Қазақстандағы Internews өкілдігі Сторителлинг мектебінің жұмысын үйлестіретін мамандар іздеп отырғанын хабарлайды.
Қазақстандағы Internews өкілдігі қазақ тілінде өтетін Сторителлинг мектебінің бағдарлама-координатор және логист-координатор позицияларына байқау жариялайды.
Онлайн мектеп 2020 жылдың тамыз айында өтеді. Мамандар бір айлық келісімшарт негізінде жұмыс істейді. Жұмыс уақыты алдын ала келісіліп, айлық төленеді.
МАМАНҒА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР:
Бағдарлама координаторы: Онлайн-мектеп бағдарламасын жетілдіру
Дайын видео сабақтың үй тапсырмаларын, кейстерін, сынақтарын дайындау;
25 видео сабақты қосымша өңдеу үшін жоспар жасау;
Сабақ видеоларының монтажын және жаңартылғанын қадағалау;
Онлайн мектепке қатысушыларды қабылдау және іріктеу үшін байқау ұйымдастыру;
Бір апталық курс сабақтарын ұйымдастыру;
Қатысушыларды және олардың менторлармен байланысын қадағалау;
Курстың өтуін (ZOOM) ұйымдастыру және қатысушылардың қатысуын қадағалау;
Қатысушылардың пікірін жинап, шара жайлы есеп дайындау;
ҮМІТКЕРЛЕРГЕ ҚОЙЫЛАТЫН НЕГІЗГІ ТАЛАПТАР:
Журналистика немесе гуманитарлық бағытта жоғарғы білім дипломы, сонымен қатар медиа білім беру саласында, тренерлік және менторлық тәжірибесі болуы шарт;
Медиа білім беру саласы бойынша тәжірибесі кемінде 5 жыл болу керек;
Мультимедиа және жұмысты жоспарлайтын сервистермен жұмыс істей алу;
Қазақша және орысша білу;
Түйіндемеңізді «Сторителлинг мектебіне үйлестіруші» деген тақырыппен kz-info@internews.org э-поштасына 2020 жылдың 15 шілдесіне дейін жіберуіңізді сұраймыз.
Қазақстанның кешегі аптадағы басты жаңалығы – Қазақстанға қатыссыз жаңалық боп шықты. АҚШ-та афроамерикалық Джордж Флойдтың өлімі митингілерге, жаппай тәртіпсіздіктерге ұласты. Телеарналар бұл оқиғаны қалай көрсеткенін бақылау да қызық. Мәселен, КТК телеарнасы «АҚШ-та жүрген қазақстандықтардың жағдайы қалай» деген сұраққа жауап іздесе, «Хабар» телеарнасы «сұмдық жайттарды» жинапты: о жақтағы жағдай өте нашар, бізде де мұндай болғанын қаламаймыз, деген ойды емеурінмен жеткізді. «Еуразия бірінші арнасы» демократиялық БАҚ қалай жұмыс істеу керек екенін әдейі не кездейсоқ көрсетті.
Бұл аптадағы қорытынды бағдарламалардың эксклюзив тақырыптарын да атап өткен жөн: «Большие новости» бағдарламасының жануарларды азаптау туралы сюжетін жүйкесі әлсіз адамдар көруге болмайды. «Аналитика» бағдарламасы балаларға зорлық-зомбылық жасау тақырыбына сюжет арнады. Ал «7 күн» телеарнасы Нұр-Сұлтан қаласын табиғи газ жылытарына қуанды. Apta бағдарламасы мемлекеттік сатып алулар саласындағы жемқорлық, «откат» тақырыбы мен Байқоңыр ғарыш айлағының 65 жылдығына сюжет арнады.
«Большие новости», КТК
Бағдарлама Алматы мен Нұр-Сұлтанда тез таратылған рұқсат етілмеген митингке шығу әрекеттері туралы қысқа видеохабарламадан басталды.
Ары қарай коронавирус туралы блокқа жалғасты. Мәселен, Қазақстанда 700-ден астам симптомсыз COVID-19 жұқтырғандар анықталыпты. Қалай анықтады? Айтпады. Есесіне республикамызда коронавирустан қаза тапқандар көрсеткіші әлемдегі ең төмені екенін білдік (бізде 0,4%, ал Ұлыбританияда – 14%-дан асады екен).
Интернетте петицияға қол жинау жүріп жатыр: қазақстандықтар жан-жануарды азаптайтындарды қылмыстық жауапкершілікке тартуды талап етіп жатыр. Осы тақырыптағы арнайы репортажда адам шошытар, сюжет аяқталғанша көзді жұмып отыруға әсер етер кадрлар бар. Жүргізуші Алексей Рыблов ата-аналарға баланы теледидар экранынан аулақ әкетуді дұрыс ескертеді.
АҚШ-тағы тәртіпсіздіктер мен сондағы қазақстандықтар туралы сюжет. Қазір АҚШ-та жүрген отандастарымыз меншікті тілшілер сияқты сөйледі: өзін камераға түсірді, достарынан өтінді, қай қалада не боп жатқанын баяндады. Кейбіреулері тек тілші ғана емес, сарапшы ретінде де сөйлеп, наразылыққа қатысып жатқандардың бәрі бірдей нәсілдік кемсітушілікке қарсы емес екенін, кейбірі жеке пайдасы үшін «дүкендерді тонап» жатқанын айтты.
Эмигранттардың бірі бұрынғы қазақстандықтардың митингілерге қатысуын «Полицияның бассыздығы барлығына қатысты» деп түсіндірді. Сюжеті қанық, егжей-тегжейлі сюжет.
https://youtu.be/157FQyViJGI
Жаздың алғашқы аптасында «Большие новости» бағдарламасы Қазақстан билігінің ішкі туризмге қалай қолдау көрсетеріне сюжет арнады. Материал авторлары проблеманы жан-жақты айтып, шенеуніктер мен кәсіпкерлерді сөйлетті. Алайда туристерге сөз бермеді. Шекараның жабылуы мен коронавирус пандемиясы – отандық курорттарға қолдау бола алмайды екен. Әзірге жағдай солай боп тұр.
https://youtu.be/P8E7Jzyr6mM
«7 күн», «Хабар»
Осы аптаның бағдарламасы әзірге белгісіз жайттан басталды. Мұның алдын келер аптадан бастап бағдарлама студиядан эфирге шығатынын айтып еді. Әзірге үйден хабар таратып жатыр.
Жүргізуші жеке хикаясы арқылы блокбекеттерді алып тастағанын айтты. Ол ең алдымен ауылдағы енесіне барып, үй тағамдарын – сүт, қаймақ және тағы басқасын әкеліпті.
Бірінші сюжет «Ложка к обеду» деп аталады. Бұл сюжет «Самұрық-Қазына» әл-ауқат қорының жұмыс қорытындысына арналыпты. Қор құрылуының бастамашысы Нұрсұлтан Назарбаев жұмыс нәтижесін тексерді. Материал тұңғыш президент пен қордың басқарма төрағасы Ахметжан Есімов синхрондарынан құралған. Сюжетте айтылғандай, қордың жағдайы жақсы, табысы артып келеді екен. Менеджерлер жарап тұр, президент жасалатын іс-әрекетті қолдайды. Дағдарыс бәрінен бұрын «Қазмұнайгаз» компаниясына қиын тигенін (осыған дейін бұл туралы КТК телеарнасында жарнамалық стилде сюжет көрсеткен) айтты. Компания қиындықты еңсеріп, жаппай қысқартуға бармай, өзгерістерге дайындалып жатыр екен.
«Сарыарқа» газ құбыры пайдалануға берілмек. Алғысөзінде жүргізуші үйіндегі пешіне қатты отын салып жатыр. Сюжет Иса есімді кейіпкер хикаясынан басталады. Ол Тараздан Нұр-Сұлтанға көшіп келгенде туған қаласында газ бар, ал астанада газ жоқ, адамдар үйін көмір жағып жылытып жатқанын көріп таңданыпты.
Жоба жетекшісінен комментарий алды. Оның айтуынша, жұмыс мерзімінен бұрын жүргізіліп жатыр. Мердігер мекеменің жетекшісі биыл газ беріле бастайтынын айтады. Минустарды да айтып өтті: енді табиғи газға тек жеке сектор ғана емес, Жылу электр стансасы да көшеді екен. Демек, жылу тарифі өседі.
Қасым-Жомарт Тоқаев тағы да сұхбат берді. Бұл жолы «Комсомольская правда» басылымы сұрақ қойыпты. Бұған да бөлек сюжет арнады. Сұхбатта айтылғанды қысқа қайырсақ: Қазақстанда «Донбасс» болмайды, қос билік жоқ, Қытай экспансиясы да жоқ, «орыс диаспорасы», «ұлттық азшылық» ұғымы да жоқ.
«Хабар» телеарнасы да АҚШ-тағы жағдайға назар аударды (шын мәнінде, бұл таңғалар жайт емес: сонау кеңес заманынан бері ресми БАҚ-тар о жақтағы жағдай қандай қиын, «іріп-шіріген Батыс», бізде бәрі керемет екенін айтып келеді). Сюжет атауы да айтарынан хабар береді.
АҚШ-тағы тәртіпсіздіктер туралы материал қорқынышты. Кадрларда полицияның кәрі адамды итеріп жіберіп, о адам құлап, басын соғып алғанын, полицей Флойдтың мойнына тізесін батырып жатқанын көрсетті. Ал 6 маусым – сенбі күні Қазақстанда адамдар митингке шыққаны туралы ләм-мим демеді.
Карантин жағдайында мектеп бітіру кештері туралы екі минуттық материалда түрлі түлектерді көрсетті. Біреулері оқу аяқталғанына қуанып, алғыс айтып жатса, екіншілері осынау ерекше күнді тағатсыздана күткенін, бірақ мереке еш сезілмейтінін, фотода бетперде тағып, қолғап киіп жүргеніне қапалы. Айтпақшы, осы аптада бірнеше түлек кортеж жасап, жол қозғалысы ережелерін бұзды. Алайда «7 күн» эфирінде мұны айтпады.
Бағдарлама соңында жүргізушінің Марс ныспылы итімен бірге серуенін көрсетті. Бұл ит эфир жұлдызына айналды. Көрермендер келесі шығарылымда итті көрмесе, алаңдай бастады. Александр Трухачев Марстың жағдайы жақсы екенін, ит ыстықтап жүргенін айтып, «суға жүз» деген бұйрық берді. Ит қуанып, суға жүгіреді. Бағдарлама аяқталды.
«Аналитика», «Еуразия бірінші арнасы»
«Аналитика» бағдарламасының бірінші материалы «Балаларды қорғау күніне» арналды. Қазақстанда ең алдымен жақындарынан не олардың өмірі үшін жауапты адамдардан балаларды қорғау керек. Материалда Аягөз, Павлодар, Тасарықтағы интернат тәрбиеленушілерінің проблемасын егжей-тегжейлі айтты. Балалардың бетін бұлыңғырлап жапқан. Сюжетте полицейлер, құқық қорғаушылар мен қоғам қайраткерлерінің комментарийлері бар. Журналистер жауапты тұлғалардан комментарий алуға тырысыпты. Алайда бір ретте оларды кіргізбепті. Білім басқармасының басшысы журналистер сұрағына тікелей емес, тек Instagram аккаунтында жауап беріпті. Толымды да баланс сақталған материал.
«Еуразия бірінші арнасы» #явмаске челленджін бастады. Қазақстандықтарға әлеуметтік желіде фотосуретін жариялап, өзін және достарын тегтеуді ұсынады. Блокбекеттерді алып тастап, төтенше жағдай режимін тоқтатқаннан кейін Қазақстанда көптеген адам қауіпсіздік шараларын ұмытты не коронавирус барына сенбеді. Коронавирусты астыртын әрекет деп есептейтін Өскемен тұрғынын, бұған жауап ретінде дәрігерлердің ауруханадағы жағдайды түсірген видеоларын көрсетті. Материалда қандай кәсіп нысандары карантиннен шыққанын (мысалы, фитнес-орталықтар), ал қандай нысандар әлі карантинде екенін (балабақшалар, үйірмелер, секциялар, банкет залдары) айтты. Карантин кезінде митинг өткізу қауіпті екенін де хабарлады. 6 маусымда Қазақстанда өткен наразылық акцияларын көрсетпеді.
АҚШ-та Джордж Флойд өліміне байланысты наразылықтарға «Аналитика» авторлары 10 минуттық материал арнады. Полицейлердің наразылық танытушыларға назданып тұрмайтынын (кешірім сұрағанын материал соңына таяп айтты) атап өтті. Ақпарат агенттіктерінің кадрларынан басқа оқиға куәгерлерінен арнайы алынған сұхбатты, отандық сарапшылар комментарийін қолданды. Журналистер полицей қолынан қаза тапқан афроамерикалықтар туралы тағы басқа оқиғаларды еске түсірді. «Вашингтон пост» басылымы тәртіп сақшылары тарапынан болған кісі өлімі бойынша өз статистикасын жүргізіп жатқанын айтты. Әдейі не абайсызда ма екені белгісіз, осы сәт елдегі жағдайды бүкпесіз айтатын демократиялық басылымның артықшылықтарын көрсетеді.
Бағдарлама орман шаруашылығы және жан-жануарлар әлемінің инспекторы Леонид Сидоренко туралы материалмен аяқталды. Портрет-сюжет– видеоны тыңғылықты түсіріп, монтаждап, сұхбатты әбден ойластыра, динамика сақтауды талап етер күрделі жанр. Журналист Илья Самохвалов кейіпкер өмірінен көптеген хикая мен қызық видеолар жинаса да материал бірсыдырғы шықты. «Қапшағайлық Рембо» образы ашылмады. Бұл материалда драматургияның жоқтығына байланысты болды.
Apta, QAZAQSTAN
Бағдарлама Тоқаев твитінен басталды. Мемлекет басшысы қазақстандықтарды карантин шараларын сақтауға шақырды. Сондай-ақ, бағдарлама авторлары мемлекет басшысының баспасөз хатшысы Берік Уәли COVID-19 жұқтырғанын хабарлады.
Келесі сюжет пандемиямен күресіп жатқан дәрігерлерге арналыпты. Мәселен, өзі індет жұқтырған инфекционист дәрігерді көрсетті. Үстемақы алмайтын санитар, жедел жәрдем көлігі жүргізушілерін айтты. Тілшінің айтуынша, жауаптылар мұндай жұмысшылар үстемақы алатын санатқа енбесе де оларға екі еселенген айлық төлеген. Жауаптылар кім екенін сюжет авторы түсіндірмеді.
«Самұрық-Қазына» әл-ауқат қоры туралы сюжет Елбасының синхрондарынан құралған. Мән-мазмұны да, кадрлары да өте-мөте хаттамалық сюжет.
Apta авторлары Алматыдағы блокбекетте болған жол-көлік апатында қаза тапқан екі полицей оқиғасы туралы екі аптадан кейін айтты. Мұндағы «басты» ақпарат: қалалық полиция департаменті бастығының апатқа кінәлінің жұмыстан шығарылған полицей не жұмыс істеп жүрген полицей екені маңызды емес, деп айтқаны болды. Алматыдағы жол-көлік оқиғасы тек хабарлама түрінде берілді. АҚШ-тағы оқиғаларға тұтас толыққанды материал арнады.
Мемлекеттік тендерлердегі «откат» мәселесіне арналған сюжет – эксклюзив болды. Шығыс Қазақстан облысының бизнесмендері тендер алғанда «откат» беруге тура келетінін айтып, шағымданды. Толымды да баланс сақталған сюжет.
Тағы бір эксклюзив әрі толымды да қызық сюжет Байқоңыр ғарыш айлағының 65 жылдығына арналады. Сюжетке америкалық Crew Dragon ғарыш кемесінің ұшырылуы түрткі болыпты. Материалда бұл оқиға Байқоңыр ғарыш айлағының жұмысына қалай әсер етері, ғарыш айлағы маңындағы қала тұрғындары қалай өмір сүріп жатқанына жауап іздейді.
«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламасына тұрақты мониторинг жүргізеді, апта сайын жариялайды.
Қазақстанда міндетті екпе және ерікті екпе жасату төңірегінде дау-дамай толастар емес. Бұған дейін оқтын-оқтын айтылып, қайта басылатын тақырыптың тағы да өршуіне парламентте қаралып жатқан «Халық денсаулығы мен денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодекс жобасы себеп болды. Қоғамды әрі-сәрі еткен кодекс талқылауынан медиа да тыс қалмады. Медиасыншы Меруерт Хусаинова қазақ тіліндегі медиа екпе жасату жөнінде не жазып, не көрсетіп жатқанына шолу жасады.
Мемлекеттік БАҚ-тағы біржақтылық
Мемлекеттік БАҚ таратқан ақпарат көбіне ресми, құрғақ деректерге құрылған. Мәселен, Aikyn.kz порталында «Министр: екпені мәжбүрлемейміз, бірақ міндеттейміз» деген тақырыптағы мақала жарияланды. Мақалада Денсаулық сақтау министрінің әлеуметтік желідегі жазбасын қазақ тіліне аударып қана беріпті. Бас дәрігеріміздің пікірімен қатар дәл осы вакцинаның зардабын тартып, сау баласы мүгедекке айналған ата-ананың жанайғайы қатар берілсе, біраз дүние айқындала түсер еді. Мәселен, таяуда ғана екпе салуды міндеттеуге байланысты 100 мыңнан астам ата-ана қол қойып, арнайы петиция дайындалды. Ата-аналар не себепті вакцинацияға қарсы екенін осы мақалада министрдің пікірімен қатар берсе, екпе сапасына қатысты шындық та ашылары сөзсіз.
Соңғы уақытта “екпеден кейін балалардың денсаулығы нашарлап, тіпті ауыр дертке ұшырауының бірден бір себебі — сапасыз, арзан екпе” деген пікір жиі айтылады. Бұған дейінгі екпе сапасының сын көтермейтінін министр өзі де жоққа шығармайтынын жаңа кодекске енгізілген заң тармақтары көрсетіп тұрғандай. Бұл Aikyn.kz сайтындағы мына мақаладан байқалады.
Мақалада «Бұдан былай, жаңа заң бойынша адам денсаулығына жеңіл зиян келтіруі мүмкін вакциналарды әкелу, сатып алу, тасымалдау және сақтау ережелерін бұзғаны үшін жауапкершілікке тартудағы әкімшілік айыппұлдар 100-ден 1000 айлық есептік көрсеткішке дейін ұлғайтылды» деген сөйлемдер бұған дейінгі екпенің сапасы талапқа сай болмағанына дәлел емес пе?
“Екпені мәжбүрлеу мен міндеттеудің айырмашылығы бар ма” деген сұрақтың жауабын бұл сайттан таппадық. Тақырыптағы «мәжбүрлеу» мен «міндеттеудің» ара-жігі мақалада ашылмаған, анықталмаған. Министрдің әлеуметтік желіге жариялаған осы жазбасының қазақ тіліндегі аудармасын Egemen Qazaqstan газетінің сайты да жариялады. Тақырыбы — «Министр Қазақстанда қолданылатын вакциналардың сертификаттаудан қалай өтетінін айтып берді».
Вакциналар талай сүзгіден, тексеруден өтетініне оқырманын сендіретін тақырып. Мәтіні тұтас сол қалпы, біржақты жарияланған, қарсы тарап пікірі жоқ.
Мемлекеттік БАҚ анықтамаған «міндеттеу» мен «мәжбүрлеу» сөзінің мағынасын Malim.kz сайтындағы мақала анағұрлым айқындапты.
Дәрігер, балалар невропатологы Қ.Конеевтің сұхбаты жаңа заңдағы көп шикілік пен екпені міндеттеудің зиян тұсын қамтиды. «Екпе салдыруды міндеттеу — дұрыс емес» деген дәрігер қарсылық ретінде, тіпті митингке шығатынын да мәлімдейді. Мәселен, осы сұхбатта дәрігер: «Балалар невропатологы ретінде екпе егуді қолдаймын, ол ауыр инфекциялардан қорғайды. Бірақ екпе егуді міндеттемеу керек. «Оны айналып өтемін» деген ата-ана басқа амал іздей бастайды. «Екпе егуге болмайды» деген жалған медициналық қағаз немесе жалған вакцинацияға жүгінеді. Қысқасы, мұның бәрі жемқорлыққа жол ашуы мүмкін. Ең жаманы, біз екпе егілгендер мен егілмегендер жайлы шынайы ахуалды білмей қаламыз», – дейді.
Телеарналардағы екпе тақырыбы тым солғын
Екпе тақырыбын отандық телеарналарымыз да айналып өтпеді. Өкінішке қарай, вакцинаға қатысты берілген хабарлардың басым бөлігі екпе салуды міндеттеуге шақырады. Мысалы, «31 арна» бұған дейін екпе туралы бірнеше хабар көрсеткен. Алайда «Информбюро» бағдарламасының таяудағы шығарылымында арнайы мамандардың салмақты пікірімен қатар берілген екпеге қарсы ата-ананың уәжі өте сенімсіз шықты. Семейлік Гүлжан: «Екпеге сенбеймін, өйткені екпе алған соң баламның дамуы тежеліп қалды» деп айтады.
Баласының қай жаста, қандай екпе алған соң денсаулығына зиян келгені, бұл жағдай нақты дәлелденгені туралы ешбір дерек айтылмайды.
Дәл осындай көрініс QAZAQSTAN телеарнасындағы Apta бағдарламасында да ұшырасты. Сюжетте ата-ана Толғанай Тұрымбетова: «Жатыр мойны обырына қарсы салынатын вакцинаның салдары қыздарымызды болашақта бедеулікке алып келеді» дейді.
Әйтсе де, осы вакцинадан кейін бедеулікке ұшыраған әйел немесе статистикалық көрсеткіш туралы дерек айтылмайды. Бағдарлама авторлары ата-аналардың екпеге қарсылығын экраннан көрсетуді ғана мақсат еткен сияқты. Әйтпесе, эпидемиолог, вакцинолог Сәкен Әміреев 11 жастағы қыздарға жасалатын бұл вакцинаны министрлік соңғы он жылда уақытша тоқтатқанын Apta тілшісіне айтты. Журналист бұл вакцинаның не себепті тоқтатылғанын сұрамады.
Еске салсақ, 2013 жылыПавлодар облысының Майқайың ауылында 12 жасар екі қыз осы екпеден кейін ауруханаға түсіп, үш күн бойы ес-түссіз жатып, төртінші күні ғана тілге келген-ді. Осы екпеден кейін өзін жайсыз сезінген басқа да аймақ қыздары туралы ақпараттар тарады. Содан кейін жауапты мекеме: “вакцинаның құрамы мен сапасын тексеру қолға алынды, бұл екпені жүргізу Қазақстан бойынша уақытша тоқтатылды” деп ресми мәлімдеме жасаған.
Ақындар мен спортшылар жазбасын көшіретін сайттар
Мемлекеттік ақпарат құралдары екпе туралы осылай бұра тартып, хабар таратып жатқанда, кейбір интернет сайттар ақындар мен спортшылардың екпе туралы бір жақты хабар таратып жатыр. Мәселен, Stan.kz сайты айтыскерлердің екпеге қарсы пікірін алғашқылардың бірі болып жариялады.
Айтыс ақыны Балғынбек Имашев Instagram парақшасында “Коронавирусты “әншейін ғана грипптің бір түрі” деп сенімсіздік білдіріп, «Мен тек Құдайдан ғана қорқамын, барлығы тек құдайдың ғана қолында” деп, егер екпе салуды міндеттесе, азаматтықтан бас тартатынын ескерткен жазба жариялады.
Stan.kz сайты сол жазбаны мақала етіп жариялады. Сондай-ақ, тағы бір ақын Жандарбек Бұлғақовтың «екпеден бала зардап шексе, жауапкершілікті дәрігер мойнына алсын» дегені де осы мақалада көрсетілген. Екі ақын азамат әрі әке ретінде екпенің баласы үшін зиян екенін айтқысы келгені анық. Десек те, не ақындар жазбасында, не ақпараттық сайт мақаласында сапасыз екпе салдарына тоқталмайды.
Дәл осы тектес, бірақ бұл жолы спортшының вакцина туралы қарсы пікірін жариялаған сайттар бар. Танымал спортшы Қуат Найманның әлеуметтік желідегі жазбасын nur.kz және caravan.kz сайттары жариялады.
Тақырыбын «Қарапайым халықты өлтіруді доғарыңдар!» деп, спортшының жазбасын көшіріп берумен ғана шектелген. Вакцинадан қарапайым халықтың қалай қырылуы мүмкін екенін спортшы біле бермес.
Қаншама жұқпалы аурулардың алдын алу осыған дейін вакцинация арқылы жүзеге асырылды. Алысқа бармай- ақ, өткен ғасырда сәбилерді қынадай қырған шешек, қызылша секілді індеттің бетін екпе қайтарғаны мәлім. Сонымен қатар соңғы 10-15 жылда елімізге әкелінген екпелердің сапасы мен құрамы көңілге күдік ұялатты. Бұған бүгін екпе алған сау баланың ертең науқасқа айналғаны туралы ақпараттар да себеп.
Сондықтан да осы екі үлкен мәселеге қатысты отандық БАҚ-та жан жақты сараланған, маман пікірлері мен түрлі зерттеуге негізделген танымдық ақпараттар болмауынан оқырман дұрыс шешім жасай алмай жатыр.
Мемлекетке тиесілі БАҚ-тағы құрғақ ресми ақпарат пен кейбір интернет сайттарындағы вакцинаға мүлде қатысы жоқ ақын, спортшылардың қарсылық пікірі жарияланады. Бұл қазақстандықтардың “екпе салдырған жөн бе әлде бас тарту керек пе” деген сұрағына нақты жауапты бермейді. Дәл қазіргідей құрғақ ресми ақпар мен долбар-пайымға құрылған пікірлер жиынтығын медиада мақала етіп тарату оқырманды да адастырады, құзырлы мекемелер қызметіне де көлеңке түсіреді.
Телеарналардың айтқанына ғана емес, айтпаған тақырыптарына да қарау керек. Мәселен, кешегі аптада мониторингімізде қамтылған екі қорытынды бағдарлама, атап айтқанда «Большие новости» мен «Аналитика» бағдарламалары Алматы қаласында бір мас полицей блокбекеттегі полиция көлігін соғып, көлік ішіндегі екі полицей көз жұмып, тағы біреуі жараланған оқиға туралы егжей-тегжейлі көрсетті. Ал «7 күн» және Apta бағдарламалары бұл оқиғаны елеусіз қалдырып, ләм-мим демеді.
Есесіне «Хабар» телеарнасы бейбіт жиналыстар туралы заңға енгізілетін өзгерістерге алты минут арнады. Сонда да көрерменді шатастырып, жауапсыз сұрақтар туындатты.
Аптаның басқа тақырыптары қатарында карантин режимін жұмсарту, Павлодар интернатындағы кішкентай тәрбиеленушілердің азап өмірі, парламенттегі әйелдер мен жастар, Каспийдегі итбалықтар және темекі өнімдеріне қарсы жаңа ережелер бар.
Мониторингімізде КТК, «Хабар», «Еуразия бірінші арнасы» және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламаларын қамтыдық.
«Большие новости», КТК
Бағдарлама Шығыс Қазақстан облысында АН-2 ұшағының апатқа ұшырағаны туралы қысқа хабарламадан басталды.
Алғашқы үлкен тақырып – Алматыда жол-көлік оқиғасына арналды. Бір полицей (бұрынғы полицей болуы да мүмкін) мас күйінде көлік жүргізіп, басқа полицейлер отырған автокөлікті барып соғады. Тілшілер өтірік пен үнсіздік өрмегінің арасынан шындықты анықтауға ұмтылыпты. Әуел баста апатқа кінәлі адам полицияға қатысы жоғы айтылса, кейін оның бұрынғы полицей екенін хабарлады. Ал қайтыс болған полицейдің көршілері мен әкесі оның бұрынғы полицей емесін айтады. Президент қайтыс болған полицейлерді «Айбын» орденімен марапаттады.
Тележүргізуші болса, «әдепкі жол-көлік оқиғасы» ісін тергеу жұмыстары ауыр бап бойынша жүргізіледі, деді. Бұл «әдепкі жол-көлік оқиғасы ма, емес пе», мұны журналист шешпейді.
Материалда баланс сақталмаған: полиция тарапынан баспасөз-хатшысы Салтанат Әзірбек болған оқиғаға қатысты құрғақ пікір білдірді (оның «бұл — біздің БҰРЫНҒЫ қызметкер» деп айтқаны). Есесіне сюжетте тәртіп сақшыларына қарсы айыптаулар қарша борады, ешбіріне жауап болмады. Бәлкім, жауап бергісі келмеген шығар, бірақ мұны сюжетте айтпады. Ақыр соңында күдіктінің қандай полицей екені, яғни бұрынғы ма, қазіргі ме екені түсініксіз боп қалды. Егер бұрынғы полицей болса, онда бастықтарын неліктен жазалады?
Келесі сюжет қалаға кіреберістегі блокбекеттерде болатын көлік кептелісіне арналды. Тілші Алматы шекарасындағы блокбекеттерде көлік кептелісі таңғы сағат 5-те басталатыны рас-өтірігін білмек болыпты. Тілші анықтағандай, кептеліс таңғы сағат 7-лерде басталады екен. Ирина Криштоп кептелістен шығып, қалаға кіру үшін қанша уақыт керек екенін де анықтапты. 1 сағат 22 минут керек екен. Автокөлігіңізге КТК телеарнасының логотипі жапсырылса, қанеки.
«Сайлау туралы» заңға енгізілген түзетулерге сәйкес, партия тізіміндегі әйелдер мен жастар үлесі 30 пайыздан кем болмайды. Сюжет жеңіл жасалып, баланс сақталған. Риторика, әлдекімді жынысына қарай кемсіту жоқ. Алайда аздаған эйджизм бар (эйджизм дегеніміз – адамды жасына қарай кемсіту – автор түсіндірмесі). Сюжетте 80 жастан асқан депутат Косаревтің Мәжіліс отырысында ұйықтап кеткен сыңайдағы сәтін көрсетті.
Бағдарлама ақтаулық тілші Станислав Хапинаның сюжетімен аяқталды. Сюжетте Каспий теңізінде итбалықтар мен балықтарды браконьерлерден қалай құтқарғаны көрсетіледі. Материалда шенеуніктер көп сөйлейді. Мұндай сюжетте жаттанды ресми тілде сөйлейтін адамдарды емес, итбалықтар мен балықтарды көбірек көрсеткенде жөн болар еді. Кеңседен шықпай, құтқарылған жануарлар туралы есеп жасайтындарды емес, шын майданда табиғат қаскөйлеріне қарсы күресетін адамдарды сөйлетіп, соларды сөйлетіп, көрсету керек.
«7 күн», «Хабар»
«Хабар» телеарнасының «7 күн» бағдарламасы «31 мамыр – Саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу» күнінен басталды.
Бұл күнді тұңғыш президент бекіткенін, биыл екінші президент үндеу жасағанын айтып өтті.
Осы тақырыпқа бөлек сюжет арнапты. Бэкграунды бар сюжетте жарлықты көрсетіп, сарапшыларды сөйлетіп, Саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау комиссиясының құрамында болған адамдардан сұхбат алып, тақырыпты аша білді.
Қасым-Жомарт Тоқаевтың шаруа қожалықтарына сапарын көрсетер сюжетте шаруалар президентке есеп береді: мемлекеттен берілетін субсидиялар үлкен қолдау болып, бәрі дамып, өсіп-өніп жатыр екен. Ғалымдарымыз шығарған жоғары сұрыпты тұқымдар қолданылады. Жалпылама алғанда, шаруа қожалықтарымыздың жағдайы жақсы екенін тағы да айтты.
Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің кезекті отырысы өтті. Сюжеттен білгеніміз, отырыста білім мәселелерін талқылады: мамандық мәртебесін көтеру керек, айлық көбейту керек, білікті мұғалімдер дайындау керек және тағы басқа. Ешқандай нақтылық жоқ.
«Либералді және озық». Бағдарламаның «Бейбіт жиналыстар» туралы жаңа заңға арналған сюжеті осылай басталды. Еуропалық құқық және адам құқықтары сараптама институтының директоры Марат Башимов концепцияны әзірлеуге қатысыпты. Институт директоры жаңа заңды «теңдессіз заң» деп есептейді. Оның айтуынша, көптеген елде митингілерді өткізу үшін алдын ала хабардар етеді, тек Қазақстанда ғана бес күн бұрын хабардар етсе жеткілікті екен (басқа елдерде 10, 12, 15 және тағы қаншама күн бұрын хабардар ету керек).
Алайда интернетте тездетіп іздеу нәтижелері көрсеткендей, журналистер бұл спикердің өтірік сөйлейтініне мән бермей, әшкерелемеді: мысалы, Зимбабведе 4 күн, Италия мен Францияда 3 күн, Германияда 2 күн, Тайландта тәулік бұрын хабардар етеді. Бірақ спикер Марат Башимов Ресей, Өзбекстан, АҚШ (АҚШ-та әр штат өзі бекіткен мерзімі бар) және Қырғызстанмен («сарапшы» айтқандай, Қырғызстанда 12 күн бұрын емес, шын мәнінде 2 күн бұрын хабардар етеді) салыстырады. Осылайша, спикер сөзі өтірік болып шығады. Оның сөзін тіпті журналистер де тексермепті (Иә, ол сөзінде біз мысалға алған мемлекеттер туралы айтпады, алайда «теңдессіз» сөзінің мағынасын бәрі білсе керек). 5 күн бұрын хабардар ету талабы теңдессіз боп саналмайды. Ал осы «теңдессіз» сөзін спикер емес, тілшінің айтуы – спикер емес, редакцияның манипуляция жасауы болып отыр.
Сюжетте баланс сақталмаған: жаңа заңды мақтап-мадақтаудан басқа ештеңе жоқ. Жалғыз «сарапшы» бар. Сол сарапшының да кім екеніне қатысты сұрақ туындады: Еуропалық құқық және адам құқықтары сараптама институтының сайтына кірсеңіз, қандай институт екені, қайдан қаржыландырылатыны, қайдан пайда болғаны жөнінде ақпарат жоқ, еш түсініксіз. «Компания туралы» бөлімінде «институт мақсаты мен міндеті» және сол Марат Башимовтың регалиясы ғана бар. Мекенжайы – Нұр-Сұлтандағы тұрғын үй. Бұл мекеменің меншік нысаны да жоқ, әлеуметтік желілерде де жоқ. Сөйте тұра мұндай институттың басшысы – мемлекеттік телеарнадағы тұтас бір сюжеттің басты спикеріне айналып отыр! Айта кетерлігі, бұл спикер осы телеарна жиі шақыратын қонақтардың бірі.
Келесі сюжетте тілші әлеуметтік төлемдер жайына үңіледі: бағдарлама редакциясына көрермендерден көп арыз-шағым түсіпті. Материалда карантин кезінде жұмыссыз қалып, табысынан айырылған адамдар хикаясы бар. Олар 42 500 теңге алуға үміттеніпті, бірақ мемлекет бермеген. Жұмысшыларды да сөйлетті. Заң тұрғысынан қарағанда оларда еш кінә жоқ, өйткені қызметкерлері ақысыз еңбек демалысына кету туралы өтініш жазған. Салалық министрлік те үн қатады: егер мемлекет әлеуметтік төлем бермесе, онда жұмыс беруші көмектесуі керек екен. Мемлекет те, жұмыс беруші де ештеңе төлемейтін жағдай неліктен туындайтынын да айтты.
Бағдарламаның соңғы сюжеті алдыңғы сюжетке ұқсас: «Даму» қорының кәсіпкерлерге арналған қолдауына арналыпты. Төтенше жағдай кезінде тоқырамай, керісінше айналымын молайтқан кәсіпкерлер хикаясы. Жалпы айтқанда, шаруалар жағдайымен шамалас: біразының жағдайы өте жақсы екен.
Бағдарлама жанып тұрған балауыз шам фонында бір минут үнсіздікпен аяқталды.
«Аналитика», «Еуразия бірінші арнасы»
Эфир бағдарламаның шеф-редакторы Олег Журкевичтің «Не до шуток» авторлық айдарынан басталды. Екі полицей қаза тапқан жол-көлік оқиғасына арналған материалда қайғылы оқиғаның мән-жайынан бөлек, апатқа кінәлі адам туралы өтірік мәлімдемелер жасалғанын айтты. Оның бетін бұлыңғырлап, жапты, бірақ аты-жөнін атады. Автор оқиға қалай өрбігенін егжей-тегжейлі айта отырып, кім қашан не дегенін, кінәлінің полицияда қызмет ететін не етпейтінін баяндады, ІІМ хабарламаларын талдады. Материал басталғаннан камера автордың бетіне баяу жақындайды, автор қара фонда тұрып, абырой-бедел жинау әсте-әсте, ал абыройдан айырылу әп сәтте екенін айтты.
Бағдарламаның 10 минуттан астам уақыты саяси партиялар туралы, сайлау туралы, бейбіт жиналыстар туралы заңдарға енгізілген түзетулерге арналды. Журналист Светлана Пенькова мейлінше бейресми материал жасауға тырысқаны байқалады. Бірнеше кейіпкер: жас депутаттар, саяси партия жетекшісі, партия құрғысы келетін саясаттанушыны сөйлетті. Мәтінінде «Миллиондаған жазылушысы бар блоггерлер бірнеше партия құра алады» деп те ескертеді. Алайда спикерлер өз сөзіне өзі қарсы ой айтатын сұхбаттар жиынтығынан түзетулердің негізгі мәнін түсіну қиын.
Бейбіт журналистер туралы бөлімі ұғынықты болды. «Еуразия бірінші арнасы» жергілікті әкімдіктерге сауал жолдапты. Заң осы аптада күшіне енсе де кейбір әкімдіктер митинг өтер орынды әлі анықтап, бекітпепті.
Дайджест режимінде Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің онлайн-отырысы және президенттің білім мен денсаулық сақтау саласына реформалауға қатысты тапсырмаларын, мектептерде соңғы қоңырау қалай өткенін айтты. Биыл соңғы қоңырау да онлайн өтті.
Коронавирус тақырыбы бағдарламаның соңына қарай ауыпты. Әлемдегі және елдегі жағдайды айтып, Қазақстан дағдарыстан қалай шығарын талдады.
Бағдарлама Денсаулық кодексінде қаралған темекі өнімдеріне қарсы жаңа ережелерді баяндайтын материалмен аяқталды. Қазақстанда шылым шегуге тыйым ауқымы ұлғаяды, бұл электронды темекілерге де, барлардағы кальянға қатысты болады. Автор темекі лоббиінің бар екенін айтты, бірақ темекі өндірушілердің ешбіріне сөз бермеді.
Apta, QAZAQSTAN
Apta да «7 күн» бағдарламасы сияқты «31 мамыр – Саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу» күнінен және Қасым-Жомарт Тоқаевтың осы даталы күнге арналған үндеуінен басталды. Тарихшылар, қоғам қайраткерлері тақырып аясында сөйледі, бұл мәселеге назар аударған қандай жақсы президент екенін айтып, мақтады.
27 мамырда ҰҚСК отырысы өтті. Тоқаев қатысты. Тоқаевтың осы отырыста айтқан сөздерін тілші баяндап, президент сөзінен үзінділер келтірді.
Сосын тележүргізуші Жайна Сламбек ҚР Білім және ғылым министрі Асхат Аймағамбетовпен сұхбаттасты. Екеуара сұхбат небәрі алты минутқа созылды, есесіне мағыналы болды. Жүргізуші сұхбаттың екінші бөлімі келесі аптадағы қорытынды бағдарламада көрсетілетінін хабарлады.
Ары қарай Павлодар облыстық балалар психоневрологиялық арнайы медициналық қызмет көрсету орталығындағы сұмдық жағдайды баяндайтын сюжет көрсетті. Орталық қызметкерлеріне қатысты 18 қылмыстық іс қозғалды. Күдікке іліккен мекеме қызметкерлері мүгедектігі бар балаларды түні бойы кереуетке байлап қоятын болған және күш те қолданған. Мұның барлығы бейнекамераға түскен. Бейнебақылау камерасының видеоларын эфирде көрсетті, бірақ балалардың бетін жаппады.
Apta авторлары блокбекеттерді алу, карантин шараларын жеңілдету, Алматы және Нұр-Сұлтан қалаларында карантин тәртібін бұзғандар туралы көлемді сюжет дайындапты. Полицейлер жұмысын мақтады (Алматыда полицейлер көз жұмған жол-көлік оқиғасы туралы ләм-мим демеді).
Шекаралар жабық, тауар әкелу қиын, киім тапшы. Әсіресе, арзан киім жоқтың қасы. Сатушылар да, сатып алушылар да зардап шегіп жатыр. Ал отандық жеңіл өнеркәсіп дамымаған. Сатушыны да, сатып алушыны да, сарапшыны да, сыртқы сауда департаментінің өкілін де сөйлеткен сюжет жақсы шыққан. Әлі күнге дейін отандық жеңіл өнеркәсіптің халі неліктен мүшкіл екенін салалық министрліктен сұрамады.
Ресейлік ғалымдар жасанды ет шығарып жатыр. Мәскеуде түсірілген сюжет қызық стендап-тәжірибеден басталды: Тілші екі ыдыс ұстаған, бірінші ыдысқа табиғи сиыр еті, екіншісіне «жасанды ет» салынған. Журналист көшедегі адамдардан қай ыдыста қандай ет бар екенін анықтауды өтінді. Бәрі бірдей анықтай алмады.
Біз мұны жарнама деп ойладық, алайда сюжетте ешқандай бренд атауы жоқ. Ресей ғалымдарының жетістіктерін көрсетер танымдық материал болса керек.
Іле Балқаш резерватына жолбарыстар әкеліп, санып молайтпақ. Мұнда XX ғасырдың ортасына дейін Тұран жолбарысы мекендеген, бірақ адамдар оларды қырып-жойған. Қазір резерватта жыртқыштың азықтық қорын көбейту жұмыстары жүріп жатыр: бұқар бұғысы мен доңыз мекендейді. 2024 жылы мұнда Амур жолбарысын әкелу жоспарланған. Амур жолбарысы генетикалық тұрғыдан Тұран жолбарысына жақын екен. Әдемі кадрларға толы сюжетте жергілікті қарт кісілердің қызық естеліктері де бар.
«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізеді, апта сайын шолу жариялайды.
Қазақстанда қайырымдылық жоба сипатында эфирге шығатын телебағдарламалардың қандай кемшін тұстары бар? Көрерменге әсер ету үшін бала денсаулығына, оның жағдайына байланысты тым аянышты кадрлерді жиі көрсету дұрыс па? Медиасыншы Риза Исаева Astana TV телеарнасынан шығатын «Аялы алақан» бағдарламасының үш шығарылымын талдады.
Astana TV телеарнасы қосулы болатын. Бір хабар аңдатпасын құлағым шалып қалды. “Аялы алақан” бағдарламасы екен. Аңдатпасынан үш балалы ананың қиын жағдайы туралы екенін түсіндім. Күйеуі жоқ. Үш баласының да денсаулығында кінәрат бар. Аңдатпада кадр сыртынан айтылған «Бақытсыз балалық!» деген тіркес елең еткізді. Кадрде — бейкүнә бүлдіршіндер. Жаңағы тіркес сүп-сүйкімді бүлдіршіндерге оқылған үкімдей естілді.
Бала өміріне баға берген редакторлар тап солай “бақытсыз балалық” екеніне 100% сенімді ме әлде көпшіліктің көңілін аудару үшін қасақана айтылған сөз бе? Дәл осы сауал «Аялы алақан» бағдарламасының бірнеше эфирін көруіме түрткі болды.
«Аялы алақан» қандай хабар?
Astana TV телеарнасынан көрсетілетін «Аялы алақан» бағдарламасын журналист Бибігүл Дәулетбекқызы жүргізеді. Телеарна сайтында “қайырымдылық жоба” деп сипатталған.
«Елімізде түрлі әлеуметтік қиындыққа тап болған азаматтарға көмек көрсетеді» екен. «Аялы алақан» шығармашылық ұжымы қиын жағдайға тап болған кейіпкерлерді арнайы іздеп, тауып, олардың оқиғасын хабарда баяндап, сол арқылы оларға көмек беруге талпынады.
Журналист Бибігүл Дәулетбекқызының авторлық бағдарламасы саналатын «Аялы алақан» хабары 2000 жылдардың соңында QAZAQSTAN ұлттық арнасының эфирінде жүрді.
Бағдарлама постерінен байқағанымыз — Astana TV телеарнасынан көрсетілетін «Аялы алақан» да Бибігүл Дәулетбекқызының авторлық бағдарламасы.
Телевизиядағы авторлық бағдарлама теориясына жүгінсек, мұндай хабар барысында автор үнемі кадрда кейіпкерлерімен бірге жүреді. Оларға сұрақ қойып, тақырыпты ашу үшін кейіпкерін «жетелеп» отырады. Студияда сюжетке кіріспе оқитын диктордан басты айырмашылығы да осы.
Ал бұл бағдарламада Бибігүл Дәулетбекқызы хабардың басында, ортасында, соңында әдемі, қымбат интерьерде көрерменмен амандасып, хабарды ашып береді. Кейіпкерді қысқаша таныстырып, жәрдемге мұқтаж хикаясына түсініктеме беріп отырған диктор ретінде көреміз.
Алғашқы эфир — бұрынғы оқиға
Шолуды хабардың Astana TV телеарнасындағы алғашқы санынан бастайық. «10 жылдан кейінгі кездесу» деп аталатын шығарылымы Astana TV телеарнасынан 2020 жылдың қаңтарында көрсетілді.
Хабардың атауы да бекер емес. «Аялы алақан» хабары он жылдай эфирге шықпады. Осы уақыт аралығында Бибігүл Дәулетбекқызы әлеуметтік желілерде қайырымдылық жасап, мұқтаж жандарға көмек беруін жалғастырыпты. Мұны Astana TV телеарнасындағы алғашқы хабарында автор өзі айтады.
Алғашқы эфирде автордың әлеуметтік желі арқылы баспанасыз жігіттің үйлі болуына ықпал еткені баяндалады. Баспанасыз отбасының қиын жағдайынан хабардар Бибігүл Дәулетбекқызы Алматы облысы әкімдігіне Facebook әлеуметтік желісі арқылы хат жазады. Нәтижесінде облыс әкімдігі бес балалы отбасына көмек көрсетеді. Облыстық мәслихат депутаты Талғар ауданы аумағынан сол отбасына үй алып беріпті.
Бағдарлама кадрлерінен Қуаныш осы жаңа үйінде тұрып жатқаны көрінді. Әйткенмен, бағдарламада сол отбасының моншаны паналаған қиын күндері туралы да видео бар. Демек, шығармашылық ұжым бұл кадрлерді арнайы түсірген.
Мұнда екі мәселеге назар аудардым. Біріншіден, хабар авторының лауазымды тұлғаларға сөзін өткізіп, Қуаныштың үйлі болуына ықпал еткеніне қуаныштымыз. Бағдарламаның негізгі мақсаты — Бибігүл Дәулетбекқызының жақсылығын айтып, оны ұлықтау ма?!
Телеарна сайтында: «Аялы алақан» бағдарламасының негізгі мақсаты — қоғамда әлеуметтік тұрғыда қорғалмай қалған денсаулығының немесе басқа да шешімін таппай отырған ерекше жағдайдағы азаматтарды халыққа көрсету. Сол арқылы оларға қол ұшын беретін жағдай туғызу» деп жазылған.
Екіншіден, эфирде сол отбасы балаларының моншаны паналаған тұрмысын көрсетті. Бүлдіршіндермен сұхбаттаспаса, хал-жағдайын ешкім сұрамаса да олардың бет-әлпеті ірі планда анық берілді. Хабар авторлары тарапынан балалардың жеке басына, сезіміне қызығушылық туындап, арнайы сұхбат алмаған соң, бет-әлпетін де ірі планда көрсетудің маңызы жоқ. Балалардың бетін жаппады.
Бағдарламаның осы эфиріне 10 жыл бұрын хабарға кейіпкер болған әйел туралы эпизод қосты. Оның 10 жыл бұрынғы және қазіргі өмірінен там-тұмдап сыр тартқаны болмаса, кейіпкердің тағдыры туралы ешқандай мәселе айтылмады. Кейіпкердің бұл хабарға қатысу себебі де, оны қатыстыру мақсаты да түсініксіз.
Аянышты кадрлерді жиі көрсету — аяныш тудырмайды
«Аялы алақан» бағдарламасының 2020 жылы 26 қаңтарда YouTube видеохостингіне жарияланған шығарылымы «Көпбалалы ананың жанайқайы» деп аталады.
Кейіпкер — алты балалы ана. Кадр сыртындағы мәтіннен түсінгеніміз — кішкентай қызының оң қолында туабітті кінәрат бар. Таршылық әбден титықтатқан ана соңғы тиынын жолға төлеп, Бибігүл Дәулетбекқызымен кездесуге барады. Бар арман-тілегі — 3 жасар қызын емдету.
Мұнда да Бибігүл Дәулетбекқызы көмектесіп, ҚР Денсаулық министрі атына хат жазып, министрлік қолдап, бүлдіршін қыздың қолына бірнеше рет ота жасалғанын айтты.
Эфирді көрген соң бірнеше сұрақ туындады. Кадрлерде бүлдіршіннің ота жасалған қолын көрсетеді. Жараны ашып көрсеткенде сәбиді аяйсың. Отаға қол терісі жетпей, бүлдіршіннің сан етінен тері алынғанын айтып, соны да көрсетеді.
Тап осындай кадрлер, ірі пландар көрермен аяушылығын ояту үшін көрсетілсе, авторлар мақсатына жеткен болар. Алайда үш жасар баланың жағдайын бүге-шігесіне дейін айтып, егжей-тегжейлі көрсету журналистік этикаға жат.
Осы хабарда кейіпкердің басқа балаларын бет-жүзі ашық әрі ірі планда көрсетеді. Бұл отбасының да баспанасы жоқ, пәтерден пәтерге көшіп жүр. Хабар соңында жомарт азаматтардың көмектесуін сұрайды.
Бұл көмек үй алуға ма, жоқ әлде үш жасар қыздың еміне ме? Мұны анық айтпады. Бағдарлама барысында көпбалалы ана өзі тұратын Қарасай ауданындағы жергілікті әкімдікке барады. Әкімдік қызметкерлері бұл отбасына мемлекеттен қандай көмек беріліп, қанша ақша алып отырғанын ашық (!) айтты. Авторлар көпбалалы ананың алты баласымен баспанасыз жүргенін, бір баласының еміне көмек қажет екенін айтып, олардың өмірін хабарға арқау еткен екен. Демек нақты не көмек керек екенін де анық айтып, мәселені төтесінен қою керек.
Осы эфирде бағдарлама авторы Бибігүл Дәулетбекқызын бірнеше жерде көреміз. Үлкен залда автор кітабының таныстырылымы өтіп жатады, енді бірде ота жасатып келген үш жасар қызды әуежайдан күтіп алады. Алғашқы хабардағыдай мұнда да Бибігүл Дәулетбекқызының жақсылығын жария ету бар. Автор кейіпкермен бірге әкімдікке барып, әкімнен не әкімдік қызметкерлерінен көмек сұраса, мұны эфирде көрсетсе, аудиторияның авторға, бағдарламаның қамқорлығына сенім арта түседі.
“Бақытсыз” деп бағалау — этикаға жат
«Бұл отбасының бақытын сұм ауру әлдеқашан ұрлап кеткен…»
Бұл сөйлем бағдарламаның «Шарасыз әйелдің зары» деген тақырыппен шыққан эфирінің (17 мамыр, 2020 жыл) 12-минутында айтылды. Аңдатпасында «бақытсыз балалық» деген үкімге бергісіз ауыр тіркес айтылатын шығарылым.
Бағдарламадан “үш баласын қайтсем жеткізем” дейтін қайсар ана мен оның үлпершектей үш баласын көреміз. “Сырқат балаларын қайтсем емдетем” деп, балаларымен бірге күресіп келе жатқан қайсар ананы да, осындай табанды шешесі бар балаларды да «бақытсыз» деп бағалай аламыз ба?
Кейіпкер басындағы қиыншылықты, қандай көмек керек екенін ашық айтады. “Солай екен” деп бұл отбасының бақытты не бақытсыз екеніне баға беруге бола ма?
Бибігүл Дәулетбекқызы кадрда қайсар анамен әңгімелесіп, әр баламен сөйлесіп, әрқайсысының қиналысын халыққа естіртіп, кадр сыртында олардың «бақытсыз» екені туралы мәтін оқылса, кейіпкерлерге берілген мұндай бағалау қисынға қонар еді.
Бұл хабар 17 мамырда эфирге шықты. Бағдарлама Astana TV телеарнасынан көрсетіле бастағанына төрт айдан асты. 17 мамырдағы шығарылымында алдыңғы хабар кейіпкерлері, оларға көмек туралы қосымша сюжет көрсетпеді.
Astana TV телеарнасының сайтында сипатталған хабардың басты ерекшелігі – «әрбір кейіпкердің оқиғасы аяқсыз қалмауы» болса да, эфирде нақты көмек алған жандар туралы ештеңе айтылмады.
Қайырымдылыққа негізделген әлеуметтік хабарлардың қай-қайсысы да өте нәзік тақырып. Басым бөлігінде жылаған ана, шырқыраған бала, аянышты кадрлар көрсетіледі. Көрермен аяушылығын тудыруға тырысады.
Мақалада айтылатын «Аялы алақан» кейіпкерлері жігерлі де батыл жандар. Хабар барысында олардың осы басты қасиеті назардан тыс қалып жатады.
Қиын өмірді бастан өткеріп жатқан адамдар туралы тек аяныш тудыратын хабар жасалуы шарт па? Олардың қажыр-қайратын, батылдығын баса айтып, кейіпкерін де, көрермендерін де жігерлендіретін хабар жасауға да болады.
Басына қиындық түскен отбасындағы балалардың бет-әлпетін эфирде ашық көрсетеді. Бұл хабарлар интернетке жарияланады. Кішкентей балалар өскенде, бала күндерінің қиындығы ашық бейнелейтін хабарды көріп жатса, оңай тие ме? Бағдарламадағы ашық кадрлер мен ауыр тіркестер болашаққа оқылған аяусыз үкімдей көрінеді.
Коронавирус тақырыбы қазақстандық телеарналардың қорытынды бағдарламасының әлі де басты тақырыбына айналып отыр. Журналистер пандемияның тағы да айтуға болар тұстарын іздеп жатыр. Мәселен, «енді не болады» деген сауалға сюжеттер дайындапты. КТК телеарнасы жаппай жұмыссыздық боларын айтса, QAZAQSTAN телеарнасы әлеуметтік жағдайы нашар адамдардың карантин кезінде қалай өмір сүріп жатқанын көрсетті.
«Хабар» телеарнасы оптимизм нұр шашар тақырыптарды: жаңа ипотекалық бағдарлама («7 күн» авторларының ойынша, жақсы бағдарлама) және фермерлердің жағдайын (авторлардың сөзінше, олардың да жағдайы тамаша) эфирге шығарды. «Хабар» телеарнасы көрсететін Қазақстанда өмір сүргіміз келетінін бәріміз де еске түсірдік.
Дәстүрлі шолуымызда КТК, «Хабар», «Еуразия бірінші арнасы» және QAZAQSTAN телеарналарының қорытынды бағдарламаларын қамтыдық.
«Большие новости», КТК
COVID-19 туралы жаңалықтар мен статистикадан басталған бағдарламаның бірінші үлкен материалы – Аягөздегі интернатта болған қайғылы оқиға. Сәуір айында осы интернатта төрт бала көз жұмды. Сюжет емес, бірақ КСМ мен синхрондардан құралған үлкен блок.
Мүгедектігі бар балаларды (журналистер дұрыс тіркесті қолданды) емдемейтіні, дұрыс тамақтандырмайтыны, тіпті зорлауы да мүмкін екені айтылады. Құжат бойынша интернат қызыл уылдырық пен ақсерке балығын сатып алады. Мұны балаларға бере ме, балалар жеп жатыр ма, бұл жағы белгісіз, тексеру жүргізіліп жатыр екен. Балалар омбудсмені Аружан Саин төтенше жағдай кезінде интернат қызметкерлерінің көбі ақысы төленбейтін демалысқа жіберіліп, төсекте жатқан балаларға қарайтын ешкім қалмағанына сенімді. Ресми мәлімет бойынша, төрт бала да полиорганды жетіспеушіліктен қайтыс болған. Бағдарламада балалармен сұхбат үзіндісін (балалардың бетін бұлыңғырлаған) көрсетті. Үзіндіден балалардың расымен де зорлыққа ұшырайтыны жөнінде қорытынды жасауға болады. Алайда журналист этикалық норманы бұзбады. Журналистің «Директор бұдан хабардар ма?» деген сұраққа балалар «Иә» деп жауап берді.
Бірінші сюжет болжамдарға арналды: Карантин тоқтатылғаннан кейін Қазақстанда жұмыссыздық деңгейі қаншалықты өседі (карантинге дейін қанша еді). Болжамдар адам шошытарлық: сарапшылар республика тұрғындарының жартысына жуығы жұмыссыз қалуы мүмкін (егер күзде індет тағы өршісе) екені айтады.
Автор сюжетінде: «Туған-туыстарынан көмек сұрамайтын кімдер десек, олар — «Қазмұнайгаз» компаниясының бұрынғы қызметкерлері» дейді. Ары қарай осы компанияның жетекшілерін мақтаған тұтас блок шықты. Олардың әлеуметтік жауапкершілігі қаншалық жоғары, жұмыс берушілері неткен қайырымды екенін, тіпті жұмыстан шығарылғандар ақшасыз қалдырмайтынын айтады. Бірақ «жарнама» белгісін байқамадық. Сарапшылар шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау шаралары керек екенін айтады, алайда шенеуніктердің ойы қандай, жоспары бар ма? Бұл сұрақтарға жауап естімедік.
Армениядан кіргізілген автокөліктерді тіркеудің жаңа ережесіне бөлек сюжет арнады. Бұрын автокөлікті тіркету өте қымбат еді, қазір автокөлік иелеріне жеңілдік жасап, тіркеу құнын төмендетіпті. Қазақстан Республикасында мұндай 36 000 автокөлік бар. Соның тең жартысын тіркету мүмкін емес, өйткені рулі оң жақта орналасқан немесе сенімхат арқылы сатылған. Шамамен 36 000 адам өмірін қамтитын сюжетке 6 минуттан көп уақыт арнады.
Бағдарламаның түйін материалы — карантин кезіндегі соңғы қоңырау, мектеп бітіру кештері және келер оқу жылының қандай боларына арналды. Түлектердің жаңа тренді – сынып цифрі мен әрпі жазылған бетперделер. Тележүргізуші Алексей Рыблов бағдарлама аңдатпасында «Қыркүйекте мектептер ашыла ма» деп сұрады. Көрермен демін ішіне тартып, жауап күтті. «Большие новости» бағдарламасының соңында «Белгісіз» деп жауап берді.
«7 күн», «Хабар»
«7 күн» командасы үйден жұмысын жалғастырып жатыр, әзірге студияға орала қоймайтын сыңайлы.
Бағдарламаның бірінші сюжеті Еуразиялық бестіктің онлайн-отырысына арналды. Қазақстан, Беларусь, Қырғызстан, Ресей және Арменияның кездесуіне Молдова басшысы мен Еуразиялық экономикалық комиссияның өкілі қатысты. Бірақ, сюжетте олардың неліктен қатысқанын түсіндірмеді. Президенттер бетпе-бет кездесін талқылануы керек бесжылдық стратегиялық даму жоспарын онлайн қабылдауда талқылады. Әзірге кейбір тұстарын қайта бағамдауға мүмкіндік бар. Қасым-Жомарт Тоқаевтың синхрондары мен кадр сыртындағы мәтінге алынған сөздерінен құралған стандартты, бірсыдырғы сюжет. Деталь жоқ, нақтылық жоқ, жалпылама сөздер көп: үйлесімді әрекет етуіміз керек, қолдауымыз керек, біз мұны да еңсереміз. Басқа елдің президенттеріне сөз бермеді. Тек Тоқаевты сөйлетті. Оның бенефисі сияқты болды.
«5-10-20» тұрғын үй бағдарламасы шықты. Әр отбасы мүшесіне шаққанда ай сайынғы табысы 3 күнкөріс шегін құрайтын отбасылар бағдарламаға қатыса алады. Қысқа әрі қызықсыз сюжет. Барлық ресми ақпаратты берді, алайда бұл бағдарлама қаншалықты пайдалы не пайдасыз екенін айтатын адамдарды сөйлетпеді. Бұл бағдарламаға қатыса алмайтын тұрмысы төмен отбасыларды көрсетпеді.
Фермерлер туралы сюжетте адамдар комментарийі бар. Шаруа қожалық басшылары, агрономдар, цех операторлары өз өнімі туралы баяндайды. Сырттай қарағанда, фермерлердің жағдайы тамаша сияқты көрінеді. Проблемалары туралы ештеңе айтпады.
Жүргізуші бұл шығарылымда тілші Анна Абрамовамен байланысқа шықты. Ол шекара жабыларда Ресейде болған екен. Диссертация қорғаған. Осы таяуда ғана ол және тағы басқа студенттер шекарадан бері өтіпті. Қазір емханада жатыр. COVID-19 ауруына сынақ тапсырған. Аннаның оқиғасы шым-шытырыққа толы: ол автобуспен жолға шығыпты, шекараны жаяу өтіпті, Қостанайды сынама тапсырып, тек содан кейін туған қаласына оралады.
Бағдарлама соңына қарай Әмір Сәменбетовтың сюжеті шықты. Сюжет да оқу жылының аяқталуына арналды. Мұғалімдер, балалар, ата-аналардың хикаясы бар. Қашықтан оқытуға көңілі толған, разы болған ата-аналар да бар. Оларды әралуандық үшін қосса керек, өйткені қашықтан оқыту жүйесі көбін шошытады. Психологтың айтуынша, гаджеттерді көп қолданып, адамдармен аз араласса, онда цифрлы аутизм мен күйзеліс пайда болады екен. Астаналық мектеп директоры соңғы қоңырау қалай өтерін (вальссіз, қонақтарсыз, концертсіз, тағы басқасынсыз) айтты.
Бағдарлама жүргізуші Александр Трухачевтың отбасылық видеосымен аяқталды. Әсерлі де жып-жылы видеодан Трухачевтың мектеп оқитын үш баласы бар екенін, олар үй тапсырмасын қалай орындайтынын көреміз.
«Аналитика», «Еуразия бірінші арнасы»
«Аналитика» бағдарламасы Қазақстанда коронавирус жұқтырғандар және аурудан айыққандар статистикасынан басталды. COVID-19 жұқтырып, жазылғандардың кейбірі бет-жүзін көрсеткісі клемейді. Көрші-қолаң, тамыр-таныстарының реакциясынан қорқады. Басқалары қауіпсіздік шараларын сақтауға шақырып, дәрігерлерге алғыс айтады. Қазақстанда COVID-19 ауруына қарсы вакцина дайындалып жатқанын да айтып, пойыздар қатынай бастағанда вагондарды қалай залалсыздандыратын көрсетті.
Медицина тақырыбы денсаулық сақтау министрімен сұхбатта жалғасты. Елжан Біртанов Денсаулық кодексі туралы айтты. Бұл кодекс қазір парламентте қаралып жатыр. Қазақстандықтардың вакцинадан бас тарту құқы болады, вакцинаны тек ДДСҰ ұсынған өндірушілерден сатып алады. Министр COVID-19 анықталған науқастардың 60%-ында ауру белгілері байқалмағанын, симтомпсыз өткенін хабарлады. Айлығына үстемақы ала алмаған медицина қызметкерлерінің арыз-шағымына қатысты пікір білдірді.
«Аналитика» бағдарламасы ЕАЭО-қа мүше-мемлекеттер басшыларының отырысы, Қазақстан оңтүстігіндегі су тасқыны салдарын жою және Аягөз интернатында көз жұмған төрт баланың өлімін тергеу жұмыстары туралы қысқа ғана айтты.
Содан кейін коронавирус тақырыбына қайта оралып, әлемнің түкпір-түкпіріндегі ақпаратты жинақтап берді. Материалда журналистің бірнеше әсерлі стендапы бар. Шеттегі жағдайды мейлінше жақын көрсетеді.
Сондай-ақ, Батырхан Шүкеновтің туған күніне материал дайындапты. Ол көзі тірі болғанда 58 жасқа толар еді. Бес жыл бұрын өмірден озған музыкантты ұстаздары, достары және әріптестері еске алды.
Apta, QAZAQSTAN
Бағдарлама Қасым-Жомарт Тоқаевтың Ораза Айт мейрамына арналған құттықтауынан басталды. Жүргізуші президенттің құттықтау мәтінін оқып, имамды сөйлетті. Имам мейрамды үйде тойлатуды ұсынды.
Әрі қарай тағы ресми блок жалғасты: ЕАЭО-ға мүше-мемлекеттер басшыларының онлайн-отырысын айтты. Саясаттанушылар Досым Сәтпаев пен Айдос Сарым пікірлерінен дәйексөздер де берді.
Бағдарламаның үшінші тақырыбы коронавирусқа арналды. Елдің бас санитары карантинді неліктен қатаңдату мүмкін екенін (егер өсім 7%-ды құраса) нақтылады.
Нұр-Сұлтан қаласы карантин кезінде қалай тіршілік етіп жатыр? Қаланы аралайтын рейд форматындағы материалда тілші қоғамдық көліктен бастап моншаларға дейін барып шықты. Коронавирус жұқтырып, жазылған адам әрі медицина ғылымдарының докторы да карантин режимін қатаң сақтауды ұсынды.
Карантинде кім қалай жұмыс істеді, қалай жұмыс істеп жатыр? Нұр-Сұлтанда ауа құрамы қалай өзгерді? Бұл сұраққа түрлі компания қызметкерлері мен экологтар жауап берді. Тілші велосипед мініп, стендап жасады, экокөліктің денсаулыққа және экологиялық ахуалға пайдасын айтты.
Парламент сенаты саяси партия құру және тіркеуге арналған заң жобасын мақұлдады. Бұл тақырыпты басқа ешбір бағдарлама көтермеді. Жүргізуші осы туралы қысқа ғана айтып өтіп, Қырғызстан парламентінің жаңалықтарына ауысты. Қырғызстанда Жогорку Кенеш депутаты Исках Масалиев депутаттық мандатын тапсырып, қазіргі парламенттің ел өмірі үшін ешқандай жауапкершілік алғысы келмейтінін мәлімдеді. Біздің Сенат қабылдаған заң жобасы туралы тыңғылықты сюжет дайындағанда болар еді.
Соңғы екі сюжетті кадрлері мен мазмұны үшін ерекше атап өтуге болады. Біріншісі Шығыс Қазақстан облысындағы Марқакөл көлінде мекендейтін майқан балығының уылдырық шашуы. Сирек кездесетін балық тек осы көлде кездеседі. Ал браконьерлер соны жойып жатыр. Журналист кадрде балықты сипалап, суға қайта жібереді (майқанның жүйкесі мықты болса керек).
Келесі сюжет – менталды ауытқушылығы бар балалар, жалғызбасты адамдар, баспанасыздар, әртүрлі жұмысты жалданып істейтін адамдардың карантиндегі өмірі. Өте әсерлі, шынайы, ауыр, эмоцияға толы кейіпкерлері бар сюжет екен.
«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың қорытынды ТВ-бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізеді және апта сайын жариялайды.
Qazaq радиосын тыңдайсыз ба? Қай хабарын, қандай бағдарламасын білесіз? Медиасыншы Бэлла Орынбетова «Ұлттың үнжариясы» деген анықтама-атауға ие радионың біркүндік эфирін үзбей тыңдады. Радиожиілігі Қазақстанның түкпір-түкпірін қамтитын бас радионың контент мазмұнын талдап, артық-кем тұстарын тізіп шықты.
Qazaq радиосының 26 мамырдағы эфирін таңғы сағат 06:00-ден түнгі 00:00-ге дейін үздіксіз тыңдадым. Үздіксіз тыңдауыма екі жайт себеп: біріншісі — радио бағдарламаларға шолу жасау, екіншісі — qazradio.fm сайтында не радионың әлеуметтік желі парақшаларында эфир кестесінің болмауы. Соған қарағанда тыңдармандар 106,8 жиілігін нақты бағдарлама үшін емес, фон ретінде таңдайтын болуы керек. Эфирде берілетін «Тыңдаушы талғамы — Qazaq радиосы» деген джингл осы ойды қостайды.
Qazaq радиосын радиоқабылдағыштан, интернет сайтынан немесе смартфонға Qazaq Radiosy қосымшасын орнатып, үзіліссіз тыңдауға болады.
Форматы бір, тартымы басқа екі радио
Таңғы эфир сағат 06:00-де Әнұранмен ашылды. Сағат 07:00-ге дейін түрлі жанрдағы әндерден концерт ұсынылды. Сағат жетіде «Қайырлы таң, қазақ елі!» ақпараттық-сазды бағдарламасы басталды. Бұл эфир тыңдарман мен жүргізуші арасындағы коммуникациядан құралады. Бағдарлама жүргізушісі — Салтанат Нұрпейісқызы, дыбыспен әрлеуші — Ерхат Қуанышұлы. Эфирдің алғашқы сағатында «Мектеп бітіргеніңізге қанша жыл болды?» сауал төңірегінде әңгіме өрбіді. Студияға қоңырау шалып, WhatsApp арқылы хабарлама қалдырғандар да болды. Жалғыз жүргізушіге жүктеме ауыр ма әлде хабарласқан тыңдармандардың бұл тақырыпта айтары қызықсыз ба, эфир сылбыр жүрді. Мемлекеттік тапсырысты орындайтын негізгі радиолардың бірі болғаны себепті де қосылуы тиісті тақырыптар мен адамдар бар. Биылғы соңғы қоңырау туралы айдарда ҚР Білім және ғылым министрі А. Аймағамбетов сөзіне 2 минут беріпті. Радио, әсіресе көңіл көтеретін таңғы бағдарлама үшін тым көп.
Тек қазақ тілінде хабар тарататын әрі таңғы бағдарламалары бар радио арналар аз. Негізгі бәсекелестің біріне жататын Жұлдыз FM арнасына ауыстым. Сағат сегізде «Таңғы шоу» басталады. Әдеттегідей екі жүргізуші: Ақбибі Қамидолла мен Нұрбек Қасым. Тақырып — «Әлеуметтік желіде қандай заң енгізер едіңіз?». Тыңдарманнан келетін хаттар легі әлдеқайда көп. Бұған тақырыптың тартымдылығы мен әлеуметтік желіні тиімді пайдалана білуі себеп, деп топшыладым. Тыңдарманмен Instagram, WhatsApp, VK арқылы байланысып отыр. Instagram парақшасында тікелей эфир шығады, ал таңғы бағдарлама СТС телеарнасында трансляцияланады екен. Жұлдыз FM-ге тағы ораламыз. Qazaq радиосын қайта қосайық.
Qazaq радиосы 2-3 жыл бұрын студияларына бейнекамералар орнатып, радио студияны экраннан тамашалауға болатынын хабарлаған. Тіпті 2019 жылдан бастап «Қазақ радиолары» ЖШС-іне қарасты радиоларды телеарналармен қатар, отандық «Оtau-tv» спутниктік желісіне дербес арна ретінде қосу жоспары да айтылған.
Бұған қоса Instagram, Youtube, Facebook әлеуметтік желілерінде тікелей эфирге шығу функциясы қарастырылған. Алайда бейнекамера қосулы соңғы тікелей эфир 6 мамыр күні шыққан. Әкім Алтай Көлгіновпен сұхбат болыпты.
Техникалық мүмкіндіктерді толыққанды қолданбауы да аудитория азаюына әсер етері анық. Әзірге Qazaq радиосының бәсекелестерінен озып тұрғаны — жүз жылдық тарихы (атағы) және радио жиілігінің кеңінен таралуы. Мұны тікелей эфирде хабарласатын тыңдармандар географиясынан байқайсыз. WhatsApp арқылы естелігін бөлісіп, телефон шалып хабарласқан адамдар Алматы облысы, Түркістан, Шығыс Қазақстан, Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Қарағанды, Жамбыл облысына қарасты аудан-ауылдың тұрғыны екен.
«Түнгі тақырып» бағдарламасына Италияда тұратын тыңдарман хабарласты. Демек Qazaq радиосының аудиториясы тек ел ішімен шектелмейді. Радио аудиториясының жас ерекшелігі де әртүрлі. Біреулер мектеп бітіргеніне 51 жыл толғанын айтып, құрдастарына сәлем жолдаса, енді бірі сыныптастарын құттықтап, «тегін оқуға түсіп кетуді» тілейді.
Жұлдыз FM радиосының «Таңғы шоу» бағдарламасының СТВ телеарнасынан көрсетілуі
Ал Жұлдыз FM-де қызу пікірталас. Фейк парақшаларымен күресу үшін әлеуметтік желіге ЖСН арқылы тіркелуді, әлеуметтік желіге жалаңаштанған суреттерін жариялауға тыйым, лотерея ойнатушыларды жазалау, желіде балағат сөз жазғандарға ірі көлемде айыппұл салуды ұсынып жатыр. Ара-тұра жүргізушілер қызықты статистикалық мәліметтерді тамызық ретінде айтып қояды. Facebook әлеуметітк желісі мемлекет болса, халқының саны жағынан үшінші орынды алар еді, АҚШ-та әр 8-жұп әлеуметтік желіде танысқан, әлеуметтік желіде ата-аналардың 69%-ы балаларымен «френд» екен. Бұл статистикалық мәліметтердің дереккөзін айтпағаны өкінішті. Жүргізуші Ақбибі Қамидолла әлеуметтік желілердің тарихы мен ерекшелігін де айтты:
– ВКонтактеде 15-25 жас аралығындағы жастар отырады. Олар қызық мәліметтер жариялап, музыка тыңдай алады. Ал Фейсбукте отыратындар жасы үлкен адамдар, бастықтар… – Бастықтар дейсің бе? Ақбибі, сен өзің фейсбукте тіркелгенсің бе? – Жоқ…
Жас жүргізушілер эфирде өзіне сенімді, қалжыңдары жарасып отырады. Тіпті саунд операторларын да сөзге тартып, әзілдескені ұтымды. Бағдарлама ойын-сауық, көтеріңкі көңіл күйге толы, бәрі позитив.
«Құттықтаймыз» айдарында да туған күн иесіне қалжыңдап «алдайды», сосын барып құттықтайды. Енді Жұлдыз FM эфирін бақылауды тоқтатып, бар назарымды «ұлттың үнжариясына» бұрдым.
Әсіре көркемдік теріс әсер етеді
Qazaq радиосының эфирі «лайт» радиолармен салыстырғанда әлдеқайда сүйкімдірек екен. Ақпараттық саясат насихатын асырып жібергені ғана томпақ көрінді. Мәселен таңғы жаңалықтардың екі блогында қатарынан Президент қол қойған бейбіт жиындар туралы заңнаманың «артықшылықтарын” айтып, сарапшыларды (Е. Саиров, Л. Каратаева) сөйлетті. Ара-тұра президенттің былтырғы жолдауынан үзінді ролик беріледі.
Qazaq радиосында жүргізуші жалғыз болса да бағдарлама басқа журналистер дайындаған «Күнтізбе», «Құс қанаты», «Таңғы жыр», «Пайдалы кеңестер», «Бала тілі – бал» айдарларымен толықтырылды. Дәл сол күні 71 жасқа толған жазушы Өтепберген Әлімгереевке телефон шалып, әңгімелесті.
Дегенмен, бағдарлама мазмұнын әлі де жетілдіре түсуге болар еді. Мәселен, «Пайдалы кеңес» айдарында шай туралы айтылады.
«Түймедақ шайы жан мен тәнге пайдалы, оны үшкенде бәрі тамаша екенін түсінесіз. Бүлдірген қосылған шай жан-дүниеңізге тамаша…»
Құдды бір «Қазақстан әйелдері» журналының ескі сандарын парақтап отырғандай.
«Бала тілі – бал» айдарын өтімді ететін бір ғана нәрсе: ол бүлдіршіндер сүйкімі. Нақты тақырып жоқ, балақайлардың бірі тақпағын айтып отырса, тағы бірі бата беріп отыр. 4 жасар бала қариялар айтатын батаны сампылдап айтып жатыр.
Сағат 11:15-те «Ел ағалары» бағдарламасы басталды. Бағдарлама филология ғылымдарының докторы, профессор Серік Негимовқа арналыпты. Ғалым балалық шағы, студенттік кезінде көрген тәлімі туралы жылы естеліктерін айтып берді.
Хабар авторы – Жанат Жанұзақ, мәтінді оқыған диктор – Әбдірәлі Бөлебай. Хабар қонағының мысы басты ма әлде автор стилі солай ма, мәтінде көркемсөзді барынша қолдануға тырысқаны көрініп тұр.
Абайдың қара сөзінен үзінді («Тегінде, адам баласы адам баласынан ақыл, ғылым, ар, мінез деген нәрселермен озбақ»), мақалды («Ғалымның хаты өлмейді»), Абай өлеңінің шумақтарын («Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста, Сонда толық боласың елден бөлек») бір блокқа сыйдырған. Диктор кәсіби қойылған дауыста оқыған бағдарламаны тап осы қалпында «Алтын қорға» енгізіп жіберуге сұранып тұрған сияқты.
Жалпы бағдарламаны әсіре көркемдеп, бояуын тым қалыңдатса, қалай кері әсер етерін екі бағдарламаны салыстыра айтуға болады. Біріншісі — поэзия тақырыбындағы «Кәусар» (ақын Толқын Қабылшаева туралы), ал екіншісі — «Жырлайды жүрек» (ақын Айбек Бестенқұловқа арналған) хабары. Бірінші хабарда өлең оқу, баяндау тілі, музыкамен әрленуі тұрғысында тым көркемдікке ұмтылған. Ал «Жырлайды жүректе» өлеңді ақынның өзі оқиды, көркемдеу элементтері де ұстамды. Сәйкесінше, екінші хабарды қайыра тыңдағың-ақ келеді.
«Түскі шай» — подкастқа лайық хабар
Мен қызыға, радиоқабылдағыш дауысын көтеріп тыңдаған хабар — «Түскі шай» бағдарламасы болды. Басты артықшылығы — кейіпкерлері қарапайым. Сөзден өрнек өретін кісілер емес. Кейіпкерлері — клоундар, цирк әртістері Әзілбек Болатов және Дәулет Сүйіншиев, бағдарлама жүргізушісі – Ғалия Есқұлова. Студиядағы қонақ көбейгенде экспрессия да артады. Эфир қонақтарының кәсібі — жұртты күлдіру, әзілдеу болса да, жүргізуші әңгімеге салмақ бере алды. Қоғамдағы келеңсіз жайттарды сынау, шығармашылықтағы цензура туралы да ұтымды сұрақ қойып отырды.
Дәл осындай бағдарламаларды подкаст түрінде жариялауға да әбден болады. Подкаст демекші, радионың мықты подкастілер жасауына толық әлеуеті жетеді. BBC, Радио Маяк және Радио Свобода радиосының бағдарламалары подкаст түрінде миллиондаған аудитория жинап, көш бастап тұр емес пе?!
Qazaq радиосы сайтында подкаст бөлімі ашылған. Алайда аудиофайлдардың дені сағат сайын шығатын жаңалықтары. Не қызығып тыңдайтын эпизоды, не RSS сілтемелері жоқ. Бірнеше ай бұрын подкаст платформаларында Qazaq радиосының подкастілері шыға бастап еді. Карантин басталғалы сап тыйылды. Соған қарағанда подкастқа бет бұру саясаты өзгерді не подкаст эпизодтарына шығаруға лайық контент жоғын мойындағаны шығар. Подкаст бөлімі мұрағат бөлімімен ауысып кеткен сыңайлы.
Qazaq радиосының әлеуметтік желілердегі парақшаларда «Болашақ» бағдарламасының аңдатпасы жарияланған екен. Биыл “Болашақ” бағдарламасына бірқатар өзгеріс енгізілді. Өзекті тақырыптың бірі болуы тиіс. Анонста көрсетілген уақыты 14-20. Алайда бағдарлама эфирге сағат 15:09-да шықты. Радионың эфир кестесі жарияланбағанын ескерсек, мұны “тыңдарманға да, бағдарламаларына да немқұрайлы қарау” деп түсіндік.
«Ақпарат» сөзіне көптік жалғауы жалғанбайды
Жаңалықтарға қатысты бірнеше ескерту: Қазақ тіліндегі жаңалықтар жүргізушісі Жанболат Шәкімнің дауысы, дикциясы жағымды-ақ, әйтсе де мәтінге назар аударғаны жөн. 17 мамыр күні берілген жаңалықтан 174% сөзін естіп, келесі шығарылымын қайта тыңдадым. Қате естімеппін.
«Атырау қаласында 769 адам коронавирус жұқтырған, 174% жазылып шыққан»
деді.
Бұдан бөлек, мәтінде «өндіріс қуаттылығы» (дұрысы — қуаты), “ПЦР тесті” (аббревиатура орысша ПЦР — полимеразная цепная реакция, ағылшынша PCR — Polymerase chain reaction, ал қазақша ПТР полимераза тізбекті реакция) сияқты қате сөздер кездесіп жатты.
Мәтіндегі тағы бір олқылық: Qazaq радиосының коронавируске қатысты сақтық шараларына арналған ролигінде «жалған ақпараттарға сенбеуіңізді сұраймыз» деген сөздері бар. Редакторлар “ақпарат” сөзіне көптік жалғауы жалғанбайтынын естен шығарса керек.
Тікелей эфир — жалғыз жүргізушіге ауыртпалық
Қазақ радиосы балалық шағымыздағы таныс ертегі, таныс үнді беріп жатқаны қуантады. Зәмзәгүл Шәріпбаева оқыған ертегілер әлі эфирде тұр екен. Бірақ «Зәмзәгүл әженің ертегілерін» тыңдағаныма отыз жылдан асып кеткені ойлантты. Неге Алтын қордағы ертегілерді подкастілерге айналдырып, жаңа өнім жасамасқа?
Қазақ радиосы біраз уақыт бұрын «Балаларға базарлық» жобасын шығарып жүр еді. Жап-жақсы жоба болатын. Неліктен тоқтатылды екен?
Жаңа жобалардың ішінен Қазақ радиосы мен Ұлттық аударма бюросының бірлескен «Көкжиек» бағдарламасын және Құрмағазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы мен Қазақ радиоларының бірлескен жобасы «Халық қазынасы» бағдарламасын сәтті жоба деп айтуға болады.
«Көкжиек» — аудиокітап форматындағы хабар. 26 мамырда жазушы Тахауи Ахтановтың «Боран» романының кезекті бөлімі ұсынылды.
26 мамыр күнгі эфирде тыңдармандармен бірігіп жасайтын, яғни олардың хат-хабарламаларынан құралатын «Ақ тілек» құттықтау бағдарламасы, «Армандастар» және «Түнгі тақырып» ақпараттық-сазды көңілашар бағдарламалары болды. Үш хабарда да жалғыз жүргізуші.
Тікелей эфир кезінде қанша кәсіби маман болғанымен жалғыз адамға ауыртпалық түсетіні білініп қалады. Әсіресе тыңдармандар жолдаған хабарламалар бірсарынды болса, қызығушылық жоғалады, қате жазылған хабарламаларды оқығанда жүргізушілер ежіктеп қалады. Кейде-кейде оқырмандарға сауатты жазу жөнінде ескерту жасап отырады. Ал тыңдарман қызығушылығын арттыру үшін жүргізуші тек хаттарға сүйенбей, қосымша тың деректер ұсынып, қызықты мәлімет бөліскені жөн.
Мәселен, «Армандастар» бағдарламасында «Жаз мезгілінде отандық туризмді дамытуға үлес қосасыз ба? Жазға жоспар құрдыңыз ба?» деген сауалдар қойылды. Алайда тыңдармандар да, жүргізуші де осы тақырып бойынша жарытып ештеңе айтпады.
Музыкаға — 462 минут
Qazaq радиосының эфирін тыңдай отырып, берілген контент түріне, көлеміне талдау жасадым. Тыңдармандармен бірлесіп жасайтын контентті “ақпараттық-сазды бағдарламалар” деп қарастырдым. Мұндай бағдарламалардың эфирдегі үлесі – 27,03 %, музыка — 44,76%, ал ақпараттық хабарлар — 28,19%-ды құрады. Демек журналистер жасайтын контент көлемі күніне 5 сағаттай екен. Басқа радиолармен салыстырғанда әлдеқайда көп. Әйтсе де «Ұлттың үнжариясы» делінетін радионың көтеретін жүгі де салмақты болуы тиіс.
Сағат 06:00-ден 00:00-ге дейінгі аралықтағы эфир уақыты есепке алынды. 26 мамыр, 2020 жыл
Эфирді күні бойы тыңдай жүріп, Qazaq радиосын аймақтық музейге ұқсаттым. Ұлттық нақышта ою-өрнекпен көмкерілген интерьер, әп-әдемі бола тұра қолданылмайтын бағалы экспонаттар, кең әрі жарық, бірақ адам аз жүретін залдар.
Мүмкін адамдарды көбейту үшін «қастерлі» экспонаттарды қолданысқа беру керек шығар?!
2020 жылдың 17 мамырында Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 67 жасқа толды. Туған күн құрметіне қандай да бір қаланың атауын ауыстырмады, көшелерді жаппады. Мемлекет басшысы туған күнінде құттықтамауын, тарту жасамауын өтініпті. Қорытынды бағдарламалар президент туған күнін әрқалай хабарлады: бірі тек айтып қана өтсе, енді бірі бағдарламаны туған күннен бастады. Тағы бір телеарна туған күнді мүлдем «ұмыт қалдырды».
Аптаның басты жаңалығы болды — Қазақстанда Төтенше жағдай режимінің аяқталуы. Бұл жаңалықты да әр бағдарлама әрқалай жеткізді.
Дәстүрлі шолуымызда КТК, «Хабар», «Еуразия бірінші арнасы» және QAZAQSTAN телеарналарының қорытынды бағдарламасын қамтыдық.
«Большие новости», КТК
Бағдарлама коронавирус жаңалығынан басталды: осы аптада төтенше жағдай режимі аяқталды. Кәсіпорындар ашыла бастады, бірақ адамдарды қала шекарасынан әрі-бері өткізбейді. Бірінші сюжетте қай жерде қатаң шектеулерді алып тастағанын, не керісінше режимді қатаңдатқанын және себептерін көрсетті. Аймақтардағы жағдайды жинақтап берді.
Содан кейін азық-түлік бағасының өсуіне ойысты. Ет базарының директоры сюжет басталғанда: «карантинге байланысты соғым малды жеткізу азайды» деп айтады. Сондықтан сиыр еті қымбаттапты. Соғым малды қайдан әкелетіні түсініксіз? Егер Қазақстан ішінен әкелсе, онда неге азайды? Сиырлар да коронавирус жұқтырған ба? Егер шетелден әкелсе, мұны қалай түсінеміз? Материалдың жалпы айтпағы мынау: тенге құнсызданды – барлық нәрсе қымбаттады, өйткені бізде барлығы не тікелей не жанама түрде доллар бағамына тәуелді.
Лимон неліктен 4 есе қымбаттағаны да түсініксіз: Лимон өсіретін дихан қаңтар айында 1 келі лимонды 400 теңгеден сатқанын, биыл 40 тонна лимон жинағанын, бірақ «карантинге байланысты баға өскенін» айтады (Бағаны өсірген кім? Дихан ба? Жалпы қымбаттады ма? Жинап алды ма әлде ендігі сатып жіберді ме? «Карантинге байланысты» деген сөзді қай мағынада айтты? Диханнан нақтылап ештеңе сұрамады). Ал базардағы сатушының айтуынша, лимон – өзіміздікі, отандық өнім, бірақ жеткізу азайған соң келісін 1000 теңгеден сатып жатыр екен (Дихан неше теңгеден сатқан? Егер сатқан болса, онда қайда сатқан, лимонды қандай бағамен сатып алып, әкеткен?). Жауап жоқ.
Сюжетте айтылғандай, жақында баға түседі екен. Барлығы карантинді кінәлайды, кім кінәлі екені түсініксіз. Есесіне, қазір жағдай қиын екенін, алдағы уақытта тіпті нашарлайтынын қайта-қайта түсіндіреді. Сюжет соңындағы стендапта тілші үнемдеу керегін айтып, тез дайындалатын кеспені суға салады.
Екпе жасату туралы сюжет толымды әрі мазмұнды жасалыпты. Дәрігерді де, шенеунікті де, түрлі көзқарастағы ата-аналарды да сөйлетті.
«5-10-20» мемлекеттік ипотекалық бағдарламасына барлығы бірдей қатыса ала ма? Осы сауалға жауап іздеген сюжетте бағдарламаның барын, бірақ әлеуметтік тұрмыс жағдайы өте төмен отбасыларға арналмағанын, өйткені аз қамтылған және көпбалалы отбасылардың бастапқы жарнаны төлеуге қаржысы мен дәл қазір ақша жинауға мүмкіндігі жоғын, енді бірінің тұрғылықта мекенжайға тіркелмегенін, ал тіркеуі болмаса, ипотека берілмейтінін айтты. Тұрғын үй кезегіне тұру да міндетті шарттардың бірі. Қайтпек керек? Шенеуніктер сюжетте ештеңе айтпайды (кадр сыртындағы мәтінде ғана «бағдарламаны тағы жетілдіретінін» хабарлайды).Шенеуніктерден пікір сұрамайды. Аталған ипотекалық бағдарламаға қатысып, сөйтіп баспаналы бола алатын отбасына да көрсетпеді. Материалда баланс сақталмады.
«Большие новости» бағдарламасы Қасым-Жомарт Тоқаевтың туған күні туралы «Президент туған күнін үйінде атап өтеді, ештеңе тарту етпеуді және құттықтамауды өтінді» деп, жаңалықтар топтамасының арасында қысқа ғана айтып өтті.
«7 күн», «Хабар»
Өткен бағдарламада жүргізуші келесі шығарылым студияда түсірілуі мүмкін екенін айтқан. Алайда бұл жолы да «7 күн» командасы үйден эфирге шықты. Осылайша, карантин соңына дейін үйде қалатын болыпты.
Қасым-Жомарт Тоқаевтың туған күні – бағдарламаның алғашқы тақырыбы. Эфир де содан басталды. Президенттің баспасөз хатшысы Берік Уәлиді көрсетіп, президент туған күнін атап өтпейтінін, үйінде жұмыс істейтінін хабарлады.
Төтенше жағдай аяқталса да карантин жалғасады: блокбекеттер бұрынғыдай жұмыс істейді, адамдардың қозғалысы шектелген. Сосын тұспалдағаны ма әлде турасын айтқаны ма, әйтеуір Қазақстанда төтенше жағдай режимін енгізу неліктен қажет болғаны жөнінде — «Тек төтенше жағдай режимі ғана аяқталды, бұл көбіне-көп президент пен үкіметке артық бюрократиясыз жедел шешім қабылдауға мүмкіндік беретін саяси қадам болды» деп айтты. Мұны айтудың себебі неде?
Бағдарламаның бірінші сюжеті – 56 күнге жалғасқан ТЖ режимінің аяқталуына арналды. Тоқаев синхроны, қайта ашылатын кәсіпорындар тізімі, әуе қатынасының ашылғаны және тағы басқа жаңалықтар бар.
Тоқаевтың Алматыға сапарына жеке сюжет арнады. «Хабар» телеарнасы — әдепкі «Хабар» қалпынаан аспады. Хаттама сюжетте пайдалы ақпараттар да баршылық.
«7 күн» авторлары мемлекеттік бағдарламаларды насихаттау дәстүрін қайта бастады. Ақмола облысында «Ауыл – Ел бесігі» бағдарламасы қалай орындалып жатқанын көрсетті. Мұнда 6 жоба жүзеге асырылып жатыр екен. Аудан әкімі және Көкше ауылдық мәдениет үйінің директоры сөйледі. Бағдарлама аясында мәдениет үйін жаңартады екен. Тілшінің айтуынша, жергілікті тұрғындар да өзгерістерді байқап жатыр. Алайда тұрғындарды көрсетпеді. Есесіне ауылдағы аурухананың бас дәрігерін сөйлетті. Ол бұрын жағдай нашар болғанын, қазір жақсы екенін айтады. Аурухананы жөндеуге де қаржы бөлініпті. Жалпылама алғанда, ауылдар өзгеріп, жаңарып жатыр екен. Керемет-ақ. Бұл қандай бағдарлама, қашан қабылданғанын айтып, түсіндіргенде тіпті жақсы болар еді.
Келесі сюжет онлайн-саудаға арналды. Қазақстандық банктердің бірінде 900 мың тапсырыс жасалған. Бұл ашық жарнама болғанымен, «Жарнама туралы» заңға сәйкес, жарнама екенінен хабардар етпеді.
Карантиннен шыққан тілші Әмір Сәменбетов төтенше жағдай аяқталып, тіршілік қалай жанданғанын баяндады. Ауа райы да қарасып тұр, астанада ауа температурасы +30. Тілші сыртқы серуенді әбден зарыға күткен, серуенге шыққанына разы тұрғындармен сөйлесті. «Олардың бәрі де бетпердесіз жүр» деген тілші де стендаптарының бірінде бетпердені дұрыс тақпады. Түсірім тобы қала орталығынан шығып, шалғайдағы елдімекендерге барды. Сондағы адамдар суда шомылып жүр. Сәменбетов стендапында фонтан астынан өтті. «Қазгидромет» өкілі алдағы күн райы қалай болатынын да болжады.
Ал жүргізуші Александр Трухачев үйдегі бассейнде жатыр. Жаз жақындады.
«Аналитика», «Еуразия бірінші арнасы»
«Аналитика» бағдарламасы Төтенше жағдай режимінің аяқталғанынан басталып, адамдар жұмысына, кафеге оралып жатқаны, тағы біреулері күнкөріс үшін жол жөндеуге баратын не бармайтыны туралы сюжетке жалғасты. Сюжетте «бұл ақша аз екенін, отбасын асырауға жетпейтінін» айтқан кейіпкер де, «жоқтан бар, бару керегін» дейтін кейіпкер де бар. Материалда «Аналитика» авторларының «төл» тәсілі – көркем фильмдерден үзінділер қолданды. Адамдар мен қызық үзінділерден басталған сюжеттің екінші бөлігі ресми сөйлемдер мен президент синхронына толы: үкіметіміз жағдайымыз жақсы болуы үшін не істеп жатқанын баяндады.
Төтенше жағдай кезіндегі қылмыс оқиғалары туралы сюжетте тәртіп бұзушылардың смартфонға түсірілген видеосы көп қолданылыпты. Қарапайым азаматтар да, билік өкілдері де бар. Алайда роликтегі кейіпкерлердің бет-жүзін бірде бұлыңғыр етіп жапқан, енді бірде жаппаған. Неліктен алалағаны түсініксіз. Бәлкім, «қарапайым азаматтардың» бет-жүзін ашық қалдырған шығар?!
Материал мәтіні қайталанатын сөздер мен ресми тіркестерге тұнып тұр. Журналист зорлық-зомбылық құрбандары, олардың өмірі мен трагедиясы туралы емес, полицияға есеп дайындаған сияқты.
Карантиндегі қазақстандық жұлдыздар туралы сюжет бағдарламаның іліп аларлық ерекше материалына айналды. Жап-жақсы сюжет мәтіні олпы-солпы жазылған. Ресми сөз орамдарына тұнып тұр.
Бағдарламада Қасым-Жомарт Тоқаевтың туған күніне 3 минуттан сәл астам уақыт арнап, екінші президенттің бір жылдан астам уақытта атқарған жұмыстарын тізіп шықты.
Apta, QAZAQSTAN
Түркістан облысының бірнеше ауданында нөсер жауыннан өзен суы тасып, үйлерді су басқаны — Apta бағдарламасының басты жаңалығына айналды. Мұны басқа телеарналар айтпады. Мазмұнды-мағыналы әрі толымды сюжеттің кадрлары да жақсы, синхрондары шынайы, шенеуніктердің де комментарийі бар. Баланс сақталған. Сюжеттегі түсініксіз сәт – кадр сыртындағы мәтінде ауыл әкімінің тұрғындар сөзіне сенбегенін (тұрғындардың айтуынша, 7-8 сиыр суға кетіп, өлген) айтып, әкімді көрсетеді. Сол адамның комментарийінде титрге «Қасқасу ауылының тұрғыны» деп жазды. Сөйлеген кісі кім? Ауыл әкімі ме, әлде ауыл тұрғыны ма? Әрбір әкім – тұрғын, бірақ әрбір тұрғын – әкім емес.
Осы сюжеттен кейін Өзбекстандағы су қоймасы бөгетінің жарылып, топан судың астында қалған мақтааралдықтардың жағдайын көрсеткенде қисынды болар еді. Қисынға сай, Мақтааралдағы су басқан ауыл балалары қалай оқып жатқанын, мектептер мен медициналық пункттер жағдайы не боларын, шығынды қашан есептейтінін, дихандардың несие төлемін келер жылға шегеру өтінішін және тағы басқасын жинақтаған сюжет көрсетті. Толымды да егжей-тегжейлі сюжет.
Бағдарлама коронавирус тақырыбына жалғасты. Бірінші материал – коронадағдарысқа арналды. Сюжет авторы «Қазақстанда жұмыс табу жайы қалай болмақ» деген сауалға жауап іздейді. Жұмыссыздық деңгейі қандай? Сюжетте жұмыстан шығып қалып, табысынын айырылған бірнеше кейіпкер хикаясы, ҚР-дағы ресми жұмыссыздық деңгейі (4,8%) туралы дерек бар. Сарапшылар бұл ресми статистиканы «көзбояушылық» деп атады. Бұған қатысты салалық министрліктен не комитеттен комментарий болмады.
Бағдарлама карантинде үйге қамалған спортшылар туралы сюжетпен аяқталды. Пандемия салдарына Токио олимпиадасы келер жылға шегерілді. Сюжетте олимпиаданың кейінге шегерілуі спортшыларға қалай әсер еткенін, олардың карантин кезінде үйінде қалай жаттыққанын, физикалық және психологиялық тұрғыдан қалай қалпына келіп жатқанын да айтады. Спортшыларды, бапкерін, Ұлттық олимпиада комитеті өкілін де сөйлетті. Материал соңында тағы бір тақырыптың шеті шықты: президент Тоқаевтың Олимпиадалық ойындарға көп қаржы бөлінетінін, бұқаралық балалар спортына көбірек назар аударған дұрыс екенін жазған твитінен үзінді келтірді. Тілші футболды мысалға алып, көп қаржы бөлінсе де нәтиже шықпағанын, елімізде 2000-ға жуық мектептің спорт залы жоғын айтты. Сосын сюжет бітіп қалды. Тақырыпты дамытпады.
Кейбір фирді президент твитінен бастайтын Apta авторлары Қасым-Жомарт Тоқаевтың туған күні туралы ләм-мим демеді. Президенттің туған күнінде құттықтамау өтінішін орындаса керек-ті.
«Жаңа репортер» қазақстандық телеарналардың қорытынды ТВ-бағдарламаларына тұрақты мониторинг жүргізеді және апта сайын жариялайды.
Q-pop бағытында түсірілетін клиптерде жиі кездесетін символдар қайсы? Бұл символизм нені білдіреді? Z ұрпақ осы символдар арқылы не айтқысы келеді? Медиасыншы Мерей Қосын q-pop клиптеріндегі ортақ символдардың астарына үңілді.
Таяуда Ninety One тобының «Lie» атты жаңа синглі шықты. Бір қарағанда, ән атауы қазақ тіліндегі “лай”, яғни “балшық” деген мәнді білдіретін сияқты. Шын мәнінде, олар бұл сөздің ағылшын тіліндегі “өтірік”, “жалған” деген нұсқасын бұрмалап қолдана отырып, жалғандыққа, өтірікке толы біздің қоғамды меңзеп тұрғанын байқау қиын емес. Ирина Кайратовнаның «Беги» бейнебаянын еске түсіріңіз: күйеуінің қолынан қаза тауып жатқан әйелдер. Байқағанымыздай, қатып қалған таптаурындарды шағып, бұзып келген сахнаның ендігі иелерінің үні медианы жаулап ала бастады. Ал біз оларды тыңдауға, санасуға мәжбүрміз.
Әлқисса…
Өткен ғасырдағы Еуропада соғысқа қарсы қозғалыстар, азаматтық және еркіндік құндылықтарын тарату, феминистік қозғалыстар мен нәсілшіл дискриминацияға қарсы күресті Queen, The Beatles, Pink Floyd, The Rolling Stones, Джон Леннон, Майкл Джексон, Мадонна, Боб Дилан сияқты аты аңызға айналған эстрада жұлдыздарынсыз елестету тіпті мүмкін емес. Поп-музыка тарихына қарасаңыз, бұл өнер қоғамдағы саяси-әлеуметтік және мәдени құндылықтар өзгерісіне үнемі тікелей қатысқанын көреміз. Ең қызығы: сол жұлдыздарды жұрт табынып, таңданатын бейнеге айналдырған — олардың танымал бейнеклиптері екенін баса айтуымыз керек. Демек бүгінгі музыкалық клиптер өзіндік медиа-өнім ретінде қоғамда аса ықпалды күшке айналды.
Ал енді қазақ сахнасына үлкен серпіліс әкелген Q-pop бағыты мен осы бағытты жасаушылардың күші неде?
Олардың мәңгілік тақырып — махаббат тақырыбын әнге қосуы да ерекше: бұрынғыдай «күйдім, сүйдім, сенсіз өмір жоқ маған» емес, керісінше, «шаршадым, жалықтым, қаламасаң кете бер, еркіндік бер маған» дейтін, ережеге бағынғысы келмейтін, «қараңғыдан жарыққа ұмтыламын мен, сенім бар менде» дейтін ұрпақ.
Олар әйел мен ер бейнесіне келгенде де стереотиптерді аттап өтеді. Өздеріне дейінгі той-бизнес болып кеткен сахнаны олардың стандарттарға бағынбайтын көңіл-күйі басты.
«Q-pop бағытын өзгенің көшірмесі ғана» деп есептейтін біржақты көзқарастарға қарамастан, бұл бағыттың бет алысы ерекше қарқынды екенін, қоғамда тудырып жатқан ықпалы аса үлкен күшке айналып бара жатқанын жоққа шығара алмаймыз.
Q-pop музыкалық туындыларын емес, сол туындыларға түсірілген бейнеклипті алайық. Бұл бейнеклиптер миллиондаған қаралым жинайды. Ең алдымен медиа өнім ретінде біздің қоғамның, әсіресе негізгі тыңдармандары болып саналатын Z ұрпақтың жадына қандай да бір мәдени құндылықтарды сіңіріп жатқаны анық.
Осы жаңа бағыттағы бейнеклиптердегі көп кездесетін ортақ символдар нені білдіреді? Бейнеклипті медиа өнім ретінде қарастырып отырғанымыз себепті сондағы шифрланған идеяларды түсінуге тырысып көрелік. Бұл идеялар тек стандарттарға, стереотиптерге ашық көріністерден ғана тұрмайды. Мұнда тереңге тамырлаған белгілер бар. Дәл сол белгілерден бір ұрпақтың бейсаналы түрде жасалып жатқан бейнесін де көруге болады. Сол бейнелерді Q–pop бағытының медиа өнімдерін (клиптерін) мифологиялық тұрғыдан талдау арқылы ғана таба аламыз.
Ең алдымен «неліктен мифологиялық талдауға жүгінуіміз керек» деген сұраққа жауап берейік. Мирча Элиаде айтқандай, біз әлі де мифі тірі қоғамда өмір сүріп жатырмыз. Мифологиялық қоры әлі реконструкцияланып, әртүрлі саяси интерпретацияларға ұшырап үлгірмеген, әлі де болса таза мифтік үлгілерге сүйене өмір сүріп жатқан дәстүрлі қоғам ретінде қазіргі заманауи музыкалық бейнебаяндарымызды дәл осы мифтік сарындар арқылы талдап, өзіміз туралы терең қатпарларды ашуға қол жеткіземіз. Бейнеклиптегі мифтік сарындардың кілтін табу — шындығында қазіргі қоғамның, әсіресе осы Z ұрпақ санасында жасырынып жатқан талап-тілектерді оқуға мүмкіндік береді.
Бұл музыкалық өнімдерді бір қоғамда, бір саяси-әлеуметтік жүйе астында, бір уақыт шеңберінде және бір ұрпақ (“Z ұрпақ” деп те атауға болатын шығар, өйткені орындаушылардан бөлек, сол өнімді жасап отырған мамандар да сол жас шамасында) өкілдері жасайды. Міне, сондықтан ұқсастық болатыны анық. Енді осы ұқсас белгілердің астарына үңілейік…
От
Q–pop бағытындағы бейнеклиптер кадрлерінің артқы фонында жиі кездесетін символдардың бірі — от бейнесі. Бір қарағанда, от — сахнаға енді келіп жатқан жаңа ұрпақтың тасыған күш-қуатын меңзейді. Ал енді осы от бейнесіне бір сәт мифтік тұрғыдан қарасақ, ең алдымен грек мифологиясындағы қатігез құдайлардан адамзатты құтқаратын Прометей бейнесі ойға оралады.
Құдайлар дүниесінен от ұрлап әкетіп, жердегі адамдарға беру арқылы оларға қайта тіршілік көзін ашқан және осы әрекеті үшін Көктегілердің қаһарына ұшыраған кейіпкер әрекеті.
Кейінірек, христиандық апокалипсис мифтерде от туралы: «Христос тағы да келіп, жерді отпен тазартады. Қырық күн бойына құдай жерге, оны күнә мен нәпсісінің жаманшылығынан тазарту үшін от жібереді» (Ефрем Сирин, Bousset) делінген.
Екі жерде де от — құтқарушы, тазартушы рөлін ойнап тұр.
Әрмен қарай өзіміздің түркі әлемінің тәңіршілдік сенімі бойынша от нені білдіретінін еске түсірейік. Әлі күнге дейін маңызын жоймай келе жатқан отпен аластау ырымы — сол тәңіршілдік кезеңінде отқа табынудан қалған ырым. Осынау киелі жоралғы мал өрісін, қонысжайды кесір-кесапаттан сақтау, адам мен малды ауру-сырқаудан айықтыру үшін қолданған.
Ежелгі қазақтар от тазалық иесі, зұлымдыққа қарсы тұратын құдіретті күш санаған. Жайлауға көшкенде жүк түйеген керуенді «алас-алас, әр пәледен халас» деп екі оттың арасынан өткізген. Бұл сөздер «арылу, бостандық алу» деген мағына берген.
От — «тазарту күші» екенін дәлелдейтін осы сияқты мифтік мотивтер іздесеңіз, тізім жалғаса береді. Сонымен, дәл осы от символы қазіргі сахнамызға келген жаңа ұрпақтың бейнеклиптерінде жиі кездесіп жатыр?
Бұл сұраққа К.Г. Юнг ашқан аналитикалық психологиядағы «коллективті бейсаналықты» құрайтын структуралық элемент архетип тұрғысынан қарасақ, бәрі түсінікті болады.
Адамның ойлау жүйесі, жасаған шешімдері мен әрекеттері белгілі бір дәрежеде үнемі тарихи кезеңде қалыптасқан мифтер ықпалында болып, белгілі бір бейнелерге еніп, белгілі бір мәндер береді.
Ең қызығы — қаласақ та, қаламасақ та ішкі қалауларымыз бен тілектеріміз немесе ішкі қарсылығымыз бейсаналы түрде белгілі бір мифтік образдар күйінде өмірімізге енеді. Демек, Q–pop бағытындағы бейнеклиптерде ең жиі кездесетін от бейнесі де бейсаналы түрде туып отыр. Бұл Z ұрпақтың қандай да бір қоғамдық тазаруға деген ішкі тілегі сияқты.
Саяси жас мөлшері тұрғысынан бұл ұрпақ әлі өз билігін өз қолына ала алмаған, әлеуметтік тұрғыдан әлі бағынышты топ болып саналады.
Біздің қоғамдағы әбден күрмелген мәселелер қандай да бір деңгейде уақыты өтіп бара жатқан топтардың (ұрпақтың) арқасында жасалған хаосты немесе лас, шіріген, күнәлі кеңістікті елестетеді және біз айтқан өнер туындыларын жасап жатқан топтың осы лас қоғамға деген ішкі жасырын қарсылықтары оттың символдық мәніне еніп отыр. Бұл олардың от киесі арқылы осы қоғамды қайта тазартқысы келу ниетінен хабар береді. Мұндағы от образы олардың өздері де болуы мүмкін.
Тор
Енді бір өте жиі кездесетін бейнелік символ: ол – теміртор. Ең қызығы — бұл бейненің санамызға қалай кіріп алғаны: тор бейнесінің біздегі тарихи қалыптасуына қарасақ, жақын уақытты көрсетеді. Таңғаларлық жақын уақыт.
Әдетте түзу сызықтар бірін бірі кесіп, шоғырлана орналасатын формасын құрайтын тор бейнесін түрмесіз өмір сүрген көшпенді халықтың ерте тарихынан табу қиын сияқты.
Мұндай форма тек кереге, яғни киіз үй қабырғасын құрайтын ағаштардың орналасуын ғана есімізге түсіреді. Ал керегедегі айқасқан, қатарынан тізілген түзу сызықтар шындығында береке-бірлікті, ынтымақты, бірігуді білдіреді.
Әйтсе де бүгінгі әрекеттеріміздің барлығы белгілі бір дәрежеде тарихи оқиғалардың тікелей қатысуынан болатынын, олардың белгілі бір мифтік символдар күйінде қазіргі өмірімізде қайта көрініс тауып отыратынын тағы еске түсірсек, тор бейнесі ХХ ғасырда біраз халықтың жадында соншалық сүркей түнек образбен астасып сақталғаны белгілі.
Отызыншы жылдардағы ұлттық интеллигенцияның қуғын-сүргінге ұшырау оқиғалары — сол уақытты көрмеген бүгінгі ұрпақтың жадында тек әртүрлі медиа арқылы жеткен бейнелер мен дыбыстар негізінде ұлттық тарихи жара ретінде қабылданды. Осындай тарихи қанды оқиғаларды жеткізгенде медианың негізгі көрсететін бейнесі — лагерлік темірторлар болғанына ерекше назар аудару керек.
Марианна Гирш (Marianne Hirsch), Кэти Карут (Cathy Caruth) сынды зерттеушілер дәлелдемелеріне сүйенсек, біздегі постсана (яғни тарихи оқиғалардың тікелей куәгері емес бүгінгі ұрпақ) ХХ ғасырмен байланысты тарихи жараларымыздың көбін осы тор формасындағы бейнемен ассоциацияландырады.
Міне бұл тұрғыдан қарағанда, бейнеклиптердегі теміртор бейнесі — сол бір тарихи жаралардың көрінісі болуы мүмкін. Бүгінгі постсана жасап жатқан өнер туындыларында сол бір тарихи жаралардың символ түрде көрініс табуы — “қазіргі ұрпақ өз қорқыныштарынан осылай құтылғысы келеді” деген ойға әкеледі.
Еркіндікті ұрлаған, адамның шарасыз күйін көрсететін бұл тор бейнесі — бүгінгі біздің қоғам туралы болуы әбден мүмкін. “Олар өздерін тор ішінде сезінуінен де осы бейнені жиі қолданып отыр” деген балама да ұсынуға болады.
Бүгінде Гәкку арнасында көрсетілетін Q-pop бағытындағы бейнебаяндарда немесе сахна айналасында жүрген әңгімелерде қандай да бір милленаристік қозғалыстар (милленаризм — қоғамдағы түбегейлі трансформациядан кейін “бәрі де өзгереді” дегенге сену) сарынына ұқсас, яғни “ілкі бастауларымызда текті халық едік, сол бастауларымыға қайта оралуымыз (белгілі бір үлкен өзгерістерден кейін) керек” дегенге саятын идеялар да жоқ емес.
Ghost dance сияқты тарихта болған милленаристік идеяларды еске түсіретін мұндай өткенді аңсау, бастауларға ұмтылу — постколониал қоғамда жиі кездесетін табиғи құбылыстардың бірі. Әрине, мұндай «Қазақ болып тумағанда нетер ем» дейін өзін әсіресүйгіш әрекетті қазіргі эстрададан ғана емес, телеарналардағы көптеген бағдарламадан да жиі байқаймыз.
Көріп отырғанымыздай, Q-pop бағыты біздің қоғамға өзіндік ерекше сілкініс алып келсе де бұл біркелкі идеялардың жиынтығы емес, терең қатпарлы кеңістік болып отыр. Бұл бағыттың медиаға қосып жатқан үлесін саралау — біз үшін маңызды болмақ.
Осы аптаның қорытынды бағдарламаларындағы басты тақырыптар қатарына коронавирус енбеді. Үш қорытынды бағдарлама да («Большие новости» шықпады) аптаның басты тақырыбы – Ұлы Жеңістің 75 жылдығынан басталды.
9 мамыр сюжеттерінің барлығы соғыс ардагерлері хикаясынан құралған. Сюжет желісі, түсірілімі, бәрі-бәрі әдепкі қалыптан аспады. Журналистер де мұндай тақырыпта сюжетті ерекше дайындауды түсінсе де басқаша қалай жасауды білмесе керек-ті.
Қазақстан оңтүстігіндегі топан су салдарын жою жұмыстары – аптаның екінші басты тақырыбына айналыпты. Мамыр басында Өзбекстан аумағындағы Сардоба су қоймасының бөгеті бұзылып, Қазақстандағы елдімекендерді де су басып қалған еді. Бұл аптада барлық бағдарламада топан судан зардап шеккендерге қалай көмектесіп жатқанын көрсетті.
Тұрақты шолуымызға «Хабар», «Еуразия бірінші арнасы» және QAZAQSTAN телеарналарының апталық қорытынды бағдарламаларын қамтыдық.
«Большие новости», КТК
Мерекеге байланысты «Большие новости» бағдарламасы эфирге шықпады.
«7 күн», «Хабар»
Бағдарлама Жеңістің 75 жылдығынан басталды. Жүргізуші алғысөзінде соғысқа қатысқан ата-бабасының портретін ұстаған ұрпақтарының дәстүрлі жаппай шеруі пандемияға байланысты болмай қалғанын, алайда ешкім де ештеңе де ұмытылмайтынын, олардың бәрі де ортамызда екенін айтты. Тақырып сюжетке жалғасты.
Ардагерлер мерекеге келе алмаса да мереке олардың үйіне келді. Өскеменде 101 жастағы соғыс ардагерінің үйіне қарсы бетте үлкен LED-экран қойылыпты. Сол үлкен экраннан ардагер хикаясын әңгімелеп, оны мерекемен құттықтаған сәттің видеосын көрсетті. Шемонаиха ауданының тағы бір майдангері 101 жасқа толғанын атап өтіп, ұзақ жасауының сырын айтты. Салауатты өмір салтын ұстанып, көтеріңкі көңіл-күйде жүреді екен. Басқа аймақтардағы соғыс ардагерлерінің хикаясын да тап осылай баяндады. Майдан даласында қаза тапқан, осы күнге жете алмаған жауынгерлерді ұмыт қалдырмады. Ұрпақтары олардың естелігін, жазған хаттарын, фотосуреттері мен медальдарын көзінің қарашығындай сақтап келеді. Адамдар хикаясынан тұратын сюжетке Гумилев атындағы ЕҰУ-інде өткен ғылыми-практикалық конференцияны кіріктіруі әрі тосын әрі орынсыз көрінді.
Түркістан облысында топан судан зардап шеккендерге көмектеседі. Сюжет «Үлкен су» деп аталады («Большая вода» — түпнұсқасы). Топан су қайдан келгенін, қанша елдімекен су астында қалғанын қысқа айтып, тұрғындарды сөйлетті. Айтуларынша, бәрін тамақтандырып жатыр, балалардың ойыншықтары да бар. Тілшінің сөзінше, ең алдымен адамдарды қауіпсіз орынға жайғастырып, сосын шығынды есептеуге кірісіпті. Зардап шеккендерге Қазақстанның түкпір-түкпірінен, әсіресе, Арыс тұрғындары өте белсенді көмектесіп жатыр.
Төтенше жағдай режимі аяқталуға таяғанда «7 күн» командасы оқшауланып, үйден хабар таратудың жалпы қорытынды есебін жасады. «7 күн» келесі аптада студиядан эфирге шығады. Олар бұған дейін қатарынан бірнеше эфирді үйден жасады. Осы уақытта Александр Трухачев монтаж жасауды үйреніп, дыбыс режиссері жұмысынан аз-кем хабардар боп үлгеріпті. Тіпті сәл-пәл шаштараз болыпты. Команданың басқа да мүшелері карантиндегі өмірін айтты. Әмір Сәменбетов тоғыз айлық қызымен сюжетке түссе, Елена Устимович қызымен бірге онлайн-оқытуды меңгеріпті. Көршілерімен қоян-қолтық араласыпты. Олар оған сюжет жасауға көмектескен екен. Айгүл Амантаева карантинде смартфонға сюжет түсіріп, кадрда не боп жатқанын қадағалай жүріп бір мезгілде мәтін оқудың қаншалық қиын екенін түсініпті. Енді бірі тамақ пісіруді үйренсе, тағы бірі үйінде спортпен шұғылданыпты. Сюжетте басқа да әріптестері туралы, мәселен, тікелей эфирде сүйгеніне сөз айтқан «Хабар 24» тілшісін де көрсетті. Жып-жылы, жанға жағымды сюжет.
Сюжет соңын тележүргізуші Трухачевтің тағы бір жетістігімен толықтырды. Ол әдетте үйінен жұмысқа баруға жұмсайтын уақытын ағаш ұстасы кәсібін игеруге арнапты. Осылайша Марс иті бақшадағы сәбізді сүйретіп кетпеуі үшін жүйектерді қоршап қойыпты.
«Аналитика», «Еуразия бірінші арнасы»
Бағдарлама Жеңіс күнінен басталды. Соғыс ардагерлері мен ұрпақтары биылғы 9 мамыр мерекесін қалай тойлатқанына арналған топтаманың алғысөзі шұбалаңқы. 9 мамыр туралы ма әлде коронавирус туралы ма? Бірден түсіну қиын. Авторлар анық әрі айқын екі тақырыпты бір-біріне араластырмай, мұқият бөлектеудің орнына бір-біріне олпы-солпы кірістіріпті. Сюжет дроннан түсірілген әсерлі стендаптан басталды: камера тілшіден алыстағанда көпқабатты үй қабырғасына бейнеленген Бауыржан Момышұлының мураль суретін көреміз. Сюжетте ардагерлерді, саяси жетекшінің кім екенін, «Комсомольская правда» газетінің алғашқы әскери санын, майдандағы әйелдерді және тағы басқасын көрсетеді. Сюжеттегі тақырыптар бірсарынды ауысқанымен сюжет құрылымында қисын аз.
Жалпы Жеңіс күні сияқты маңызды мерекеге арнап жақсы сюжет түсіру де қиын. Авторлар бұл материалға барлық дайын үлгілерді: «Вставай, страна огромная!» әнін шырқаған ардагерлерден бастап «Соғыста ажал бірге еріп жүреді» деген дәйексөздерге дейін жинапты.
Солтүстік Қазақстан облысында (мұнда біраз уақыттан бері індет жұқтырғандар тіркелмепті) коронавиусты қалай еңсергеніне арналған сюжетте баланс сақталмады. Сондықтан үгіт-насихат материалына айналып кетті. Сюжеттің жалпы айтпағы: «барлығын тоқтатып, барлығын жауыпты, тіпті кейбір кездері асыра сілтеп жіберіпті, есесіне, енді бізде бәрі тамаша, сенбесеңіз, қараңыз» дегенге саяды. Ал карантин жарияланып, подъезді тарс жабылған үй тұрғындары балконға шығып, концерт тыңдайды: волонтер-әртістер «Бүгіннен де болады ертең нұрлы» деген әндер шырқайды. Сюжетте ешкімнің де шағымдануына мүмкіндік бермеді.
Түркістан облысындағы топан су туралы материал толымды әрі байыпты әзірленіпті, бірақ цифрлары тым көп.
Әлемдегі коронавирус жағдайына сюжет-калейдоскоп дайындапты: әлем пандемия салдарынан оңалды ма (жоқ әлде оңалмады ма), АҚШ-та ойын-сауық-сауда орталықтары мен жағажайлар ашылыпты, Қытайда балалар мектепке бара бастады, Гонконг саябақтарындағы жүріс-тұрысты робот-ит бақылайды, Таиландта мысықтар коронакүйзелісті емдейді, ал Бразилиядағы тропикалық ормандарда өмір сүретін байырғы тайпалар медициналық көмектен қол үзіп қалды.
Apta, QAZAQSTAN
Ұзақ демалыс күндері мен мерекелерге қарамастан, Apta бағдарламасы 52 минутқа созылды. Әдетте 45-46 минуттан аспайтын.
Бағдарлама 11 мамырда Қасым-Жомарт Тоқаев Төтенше жағдай режимін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік комиссиясының отырысын өткізетіні туралы қысқаша хабарламадан басталды.
Бірінші сюжет — аптаның басты тақырыбы — Жеңіс күніне арналды. Алғысөзде президент Тоқаевтың құттықтау сөзі оқылып, сюжетке жалғасты. Сюжет басында тілші Алматыдағы 28 панфиловшы жауынгер атындағы саябақтан стендап жасады. Ол жыл сайын 9 мамырда мұнда көп адам жиналатынын, биыл ешкім жоқ, мүлгіген тыныштық екенін айтты. Сюжетте ардагерлер хикаясын баяндап, сөйлетті. Ал бағдарлама авторлары соғысқа атау беруден, яғни «Ұлы Отан соғысы» атауын айтудан қашқақтаған сияқты. Соның орнына «соғыс», «қан майдан» сияқты сөздерді қолданды. Ал титрлерде «соғыс ардагері» деп қана жазды.
Түркістан облысындағы топан су салдарын баяндайтын сюжет тұщымды ақпаратқа толы. Баспанасынан айырылған тұрғындарға көмектесу жайын егжей-тегжейлі әңгімеледі. Айтпақшы, Apta бағдарламасының өткен шығарылымында «Мұның шығынын Өзбекстан өтей ме, жоқ па? Жоқ шығар» деп жорамал жасаған еді. Кешегі эфирде Өзбекстан тарапынан Әлішер Усманов және Болат Өтемұратов қоры қаржылай көмек көрсеткенін айтып өтті.
Apta бағдарламасының дәстүрлі сұхбат айдары бар. Бұл жолы президент кеңесшісі Ерлан Қаринмен сұхбаттасты. Жүргізуші Жайна Сламбек сұхбаттың алғысөзінде «Президенттің «Егемен Қазақстан» газетіндегі мақаласынан кейін кеңесшісі Ерлан Қариннен Саламат Омаш сұхбат алды» деді.
Жүргізуші мұнда қай мақаланы айтқаны түсініксіз, өйткені 5 мамырда аталған газетте мақала емес, ҚР президентімен сұхбат жарияланды.
Президент кеңесшісінің телеарнаға сұхбатында саяси реформа кезеңдері мен парламенттік оппозиция құру туралы айтылды.
Коронавирус тақырыбына бағдарлама ортасынан асқанда кезек жетті. Ең алдымен 10 мамыр күні кешкісін елдегі коронавирус аухалы қандай екенін хабарлап, сосын сюжетке өтті. Сюжетте «Қазақстанда инфекционист, санитар эпидемиолог дәрігерлер қалай дайындалып келді» деген сауалға жауап іздейді. Айта кетейік, КТК телеарнасы бұл тақырыпта екі апта бұрын сюжет көрсеткен.
Келесі сюжет: соңғы кездері ең жиі талқыланып жатқан тақырып – міндетті екпе жасату, яғни вакцинацияға арналды. Сюжетте міндетті екпе жасатуға қарсы петиция авторын, екпенің кейбір түрін жасатуға қарсы ата-ананы да сөйлетіпті. Денсаулық сақтау министрлігі өкілінің де, медициналық университет оқытушысының да комментарийі бар. Даулы тақырып төңірегіндегі сюжет толымды әрі егжей-тегжейлі жасалған. Бір кемшілік – кейіпкерлерді таңдағанда баланс сақталмағаны байқалды. Міндетті екпе жасатуға қарсы екі ата-ананы сөйлетіп, бірақ міндетті екпені қолдайтын ата-аналарға сөз бермепті.
Кең далада киік төлдеп жатыр. Apta журналисі ҚР ЭГТРМ Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің қызметкерлерімен бірге «киіктер перзентханасына» барып, сюжет дайындапты. Жүргізуші айтқандай, көз сүйсінтер кадрлардан тұратын репортаж расымен де сүйкімді жасалған. Тілші стендапта жаңа туған киік лағын сипалап, қолына алады. Киік лағын қолға алып, құшақтауға бола ма? «Жаңа репортер» редакциясы осы сұрақты экологтардан сұрады. Экологтар: «иә, болады, бірақ ұзақ ұстауға болмайды, өйткені қолда ұзақ ұстаса, киік лағы өліп қалуы мүмкін» деп жауап берді. Сюжет мазмұны танымды ақпаратқа толы, кадрлары да өте әдемі. Жаңа туған киік лақтарының видеосы жүрекке жылы тиеді. Сюжетте браконьерлердің қолынан қаза тапқан инспекторларды да еске алды.
«Жаңа репортер» редакциясы қазақстандық телеарналардың апталық қорытынды ТВ-бағдарламасына тұрақты мониторинг жасайды және апта сайын жариялайды.
