Ҳабдаҳ созмони ҷамъиятӣ дар Тоҷикистон бо муроҷиат ба ҳимояи журналисти мустақил Далер Шарипов баромад карданд. Додгоҳи ноҳиявӣ дар Душанбе ӯро ба барангехтани адовати мазҳабӣ айбдор карда, ба муддати як сол аз озодӣ маҳрум кард. Дар бораи он, ки бо кадом ҷурм рӯзноманигор маҳкум карда шуд ва чӣ гуна ҷомеаи шаҳрвандӣ кӯшиш карданд, ки ӯро ҳимоя кунад — дар матлаби HP бихонед.
Далер Шарифов 32-сола аст, дар Тоҷикистон ӯро ҳамчун рӯзноманигори мустақиле мешиносанд, ки ба худаш фаъол будан ва инсони ботақво буданро раво дидааст ва матлабҳои муаллифии боҷуръатона менавишт.
«Дар мамлакати мо шоҳ ё падшоҳ нест, моро президент идора мекунад. Шояд аксар муллоҳо ва руҳониён инро надонанд, аммо дар кишвари мо Конститутсия мавҷуд аст, ки ба мо озодии суханро кафолат медиҳад. Ва истифодаи ибораҳои «шоҳ» ва «подшоҳ» нисбат ба президент хилофи Конститутсия аст»,- навишта буд Далер соли 2014 дар кишваре, ки президентро Ҷаноби Олӣ меноманд.
«Имрӯз, ҳатто агар касе дар бораи мушкилоти ҷомеа ва кишвар ҳақиқатро гӯяд ё ба манфиати ҷомеа изҳори назар кунад, мегӯянд, ки » вай девона шудааст, ки ба корҳои дигарон дахолат мекунад? » Аммо агар касе чоплусӣ кунад ё дар мансаб нишаста дуздӣ карда пули зиёд дошта бошад, дар бораи ӯ мегӯянд, ки «бисёр шахси оқилу доно аст», —шарҳ додааст Далер дар матлабе аз соли 2013 .
Ин дар ҳолест, ки рӯзноманигор ин сутунҳоро баъди аз ҷониби шахсони номаълум мавриди лату куби сахт шуданаш дар соли 2012 навиштааст. Он вақт худи Далер дар бораи табиати фармоишӣ доштани ин ҳамла гуфта буд. Гап сари он аст, ки, ки ҳашт сол қабл, вақте корманди шабакаи телевизиони давлатии Сафина буд, ӯ ташаббускори бунёди ҳаракати ҷавонон- «Қадам ба қадам» шуд, ки ҳадафи он муттаҳид кардани ҷавонони тамоми минтақаҳои Тоҷикистон, барои муқовимат зидди маҳалгароӣ ва коррупсия буд. Пас аз лату кӯб шуданаш Далер ба расонаҳои мустақил гузашт ва дере нагузашта ҳамчун яке аз рӯзноманигорони шуҷоъ эътироф шуд.
Дар охири моҳи январи соли 2019, яке аз шӯъбаҳои Кумитаи давлатии амнияти миллии Тоҷикистон Далерро барои сӯҳбат даъват кард, ки пас аз он рӯзноманигор дигар ба хона барнагашт. Пас аз ду рӯз, суди Исмоили Сомонӣ рӯзноманигорро бо моддаи 189 қисми 1-и Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Барангехтани кинаву адовати миллӣ, нажодӣ, маҳаллӣ ё мазҳабӣ» айбдор кард ва дар миёнаҳои моҳи апрел ӯро тибқи ин модда маҳкум ба зиндон кард.
Ҳатто пеш аз мурофиа Прокуратураи генералӣ изҳороте паҳн намуда, ишора кард, ки Далер “дар солҳои 2013-2019 зиёда аз 200 мақола ва қайдҳоеро, ки муҳтавои экстремистӣ доштаанд ва ба барангехтани адовати мазҳабӣ равона шудаанд, чоп кардааст» ва тобистони соли гузашта ғайриқонунӣ брошюраеро бо теъдоди 100 нусха дар чопхонаи махфӣ нашр кардааст . Ин китоб «Паёмбари ислом Муҳаммад ва терроризм» ном дорад. Нашрияи Азия Плюс, ки тавонист бо мундариҷаи он шинос шавад, гуфт, ки китоб дар бораи ислом аз тариқи зиндагии пайғамбар Муҳаммад с/с сӯҳбат мекунад. Он ҳамчунин аз Қуръон ва рӯҳониён иқтибос меорад, ки мегӯянд, терроризм бо Ислом ҳеҷ иртиботе надорад. Муаллиф қайд кардааст, ки баъзе олимон ва зиёиёни Тоҷикистон зери таъсири ҳамкасбони ғарбии худ қарор гирифта, дар мақолаҳои худ андешаҳоеро изҳор кардаанд, ки аҳамияти Исломро паст мезананд. Дар хотима Далер ба хонандагон 10 маслиҳат дар мавриди чӣ тавр ба масъалаҳои терроризм ва экстремизм муносибат кардан медиҳад. Масалан, рӯзноманигор ба ҳамкасбони худ, олимон ва зиёиён пешниҳод мекунад, ки ибораҳои «терроризми исломӣ», «экстремизми исломӣ», «радикализми исломӣ» -ро истифода набаранд. Ӯ ба мақомотҳои Тоҷикистон тавсия додаст, ки ҳуқуқҳои мӯъминонро дар кишвар мувофиқи Конститутсия ҳифз кунанд ва нагузоранд, ки гурӯҳҳои алоҳида онҳоро таҳқир кунанд, то пайравони Ислом фикр накунанд, ки давлат онҳоеро, ки дини исломро таҳқир мекунанд, дастгирӣ мекунад.
Маҳз ҳамин брошюра аз ҷониби мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ҳамчун як рисолаи таҳияшуда «дар заминаи ҳаракати» Бародарони Мусалмон «» (созмони мамнуъ дар Тоҷикистон) арзёбӣ карда шуд
«Далер яке аз чанд рӯзноманигорони мустақил аст, ки дар дохили кишвар мондаанд.»
Пас аз боздошти Далер, дарҳол дар сомонаи Ассотсиатсияи миллии васоити ахбори оммаи мустақили Тоҷикистон (NANSMIT) изҳороти кушода пайдо шуд. Онро 9 созмони ҷамъиятӣ ва 37 рӯзноманигори мустақил имзо кардаанд. Муаллифони матн ба мақомоти Тоҷикистон хотиррасон кардаанд, ки сохторҳои СММ борҳо ба Тоҷикистон тавсия додаанд, ки дарҳол амалияи маҳдуд кардани озодии сухан ва баёнро дар кишвар қатъ намояд. Чунин тавсияҳо аз ҷониби кишварҳои иштироккунандаи Шӯрои СММ оид ба ҳуқуқи инсон дар доираи Шарҳи даврии универсалӣ, Гузоришгари вижаи СММ оид ба ҳуқуқ ба озодии ақида ва баёни озоди он ва Кумитаи СММ оид ба ҳуқуқҳои инсони, пешниҳод шудаанд.
Худи ҳамон рӯз намояндаи САҲА оид ба озодии матбуот Арлем Дезир ба ҳукумати Тоҷикистон нома фиристода, дархост кард, ки Далер фавран озод карда шавад.
Пас аз чанде, ҳомиёни байналмилалии ҳуқуқи башар низ чунин изҳорот доданд: Amnesty International, Ҳамкории Байналмилалӣ оид ба Ҳуқуқи Инсон (IPHR) ва Кумитаи Норвегиягии Хелсинки (NHC).
«Далер Шарипов яке аз чанд рӯзноманигорони мустақиле ҳаст, ки дар дохили кишвар боқӣ мондаанд ва ин иттиҳомот алайҳи ӯ аз набудани эҳтиром ба озодии баён дар Тоҷикистон дарак медиҳанд», -гуфт Дабири кулли NHC Бьорн Энгесланд.
«Мо аз мақомотҳои Тоҷикистон даъват ба амал меорем, ки бехатарии Далер Шарифовро кафолат диҳанд, иттиҳомот алайҳи ӯро бекор кунад ва фавран озодаш кунанд. Онҳо инчунин бояд ҳуқуқ ба озодии баёнро таъмин кунанд ”,- гуфт директори IPHR Бриджит Дюфур.
Дар изҳорот гумон меравад, ки Далер Шарифов барои фаъолияти рӯзноманигории худ ҳабс карда шудааст, зеро ӯ «аксар вақт масъалаҳои баҳснок ба монанди ҳуқуқи инсон ва динро инъикос мекард ва сиёсати ҳукуматро дар ин самтҳо интиқод мекард.»
«Хабарнигорони бидуни марз» ва Кумитаи дифоъ аз журналистон иттиҳомот алайҳи Далерро «бемаънӣ» номидаанд ва изҳор доштанд, ки ҳабси Далер Шарифов барои хомӯш кардани ӯ дар арафаи интихоботи парлумонии моҳи март буд, ки тавре интизор мерафт, ҳизби ҳукумрони президент Эмомалӣ Раҳмон ғолиб омад.
Дар ҷараёни мурофиаи Далер, айбдоркунандаи давлатӣ аз суд талаб кард, ки ӯро ба ҳабси 2 солу 4 моҳ ҳукм кунад; моддаи 189 қисми 1 ҷазои ҳадди аксарро барои панҷ соли зиндон пешбинӣ мекунад. Додгоҳ ӯро ба як соли зиндон маҳкум кард.
Ба гуфтаи падари Далер Шарифов, писари ӯ гумон мекард, ки китоби “Пайғамбари ислом Муҳаммад ва терроризм” -ро ҳамчун воситаи ҷилавгирии ҷавонон аз пайвастшавӣ ба гурӯҳҳои террористӣ ва экстремистӣ истифода хоҳанд бурд. Дар сухании хотимавии худ дар суд, Далер Шарифов ҳама иттиҳомот барои барангехтани адоватро рад кард, аммо иқрор шуд, ки дар рисолаи худ ба хато роҳ додааст.
Ойниҳол Бобоназарова ҳомии ҳуқуқ, ҳукмро «ногаҳонӣ» номид. «Раванди мурофиа озод набуд ва моро ба толоре, ки муҳокимаи парвандаи ӯ баргузор мешуд, нагузоштанд, ки ворид шавем. Ба ман иҷозат дода шуд, ки танҳо барои якчанд дақиқа дохил шавам. Вақти ман танҳо ба он расид, ки ба Далер салом гӯяму халос. Ин, албатта ғамангез аст», -гуфт ӯ ба хабарнигорон ва илова намуд, ки бори аввал пас аз танаффуси тӯлонӣ вай дид, ки ВАО ва ҷомеаи шаҳрвандӣ бо ҳам омаданд, то талаб кунанд, ки ҳамкасбашон озод карда шавад.
Мурофиаи Далер пушти дарҳои пӯшида баргузор шуд, мақомот ин тадбирҳоро бо тавсияи ТУТ ва пандемия COVID-19 тавзеҳ доданд. Дар ҳолое ки айни замон, Тоҷикистон расман ҳамчун кишвари бидуни коронавирус боқӣ мемонад.
Як рӯз пас аз эълони ҳукм, ҷомеаи шаҳрвандии Тоҷикистон як изҳороти нав таҳия кард, ки онро 17 созмони ҷамъиятӣ имзо гузоштанд.
«Рӯзноманигори 32-сола, ки аксар вақт дар мақолаҳои худ масъалаҳои ҳуқуқҳои инсон ва озодиҳои диниро инъикос мекард ва инчунин сиёсати давлатро дар ин самт танқид мекард, дар асоси фаъолияти касбии худ қурбонии таъқибот шуд», — навиштанд муаллифони изҳороте, ки дар сомонаи Эътилофи зидди шиканҷа ва беҷазоӣ дар Тоҷикистон нашр шудааст ва аз ҳукумати Тоҷикистон даъват карданд, ки ҳарчи зудтар ва бечунучаро ба озодии Далер мусоидат кунанд.
Тибқи рейтинги солонаи созмони «Гузоришгарони бидуни марз», ки сатҳи озодии васоити ахбори оммаро дар кишварҳои мухталиф арзёбӣ мекунад, Тоҷикистон дар соли 2020 дар байни 180 кишвар дар ҷои 161 қарор дорад. Ин яке аз бадтарин нишондиҳандаҳо дар Осиёи Марказӣ аст; вазъ танҳо дар Туркманистон бадтар аст, ки дар рӯйхати рейтинг аз охир як зина болотар аз Кореяи Шимолӣ қарор дорад.
