлық өспейтінін, 100-120 мың теңге жалақы ештеңеге жетпейтінін айтады. Аймақтағы орташа айлық жалақы — 358 мың теңге деген мәліметті аңызға балайды.

Ауыл шаруашылық жерлерін сатуға тағы 5 жыл мораторий жарияланды. Президент көмекшісі Ерлан Қаринмен шағын сұхбатта Жер реформасы жөніндегі комиссиясының жұмысын әңгімеледі. Түсіндірме ақпараты мол сұхбат.

Әйтсе де соңғы уақыттағы ең жиі талқыланатын тақырыпға бөлек бір сюжет арнағанда құба-құп болар еді.

Күзде ауыл әкімдерін сайлау өтпекші. Ал ауыл әкімі болуға үміткерлер бар ма? Apta бағдарламасының осынау тақырыпты талдаған сюжеті Алматы облысындағы оқиғадан басталады. Мұнда ауыл тұрғындары жаңа әкімге қарсы шығыпты. Ақмола облысындағы бір ауылдың әкімін көрсетті. Әкімнің айтуынша, ауыл әкімі болуға ниетті адам жоқтың қасы. Ол бұған не себеп екенін айтса, саясаттанушы мұның жалпы себебін түсіндірді. Басты саяси тақырыпқа арналған толымды сюжет.

Жүргізуші Жайна Сламбек COVID-19 және коронавирусты пневмония статистикасы хабарлап, QazVac сауда белгісімен шығаралытан QazCovid-in қазақстандық вакцинасын өңірлерге жөнелту басталғанын хабарлады.

Қазақстанда 120 балаға бұлшықет атрофиясы диагнозы қойылған. Әлемде сирек кездесетін аурудан емдейтін үш түрлі препарат бар. Үшеуі де Қазақстанда тіркелмеген, құны өте қымбат. Бір препараттың бағасы 53 млн теңгеден басталып, 1 млрд теңгеге дейін жетеді. Ал мұндай диагнозы бар балаларды 2-3 жасына дейін емдеу керек, әйтпесе кеш болады. Ата-аналары үкіметтен көмек сұрап, бұл дәрілерді Қазақстанда тіркеуді өтінеді. Сюжетте бірнеше отбасының хикаясы, ата-анадан бастап шенеуніктерге дейін пікір айтып, комментарий беріпті.

Мүгедектігі бар адамдар отандық цифрлы қызметтерді толыққанды пайдалана алмайды, өйткені қазақстандық сайттар, порталдар оларға бейімделмеген. Мұны міндеттейтін заң не қаулы керек. Сюжетте кейіпкерлер, сарапшылар, депутаттар мен министрлік өкілінің комментарийі бар.

Бағдарламаның соңғы сюжеті — «Қазақстан Тәуелсіздігіне 30 жыл» тұрақты айдарына арналып, бұл жолы 1998 жылды еске алды.

«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізіп, апта сайын шолу жариялайды.

Apta бағдарламасына шолуды әзірлеуге Жәнібек Нұрыш қатысты.

«Питчинг дегеніміз не?». Деректі кино мектебіндегі Таня Рахманованың дәрісі

Жәнібек Нұрыш
-
0
«Питчинг дегеніміз не?». Деректі кино мектебіндегі Таня Рахманованың дәрісі

Деректі кино режиссері, Сорбонна университетінің оқытушысы, көптеген кинобайқаудың әділқазы мүшесі Таня Рахманова «Деректі кино. Қысқа метр» мектебінде дәріс оқып, питчингтің не екенін түсіндірді. Қазақстан, Тәжікстан мен Өзбекстандағы жас режиссерлерге питчингке дайындалу туралы 10 түрлі кеңес айтты.

  1. Жобаны толық дайындап, содан кейін питч жазыңыз. Питч дегеніміз — жобаңыздың идеясын қысқаша таныстыру, идеяңыздың қысқаша мазмұнын айту. Питчтің мақсаты — жобаңызға адамдарды ғашық ету. Жобаңызды қолдайтын өндірушілерді тарту. Питч дегеніміз — біреумен кездескенде айтатын шағын мәтін. Жоба толықтай дайын болған соң питч жазады. Әуел баста түрлі ғажап питчтер ойға келуі мүмкін, алайда фильм жобасын сызғанда мұның барлығы ауаға сіңіп жоғалып жатады.
  2. Питчіңізде «Көрермен мұны неліктен көруі керек, неліктен қызықтыруы керек» деген сауалға жауап бересіз. Фильм атауынан бәрі де түсінікті делік. Мәселен, Тур де Франс жарысының 100 жылдығы. Бұл фильмді неліктен қазір түсіру қажет екені де түсінікті. Әйткенмен аудиторияға мүлдем қызықсыз тақырыптар да болады. Ұлыбританиялық телеарна продюсерлерінің бірі: «Егер марсиандар Жерге жалаңаш қонатын болса, онда Латын Америкасы туралы фильм түсіруге тапсырыс беретінін» айтқан. Әлемдегі адамдардың бәріне де ең бірінші өзі, яғни өз тұлғасы қызық.
  3. Адамдарды таң-тамаша ететін питч жазыңыз. Питчтің де міндеті осы. Питчті қарабайыр, айтыла айтыла жауыр болған сөзбен бастауға болмайды. Питч мәтінінде хикаяңызды бірегей өнім ретіндегі ұсынатын сөздер болуы керек. Пичтің бірінші парағы келесі парақтарын ашып оқитындай тартымды жазылуы шарт. Бәрі де қауырт, уақыты тығыз. Десе де, питчтің әлқиссасы ешкімді бей-жай қалдырмауы қажет.
  4. Сізді танымайынша, жобаңыз маңызды болмақ. Белгілі режиссер не продюсер питчинг жасаса, оның не істейтінін бәрі де біледі. Жұмыстарынан хабардар. Ал жас авторлардың бір артықшылығы — оларда еркіндік бар, не істеймін десе де еркі. Оларды әзірге қандай да бір санатқа тықпаламаған.
  5. Жаңалықтарды қарап, медианың не жазып жатқанынан хабардар боп жүріңіз. Былтыр бәрін де ковид тақырыбы қызықтырды. Биыл тағы басқа қызық тақырыптар шығып жатыр. Питчтен бұрын айналаңыздағы ірі журналдарды оқуды ұсынамын. Шешім қабылдайтын адамдар да сол журналдарды оқиды. Осылайша, сіз олардың ойын түсінесіз. Алайда ақшасы бар адамдардың қалауына еріп, жетегіне еретін фильм түсіруге де болмайды. Өзіңіз қалаған фильм жасау керек. Ақшаны сосын іздейсіз. Табу тақырып жоқ. Десе де, жасырын жарнама бәрібір сезіліп тұрады.
  6. Елдің ерекшеліктерін ескеріңіз. Мәселен, АҚШ-та питч жасағанда «денеге жақындау» ұғымы өте маңызды. «Бұл кейіпкер неліктен маған есік ашады?», «Мен және кейіпкер арасында ерекше байланысты не қалыптастырады» деген сауалдарға жауап беру керек. Францияда «бұрын-соңды көрсетілмеген мұрағаттар» деген сөз ерекше әсерлі. Бұрын мәлім болса да арбап алады.
  7. Түрлі мақсатқа түрлі питч жазыңыз. Қаржы табуды көздейтін питч басқаша, фестивалге қатысуға арналған питч басқаша жазылады. Екіншісінде романтикалық мән басымырақ болады. Фестивалдерде ауыр тағдыр, азап шеккен адам хикаясына көбіне көп жүлде береді. Коммерциялық тұрғыдан табысты фильмдер, комедияларға фестивалдерде жүлде бермейді. Мәселен, Луи де Фюнеске жүлде бермейді, ал Андрей Тарковскийға береді.
  8. Питч жазған соң қысқартыңыз. Сосын тағы қысқартыңыз. Адамға көпіртіп жазу тән. Жазасың, сосын үштен бірін қысқартасың. Ең көбі 200 сөзге сыйғызыңыз. Питч көлемі Word парақтың жарты бетінен аспауы керек. Егер сюжет қысқа болса, қысқа жазыңыз. Питчті ұзақ уақыт жазуға тура келеді. Бұған уайымдамаңыз. Әрбір сөзді сараптап, саралау керек. Біз бір питч жазарда бірнеше апта e-mail хат алмасамыз. Есесіне мейлінше қысқа да нұсқа питч жазылады. Тіпті питчтен баспасөз релизіне сөздер аламыз.
  9. Достарыңыз бен жақындарыңыздың алдында питч жасап, дайындалыңыз. Адам назары қалайша басқа жаққа ауғанын тез байқайсыз. Ол сізге питч ұнамағанын айтпаса да ұнамағанын сезесіз. Егер фильмді бір адам тек өзіне арнап жасаса, онда оны да тек өзі көреді. Біз көрерменді елестетуіміз керек. Сөйте тұра көрерменнің білім көкжиегін әсіре бағалауға не төмендетуге болмайды.
  10. Хикаяңыз экранда көрсететін оқиғадан да ауқымды идеяны жеткізуі керек. Мәселен, бал жинаушы туралы фильм бар. Керемет фильм, бір қарасаңыз мұнда не саясат, не тағы басқа да өзекті тақырыптар жоқ. Десе де екі комьюнити қалай бірлесіп өмір сүретінін жеткізер идея көрініп түрады. XXI ғасырды — басқа адаммен, оның тағдырымен кездесу ғасыры деп атайды. Бұл фильмге осы тұрғыдан питч жазу керек. Деректі кино түсірерде идеяны жеткізіп, соны әңгімелеуге ынта-ықыласыңыз болса, болғаны.

Еске салайық, бұған дейін «Деректі кино. Қысқа метр» мектебінде «Логлайн, синопсис, тизер, трейлер. Не үшін қажет?» деген тақырыпта мақала жариялаған едік.

10 наурызда «Деректі кино. Қысқа метр» мектебі басталды. Теориялық сабақтар 15 сәуірге дейін жалғасып, практикалық сабақтар мен тәлімгерлік 25 маусымға дейін болады. Сабақтар Zoom платформасында онлайн-форматта орыс тілінде өтеді. Қазақ, тәжік, өзбек тілдеріне синхронды аударма жасалады. Деректі кино мектебіне қатысуға Қазақстан, Тәжікстан және Өзбекстаннан жас режиссерлер іріктелді. Олар алты апталық интенсивті курсқа қатысады. Белгілі документалистер мен халықаралық тренерлер дәріс оқиды, үй тапсырмаларын береді, уоркшоптар, кинокөрсетілімдер және талқылаулар болады. Содан кейін түсірілім, монтаж, фильм жасауына екі ай уақыт беріледі. Осы кезде Деректі кино мектебінің тренерлері мен менторлары жетекшілік етеді.

1...272829...77Страница 28 из 77

Бұл уеб-сайт америкалықтардың АҚШ халықаралық даму агенттігі (USAID) арқылы көрсеткен көмегімен мүмкін болды. Internews Қазақстан жарияланымдардың мазмұнына жауап береді, бұл АҚШ Үкіметі немесе USAID позициясын міндетті түрде білдірмейді. «Медиасын» бөліміндегі жарияланымдар автордың көзқарасын көрсетеді, бірақ Internews-тің, USAID-тің немесе АҚШ Үкіметінің позициясын міндетті түрде білдірмейді.

Хабарласыңыз: info@newreporter.org

СІЛТЕМЕЛЕР